Reizen in Zuid-Afrika in de Hollandse tijd. Deel I. Tochten naar het Noorden 1652-1686

[De tocht van hoeker de Grundel]

Uitvoerig, tot in de kleinste biezonderheden weer, wind, stroom, diepte,⁺ gesteldheid van de bodem van de zee e.d. gevend, is het joernaal van de reis.⁴⁾ 25 Maart 1670 lichtte men het anker; langs Robbeneiland en Dasseneiland voer men in Noordelike richting, zo dicht mogelik bij de wal blijvend. Een ‘inbocht’ ten Noorden van Saldanhabaai kreeg de naam ‘Muysens bay’. Een tochtje met de sloep naar land was zonder sukses: noch ménsen, noch een rivier vond men op 27 Maart. Wel, op 30 Maart, trof men drie Hottentotten ‘die ons alle vrintschap bewesen en seyden ons haer crael over 't gebergte te leggen.’ De volgende dag vond men een riviertje, geen mensen. Gedurende enkele dagen had men last van mist en

+ De tocht van de hoeker de Grundel.

4) Kol. Arch. No. 3982. ƒ. 964-987.

[p. 130]

windstilte; op 6 April was de hoeker op 30^o 51′ Z.B., ‘bevonden doen dat “Olamba das Piedras”,¹⁾ dat na 't uytwijsen van de Caert een bay soude moeten wesen, niet meer dan cleene steenighe inbochjes waren, daer geen reede voor eenige, dan voor een aflandige windt en is te becoomen, en 't is hier oock seer steyl’. Op 1 April was men omtrent de ‘Monte dos bramidos’,²⁾ waar ook slechts ‘cleene inboghjes’ waren, vol klippen met sterke branding. Van 10 tot 13 April zocht men naar ‘de 5 Eylanden.... die in de caert “Ilhos secos”³⁾ genoemt werden’. Het bleken te zijn ‘groote steyle bergjes die hier op 't vlack affgaende, voor landt leggen en haer van veers... als Eylanden opdoen’. De volgende dag rekende men te zijn bij Agoa das Voltas,⁴⁾ maar door mist zag men, bij een verkenning ook op 15 April, niets van belang. 16 April zag men dat het strand ‘vol opgespoelt branthout’ lag, maar door branding en klippen kon men niet aan land komen. 17 April ‘hadden een steyle affgaen de hoeck boven effen gelijck een Tafeltjen dat een weynigh scheeff staet in 't N.W. van ons.’ 18 April kwam men een mijl buiten de Noordhoek van de baai ‘Agoa das Voltas’ ten anker, ‘en bevonden d' selve wel 50 m.^ten noordel. te leggen als in de caert geteyckent staet’. De baai werd goed opgenomen. Een eilandje zag men 19 April en op de 2oste een ander langwerpig eiland ‘dat niet in d' Caert legt’. De breedte was 26^o 36′. Van het eiland, dat vol penguins en zeemeeuwen was, liet de schipper opgespoeld brandhout halen. Met de sloep voer men 22 April naar de wal, liep 2 mijlen over het gebergte, vond niets dan zand en barre klippen, ‘daer loover noch gras en wast’, maar geen mensen; wel sporen ervan. ‘Omtrent 1½ mijl van 't strandt zijnde vonden een gebroocken pott daer in gecoockt was.’ Een dikke mist was intussen opgekomen; de hoeker was niet te zien, ‘voer derhalven dwars over nae 't Peguyns Eylandt om branthout te halen’,⁵⁾ schrijft Boon, die het joernaal⁶⁾ hield. Op 24 April zag men op 26^o Z.B. ‘een rondt Eylandt, dat niet in de Caerte,⁷⁾ als mede verscheyde reeven zoo dat 't niet na d'Caert gelijckt’. 26 April: ‘zagen in een blinck de N^t hoeck van de baey Angra Piequineo,⁸⁾ dat een zaelbergjen is, in 't Z.O.^t van ons.’ Tot 30 April had men last van dikke mist, toen was men op 24^o 5′ Z. Br. ‘hadden doen de Z.^tW. hoeck zuydt west ten westen een halve mijll ende de rievier oost een canonschoot

1) Alombado das Pedras: de bocht der rotsen.

2) Berg van het stormgeloei.

3) Ilhas secas = de dorre, de droge eilanden.

4) Angra das Voltas = de bocht der wendingen, zo door Bartolomeu Dias genoemd.

5) De joernaalhouder van de tocht in 1677 schrijft over het eiland dat ‘pegewynseylandt genaemt werdt, doch mach beeter 't Nuw Robbeneylandt genaemt werden, alsoo die hier met duysende en overvloet sijn.’ Kol. Arch. No. 3990 ƒ. 937-963.

6) Kol. Arch. No. 3982 ƒ. 980-982.

7) De Regering van de Kaap gaf er de naam: ‘'t Boonseylandt’ aan, naar de kaartemaker. Het woord ‘leyt’ is weggelaten.

8) Angra pequena = de kleine bocht.

