|
| |
| |
| |
Vierde hoofdstuk. - Het Brabantsch-Frankisch.
| |
1. Het land en z'n oudere bevolking.
Het Brabantsch-Frankisch is voornamelijk de taal der Salische Franken. Deze Salische Franken hebben van Sallandt uit het tegenwoordige Noord-Brabant, Midden-België en een deel van Noord-Frankrijk veroverd en blijvend bezet. Op blz. 2 en 14 wezen wij er reeds op, dat in het door de Franken veroverde gebied een groot deel der oude bevolking was blijven wonen en zich vermengde met de Frankische stammen. Vooral in het gebied der Salische Franken was dit het geval. Behalve de op blz. 14 genoemde eigenaardigheden, berustend op den invloed dier oudere talen, vindt men in het Brabantsch-Frankisch nog andere sporen van dezen invloed:
| |
2. Kenmerkende eigenaardigheden.
| 1. | het weglaten van de h voor klinkers in het begin van een woord; |
| 2. | het samenvallen van nominatief en accusatief. |
Wanneer dergelijke eigenaardigheden kenmerkend voor een bepaald dialect genoemd worden, dan volgt hieruit nog geenszins, dat ze nooit in andere dialecten voorkomen. Wij noemen ze kenmerkend, als zij regelmatig voorkomen, terwijl ze zich elders slechts sporadisch vertoonen. Binnen dit Brabantsch-Frankisch ontwikkelden zich natuurlijk weer verschillende andere dialectgroepen, zooals het West-Noord-Brabantsch, het Antwerpensch, het Oost-Vlaamsch enz.
| |
3. Karakter der Brabanders.
Het karakter van West-Noord-Brabanders, Antwerpenaars en Oost-Vlamingen vertoont groote overeenkomst. Veel levendiger dan de Noord-Nederlanders, beweeglijk en opgewekt genieten zij gaarne van het leven, zonder zich groote zorgen over de toekomst te maken. Toch verbergt de uiterlijke drukte dikwijls een fijn en diep gemoed. Hun onbezorgdheid wordt echter vaak zorgeloosheid, hun beweeglijkheid verwildert wel eens tot rumoerigheid. De Germaansche ernst zal bij hen niet gauw tot sombere zwaartillendheid leiden, maar eerder overslaan tot Romaanschen levenslust. Voor het uiterlijke der dingen hebben zij een groote voorliefde: optochten en feesten van weidsche pracht en praal weten zij met onmiskenbaar talent te organiseeren. De beroemde schilder Rubens, van Antwerpen afkomstig, de onovertroffen kunstenaar der kleuren op het doek, toont hun uiterlijke gaven even rijk als de groote, uit Antwerpsche ouders geboren, Joost van den Vondel hun dieper zieleleven tot idealen wasdom deed gedijen.
De Hollandsche bedaardheid en kalmte is hun totaal vreemd en Vondels woord is ook op hen van toepassing:
............ wat op 's harten gront leit,
Dat welt me naer de keel: ik word te stijf geperst,
En 't werkt als nieuwe wijn, die tot de spon uitberst.
| |
| |
De Nederlandsche Noord-Brabanders zijn als gevolg hunner staatkundige geschiedenis min of meer onder den invloed van het Hollandsche karakter gekomen en verschillen daardoor eenigszins van Antwerpenaars en Vlamingen. Maar in hoofdzaken heeft hun volkskarakter toch zijn kenmerkende eigenschappen bewaard.
| |
4. Sociale groepen.
In Oost-Vlaanderen zijn landbouw en nijverheid twee voorname middelen van bestaan. De textielnijverheid van Gent gaat terug tot de Middeleeuwen, Antwerpen is een oude zeehaven op het vasteland, terwijl Brussel als hoofd- en residentiestad het middelpunt is van het staatkundig leven en tegelijk een bloeiende kunstnijverheid heeft. In Nederlandsch Noord-Brabant hebben zich naast den landbouw en de Tilburgsche textielfabrieken vele kleine industrieën ontwikkeld als leerlooierijen, bierbrouwerijen, schoenenfabrikatie, sigarenfabrieken enz. Bij Breda en Oudenbosch vindt men fruitteelt en boomkweekerij.
| |
Oefening.
