|
| |
Wat ende hoedanigh Behemoth ende den Leviathan zijn, door welke Godt Job overtuyght van sijne onbegrijpelijcke Wijsheydt en Macht; en onderricht van sijne onberispelycke Heerschappye. Job 40. ende 41?
DEwijle wy verscheyden plaetsen hebben kortelijk aengetogen uyt de Heylige Schriften, in welke God de Menschen leert ende overtuyght door de Dieren, soo konnen wy niet geheelijck voorby-gaen 't gene Godt dies aengaende wijtloopigh vertoont aen Job Cap. 40. en 41. beschrijvende den Behemoth ende Leviathan, als twee Hooft-stucken niet alleen onder de | |
| |
Dieren, maer in 't gemeen onder de werken Godts, want soo seght Godt selve van den Behemoth tot Job. Cap. 40.14. Hy is een Hooft-stuck der wegen Godts. Dat is, het voornaemste stuck, ofte immers een van de voornaemste stucken der werken Godts, ten aensien van sijne groote ende sterckte. Wy hebben van dese beyde Dieren Behemoth ende Leviathan gehandelt in onse Physiologia Sacra, ende derhalven sullen wy voorby-gaen 't gene aldaer van ons tot uytlegh by-gebracht is: alleenelijck sullen wy hier kortelijck by-voegen het oordeel des geleerden D. Samuel Bochartus genomen uyt sijn Hiero-zoico in het tweede deel Cap. 15. Alwaer hy bewijst dat den Behemoth niet en is den Olyphant (gelijk vele gemeent hebben) maer den Hippopo-
| |
| |
tamus ofte Water-paerdt, 't welk ten deele in den Nijl ende ten deele op het Landt leeft, ende soo in groote als sterckte voor weynigh Dieren wijckt, ende den Olyphant seer na bykomt. Desen Behemoth beschrijft Godt aldus,
Job 40.10. Siet nu, Behemoth, welcken ick gemaeckt hebbe nevens u, dat is ontrent u, namentlijk in Arabien, inde Riviere Nilus. Hy Eet hoy gelyck een Rundt. 't Welck van den Hippopotamus waerachtigh is, ende daerom te wonderlijker, om dat hy in het water sich onthoudende, nochtans op het landt komt om kruyden ende hoy te eten. Oock en wordt hy niet sonder reden by een Rundt ofte Osse vergeleken, want hy den Os seer gelijck is in de gedaente des hoofts ende der pooten, | |
| |
ende wordt daerom oock van sommige genaemt den Zee-os.
Vers. 11. Siet doch, syne kracht is in syne lendenen, ende syne macht in den navel synes buycks. Dit is beyde waerachtigh in het Water-paerdt, want den buyk is onder soo dick ende hart, datse door geen lance of pijl doorsteken kan worden, ghelijck den ghemelden D. Bochartus bewijst; waer uyt dan klaerlijk blijkt, dat hier niet en wort gesproken van den Elephant, want die is weeck ende sacht aen sijnen buyck ende navel, ende daerom als den Rhinoceros tegen hem vecht, soo tracht hy dadelijck hem den buyk op te halen, om dat hy weet dat den Elephant daer sacht ende teer is; gelijckmen oock leest van Eleazarus dat hy een Elephant van onder door den | |
| |
buyck met sijn sweert gesteken heeft. 1 Machab. 6.
Vers. 12. Synen steert is als een Ceder: soo wel de Elephanten als het Water-paerdt hebben korte steerten. Doch den steert van den Hippopotamus ofte Behemoth en wort niet vergheleken by den Ceder-boom, om sijne lengte, maer ten aensien van de rondigheydt, dickte, gladdigheyt; ende stijfte ofte sterckte. Want hoewel de steert ten aensien van het lijf kort ende seer stijf en sterck is, nochtans kan hyse draeyen ende krommen na sijnen lust ofte welgevallen, 't welck een bewijs is van een groote sterckte.
Vers. 14. Hy is een Hooft-stuck der wegen Godts. Want in dit Water-paerdt zijn verscheyden wonderlijcke saken aen te mercken. Als eerst, de onge- | |
| |
woone grootheyt sijns lijfs. Ten tweeden, een seer groote ende wonderlijke sterckte. Ten derden, sijn huyt is soo stijf ende hart, datter niet door te komen is. Ten vierden, hy spert een seer groote vreeselijcken muyl op en is seer gulsig in het eten. Ten vijfden, sijn tanden zijn extraordinaer wit ende hart, sulks dat eenige getuyghen datse harder zijn dan het yvoor der Elephanten Ten sesden, hy leeft soo wel op het landt als in het water. Ten sevenden, sijn vernuft is onghelijck grooter als der andere Dieren. Waer van onder anderen een preuve is, dat als hy op het landt aen de kruyden, koorn ende ghesaeyde, de Landt-lieden door sijn overdadigh eten, groote schade ghedaen heeft, ende vreest dat hy op sijn voetstappen | |
| |
van haer mochte vervolght ende gedoot worden, soo verkeert ende vermenighvuldigt hy de selfde soo, datse niet en konnen onderscheyden waer hy henen ghetrocken is. Ten tweeden, als hy voelt dat hy door al te veel voedsel is overladen, soo weet hy seer behendigh met eenigh gebroken riedt, eenighe openinge in sijn lijf te maken tot dat hy bloedt, ende strijkt dan de gaten toe met vette dicken slijk tot dat hy genesen is: soo dat hem sommighe noemen den vinder ofte meester van het Ader-laten.
