Op zoek naar een bezield verband. Deel 2

[p. 18]

3
Zelfbewust dichterschap (1917-1919)

De nu volgende teksten laten zien hoe Marsman na het volgen van de Tachtigers een eigen weg zocht. ‘Mijn woord’ is een stukje proza uit begin 1917 dat nog sterk de inslag van Van Deyssel verraadt. Een eigen toon begon hij een jaar later te vinden, tijdens zijn langdurige ziekte in de eerste maanden van 1918. De cynische ‘Doodsliedjes’ laten weliswaar enige invloed van Nijhoff zien, maar hebben ook al veel eigens. ‘Dageraad’ is het oudste van Marsman gepubliceerde gedicht. Het werd geschreven op 24 april 1918, en verscheen in Stroomingen van december 1918, na eerst door de redactie van Het getij te zijn geweigerd. (Zie verder deel I, p. 48). De ‘Geburtstägliche Betrachtungen’, bestemd voor Arthur Lehning bij diens twintigste verjaardag op 23 oktober 1919, laten een eerste aanzet tot een eigen poëtica zien.

Mijn woord

Zooals de zeewind wordt geboren aan de kim, waar lucht en water samenkomen in 'n waas, dat optrekt uit de groene deining, grauw en dicht, en vaag omhult de enkele wolken, die gedrenkt in rood en paars van stervens licht ronddrijven, ... dan slaand op het watervlak dalen inbeukt en bergen spitskoppig opspuit fel-scherend de gevlokte toppen meevoert het schuim; daarna de stranden striemt, opwarlend de fijnescherpe korrels en schelpensplinters, het duin opgiert, in kookende wringeling, vlak-raak tegen de wrakhutten aan, hagelende loervensters, de planken wringend de deuren, tot ze barsten en versplinteren, ineenzakken met veel geraas, in hun broze verwering, - en alles weggiert - zoo wil ik, dat m'n woord is - ontembaar straffend brandend, vol van klank, fier in geweld, daverend van zelfbewuste grootheid, schrijnend, striemend breed van rhythme, vervuld van haat, gloeiend van eeuwigsterke liefde.

(Hs. in bezit Arthur Lehning; typescript KB 68 D 21)

[p. 19]

De doodsliedjes

I

M'n ribben kraken en m'n adem schuurt.
M'n longen zitten vol met rotte plekken.
Ik lig de lucht er schokkend uit te trekken;
God, wist ik maar, hoe lang of 't nog duurt,

totdat ik 'n verminkt cadaver ben
totdat ik op de mestvaalt word gegooid.
- Eerst rijd ik chic per koets, met zwart getooid -
bloemenlinten zeggen dat ik al bij God ben.

Wat bonte straatjeugd wandelt joelend mee
een rijtje dragers loopt nog in de pas.
Je kunt nog zien, wie vroeger schutters waren

dicht bij het kerkhof staat een gele snol
een slagersknecht fietst slingerend voorbij:
‘Zeg, ging die uit zijn eigen naar de bliksem’

II

Op een niet drukke werkdag, in de week
Wanneer de sleeper paarden heeft op stal,
Als iedereen me goed heeft kunnen zien
Saffranen schedel met leuk krullend haar,

Met zwarte vegen op een goor wit vel
blauw-paarschen mond als een verrotte vrucht
dan word ik netjes in een kist gelegd. -

en op een kerkhof bij een open kuil
Staan stijve menschen zwarte-jas-aan-jas
Sommigen weenen om mijn rot karkas.

[p. 20]

 

En hier en daar een verre bloedverwant

 

leest d'advertentie - is zielsbedroefd

 

maar glundert even, omdat hij nog niet hoeft.

 

 

 

4 Maart 1918

(Hs. in bezit Arthur Lehning; typescript KB 68 D 21)

Dageraad

Voor Arthur Müller

Ik heb mijn lijf gepantserd in het stof der dagen
en in het rookend bloed der warme avondluchten,
ik dwaalde tastend door den nacht der grijze zuchten;
- ik heb d'oranje toorts der vreugde hoog gedragen.

Ik heb bij nacht gewandeld door de zilvren velden.
terwijl de maan zacht -smeltend aan den hemel hing
en ik, fantastisch met mijn blauwe schaduw, ging
langs vette wegen en de sterren telde. -

Ik heb het sap der menschheid gulzig ingezogen,
ik voel het rhytme sterven in mijn gistend bloed,
verheugd, want elke onontkoombre daad is goed,
zie ik mijn schepping, schemerig reeds voltogen.

Menschheid, waaruit ik zwellend groei; waarin ik kreunend lijd,
laat mijn klein licht uw scheemring mee verklaren
ik wil uzelf u, zingend openbaren:
Ik ben de Brenger van een nieuwe Tijd.

24 April 1918

(Stroomingen van december 1918)

[p. 21]

Geburtstägliche betrachtungen

(Meinem Freunde A.M. 23sten Oct. 1919 gewidmet)

Nicht heute oder morgen sollst du deinen Geburtstag feiern, sondern heute und morgen und jeden Tag, denn jeden Tag sollst du von neuem geboren werden und jeden Tag das Leben von neuem gebären: das heiszt mir Mensch und Künstler sein.

Sei Kind unserer Zeit damit du Kind aller Zeiten seiest, damit du Kind keiner Zeiten seiest, damit du Kind der Ewigkeit seiest. Denn nur der organisch gewachsene ist Mensch und nur der organisch wachsen läszt ist Künstler.

Denn wohl ist das Wesen des Lebens und der Kunst immer das selbe, aber die Erscheinung vom Leben und von der Kunst ist immer wechslend. Und wer nicht wechselt mit dem Leben, wird ausgerottet und ins Feuer geworfen.

Und das heiszt mir Künstler sein: Das Unfaszbare ins Faszbare unfaszbar machen.

Die Schönheit ist das Unpersönliche, denn die Schönheit ist das was keiner sagen kann. Die Schönheit ist das höchste worauf die Kunst hindeutet. Denn nur wer den Chaos zum Kosmos gestaltet ist, Künstler und Chaos und Kosmos sind unpersönlich.

Sei ursprünglich dadurch, dasz du den Ursprung suchst - um der Kunst willen!

(Eine Sammeljäche trägt man nicht der Kunst wegen, sondern nur der Gemütlichkeit wegen).

Ursprünglich sein, das heiszt: das Leben aus der Quelle schöpfen.

(Rotterdamsch studentenblad van 5 november 1920)