1. Van welke Frankische stammen is het Brabantsch-Frankisch vooral afkomstig en over welke streken strekt het zich uit? - 2. Wie woonden in de streken, waar de Salische Franken zich vestigden en welke zijn de gevolgen hiervan geweest voor het Brabantsch-Frankisch? - 3. In welk opzicht heeft de staatkundige scheiding van België en Nederland verschil doen ontstaan tusschen het Brabantsch-Frankisch dezer twee landen? 4. Kun je nog andere beroemde personen dan Rubens en Vondel noemen, afkomstig uit het Brabantsch-Frankische taalgebied? Zijn er onder, die de in nr. 3 genoemde eigenschappen vertoonen?
| |
5. Vergelijking van Antwerpsch en Noord-Brabantsch.
In ‘Het Spook’ of ‘de Giest’ (aant.) wordt ons een figuur als van ‘Hans Onversaagd’ of van ‘De jongen, die het griezelen moest leeren’ geschilderd. In het verhaal van Oudenbosch is het een soldaat, die in den Oost is geweest, hetgeen kenmerkend is voor Noord-Nederlandsch Brabant. Karakteristiek is de vermenging van humor en griezeligheid, het groote gewicht, dat aan goed eten en drinken gehecht wordt, het eenigszins plat-grappige in de handelingen en woorden van de hoofdpersonen, maar ook het op de hulp van boven vertrouwende gezond verstand van het Brabantsche volk: ‘Ǝk laoch meej allə spokə en duvəls. Dâ Chot bəwaort, is choet bəwaort’. Zeer goed kan men ondanks de overeenkomsten tusschen de beide Brabantsche dialecten opmerken, hoe veel dichter het dialect van Oudenbosch al staat bij het A.B.N. dan het dialect van Antwerpen.
Oudenbosch dialect
Ǝt spook. |
Antwerpsch dialect
Də giest. |
| Oom: Ik sal jöllie iz-iets fərtellə, dad-echt chəbeurt is, tə mînste mən groətfaoder zaoləgər zeed-āltij, dattie- |
Vaoder: 'k Sal ollən iez en echtəg fertelsəltjə vertellə, da chebeurd iez ub də klay-mart, ən bietsjə vardər as də |
| |
| |
| j-ət chorət ār van iemānt, die tən vênt wie-j-ət chəpasseert wār noch choet chəkent ār. |
Kornainəpaip ien 't frïns chəzeet: la pieb de lapîn. |
| Jan: Wie was diejə vênt, oəmə? |
Jan: Lapîn? Daz əng kat, gə zè mies. |
| Oom: Och jongə, gə mot nie-j-alləs willə wetə, da wou-w-ik selləf oək nie, toen ək noch soənənaop wār as chöllie. Op dən weg naor Bossənoət (Bosschenhoofd, een gehucht) ston vroegər ən groət uis, waor geən mêns in woəndə. Dər wou oək cheən mêns in woənə, al parrəməteerdə (parlementeerde) dən eigənēr nou noch soe want ət spóktə-n-ər. Ielləkə nacht zjuust om twaoləf urə kwām ət spook - waorvandaon, da wies cheən mêns. Da spook chieng ovəral int uis kijkə en â t alləs chəzien ār, gieng ət op slach fan eənə buitən op də wārəf achtər də straotpoort staon en dan bəgon ət daor zoə aokələk tə kwēkə en tə schreəuwə, dachchə dər kompleet kompassie mee zou krijgə... Nou, nou, göllie-j-oef tər geən kompassie mee tə krijgə; ik oər oe zoə zuchtə, dachchə zou sēggə, dachchət spook selləf oərt. |
Vaoder: Oer taor, wa stoeməriek, Lapîn iez əng kat! neejə zulə, poez iez əng kat in 't frîns. Iə riepən oeməz altee (altijd) tegə dien aawə Frînsman oitə Mannekəstrot: voleur də poes, də kattəndief. Da wiel tegə may frîns sprekə. Wa kastəkiengdərə (lompe jongens). Eddə gollə oeb də zaot (scheepstimmerwerf) chəwarəkt? Eed ollə vaoder gardəsjoe (garde-chiourme) gəwest, ee? in dən tait van də marienə? Ien dïe straot stoeng dər iez ən ois mè fier steuzjəs (statie, verdieping) songdər də zolder zoe groet en zoe schoen as 't palais van də keunink. Mor in dad ois wildənoemes (niemand) na niemant ni woenə, want ət spoektən ər ien. Oep slach fan twelləv urə kwamp ər iedərs kier nə giest, dienət ois fan ongdərə toed bovən afliep, en az datan lank chənoeg chətuurd od, dang goeng də giest op slach van den ienən achter də port ston, en bəgostər zoe warech t' oilən (huilen) en tə schrieuwə, dattər iedərəndien kompassə mè kreech. |
| Jan: Och, oəmə, das diejən bangschijtər vannə Kees; die dörrəf noch cheən eəns... |
Jan: Ee is bang, aa beeft, 'k fuul ət; aa wa kiekə. |
Oom: Oud-oe stil, zēk (zeg ik); gij bend-oək cheənən elt attər (geen held als 't er) op aonkomt. En az-eən van jöllie nou nog ənə mōnt opədoet, dan schei-j-ək ər uit, oər. Göllie è niks āndərs tə doen as tə löstərə.
Nou dan. Dər dierəf cheən mêns in dad-uis tə gaon, en toch dee-j-ət spook niks āndərs as măŏr roepə: Vərlos mən ziel, vərlos mən ziel! |
Vader: Zeg Jan, as chə na ewə smoel nie-j-aud ee, dan stamp ək ə səbiet (onmiddellijk) fan 't keldərgat.
