|
| |
| |
| |
Dat inde Heylighe Schriften, de Beesten ja oock de geringhste, voorgestelt werden om de Menschen wijsheyt te leeren ende te overtuygen van sijnen schuldigen plicht.
DE H. Schriften brenghen meermalen by het doen ende voorbeeldt der Beesten, selfs der kleenste ende geringhste, om de Menschen wijsheydt te leeren ende van sijnen schuldigen plicht te overtuygen; gelijck van de Mieren te voor aengewesen is uyt: Prov. 6.6. Gaet tot de Mieren ghy Leuyaert: Siet hare wegen ende wort wijs: de welke, &c. ende Cap. 30. vers 24. 25. 26. 27. 28. in de Sprink-hanen, Spinne-koppen, ende Mieren. By welke dan ook gevoeght worden de Konijnen vers 26. De Ko-
| |
| |
nijnen zijn een machteloos volk: nochtans stellen sy haer huys in den Rotz-steen. 't Welk moet verstaen worden van sekere slag van Muysen genaemt Bergh-muysen of Beer-muysen, zijnde een vier-voetigh gedierte van groote als een Egel, ende van gestalte als een Muys ende Beer, woonende inde holen der Steen-rotzsen, seer veel gevonden in Palestina.
Sy weten hare holen seer behendig met aerde te sluyten, op datse niet bekent en mochten werden. Des daeghs onthoudense haer inde holen, by nacht, 's morgens ende des avonts loopense op de jacht om haer voetsel te soeken. In Spangien is somtijts soo grooten menighte van Konijnen geweest, datse den geheelen Ooghst bedorven hebben, Plinius verhaelt uyt M. Varro dat een geheele stadt in Span- | |
| |
gien door de Konijnen onder-graven ende in-gestort is.
Esai. 1. leert ende overtuyght den Propheet de Joden door een Osse ende Ezel. Vers 3. Een Osse kent sijnen Besitter, ende een Ezel de kribbe sijnes Heeren: maer Israel en heeft geen kennisse, mijn volck en verstaet niet. Want beyde dese Dieren, hoe-wel d'een meer als d'ander, zijn bot ende van ongelijk minder vernuft dan vele andere, soo minder als meerder: nochtans vindt men in haer eenighsins de ghedaente ofte indruck van erkentenisse, 't welk selfs in vele Menschen niet bespeurt en wordt. Ook schijnter in de Ezelen al redelijcke geheugenisse te wesen, want hy vreest gemeenelijck ende schrickt altoos als hy komt op een plaets daer hy te voren ghevallen | |
| |
is geweest. Ten derden, den Ezel is seer verdraeghsaem in het dragen selfs van al te sware lasten, item in het verdragen van slagen, ende is oock met seer slechte ende geringe spijse te vreden. Daerom wort Isaschar Genes. 49. Inde zegeningen ende voorseggingen des Patriarch Jacob vergheleken by eenen Ezel. Te kennen gevende, dat sijne Nakomelinghen liever souden sware lasten draghen, ende groote schattingen betalen, dan sich met de wapenen ende den onsekeren Oorlogh behelpen.
Deut. 22 lesen wy dat Godt door een expres bevel den Joden verboden heeft een Os te gelijck met een Ezel tot het wercken aen te spannen, ofte te samen te voegen: vers 10. Ghy en sult niet ploegen met eenen Osse ende met ee-
| |
| |
nen Ezel te gelijck. Waer door niet alleen (gelijck D. Calvinus oordeelt) te kennen wordt gegeven, dat men oprecht, ende eenvoudigh moet wesen, ende de waerheyt ende deught suyver ende onvermenght moet poogen te bewaren: (want den Os was een reyn, doch den Ezel een onreyn Dier.) Gelijck dat schijnen de twee andere wetten mede aen te wijsen welcke by de voor-gemelde gestelt worden. Deut. 22.9. Ghy en sult uwen Wyngaert niet met tweederley bezaeyen. Ende vers. 11. Gy en sult geen Kleedt van vermenghde stoffen aentrecken: Wollen ende Lynen te gelyck. Maer God verbiet met een Osse ende Ezel te gelijck te ploegen, om dat den Osse veel moediger ende stercker is dan den Ezel, waer door dan den Ezel gelijck met | |
| |
hem aen-ghespannen zijnde, noodtsakelijck soude overlast lyden ende overvallen worden.