[p. 131]

van ons, leydent ongeveer een gotelinghsschoot¹⁾ van de wal.’ Dan komt de botsing met de inboorlingen.

1) Een goteling was een klein, uit ijzer gegoten, kanonnetje, veel als licht scheepsgeschut gebruikt. Wdb. d. Ned. Taal V. kol. 454.

Den 1^en May.

Den 1^en May. 's Morgens met zonsopgangh was 't zeer duysigh⁺ weer, hadden een cleen luchjen uyt den Zuyd^er handt, doch ick ben evenwell met d' sloep met noch ses man nae landt gevaeren, by ons hebbende 2 musquets 3 houwers en 2 bylen om te zien off dit de revier die in de caert Siedras de S^t. Thome²⁾ genoemt wordt, was off niet, bevonden alhier op 't diepste in 't midden van 't gatt, dat omtrent een halff cartouwschoot wijdt is, en ty meest verloopen was, maer 2½ voet water, en een weynigh binnen 't gat zijnde, quamen in een cill daer in 't 5. 6. 7. 8. 9 en 10 diep was, en omtrent een mijl op verscheyden coersen inwaerts liep, lieten aen wederzyden eenige inbochjes en oock veel zandt platen, (die boven, en gelijckx 't water lagen) leggen, zagen aen d' vaste wall (alsoo 't bywylen wat opclaerde) roock opgaen, roeyden doen wy binnen all d' platen waren, daer nae toe, om te zien wat voor volck dat het was. Zagen dat dese revier (off binnen water) ongeveer noch een halve mijl verder op tegens eenige zantduyntjes (daer wy oock roock zagen opgaen,) te niet liep, daer 't veer aff zeer vlack is, en liepen by duyzenden walck en oock andere vogels, die als zy vliegen well 6 a 6½ voeten langh zijn, doch aen d'wall comende, heb ick met noch twee man by my even op 't strant zijnde dat een weynigh steyll oploopt vijff man met noch een hondt by haer nae ons toe zien coomen, zy ons ziende bleven staen, doch ick een teecken doende, dat sy by ons zouden comen, liepen weder wegh, doen ben ick met het ander volck by my een weynigh van 't strandt affgegaen, zagen drie a vier hutjes in een valey tusschen eenige zandtduyntjes, die met een weinigh groente bewassen waren, staen, daer wy by malcanderen op een hooghte zijnde, wel een gotelingh schoot van haar staen bleven, ende ick dede all weder 't selve teycken, dogh sy die doen 8 a 10 in 't getall waren, wenckten met een stockjen dat aen 't eynd met een staert van eenigh gedierte, soo wy naderhandt zagen, omwonden was, dat wy by haer zoude comen, conden van hier rontom anders geen groente meer als verhaelt is, zien, ja, 't hooghgebergte is mede anders niet als zandt, doch eyndelijck zoo ben ick, om te weeten wat

+ [11]

2) Sierras de S. Thome op 23^o 38; dit was het verste punt waar de Grundel geweest was.

[p. 132]

voor volck dat 't was,¹⁾ met noch twee man, den eenen met een musquet, en ick en den anderen elck met een houwer tusschen onse rocken inhebbende, noch ten halven weegh nae haer toe gegaen, en deden weder 't voorgedaene teycken, en sy van des gelycken, doch quamen ten laesten all hippelen en dansende met pijll boogh en hassegaey by haer in 3 a 4 parthyen en omtrent 10 a 12 sterck zijnde, nae ons toe, en dight by ons comende fluyten en schreeuwden tegens malcander en bewesen dat zy ons schieten souden, doch wy bleven staen tot dat d'eene geen thien treden van ons en was, dreygende noch all te schieten, de man doen met zijn musquet aanleggende, daer den ander recht voor stondt, dat hy met zijn handt de tromp well soude connen gevath hebben, en 't cruyt op d'pan niet willende voncken, creegh een hasegaey in zijn slincker borst tusschen de ribben in, dat hy het musquet most laten vallen om d'doot te ontcomen en ruckde met beyde handen d'hasegay daer weder uyt, en nam hem meede. Wy die doen niet dan twee houwers hadden, namen d'vlucht ende quamen van haer met veel hassegayen, stock en steenen gruwelijck gegooyt wordende, by ons andere volck, die altemet haer wat staende hielden, en wy die zeer moede van lopen en somtijts eens op 't aengesight nederstortende, wat vooruyt raeckten, quamen eyndelijck affgemat zijnde, in 't water en voort, aen de sloep, za-

