Reizen in Zuid-Afrika in de Hollandse tijd. Deel I. Tochten naar het Noorden 1652-1686

[De Cretser's joernaal]

Uit Cornelis de Cretser's joernaal³⁾ dat verkort hier volgt, blijkt dat de tocht niet veel van belang had opgeleverd. 15 November 1661 was men⁺ vertrokken. De gewone koers werd gevolgd: Grote Bergrivier, Kleine Bergrivier, ‘passerende inmiddels 16 soo cleyn als groote rivieren, die alle haeren loop tot ende in den voorm. Grooten Bergrivier waeren hebbende.’⁴⁾

3) Kol. Arch. No. 3974 (niet genummerd).

+ De Cretser's joernaal.

4) Kaart No. 848 op het Rijksarchief te 's Gravenhage bevat behalve de gewone fictieve namen als Vigiti magna, Cumissa, Gale, Garma, Ionros, Monomotapa, Vallonta, Mossata de aanduiding der drie bekende baalen: Tafelbaai, B. de Saldanha en G. de St. Helena. De verklaring der letters is aldus:
A. T fort de goede Hope.
B. De plaets daer laest van de Namaquas sijn gescheijden, die met d'onse eenige mijlen affwaerts waren getrocken.
C. 't uytterste dat geweest hebben distant van 't fort N. ten O. en N.N.O. 75 vlaemse mijlen van 1400 Roeden yder mijl, gereeckent tegen duytse mijlen van 2000 Roeden yder comen 52½ Duytse mijlen.
D. de plaets daer geschut hebben horen Donderen naer gissing omtrent 16 a 18 mijlen noortwaerts van haer. [cf. de reis van 1660, 16 November.]
Voorts zijn op de Westkust vermeld, natuurlik alleen op voorbeeld van Portugese kaarten, G. Pequena, C. da praya, Angra das voltas, I[lhos] secos.
Buiten op de kaart staat: ff^o. 697. Caerte van de Lantreysers N^o. 13. (overgekomen 1661 N^o. 9.) De kaart bestaat uit twee bladen.
Kaart No. 849, Rijksarchief, 's Gravenhage, uit twee bladen bestaand, vermeldt langs de Westkust: G. Pequena, Angra das voltas, I[lhos] Secos, G. de St. Helena, B. de Saldanha, en 't fort de goede Hope. De lijn geeft de gevolgde weg aan, en duidelik blijkt het herhaald overtrekken van de Oliphantsrivier aldus:




Bij * staat: ‘de plaets daer in February 1661 den Corporael van d'adelborsten met de sijne bij de namaquas is gecomen.’ En Noordeliker: ‘D'uytterste plaets daer den sergeant met noch 2 man geweest is en vermits de waterlose dor en soutigheyt niet over te reysen was den 18 Xber 1661.’ En ten Westen daarvan: ‘De plaets daer den sergeant een zee heeft gevonden Lopende D'Oliphants Revier met 2 spruyten in deselve ten einde.’
Ten slotte staat de ‘Revier van vigiti magna’ aangegeven met de stad van die naam. De kaart is in 1662 overgekomen.

[p. 66]

Een olifant kwam op de reizigers aan, dus ging men ‘derhalven tot bevrijdinge van onse beesten denselven te gemoet .... in welcke te gemoet cominge (niettegenstaende al verscheyden schooten op denselven waeren gedaen) een van onse mede comp.^en, genaempt Pieter Roman, niet alleen van wierde achterhaelt, maer oock soo deerlijck gequest, dat hij ongeveer 2 uyren daerna is comen te overlijden.’ Een kraal der Chariguriqua bezocht men, waar verteld werd, dat de Namaqua wegens de droogte niet te bereiken waren. Toch zouden de sergeant met twee man, de overste der Chariguriqua en de tolk verder gaan. Op die tocht werd verschrikkelik dorst geleden, maar niets van betekenis gevonden. Toen de sergeant met zijn mannen terug was, ging men de loop van de Oliphantsrivier na. Daarna rustte men in de Chariguriqua kraal, wachtend op bericht van de Namaqua, die via boodschappers van de Chariguriqua lieten weten, dat ze in dit jaargetijde niet konden komen. Zo keerde men naar het Fort terug, onverrichterzake. Kaarten, evenals van vorige expedities, werden naar Nederland gezonden.

Noch Heren Bewindhebbers, noch hun gehoorzame dienaars aan het 1662. Fort lieten zich afschrikken door de herhaalde mislukkingen. 9 September 1662 besloot de Raad, dat men opnieuw de Namaqua zou bezoeken. Pieter Cruythoff kreeg de leiding; voorts gingen mee Pieter van Meerhoff, Johannes Dorhagen, Frederick de Smith,¹⁾ Bartholomeus Rudolphus, Hendrick Hagens, Pelagius Weckerleyn, Dirck Rootcop van Bremen, Hendrick Stuyver, Laurens Hofman, Dirck Meyer, Dirk Wessels en zijn broer Jan Wessels. De lotgevallen zijn aldus meegedeeld:

1) Hij was de joernalist, volgens zijn woordekeus blijkbaar niet een Nederlander, misschien dezelfde, die in 1664 als Frederick Ambrosius van Bergen, scheepscorporaal, vermeld wordt.