A wel, der dierəf niemant nie-j in dad ois chon, en tog dee də giest niks îndərz as roepə: vərlost m'n ziel! vərlost m'n ziel! |
| Dər wier dan gəzeet - en ik chəloəv-ət wezələk - dă tă spook də ziel wār van də lestən eigənēr van ət uis, |
Dor wier dan gəzeet - en 'k chəloev əkieG dat oek, - dadə tə ziel was fan də letstən ier, der ət ois fang gəwest ot, en dien oit chirichat (gierigheid) nə |
| |
| |
| en dat-tie uit chierəchet nə groətə schat fərborrəgən ār, en gə wit, dad-astər iemānt stārəft mee zoə iets op sən konsjënsie, dattie dan zoə lānk in del (de hel) mot brāndə tot dă sə zən gelt finnə. Ga naar margenoot+Toen dă nou al lānk mee tad-uis soə gəduurt ār, kwām tər op ənnə goeiə keər nə soldaot uit doəst (de Oost) truch. Diejə soldaot eəttə də stārəkə Jan en die ār in dārəbārəch (de herberg) chəzeet as dattie vŏŏr niks, om zoə tə zēggə voor də leut, nə nacht in dă leeg uis wou gaon slaopə, assəm õndərt chuldə op foorānt wouwə gevə. |
groetə schat ot wegchəstokə, en gə wêtadaz (weet dat) iemant starəft mè zoewiet up seng konsjengsə, dattəm dan zoelenk in d'el moed brîndə, toeta sə gelt chəvongdə wurt. Ga naar margenoot+Azda, na zoe-wallank chəduurt ot, kwamp ər iez oepnə zekərə kier nən aawə soldaat outə marmietən oorloch. Die soldaat, dien ietə starəkə Jan, en dien od in də stamənee gəzeet tat əm vər niet en nieməndal, oem zoe tə zeggə, vər zə plezier, nə nacht in da leeg ois soo slaopə, assəm ongdərt frang oep foerînt (op voorhand) waawə gevə. |
| Dən eigənēr vant uis see tegə Jannə: Is dă waor? Dörrəfdə gij in dad-uis tə slaopə? Wĕïaot, see Jan, ək lach meej allə spokən en duvəls. Dă Chot bəwaort, is choet bəwaort. |
Den oisbois, die zee soe tegə Jan: iez da waor? Darəvdə gai in dad ois slaopə? Wel jao, zee Jan zoe, 'k feeg on allə spoekən en duvəls. Da Chod bəwaort, das choe bəwaort. |
| Choet, see təm baos, chimmə dānt ərop, mə zijnt eəns. Wa mók oe gevə? Löstərd-iz-ier, zee Jan, gif mijn avvast om tə bəginnə ən goeie vracht mee-j-out, ən stuk of twaoləf flessə wijn, ən fles jenevər, nə vollə pot mee deəch, en ən flienkə pan om ər mən koekən in tə bakkə. |
A wel, zeet ən oisbaos, soe geft m'en înt, zeet əm zoe, mə zen takkoord. Wa moet əkiek a gevə, kaməraot?
Oert, zee Jan, geft mə mor al oem tə bəgienən ən wiez (wisse, bundel) bukənaut əng kloempəkəs, 'n dozain flessə wain, 'n fles mè kwak (jenever) nə koekəpot fol mè spaiz en 'ng goej pan om ər m'ng koekən in tə bakkə. |
| Da zuldebbə, zee təm baos. Toen ie nou-w-alles bij məkaorən-ār, trok Jan tegə dat aovət wier mee sən pərvizie ət uiz-in. |
Da suuld emmə, zeet ən oisbaos, en as sem da na-j- ot, trok Jan tegə dən aovət mè s'm proviezən in dad ois. |
| Toen ət fier urə gəslogə-wār, drooch ie zən out en zənnə pot mee deəg in ən kaomər op deəstə vərdiepəng, waor nog ən taofəl ston mee-j-əm paorstoelə. IJ bəgon toen ən vuur aon tə lêggə azzof ie eəl ət uiz-af wou stekə en ij zettə zənnə pot ər neffə om dən deəch tə laotə rijzə. |
As 't na vier urən ot chəslaogə, droech əm z'n aut en zijnə koekpot mè spaiz en əng kaomər oep 't iestə, (op de eerste verdieping) dor nog 'n taofəl stoeng mit twie stoelə. A bəgos tor na jə vuur tə maokən az oem 't iel ois af tə brîndə en a zettə zəne koek-pot-or-neffə oem də spais tə doeng oepchon. |
| Ondərwijl da tən deəg aon t rijzə wār, bəgon Jan də flessə eən vər eən dən nek |
Terwijl dattə spais na jon 't oepchon was, bəgost Jan də flessən ien vər ien |
| |
| |
| tə brekə en ij wier op dən duur zoə zat az-əm pinnəkə, măŏr ij was toch noch nie van zəm posətievə en ij wies nog eəl goet wattie dee; zə kregənəm zoə gāuw nie-j-ōndər taofəl. |
də nek tə brekə, en a kreeg oeb dən duur ə stuuk in zənə kraoch, chəlak nən aawə Zwitser; mor a was toch ni fan zənə sengtər af, (hij had zijn verstand nog bij elkaar) en a wiest iel goet wa tatəm zeej ən dee. |
| Da was nou-w-ammaol (allemaal) goet en wel. Măŏr toen ie lang gənoch chədronkən ār, bəgon zənnən deəch tə dānsə. IJ zettə zəm pan op ət fuur en kwatstə-n-ər nə goeiə pollepəl mee spijz-in want fan die-j-eələ dunnə pannəkoekskəs moessie niks ebbə. Daor kōnd-ər wel feftəch fan op, en dan voeldə noch nie, dach iets in oewəm buik ār. |