1) Het volk van de Bode van welke tocht sprake is op bl. 133, was in 1677 in den beginne gelukkiger, maar ten slotte deden ze dezelfde ondervinding op als Boon, en als de Portugezen onder Vasco da Gama.
17 Febr. 1677 trof men op de vaste wal 16 à 18 Hottentotten aan. De meegenomen tolken konden hen nauweliks verstaan, 10 à 11 vrouwen van Hottentotten kwamen ‘met pensen en blaezen van zee-robben gemaeckt, die met braek, jae meest met soute waeter gevult waeren’ hun mannen laten drinken. Het waren wel echte Hottentotten, ‘doch d'spraeck accordeert niet wel met onse Hottentots, droegen oocq carossen van koebeesten en zeerobbenvellen ... oocq was haer hooft met eenigh goedt bestrooydt, hadden oocq kettinge van vogelstruys doppen gemaeckt, met een weynigh hout doorvlochten om haer hals hangen, in 't sijn een arem volcq en oocq een machtigh schrael landt, daer niet vee is te becomen ... Dese gemelte volckeren eeten stinckende zeerobben en gewreven bosjes.’ Daar ze stukken hars bezaten waren er in het binnenland zeker bomen. ‘Voor soo veel wij alhier hebben connen sien, en bemercken, en isser ter werelt geen profijte in 't minste ofte meeste voor onse heeren en meesters te soecken.’ Er was een kwade ree, sterke storm, zand, klippen en ‘machtigh hol waeter.’ Tussen hier en Sint Helenabaai was er niets te halen. - Op 5 Maart was men eerst op goede voet met de Hottentotten; men bezocht hun hutjes gemaakt van been van noordkapers, die op de kust gestrand waren. Veeruiling had plaats, de Hottentotten trachtten het geruilde vee weg te drijven; de Nederlanders beletten dit en het gevecht begon. Met pijl en boog liepen de Hottentotten op hen in, zonder vrees voor de musketten. De eigenaar van het begeleidend jachtje, de Haeghman, Willem van Dieden, en enkele anderen werden getroffen; het vergif, als het aan de pijlen heeft gezeten, bleef in de kleren der gewonden, die gewone vleeswonden hadden. 8 Maart ging de Haeghman naar de Kaap terug om rapport te doen, met joernaal, kaart en brieven.

[p. 133]

gen doen dat dit volck die seer vet ende geel van couleur, doen well 30 a 40 sterck waren, ons met de armen voll steenen noch in 't water na quamen loopen, en noch meer van achter d'voorgemelte zandtduynen van daen quamen, 't scheenen geen rechte maer evenwell een aert van Hottentoos te wesen, hadden vellen voor haer schamelheyt en 't haer gesmeert, doch d'woorden quamen zoo niet uyt d'keel vandaen, als rechte Hottentoos, hadden oock verscheyde honden by haar, wy conden niet bemercken, dat sy oyt eenige menschen dan haar natie gezien hadden, lighten onse dregh en voeren nae boort, daer wy cort nae d'middagh quamen, alsoo d'gequeste zeer flauw was, en wy niet wisten off d'hasegay feneynigh was off niet, bevonden 't in d'mont van d'revier met hoogh water 4½ a 5 voet diep te zijn, maer gaet veer brandingh inwaerts. 's Middaegs bevonden 23 g^r 44^nen breete te hebben, de wint als boven.

Op 2 en 3 Mei werd men door mist gehinderd; de volgende dag begon de terugreis, daar men geen baai of rivier verderop verwachtte. Met zekerheid wist men dat de inboorlingen er Hottentotten waren. Kaffers had men niet aangetroffen.¹⁾ 26 Mei was de Grundel terug aan de Kaap.

Een dergelijke tocht in 1677 langs de Westkust gedaan, per hoeker De Bode had geen ander resultaat dan dat men vernam waar de Noordgrens was van het door Hottentotten bewoond gebied: ‘dat tussen d' 15 gr. 15 m. en 14 gr. 7 m. d' Caffers haer aenfangh neemen en d' Hottentots eindigen.’²⁾

1) Onder het Joernaal stond: ‘Door mij Sieuwert Jansen Boon gewesene Mr. Caertemaker op Batavia.’ De baai ten Z. van Angra Pequena werd Grundelbaai gedoopt. ‘Desen bhaay die met d'naem van d'Grundelbhaay getituleert wordt, die is geen baay maar een halvemaenichte bocht en daerom nu d'Grundelbocht noemden.’ Joernaal 11 Febr. 1677.

2) Ik kursiveer. 18 Jan. 1677: ‘Instructie voor den schipper Cornelis Thomasse Wobma en verdere officieren, bescheyden op de hoecker genaamt de Boode, gaande van hier om de Noort tot nader ontdeckingh van de Grundeibaey en verdere hayen om de Noort en bij en onder den tropicus gelegen.’ De kaart van 1670 en Hottentotten als tolken kreeg de schipper mee. Te Somberia, een Portugees fort op 13^o. Z.B. moest gevraagd worden waar St. Helena Nova lag. ‘Iet wel dat d'onsen haeren (= de Portugese) godsdienst niet belachen off beschimpen, bysonder moeten Ul. voor dronckenschap en bij getroude vrouwen te loopen wachten, alsoo de Portugeesen zeer jalours zijn.’ Men wilde weten ‘waer nu de Hottentots eyndigen en de woonplaats van de Caffers aanvanght’. 27 Mei 1677 was de Bode terug aan de Kaap.