Reizen in Zuid-Afrika in de Hollandse tijd. Deel I. Tochten naar het Noorden 1652-1686

[p. *2]

Plaat 1
Titelplaat
De Tafelbaai, naar een waterverftekening van 1655 of 1656, in het Rijksarchief te 's Gravenhage.

[p. XXV]

AAN

DE NAGEDACHTENIS

DER MOEDIGE AFRIKA-REIZIGERS

IN DIT WERK VERMELD

[p. XXVII]

Voorrede.

Deze uitgave moge dienen om het aandeel van Nederland in de ontdekking van de binnenlanden van Afrika meer te doen waarderen dan tot heden geschiedt.

Wat in de negentiende eeuw over Afrika op aardrijkskundig gebied bekend werd heeft zózeer alle belangstelling tot zich getrokken, dat men het bekend worden van Zuid-Afrika als iets gewoons, iets vanzelfsprekends, is gaan beschouwen. Buitenlanders gaven lijvige werken over hun Zuid-Afrikaanse reizen uit, waardoor zo langzamer hand de overtuiging ontstond, dat zij het waren die het binnenland hebben ontdekt en verkend, en dat de Oostindiese Compagnie er zich niet om heeft bekommerd.

De lezing der hier volgende reisverhalen zal bewondering afdwingen voor de mannen die het uiterst zware pionierswerk verrichtten.

Welk een moed, geduld en doorzettingsvermogen, met als prikkels nieuwsgierigheid en hoop op bevordering, zijn niet nodig geweest tot het bereizen van Zuid-Afrika's onbekend gebied, meestal te midden van vijandige stammen, in landwaar hitte en koude, dorst en hongerlijden, hoge bergreeksen, rivieren en eindeloze zandvlakten het voorttrekken belemmerden!

Van der Stel's reisgezelschap legde, op de uit- en thuisreis, telkens hemelsbreed ongeveer 750 K.M. af. De Europese lezer denke zich een tocht te voet of per ossewagen door zulk gebied over een afstand als van Amsterdam naar Lyon of naar Praag, heen en terug!

Over de inboorlingen, Boesmans en Hottentotten, vindt men hier nog veel wat van elders niet bekend is, of, als er al een mededeling over was, nu nader toegelicht. Want veel is er veranderd sedert Jan van Riebeeck met de Hottentotten kennis maakte!

Het was op de avond van 24 April 1804 dat Lichtenstein en Generaal Janssens in gesprek waren op de plaats Maastricht, bij de Tijgerbergen ‘De oude Kolbe lag opgeslagen tusschen ons en gaf aanleiding tot menige opmerking over den toenmaligen en tegenwoordigen toe-

[p. XXVIII]

stand der Colonie. Het was juist honderd jaren geleden, sinds deze reiziger hier aankwam (1705 den 12 Junij). De generaal was van meening, dat hij welligt zoo veel niet gelogen had, als hem latere reizigers te last hebben gelegd, die in hunnen tijd reeds alles geheel anders vonden, dan hij. Toen waren de Hottentotten misschien nog een volk, hetwelk zijne eigene zeden en gebruiken had, die bij latere geslachten, door den omgang met de blanken, langzamer hand geslepen en vergeten moesten worden. Over honderd jaren zou men ook ons in veel van dat gene niet gelooven, hetwelk door onze zonder getuigen gedane beschouwingen aangaande dit land welligt tot zoo ver strekken mogt’, schrijft Lichtenstein. Deze reizen geven materiaal ter toetsing van Kolbe's mededelingen.

Van belang is ook het geven van namen aan bergen, rivieren, bronnen, passen en kloven; namen, waarvan de oorsprong reeds lang vergeten is, vinden nu weer hun verklaring. En al waait een vreemde vlag over Zuid-Afrika, de taal van het volk der Boeren, en de plaatsnamen zijn Hollands gebleven en zullen, als de Zuid-Afrikaners zich niet in hoffelikheid te buiten gaan, wel Hollands blijven. Nu er reeds verzet was om de inlandse naam Aughrabies te veranderen in King George Falls, is het niet te verwachten dat Hollandse namen in Engelse zullen overgaan. Te betreuren valt nog steeds dat de namen van Hamelberg en Jorissen, om niet te spreken van anderen en van nog levenden, nooit verbonden zijn aan dorpen of bergen van betekenis.

In dit en de volgende delen zal opnieuw blijken hoeveel woorden, nu uitsluitend als Afrikaans beschouwd, tot de taal behoor den der reizigers, die in waarheid wel ‘voortrekkers’ mogen genoemd worden.

Het eerste hoofdstuk is ontstaan na lezing van stapels archivalia. En om een keuze te kunnen doen voor wat daarna komt, moest nauwkeurig de reeks Kaapse stukken op het Rijksarchief worden nagegaan. Daarbij bleek hoe dankbaar we Valentijn moeten wezen voor zijn opnemen van Van der Stel's reis.

Voor de bewerker der Reizen was het een groot genoegen om Wreede recht te doen wedervaren. De zegsman van Dapper krijgt nu de ereplaats die hem bij zijn leven niet is toegewezen.

De hoogst merkwaardige platen uit de Gordonverzameling en een enkele uit het Rijksarchief kwamen voor deze uitgave uitstekend te pas.

Een hedendaagse kaart is hierbij gevoegd tot juister begrip van de kaarten van Van der Stel en van Valentijn.

Deel I en II behandelen reizen naar het Noorden, waarbij aanra-

[p. XXIX]

king met Boesmans, Hottentotten en Beetsjoeanen verkregen werd. Deel II zal binnenkort kunnen verschijnen.

Een woord van hartelike dank is hier van pas aan Professor Mr. R. Fruin, Th. A.z., die welwillend toestond Van der Stel's kaart na te bootsen en aan mijn vrouw, die mij, bij zware, dubbele akademiese werkkring, onthief van de onaangename en tijdrovende taak van het samenstellen van het Naamregister.

E.C. GODEE MOLSBERGEN.

's Gravenhage, 18 Februarie 1916.