Da was na goet, mor assəm na lank chənoech chədroenkən ot, bəgost sənəm beer tə dînsə (begon honger te krijgen) 't settə dan zəm pan oep 't fuur en a laptə dər nə goeiə polleppəl spaiz ien. Dan ont kiessə dattə pləzier was; ət rook ər zoe lakkər az on də deur van 't lînts - welvaorə; zoe nən roek chəlak fan ən restoraosə. |
Afijn ət bəgon nou tə siessə dat nən aort ār; ət rook ər zoə lekkər as bij-j-ət uis fan dən doktər tegə də middach.
Nou, də koek fan Jannə wār aon eənə kānt al moəi bruin gəbakkən-ən ij goəidə-n-əm omoəg in də schouw om əm om tə keərə. Maor zoə gāuw dattie weər opt fuur ston, valtər op eəns iets uit tə schouw en, pats! in Jannə pan, en də koek in dən assie. |
A wel, da was na goet; də koek fan Jan was langstən ienə kînt schoem broin gəbakkən en a goejdən əm oem in də schaa (schouw, schoorsteen), oem əm tə kierə. Mor gəlak əm na wər oep 't fuur stoeng, valt ər oep înz iet oitə schaa, en pardoef, in Jan z'm pan, en də koekəmbak in d'assə. |
| Wel potfərdorie! wad-emmə nou, riep Jan, zoudə daor nou nie bəroert fan worrə? Al zoə lekkər bruin en daor leet-ie nou. Maor wă zak ər aon doen, zeet-ie zoə bij zən eigə; tis nou toch eəmmaol zoə: ik sal op choet chəluk af măŏr nə nuwə pollepəl spijzim məm pan doen. Nou, ij doe tă, en weər bəgon ət tə siessə, en tə ruekə dachchə dər zoən ongər van zou gəkregən emmə, azzof ch'in geən drie dagə nə krieməl etə gat (gehad) ār. |
Wel ongdərtuzət! 'k weet ni wattə! riep Jan, zoodə da na nie fərwengsə? Broin en zoe lakkər! Dor lee na meenə zieltjəskoek (heerlijke koek). Mor wa wiel əkiek ər on doeng? zeet 'm zoewien z'n aigs; 't ies no toch soe, 'k sal mor nə nievə pollepəl spaiz immə'm pan doeng, oep choe fal ət oit. - Na, a doe ta, en wer on 't kiesə da ch'r də giewoengər (geeuwhonger) van zoo gəkregən emmə, al was ta chien gien drai daogə gien etə ni mier ot hat. - |
| Măŏr Jan die lottə steel van də pan los en ij rópt ta dieng op dad-uit tə schouw wār kommə vallə. En raoi nou tog-is wă dă tă wār: əm beən uit dən ārəm van nən dooiə mêns. Jan die schiet |
Mor Jan die lottə steel van də pan los, en a pak ta dienk oeb dattər oitə scha was chəvallə. Groit na toch ies, (Ge raad nu toch eens) wa tata was; 't war ien doedzbien oit 'nən arəm. - Jan, diə schiet innə lach, en a zee soe wa lachendə: jao? denkə zə mai bang tə |
| |
| |
| in zənnə lach en ij zee: Wa, dênkə zə mijn bang tə maokə of foor də gek touwe. Da zullə zum nie levərə mee tər pērdəpoətə. Al goəidə zə nou-w-ən eəl beəndəröskə deur də schouw, dan kõn t mə noch niks schillə. Mee tərə flāuwə kul! - |
maokən of fər də zot t' aawə? Dan zen zə goe gəlevərt mèjjəm (met hun) pèrds-poetə! Al goeijds zə nai unən ielə prospot (knekelhuis) teur də schaa, dan gav əkiek ər nò chien doit fər! Mèjunə flaauwə kuul! |
| Afijn, dă wār nou zoə. Toen Jan zənnə koek nou bəkānst klaor wār, zeet ie zoə bij zən eigə: Gə zul mə dezə keər nie-j-emmə, viezə mannə. Ik eet diejə koek noch lievər rāuw op. En ij stook sən ānt al uit om də koek tə pakkə, măŏr op eəns falt ər nən eələn bussəl mee beənən uit də schouw, pərdoef in Jannə pan en də koek aweər măŏr in dən assie. |
- Mor da was na goet; as Jan zennə koek na j-alləf chəbakkə was, zee 't əm zoe-win z'n aigə: gə zult mə dezə kier ni-j-emmə, viezə mannə! 'k Sal də koek lievər alləf raa binnə spelə ... En a stak s'n înd al oit oem də koek tə pakkə, mor oep îns falt-ər nən ielə rînsəl (bundel) bienən oit tə schaa, en pandoef in Jan z'm pan, en də koek in d'assə. |
Wel vərdikkoppə, riep Jan, zak nou tog-al mənnən deəch naor də maon zien gaon? Wà-s dă nou weər, waor dassə mee gəgoəit emmə! Das-sekər də ruggəgraot fan ən jong veulə; wă sijn die mannətoch flāuw. Zə kunnə nə mêns noch nie chərust laotənetə. Ga naar margenoot+Ik wou, da-k-z-iz-íer (dat ik ze eens hier) ār, die t əm dă lappə, ik sou-z-ət wel afleərə. Iz dad əm mənier van doen!