Exod. 13. Heeft God een wet gemaekt, dat hoewel de eerst-geborene der Dieren den Heere moesten gheheylight worden, datmen nochtans den eerst-gheboren des Ezels Gode niet en soude op-offeren, maer lossen met een Lam, of andersins den necke breken. Waer door niet duysterlijck wort aengewesen, dat de Menschen die bot, leuy, traegh, achteloos ende vergeetachtigh zijn, Gode in sijnen Heyligen dienst onaengenaem zijn.
Jerem. 8. Overtuyght den Propheet ende leert de Joden door vierderley andere Dieren, Vers 7. Selfs een Oyevaer aen den Hemel, weet syne gesette tyden, ende de Tortel-duyve, ende Kraen,
| |
| |
ende Swaluwe, nemen den tijdt harer aenkomste waer: maer mijn Volck en weet het recht des Heeren niet. Want soo haest alse ghewaer worden dat den Somer naeckt, soo vergaderense by een ende vertrecken alle gelijck, ende op een ghesetten tijdt, na andere plaetsen, daerse dan weten dat voor haer bequaem voedsel ghevonden wort: insgelijcks alse bemercken dat den Winter voor handen is, soo vergaderense weder alle by malkanderen ende vertrecken gesamentlijck op eenen ende selfden tijdt na andere warmer Landen, daerse weder den Somer ende voorraedt van voedsel vinden. Ende dese reysen, soo in het komen als in het vertrecken en beginnen sy niet by daeg, maer zijn gewoon altoos by nachte de selfde aen te vangen.
| |
| |
Daer is een bysondere Antipathie ofte tegen-strijdigheydt ende vyantschap tusschen de Oyevaers ende Vleder-muysen, want dese loeren op de Eyeren der Oyevaers, ende makense selfs maer aenrakende, onvruchtbaer. Maer de Oyevaers om dit te voorkomen leggen een bladt van den boom Platanus genaemt in sijn nest, wetende datter sulcken tegen-strijdigheyt is tusschen de Vleder-muysen ende de bladeren deses Booms, dat de Vleder-muys die maer rakende, loom ende krachteloos wort. Den Oyevaer van de Slangen, diese gewoonlijk eten, gequest zijnde, weet op de wonden dadelijck een kruyt te leggen, waer doorse in korten tijdt genesen wordt. In Egypten is een bysondere soorte van Oyevaers welcke in het lijf ver- | |
| |
stopt zijnde, het Zee-water met sijnen beck van achter in het lijf weet te schieten, waer door sy gesuyvert ende genesen worden: vele schrijven dat van dit Beest, de Egyptenaren het gebruyck der Clysterien geleert hebben.
Het is een gemeen gevoelen dat de Oyevaers seer danckbaer zijn, ende dat de jonge de oude seer neerstelijck besorghen van spijse alse door den ouderdom onbequaem worden, om selfs haer voedsel te soecken. Hier uyt ist ontstaen, dat het griecx woort ἀντιπελαργε᷉ιν beduydt danckbaerheydt te bewijsen aen de gene die ons wel gedaen hebben, ende insonderheydt aen onse Ouders, welck woordt genomen is van πέλαργος 't welk een Oyevaer beteeckent: dit woort ἀντιπελαργε᷉ιν | |
| |
ghebruyckt oock den Apostel Paulus van de danckbaerheydt die men aen sijne Ouders schuldigh is. 1 Thim. 5. vers. 4. Men seydt oock dat de Oyevaers straffen ende verlaten de gene die sich met andere danse ghewoon zijn, vermengen.
