Metamorphosis naturalis

[p. 1]

Bysondere ende verscheyden Aen-merckingen vanden aerdt, wonderlicke veranderinge ende Eygenschappen der ^a Wormen, Rupsen ende ^b andere kleyne dieren in het ghemeyn.

ICk hebbe voor eerst ghemerckt, dat even gelijck de mensch ende andere dieren, door een heymelicke drift

a De Dierkens van welcke hier gesproocken wert, noemen de Latinen insecta om datse ghelijck als verscheyden insnijdingen hebben; of als in ringhen verdeelt zijn, om welcke reden Albertus die annulosa genaempt heeft.

b De gemelde dierkens insecta genaempt, worden verdeelt inde gene die in of op de aerde sich onderhouden; ende die in het water leven. Van de gene die op de aerde woonen hebben sommighe voeten; doch andere en hebben geen voeten, gelijck daer zijn de motten, slecken, de wormen die inde aerde, of inden mensche, of in andere dieren groeyen: als mede in verscheyden gewassen, steenen, ende soo voorts.
Onder de gene die voeten hebben, zijn eenige gevleugelt, andere niet. Die sonder vleugels zijn, hebben eenige weynigh voeten, namelick ses, als de mieren, mol, luys, &c. of acht voeten, gelijck de Scorpioenen ende spinnekoppen; of twaelf voeten, of veerthien, als de rupsen. De andere worden veel-voetige genaempt, die meer beenen hebben dan de gemelde.
De insecta die vlercken hebben zijn tweederley; eenige hebben die open, andere de selfde met eenigh ander decksel bedeckt, die daerom vaginipennia genaempt werden. Ten anderen, sommige hebben twee, sommige vier vlercken: ende wederom, eeniger vlercken zijn vlies-achtigh, ende geven door het raecken niets van haer: maer andere zijn gelijck met eenige bloeme bedeckt, welcke door het raecken af-stuyft, of aen de vingeren hanght, gelijck te sien is inde wittiens, of boter-kappellen, by de Latinen Papiliones genaempt.

[p. 2]

genegen zijn haer selven voort-te-setten, ende also in haere soorte eeuwich te blijven, hoe-welse voor haer eygen selven den doodt onderworpen zijn ^c: 't welck een klaer bewijs is vande al-om-tegenwoordige voorsienigheydt Godts, waer door hy niet alleen alles in allen werckt, maer oock alles in hare gedaenten onderhoudt ^d, dat segh

c De dingen die onsterflick zijn ende niet en vergaen, en telen niet voort.

d De voortelinghe is dickmael met groot nadeel ende ongemacken vermenght. Soo dat door een wonderlicke genegentheyt ende beleydt der Natuyr, de schepselen eenichsints haer selven verloochenen, tot onderhoudt van het gemeene.

[p. 3]

ick, heeft oock plaets in dese dierkens, want tot dien eynde stellen sy haer saedt, ende dat op sodanige plaetsen, in welcke het selfde door de Sonne bequamelick kan uyt-gebroeydt werden, ende tegen dien tijdt, op welcken op die selfde plaetsen, dese dierkens haer natuyrelick voedsel konnen vinden. Soo datmen met verwonderinghe siet, datter gheen Rupsen voort en komen, voor datse op de plaets van haer gheboorte, oock met eenen haere spijse ghereedt vinden: waer in sy geluckiger zijn dan selfs vele menschen, welcke haere kinderen voort-teelende, met de op-voedinge

[p. 4]

der selve verlegen ende seer bekommert zijn.

Maer insonderheydt achte ick aenmerckens waerdigh te zijn 't gene inde laetste bevindinghe verhaelt wert, dat uyt twee Rupsen van een ende selfden aerdt, tweederley ende seer onghelijcke veranderinge ghekomen zijn. Want van de eene rupse heb ick bevonden dat voort-gekomen is een schoone boter-kapelle met vier vleughelen: maer uyt de andere twee en tachentig kleine vliegen, welcke alle boven uyt het lijf uyt-gekropen zijn.