Ja, măŏr da taor in zəm pan gəvallə wār, wārən ammaol beəntjəs, soə groət as mənnə pienk, ãõmməkaorə gəregən en t wār də ruggəgraot fan nə mêns. Jan die wier nou toch soə duvəls kwaot, dattie də beənən-ammaol tə gəlijk oppaktə en zə tegə də muur in gruzələmêntə vamməkaorə slooch. |
- Wel warînte, riep Jan, zal əkiek no-j-al m'n spais nor də maon zieng gaon? Wad iz da na wer, woor da sə mè goeid emmə? Da's chienə klainə paotərnostər! 't is zekər də ruugəgraot fannə klai veuləkə; oe flaa as datie mannə toch sen! Zə kuunə nə mengs noch nie chəruust laotə etə. Ga naar margenoot+Jo mor, da tor in z'm pan was chəvallə, waorən alləmol bîntsjəs, zoe groet az da, on'ng koer (koord) gəregə, en 't was də ruugəgraot fan nə mengs. - Jan, die wier na toch soe-w-eməls kwaot, dattəm də bienə tə gəlaik oepaktə, en zə tegə də muur ing greuzələmengtə vanien sloech. |
| IJ gong toen weər bij zəm pan zittə en slooch ər van tijtotijt nən nuwə lepəl spijz-in, maor iedərə keər attie də koek uittə pan wou pakkə, viel dər t eən of āndər doəts-beən in en da duurdə zoə lānk, todattər tə langə lestən ən doətsoəft in tə rechtə kwām. Jan die wier zoə kwaot azzən |
- A goeng dan bai z'm pan zietən en sloeg ər van taitoetait nə nievə spaiz ien, mor iedərə kier as əm də koek oitə pan waa pakkə, viel der 't ieng of 't înder doedzbien ien, en dattuurdə zoe lank, toeta t'r oep 't lestə n'n doetskop in viel. Jan die schot in 'n frînsə (heftige, niets ontziende) kolèrən en goeidə d'n doetskop soe vaar az dattəm waa vliegə. Dan bəgost'm gəruustə bakkən en a-j- |
| |
| |
| stier en goəidə-n-ət dieng zoə wijt ăt fliegə wou. Toen bəgon ie gərust deur tə bakkə-nen ij ār al əm bort mee pannəkoekə-nop taofəl gəzet om tə gaon etə. |
od al 'n taloer (telloor, bord) mè koekəbakkən oeb də taofel gəzet oem tə gon etə. |
| Ga naar margenoot+Toen ie nou goet en wel zāt en lekkər aon t knāuwə en t suigə wār, komt ər op eəns nə slach. Jan die telt en t wār twaoləf urə. IJ ef sən oəgən iz-op en daor in dən oek, waor dattie də beənə gəgoəit ār, ziet ie-j-ən lillək chəròmtə staon. |
Assəm na goed on tafəl zat, en lekkər on 't knabbələn en on 't soigə was, komt-er oep îns nə slach, Jan die teld-en 't was twelləv urə.Ga naar margenoot+
En Jan dien eft s'n oegən oep, en a ziet-tor in dən oek, wor dattəm də bienə gəgoeid ot, ə lielək chəremtə staon. |
| Want op slach fan twaoləf urə warə də beənən-ammaol ãõmməkaorə gəkropən en daor ston nou-w-ət spook mee-j-ən wit laokən-op sənnə ruch. En ij wār ochārmə zoə maogər gəworrə van dad eəuwəch rõntloəpə,dachchə zən dārəmə deur zənnəm buik kõn zien lēggə. Jan bəziegət spook nən-eələ tijt en ij vreev-iz-in zən oəgə, want ij docht da tnie waor wār, maor zoə tij ă t spook sən eigə vərroerdə, zach ie dat toch wezələk wèl waor wār. O, zee Jan, goeiən aovət, maogərən-ein, oe gaogət mee-j-oe gəzonteit? Ik chəloəf, dak oe vroegər al is meər gəzien ep. Zijdə gij məschien mee mijn in Atjee gəwiest? Gə ziet ər āndərs maor ārəmoejig-uit, oər. Pakt ənə koek of drie en zoən fleskə, da sou oe deucht-toen. Maor wa sēk? ək chəloəf wərêntəch dattə koekə deur oewən buik zouə vallə, want chə draochtən opəgəworrəkə vesjə, zien ək. Achāndərs mee wil drienkə, mottər maor bij kommə zittə, tis oe gəgunt, oər. Ǝt spook see niks, maor ət chāf ən teəkə mee sənnə viengər azoft wou zēggə: Komd-iz-ier. Maor Jan wār slim gənog om da nie tə doen. Appərəpo, zeet ie, achchə daor wult blijvə staon tot morrəgə vroech, dam meudə |