Wat aengaet de Tortel-duyf, die is oock onder Dieren welcke des Winters niet vernomen en worden, maer na andere Landen vervlieghen, ende met hare aenkomste een teecken geven dat den Somer aenstaende is, gelijk getoont wort Jerem. 8.7. Ende in het Hoogh-liedt Cap. 2.11.12. Want siet, de Winter is voorby; den plas-regen is over, hy is over-gegaen De bloemen worden gesien, de sangh-tijdt genaekt: ende de stemme der Tortel-duyve wordt gehoort in onse Lande. Insgelijcks de Kra- | |
| |
nen, welcke op datse van de windt niet lichtelijck souden in het vliegen verhindert werden, eenigh sant of gruys in de kele nemen, ende kleene steentjes in de pooten, om te stijver in het vliegen sich te houden: alse sien datse buyten gevaer zijn ende de reys haest volbracht, soo werpense dat van haer. Sy vliegen alle te gelijck in groote menichte, ende sooder eenige niet volgen konnen, die wachtense in ende helpense. Ten derden, sy vlieghen seer hoogh; eerst, om datse te beter ende te verder souden van haer sien, ende bemercken offer onweder opkomt, want dan dalense neder om te rusten, of soose over de Zee vliegen, keeren na het Landt toe. Ten tweeden, sy vliegen seer hoogh, om dat daer de locht menichmael stilder | |
| |
ende schoonder is dan beneden. Ten derden, om datse in de hooghte soo seer niet te vreesen hebben eenighe schadelijcke voghelen welcke haer mochten in de reys verhinderen.
Voorts worter van sommighe aen-gemerckt, dat in het vlieghen hare gansche menichte ende troep in de gedaente van een dry-hoeck ghestelt is. waer van de basis ofte breete van den windt voor-gedreven wert, ende de scherpe hoeck voorwaerts gaende, maeckt datse lichtelijck de locht in het vliegen konnen door-dringen.
Die in het vlieghen volgen leggen hare becken ende hoofden op de rugge der gene die voor-vliegen, om daer op te rusten ende daerom verwisselense oock de beurten, dat de gene die nu voor-vlieghen daer na achter- | |
| |
vlieghen, soo datse alle malkanderen onder-steunen. De achterste porren de traege aen tot neerstigheydt ende houden de troepe in ordre door hare stemme, ende dat oock by beurten, op datse niet te seer vermoeyt souden worden.
Alse rusten ende slapen stekense de hoofden onder de vleugelen om dat wel te bewaren, ende waken by beurten, ende die waeckt soo haest hy eenigh onraedt verneemt, wekse alle op met sijn stemme; ende houdt een steen in de poot, op dat indien hy mochte slaperigh worden, door den val des steens tot meerder wackerheydt ghebracht werde. Die rusten, staen maer op een van haer pooten, om niet al te vast te slapen. Sulx dat van de Krane de Menschen veelsins | |
| |
onderrichtinge en de insonderheyt tot wackerheydt, voorsichtigheydt ende eendracht konnen aenmerken; waer uyt blijkt dat den Propheet met goede reden de Joden oock door dese Dieren overtuygen wilt ende tot haren schuldigen plicht aenmanen. Gelijck dan oock in de Tortel-duyf een voorbeeldt is van reyne ende groote liefde tusschen Man en Vrouw, soo dat men in oude tijden, de Nieuw-getrouwde toe-wenschten den eendracht der Tortel-duyven. Want men seght dat tusschen het Manneken ende Wijfken een seer groote bysondere affectie gespeurt wort, soo datse noyt sich met een ander vervoegen, selfs niet als d'een of d'ander doot is. Ende hoewel de Krane niet seer ongelijk en is den Oyevaer; soo en moet | |
| |
het echter niet vremt denken dat volgens de Wet Levit. 11 den Oyevaer getelt wort onder de onreyne, maer de Krane onder de reyne Dieren. Want de Oyevaers eten Slangen ende ander vuyl gedrochte, maer de Kranen koren, zaedt ende de vruchten des veldts.