Ten anderen, ghelijck ten aensien vande verscheydentheydt der landen, de menschen van malkanderen seer verschillen in grootte des lichaems, koleur, gestalte, gematigheyt, manie-

[p. 5]

ren van leven, lenghte des hayrs (want in sommighe plaetsen groeyt het seer lanck, in andere niet langher als de wolle der jonge lammeren) ende soo voorts; so isser oock in dese dierkens een onbeschrijvelicke verscheydentheydt, na den aerdt ende gestalte van yder landt. Maer gelijckmen vande weerdigheydt ende gelucksaligheydt der menschen niet en moet oordeelen na het uytterlicke, maer meest na de deught ende inwendige geluckighen staet des gemoedts. So heb ick dat insgelijx aen dese dieren konnen bemercken: Want alsick somtijts een cierelicke ende schoone wel-ghefatsoeneerde Rupse vondt, so dacht ick dat na haere veranderinge, daer uyt een seer schoonen uyl of kapelle soude voort-komen: ende in tegendeel,

[p. 6]

als ick een leelicke Rupse ontmoete, soo meynde ick, dat ick na de veranderinge, daer uyt een graeuwen vuylen uyl soude te voorschijn komen. Maer de ervarentheydt heeft my geheel anders geleert, want uyt schoone rupsen komen wel leelicke uylen; ende uyt leelicke rupsen, seer schoone kapellen.

Voorts heb ick oock bemerckt, dat ghelijck onder de menschen groote twisten, haet ende vyantschap valt; dat oock het selfde also met dese kleine dierkens gestelt is. Ende ghelijck in verscheyden Landen de menschen verscheydentlick ghevoedt worden, sommige als in Noorweghen niet dan met stock-visch in plaets van broodt; andere in Indien met Cassavy-wortelen in plaets van broodt; ende eenige

[p. 7]

ghebruycken meest tot haer voedtsel de basten van boomen, bladeren, wortelen, kruyden; ja daer zijnder die in het vleesch ende ingewandt van doode menschen een goede smaeck vinden. So isser insgelijx onder de rupsen groot verschil van voedtsel, ende sommige eten oock de andere op, ende zijn haer medt-ghesellen tot een begraef-plaets.

Ten vierden, ick heb oock selfs vande hope der Christenen, welcke is de op-standinge tot een volkomen geluckigh ende eeuwigh leven, eenighsints een voor-beeldt ende ghelijckenisse in dese geringe dieren bespeurt ^e Want daerse in haer eerste leven maer en zijn verachte maden, wormen of

e Aengesien de op-weckinge der dooden een werck is dat de gheheele kracht der Natuyre te boven gaet, ende derhalven Gode eygen: so en kanmen de seeckerheydt daer van door geen natuyrelicke redenen bewijsen, maer hangt alleen aen den geopenbaerde wille ende beloften Gods inde H. Schriften uyt-ghedruckt. Nochtans zijnder inde Nature wel eenige afbeeldingen, welcke by gelijckenisse de selfde eenichsints vertoonen. Want men siet dagelijx dat niet alleen uyt alderley zaden, maer oock andere dinghen, die niet en leven noch gevoelen hebben; levendige ende gevoelende dieren voort-komen. Na dat inden Winter de gewassen ende vele dierkens, een langen tijt als doodt geweest zijn, schijnense met het aen-komen des Somers als een nieuw leven te krijgen. De Stoische Philosophen hebben gelooft dat als de oude wereldt verbrandt sal worden, uyt de gebrande stoffe weder alles sal vernieuwt ende gelijck als herschapen worden. Soroaster onder de Chaldeen, ende Theopompus onder de Periparetische Philosophen, hebben de op-standinge der dooden erkent. Als mede den Heydenschen Chrysippus, volgens 't gene Lactantius aentreckt lib. instit. 7. cap. 23. den slaep ende ontwaeckinge uyt den slaep, is een daegelix ende gemeen voorbeeldt des doods ende opstandinghe.

[p. 8]

rupsen geweest; so wordense naderhandt kleine vogelen, die inde vrye locht, inde hooghte ende by de aengenaeme bloemen ende soetigheden haer onthouden. Edoch eer sy tot dit leven konnen geraecken, so moetense haer eerste lichaem veranderen, ende

[p. 9]

voor een tijt lanck als inden doot leggen, tot datse een andere gestalte des lichaems verkregen hebben. In welcke Veranderinghe onder anderen aen te mercken staet, dat op de plaets daer de pooten vande Rupse gestaen hebben, daer staet daer na den rugghe van het dier, dat door de veranderinghe voort-kompt: Ende dat den rugghe geweest is vande rupse, daer worden de pooten gevonden van het dier dat na de veranderinghe te voorschijn kompt; gelijck inde laetste bevindinghe klaerlick getoont wert.