Want oep slach fant twelləv urə waorə də bienə alləmol onienggəkropən en dor stoeng na də giest mè-je wiet laokən oep səng ruug. En a waz och arəmə zoe maogər gəwurrə van dadeewəg rongtloepə, da-chə z'n darəmə deur z'n 'm boik kost sieng. - Jan die bəzieta spoek n'n ielən tait, en a vreev on z'n oegə, want a doch datta ni waor was, mor zoeta-j-az da spoek əm vərruurdə, zag əm perməntəlag da 't nə giest was. - Oo, zee Jan, goeiəndach Pietsjə də doet! oe gaogət mè jə gəzongtat? 'k chəloev da 'k aa noch mier gəzieng èm. Staodəge niet-j-ien Siengt Wieləbers mè 't sielen-oktaof? (aant.) Gə ziet ər îndərs mor arəmoeiəg oit, Jan Stek. Sie zoe nə koek ov drai, en zoe'n fleskə, da soo-wə-wîndərz deuchtoeng (deugd doen). Mor wa seg əkiek? 'k chəloev ierlək dattə koekə doer ewən boik soowə vallə, want chə draochtər 'n zjilee die-j-à-zjoer (à jour; met kleine openingen) gəwarəkt is. As ch'îndərs wilt meedrinkə, muutə mor aonzietə zulə. - Də giest ie sprak niet, mor a dee-j-'n tiekə mè sənə vengər ovdattəm waa zeggə: komd-iez-ier. - Mor Jan die was veul tə sluum oem da nuut tə doeng. - Apəropoo, zee-t-əm, pietsjə kraokəling, as chə dor wield blaivə |
| |
| |
| dă chərust-toen, oər; maor az-ik jou wār, dan gong ək əm bietjə bij-j-ət fuur zittə, want in diejən oek ist slecht foor rimmətiek en gə moez-iz-əm bəzettəng op oe bost krijgə. Măŏr zēg mə nou-w-is; waffər taol spriktə? Prottə məschien javaons? of sjinees? frāns dan? Oək al nie? Gao tan maor truch naor oe doətskiest, droəchsak. Zijdə van Got, sprikt, zijdə van dən duvəl, stikt. Maor də geəst bleef staon en ij dee niks āndərs as mee sənnə viengər teəkəs gevə, da Jan bij-j-əm zou kommə. Măŏr Jan gieng gərust deur mee-j-etə en ij keek eəmmaol nie meər naor t spook. |
staon toet morrəgə vruuch, da meugdə gai da chəruus toeng, zulə; mor az əkiek fan aa was, dang goeng əkiek əm bietsjə on 't fuur zietə, want in dien oek ies 't iel rumatiek, en gə moest iez 'n valling (kou) oepscharə. - A sa, mor zegd is, wa taol sprektə-gai? Zech? is 't fan parlee frànsè kongtər allə mengsə? Oek al ni? Gò ta mor təruug nor ə doetskiest, droechzak. Zeedə vang Got, sprekt; zeedə van dən duuvəl vərtrekt. Mor də giest bleef staon en dee nie-j-înderz az mè zənə viengər tiekə doeng, oem da Jan zoo bai əm komə. Mor Jan, die goeng gəruust foert mie-j-etən en zag in 't hiel nim'r nor 't spoek. |
| Toen dă soə nou-w-al nən eələ tijt chəduurt ār, sloog ət alləf eən, en ət spook eftə zəm maogərə beəntjəs op en kwām stilləkəs aon naor Jannə toe, en ət dee măŏr niks az-āltij teəkəs gevə mee sənnə viengər. Maor Jan die ston in eənz-op en ij riep tegən-ət spook: Zēg is, ik em oe maor eən dieng tə zēggə; gə meu zoəveul praotə achchə măŏr wult, maor vamme lijv-afblijvən-oər, of mə worrə kwaojə vriendə. Achchə nou noch wá dichtər bij dörrəf tə kommə, dan slaon ik dees fles op oe lilləkə smoel kəpot. Gə zou mə gērə mənə nek brekən-ee! Ik weet ət wel, maor ət sal niet chəbeurən-oər. Gə kemmə noch nie, mannəkə. |