Vers. 14. Die hem ghemaeckt heeft, heeft hem syn sweert aengehecht. Dit kan bequamelijk verstaen worden, vande Tanden der Water-paerden, die zijn langh ende seer scherp, soo datse daer mede als met een scherp mes ofte zeyse | |
| |
in eenen korten tijt, geheele Velden met koorn konnen af-maeyen ende vernielen, door diense seer overdadigh ende gulsigh van eten zijn: soo dat indien dese Dieren seer vermenighvuldighden, daer en soude ontrent den Nijl geen koorn konnen ghewonnen worden. Het woort dat in den Grondt-text staet, beteykent eyghentlijck een krom sweert, een kromme zeyse ofte zabel; want de Tanden van den Hippopotamus zijn wat kromachtigh ende soo scherp ende lanck, datse daer mede even als met een krom sweert ofte zeyse, het koorn, ende hoy van het velt haestelijck ende in overvloedt konnen af-maeyen ende verslinden: 't welk soo bequamelijck op den Olyphant niet en kan gepast worden. Gelijk ook in | |
| |
hem geen plaets en heeft 't gene volgt Vers 16. Hy leyt neder in een schuyl-plaets des riets ende des slycks. Maer wel in het Water-paert, want hy is gewoon sich in het riet ende op den modderigen grondt der Reviere te onthouden, ende daer op te gaen, alsoo hy niet en swemt, maer langhs den grondt der wateren sich te lande begeeft.
Vers 18. Siet hy doet de Reviere gewelt aen, ende en verhaest sich niet; hy vertrouwt dat hy de Jordane in sijnen mondt soude konnen intrecken. Die dit vanden Elephant uyt-leggen, moeten bekennen, dat het een seer overtollige Poëtische maniere van spreken is. Doch den voor-gemelden D. Bochartus toont dat den Text anders moet uyt-geleght worden, sulks dat den sin is, dat hy vrymoedigh in de Reviere in-gaet ende | |
| |
niet en vreest hoewel de wateren over sijnen mont henen drijven; om dat hy soo wel onder water als op het landt kan leven, ende sich op den gront der wateren gewoon is te onderhouden: 't welck van den Elephant niet waer en is, want die en kan sich in het water niet behouden ten zy dat sijne snuyte boven water zy, om den adem te halen, andersins soude hy haestelijk verdrincken ende sticken.
Vers 19. Soude men hem voor sijne oogen konnen vangen? dat is, met gewelt; de meeninge is, gelijk ook de bevindinge bevestigt, datmen hem om sijne sterkte ende hardigheyt des huyts niet wel en kan met gewelt vangen, maer met bedroch, en door der Menschen subtijle ende menighvuldige listen, waer door alles kan bedwongen en verwon- | |
| |
nen worden, gelijk verder by den gemelden Autheur kan nagesien worden.
Wat aengaet den Leviathan, 't gene daer van Job 40. en 41. getuygt wort bewijst D. Bochartus alles te passen en waerachtigh te zijn in den Crocodil, (welk sich mede inden Nijl onthout) maer niet in den Walvisch. Want den Walvisch heeft een sachte gladde huyt, welcke seer licht doorsteken wort, maer den Crocodil heeft dicke harde schubben, gelijk vanden Leviathan Job 40. en 41. aengewesen wort. Job 41.6. Seer uytnemende zijn syne sterke schilden, elck een gesloten als met een nauw druckend Zegel. Den een is soo na aen den anderen, dat den wint daer niet en kan tussen komen. Sy kleven aen malkanderen, sy vatten sich t'samen, datse sich niet en scheyden.
Tegenwerp. Maer sal ymandt seg- | |
| |
gen, den Leviathan wort Job 40. en 41. beschreven als een Dier dat niet ghevanghen noch getemt kan worden, 't welck niet waer en is van den Crocodil. Ik antwoorde dat sulcks oock niet en kan gheseght worden van den Walvisch. Ten tweeden, den Crocodil en kan niet ghevangen worden dan seer beswaerlijck ende met list; want hy gaet in wreetheydt, ontemmelijcke wiltheydt ende kracht, by na alle Dieren te boven.
Job 14.9. Syne Ooghen-leden zijn als de Oogen-leden des Dageraedts. De Crocodillen hebben een seer snel gesichte; maer dit en past op den Walvisch niet, want die heeft kleene oogen ende een seer slap gesichte, soo dat hy sijn leyts-manneken verloren hebbende (waer van wy in onse Physiologia hebben ge- | |
| |
wagh gemaekt) als halfblint tegen de klippen en ondiepe gronden aenstoot.