Ick heb oock aenghemerckt, dat dese dieren eerse tot haer veranderinghe komen, van alle haere onreynigheden moeten ghesuyvert worden, want anders en konnen sy niet veranderen. Ende dat dese veranderinghe

[p. 10]

met groote treckingen, arbeydt ende pijne geschiet. Doen dacht ick, dat ons dit een voor-beeldt diende te wesen, om ons te reynighen van alle besmettinge der ziele ende des lichaems, om door onse doot toe-ganck te hebben tot den throon der genaden inde hooghste Hemelen, alwaer niet onreyns en kan in-komen; want die de hope der zaligheydt wil verkrijghen, die moet hemselven reynigen gelijck Godt reyn is; ende dat vande sonden, welcke alleen de menschen voor God verfoeyelick ende onreyn maecken. Matth. 15.2 Cor. 7.1. 1 Ioh. 3. Apoc. 2 2. uyt-treckende den ouden mensche, op dat wy den nieuwen Mensche mogen aen-doen die nae Godts gelijckenisse herschapen wort: even gelijck dese dieren haren ouden huydt af-doen,

[p. 11]

ende een gansch nieuw ende verandert lichaem krijgen.

Als nu dese dierkens gesuyvert zijn van alle haere onreynigheden, soo gaen sy haer gelijck als in een Graf besorgen, ende spinnen voor haer selven een huysken dat seer konstigh is, ende een wonderlick werck vande wijse, voor-bedachte, ende voor-sorghende Natuyre. In dit huysken laeten sy een kleyne openinghe, die seer behendigh ghemaeckt is, door welcke sy op haeren bestemden tijdt uyt-komen. In dese huyskens zijnse voor haere vyanden (welcke de mieren zijn) bewaert, ende leggen daer even als of sy doodt waeren, hoewel in haer noch een levendigh sap overigh is, 't welck haer ziele is, ende het welcke teghen den tijdt van haere

[p. 12]

veranderinge ende uyt-komste begint op-te-swellen ende te fermenteren, soo datse weder in een ander leven ende in een nieuwe ghestalte des lichaems te voorschijn komen. Dit gaf my in bedencken, dat wy veel meer van ons af sterven, voor ons selven behoorden te besorgen niet alleen een bequaeme rust-plaets voor onse lichamen, maer boven al de Hemelsche woon-plaetsen onser Zielen by Godt, tot welcke onse Zielen komen moeten na de doodt, namelick tot haeren oirspronck diese gegeven heeft, gelijck het lichaem tot der aerden keert daer het uyt ghenomen is; yder deel onses wesens weder-keerende tot sijn beginsel ende eersten oirspronck. Ecclesiast. 1 2.

Noch heb ick ghesien, dat als een

[p. 13]

rupse haer tot veranderinge stelt voor haeren natuyrlijcken tijdt, dat is, eerse langhe ghenoegh geëten heeft, ende haeren vollen wasdom heeft; dan en krijghen sy na haere veranderinghe, haere behoorelicke gestalte niet, maer zijn leelick ende elendigh, de vleugelen zijn te kort ende verkrompen, gelijck perkement dat te nae by het vyer geweest is; die andersints in den tijdt van een half uyr net geverft ende uyt-gespannen worden. So dat hy nu die vleugelen niet en kan ghebruycken, ende sijn kost niet en kan soecken, ende d'erhalven veel elendigher is dan te vooren, ende lanx de aerde kruypen ende vergaen moet. So dacht ick (by gelijckenisse) in mijn selven, sal het gaen met de gene die den tijdt der ghenade in dit leven versuympt

[p. 14]

hebben, ende welckers Zielen met het geestelick broodt des Goddelicken Woordts ende Christi, niet en zijn gevoedt, die sullen een elendige opstandinghe hebben, ende veel ongeluckiger worden dan sy in dit leven gheweest zijn. Maer in teghendeel, indien wy in dit aerdsche leven, na den wille Godts heylighlijck leven, soo hebben wy in Godts Woordt de belofte, ende in dese dierken eenigsints een voorbeeldt; dat wy na onse opstandinghe vande aerde sullen met Christo inden Hemel op-ghenomen worden, nieuwe verheerlickte lichamen vercrijghen, ende met de lieffelickheden ende soetigheden die ter rechter-handt Godts eeuwiglick zijn, versadight worden: gelijck dese dieren, die eerst aerdt-kruypende Wor-

[p. *1]

[p. 15]

men waeren, nu inde locht vlieghen, ende den honigh ende lieffelickheden der beste bloemen genieten, na datse een ander leven ende ghestalte des lichaems verkreghen hebben.