Az da soe na-j-al n'n ielən tait chəduurd ot, sloeg-ət allevər ien, en də giestien eftə zə maogər pikkelz oep en kwam zoe stilləkəz, aonor Jan, en a dee mor alte tiekə mè zənə viengər. - Mor Jan die stoeng oep înz oep, en a riep tegə də giest. Zech, Pierlala, 'k èm əkiek aa mor ien diengə tə zeggə, zulə; gə meucht soe veul sprekən az da də mor wielt mor vammə laiv avblaivə zulə, of mə weurə kwoi vriengdə. As chə na noch wat tiechtər darəft komə, dan slaog əkieG die fles oep owə lieləkə smoel kapot. Gə zoo mə geerə mənə nek brekən ee? 'k weet-ət-wel, mor 't sal ni waor zen, zulə. Gə kent mə noch ni, manəkə. |
| Ǝt spook stook sənnə viengər uit en ròktə-n-ər mee-j-aon Jan zən ānt en səbiet wār dər ən eələ blein op chəbrānt. Wa, riep Jan, wildə gij zoə kennəs mee mijn maokə? Ǝt schijnt, dachchə wārəm-āndən-et, buurman. Maor zoə zijmmə nie gətrouwt, oər; ək sal oe da wel iz-afleərə. Dēr, nim-tad-alvast măŏr mee. En Jan die slooch mee-j-ən fles |
- Də giest-ie stak sənə viengər oit en roktənər mè-j-on Jan z'n înt, en oep s'n înt wassər səbiet 'n iel blain (blein, blaar) gəbrînt. Wa!, riep Jan, wieldəgai zoe kennəs memmə maakə; 't schaintachə warəm îndən èt gəbuur! Mor zoe zemmə ni chətraut zulə; 'k sal əkiek a da wel iez aflierə, Arə dastiestə koefkə (daar, dat is de |
| |
| |
| naor ət spook, recht op ət scheel van zənnə kop, măŏr ij ròktə-n-əm nie, want ij slooch chəwoən op də locht. Toen wier Jan eəst foor goet kwaot. IJ wou-w-ət spook fastpakkə en ət ovər də gront choəiə, măŏr da chieng nie, want soə dikkəls assie docht, dattie-j-ət spook fast ār, voeldə-n-ie niks. |
eerste slag). - En Jan die sloech nor 't spoek mè-j-'n fles, zjuust oep 't scheel van zənə kop, mor a roktə də giest nie, want a sloech əlak oeb də wiengt. Dan wier Jan iest fər əngoei kwaot. A weldə də giest fastpakkən en'm oeb də grongt smaitə, mor da choeng ni, want soe ta-j-az dattəm doch, tattəm də giest fast ot, vuuldənəm niemendalə. |
| Ga naar margenoot+Paz-op, oər, riep ie, da duur nou-w-al lang gənoch; get nou ondərānt măŏr is tə zēggə, wă dâchchə vam mə-n-ebbə mot. Wòrrom komdə gij-j-ier ruzie zoekə, zēg! ik em omməs mee jou-w-of mee j-eəl oe fəmilie niks tə maokə. Lòmmə dan oək chərust. Maor ət spook dee mòr niks āndərs as teəkəs chəvə en naor də deur wijzə. |
Ga naar margenoot+Pastoep, sulə, riepəm, da tuurt na-j-allank chənoech; gə kuunt mor ies chaa gon zeggə wa ta chə vammai muut emmə. Worroem komdəgai ier ruzə zukən ee? 'k emm-əkiek oeməs chien afèrəs mè jaa of mè jəw iel famielə. Lommə dan gəruust en god aon. Mor də giest tee ni-j- îndərz as tiekə doeng en mor nor də deur waizə. |
| Jan die paktə zənnə kandəlēr en zee: Alloo, lot sien wa dachchə vammə mot emmə, allee, gao foor, ik sal wel achtərop kommə. |
Jan die paktə zənə kîndəlèr en zee tegə də giest: allee lot sien wa ta chə vanmai muut emmə, allee, goffeur (gaat voor), 'k sal əkiek achtərə gon. |
| Ǝt spook dee tə deur opən-en wees Jannə naor də trap, măŏr Jan die war slimmər en zee maor āltij: Gao foor; want az-ij zelləf foor gəgaon wār, dan ār ət spook əm zekər zənnə nek chəbrokə. |
't Spoek deetə deur opən en wees Jan nor dən trap, mor Jan die was slumər az da, en zee mor altet: go zulə feur, want assəm was gəgaan, dan at ta spoek əm zekər də nek chəbrokə. |
| Zoə kwāmə z-op dən duur bənejən in də gang en daor lāg ənnə zārək mee nən ijzərə rieng, die tər in vast sāt. Ǝt spook bəduiddə Jannə dattie diejən zārək moez-opeffə, maor Jan bəgon is tə lachən-en ij zee: Kundə bəgrijpə! gə wil mə zekər voor də gek ouwə. Achchə geən gətuig in oewən zak et, zuldə noch lānk rōnt meugə loəpə. Ef selləf diejə steən op; ik kānt nie. |