Vers. 10. 11. 12. Wort geseght, datter als Vyer uyt sijnen Mondt komt, &c. 't Welck wel past op den Crocodil, want als hy een tijdt langh onder water is geweest, is hy genootsaekt inde locht ende op het landt te komen, om adem te scheppen, ende hoe dat hy langer sich op den gront der Reviere onder water onthouden heeft, hoe dat hy oock met grooter force ende hitte sijnen adem uytblaest, soo datse soo heet is als vyer, ende door het sterck inhalen van veel ende koude locht moet verkoelt worden. Vers 13. staet, in sijnen Hals verheugt de sterkte, &c. 't Welck wel in den Crocodil, maer niet van den Walvisch waerachtigh is, want die en heeft geenen Hals.
| |
| |
Den Crocodil is seer listigh om de Menschen te vanghen ende te vernielen; tot dien eynde verberght hy sich ontrent den Oever van den Nijl onder het riedt, wyer ende andere dingen, om haestelijk die te bespringen welke water komen uyt de Reviere halen. Tot dien eynde weet hy oock op de weghen, die hy weet dat de Water-dragers af-komen, met water (dat hy uyt sijn Muyl spout) gladt te maken, op dat de Menschen vallen mochten, ende dan bespringt hyse met der haest op het lijf. Ook past hy somtijdts op de gene die met Schuyten den Nijl opvaren, welcke als hy siet dat met de boomen haer kleen Vaertuygh voor-douwen, ende nu met het lichaem ten deele buyten de Schuyten hangen, soo smijt hy den haeck ofte boom uyt | |
| |
de handt, datse in het water vallen, ende dan doodt hyse met der haest.
Hoewel (soo de Autheuren schrijven) den Crocodil seer groot is, ende tot ontrent ofte over de twintigh cubijten langh wort, nochtans komt hy van een seer kleyn beginsel, namentlijk uyt een Ey, het welk niet grooter en is dan een Gansen-ey. Ende daerom is hy by den Egyptenaren geweest een zinne-beeldt van die Menschen welcke van kleene beginselen tot groote waerdigheyt op-komen.
Die breeder beschrijvinge van den wonderlijken aert ende eygenschappen deses Diers begeert, die lese de Admiranda Nili van D. Wendelinus ende D. G. J. Vossium de origine & progressu idololatriae Lib 3. Alwaer hy onder andere dingen verhaelt, dat de Egypte- | |
| |
naren soo superstitieus zijn geweest, datse niet alleen den Crocodil als een God geëert hebben, maer ook die van haer verslonden wierden voor saligh achteden. Men segt vanden Crocodil dat hy seer vreesachtigh is ende vliet voor de gene die hem vervolgen, maer seer wreet in tegendeel in het vervolgen van de gene die voor hem vlieden: om welcke reden D. Beza hem vergelijkt by den Duyvel, met dese volgende woorden, 't selfde uytdruckende 't gene wy hier van hem verhalen.
Niliacus qualis Serpens fugientibus instat,
Instantes fugiens quamlibet ante ferox.
Sic vetus ille Draco, saevus mortalibus hostis,
Te reprimente fugit, te fugiente premit.
De Egyptenaren hebben Godt by den Crocodil als een voorbeeldt vergeleken, om dat dit Dier alleen geen tonge en heeft, (hoewel D. Bochartus
| |
| |
ghevoelt in teghendeel dat het niet gansch sonder tonghe is) want in de Zinne-beelden van Pythagoras staet, datmen om God na te volgen, insonderheyt sijn tonge moet bedwingen: ende dat hy God aldernaest komt, die (als het de reden vereyscht,) swijgen kan. Om dat God in een gestadig stil-swijgen al het doen der Menschen ondersoekt, ende na voorval van saken, tijdt ende plaetse bestiert: waerom oock eenige geoordeelt hebben datmen Godt met Heyligh stil-swijghen vereeren moet.
Sommige schrijven dat den Crocodil met sijne tranen de Suturen ofte naden van de Beckeneelen der Menschen nat maekt, ende dat daer door die naden open gaen ende het boon broos wert, soo dat hy dan de Herse- | |
| |
nen uyt het hooft door de openinge uythaelt ende op-eet. Ende hier van daer is het spreek-woordt gekomen, waer doormen ymandt Crocodils tranen toe-schrijft, die niet uyt mede-doogentheyt en komen, maer uyt geveynstheydt; om onder schijn van liefde ende mede-lijden te meerder quaet aen te brengen.
Daer wort ook geschreven, dat in den Crocodil het getal van sestig wonderlijck de overhandt heeft; ofte met malkanderen accordeert. Want dat hy sestigh jaren leeft: dat hy alle jaren sestigh dagen vast, alsoo hy geen openinge en heeft om sijne onreynigheden uyt te werpen: ten derden, dat hy sestig dagen wacht eer hy sijn Eyeren te voorschijn brengt; dat hy sestig Eyeren leght, ende datse na de sestig | |
| |
dagen uyt-gebroeyt worden: dat hy in sijn rugh-been sestigh leden heeft, item sestigh tanden, ende sestigh zenuwen, &c.
|
|
Auteursrechtvrij