Eyndelijk voeght Jeremias Cap. 8.7. by de voor-gemelde Dieren om de Joden te onderrichten ende te overtuygen, de Swaluwen, want die keeren insgelijcks op haren tijdt weder, namentlijck in den aenvangh van de Lente: In den winter onthoudense haer of in de warmer landen, of sommige ook in de kloven der steen-rotsen ende andere holen ende verborgen plaetsen daerse als doodt liggen ende hare pluymen veranderen, ende | |
| |
met de warmte der aenkomende Somer als weder levendigh worden; gelijk de Vliegen ende menige andere Dierkens mede gewoon zijn te doen, ende sich als doodt, sonder voedtsel ende beweginghe in den winter verbergen. Sy zijn seer vernuftigh in het maken van hare nesten, diese rondt maken, om dat die figuyre de sterckste is ende aldermeest vervatten kan. Alle vuyligheyt werpense uyt hare nesten ende behouden die suyver ende schoon. Als eenigh onghemack gevoelen aen haer oogen, weten daer te ghebruycken een Remedie, het kruydt dat daer van, sijn naem van Swaluw-kruydt van velen ghegheven is. Sy soecken haren kost in de locht al vlieghende, met eenen de locht van Vlieghkens ende | |
| |
andere kleene Dierkens suyverende.
Het is voorwaer aenmerkens waerdigh, datter soo menige soorten ende soo onnaspeurelijcken getal is van alderley Dieren, ende datse door een wonderlijke beschickinge Gods in de natuyr, alle haer noodigh voedsel vinden. Want de kleene Dierkens van welcke onsen Autheur eyghentlijck heeft gheschreven, die vinden haer voedsel by ende rontom, haer, alse te voorschijn komen, ende worden niet eer voort-gebracht voor dat haer spijse bereyt is. Andere Dieren worden ghevoedt alse eerst beginnen te leven, door de groote ende neerstige voorsorge van de gene uyt welcke sy voort-geteelt zijn. Andere ghebreck van voedsel te gemoedt siende, weten sich na andere Landen te bege- | |
| |
ven, daerse weder van alle nootsakelijckheydt den overvloedt vinden. Andere gevoelende den Winter aenkomen welcke haer van alle voedsel soude berooven, begeven haer in soodanige plaetsen ende tot soodanigen ruste ende stilte, datse geen voedsel noodigh en hebben, tot datse weder door de warmte ende veranderinghe des lochts uytgelockt zijnde, van alles wederom voorsien worden.
Sommige Dieren leven by venijnen ende verscheyden dieren ende saken die de Menschen schadelijck zijn. Sommige suyveren de wateren, sommige de locht. Sommighe dienen tot voedsel van andere Dieren, op datse niet te seer souden vermenigvuldigen. In somma, de albesorgende Natuyr, dat is God inde Natuyr, ofte de ordre | |
| |
welcke hy in sijne wercken gestelt heeft, weet alles in sijne soorte wonderlijck te onderhouden, ook tot de gheringhste Gewassen ende Beesten toe; waer uyt de Heere Christus een bewijs-reden neemt om de ongeloovige, mistrouwende, al te sorghvuldige ende ydelijck sich bekommerde Menschen te onder-wijsen ende te overtuyghen. Matth. 6. van het 26. vers tot 32. Aensiet de Voghelen des Hemels, dat sy niet en zaeyen noch en maeyen, noch en versamelen in de Schueren, ende uwe Hemlsche Vader voedt nochtans de selfde: en gaet ghy de selve niet seer veel te boven?
Dus lesen wy insgelijks in het boek Jobs, dat Godt Job overtuyght van sijne alles besorgende wijsheyt ende voorsichtigheyt, om dat hy alle Dieren, oock in het bysonder de grage | |
| |
Leeuwen, de hongerige Raven, ende alle andere Dieren, oock die by den roof leven ende voedtsel van andere Dieren, wonderlijck van haer noodigh voedtsel versorght. Cap. 39.1.2.3. Sult ghy voor den ouden Leeuw roof jagen? Ofte de graegheyt der jonge Leeuwen vervullen? als sy neder-bucken in de holen, ende in den kuyl sitten ter loeringhe, etc. Wie bereydt den Rave haren kost, als haer Jongen tot Godt Schreeuwen, als sy dwalen om datter gheen eten en is? Want men schrijft van de Raven, datse eerst te voorschijn komende wit hair hebben, ende daerom van de Oude verlaten worden, tot datse swart zijn; doch ondertusschen wonderbaerlijken gespijst worden met sekere Wormkens welcke in het nest uyt haren dreck groeyen. Waer op den Psalmist siet | |
| |
Psal. 147. vers 9. Looft den Heere, die het Vee sijn voeder geeft; den jongen Raven alse roepen.
|
|
Auteursrechtvrij