Zoe kwaomə z'oeb dən duur bənejən in də gînk, en dor lach nə zarək mennən aizərə rienk, dienər in vast was. 't Spoek weez on Jan, dattəm die zarək moest oepeffə, mor Jan die bəgos tə lachən en a zee: Jo, g'aut m'ier wa fər dən aop, bruurkə. As chə ginə məkaniek in aawə zak èt, zuuldə noch allînk meugə rongt loepə. Eft selləv də stien oep, want iekan ekieG da ni. |
| Ǝt spook eftə-n-əm op en daorōndər waz-ənnə groətə put en daor stonnə drie groət ijzərə pottən-in, vol mee chouw gelt. En zoə tij-j-as Jan da chelt |
Də giest-tie-n eftə də stien oep, en dor ongdər wassər nə groetə puut, wor dattər drei groet aizər pottən in stoengə mə chaawə gelt ien. |
| |
| |
| chəzien ār, bəgon ət spook tə praotə. Ziedə gij da chelt? vroog ət aon Jannə. Wel gij viezə patriot, chə sprik chəwoən op sən ouənbós! Nou bəginnə mə məkaorə betər tə vərstaon. Jao, ik sien zoə iets blienkə dă nog al goet op chouwə Wulləmə lekt. |
En zoe taz (zoodra) as Jan da chelt chəzien ot, bəgos tə giest tə sprekə. Ziedə ga da chelt? vroegət on Jan. Wel gen viezə lîntsman, gə sprekt floms? Na bəginnəmə makîndərə tə vərstaon. Jao, 'k siem əkiek zoe-w-ied blienkə (zoo iets blinken) da noggal goed (veel) oep stuukskəs fan twientəg frang trekt (gelijkt). |
| Ǝt spook aoldə də drie pottə uittə put en zee mee-j-ən ollə stem: Dassijn drie pottə mee chelt, die-j-ək wechchəstōkən ār, voordâ k doət was. - Voor dachchə doət waart? riep Jan. Zijdə gij dan doət? Dă soudə nie sēggə, ək chəloəf dachchə mə weər wa wijs wult maokə. - Maor də geəst löstərdə daor nie-j-aon en ij zee: ik em in del mottə brāndə zoə lānk totda tie pottə zouwə gəvonnə worrə en nou-w-eddə gij mijn uit del verlost. |
Də giest-n-oldə də drai pottən oitə puut, en zee mé-j-ən hollə stem: Dassən drai pottə mè chelt, die 'k ot wech-esto-kə veur daggieG doet was. Veur da chə doet wort! riep Jan iel vərwongdərt, zeddə ga doet? Dassodə ni zeggə, zulə, 'k chəloef da chə mə dor wa wielt wais maokə. Mor də giestie lustərdə dor ni nor, en a zee: ik emməkiek in d' el mutə brîndə zoe lank toe ta die pottə zoowə gəvongdə weurə, - en naw eddə gai m' oit' el vərlost. |
| Emmik jou-w-uit del vərlost? riep Jan. Daor ek spijt fan. Gə bend ənə moəiə jongə. Ik sal dər maor ovər zwijgə, want məm bloet kókt al. |
Emmekiek aaw oit 'el vərlost? riep Jan; dor èmmək na spait fan. Gə zennə schoenə joengə. 'k Sal ər mor van zwaigə, want məm bloet kokt al. |
| Nou brān ək nie meər, zee-j-ət spook, dēr daor eddə mən ānt. Voel maor, nou-w-is-s-eəmaol kout. - Wel bədānkt foor də goeteit. Oud oe beəntjəs maor stilləkəs tuis. Zoə weinəch kōmpələmêntə as mogələk is. |
Naa brînd-əkiek ni mier, zeeta spoek; arə, dor is m'n înt. Vuult, naw is s' ielsmol kaut. Mersi vər də goetat, (goedheid) zee Jan, au də pikkəlbientjəs mor stilləkəs tois. Zoo wainəch kompləmengtən as meugələk. |
| Ik ken oe, mannəkə, gə zij tən duvəl tə slim af. |
Ie-kenn-e vogəl, gə zettən dən duvəl tə plat. |
| Kek, see-j-ət spook, fan die drie pottə vərzoek ik oe ər eəntjə aon dən āremə tə gevə, eəntjə aon də kērrək om missə voor mən ziel tə lezə en... |
Si, zee 't spoek, van die drai pottə mè chaut, vərzuuk-ek aa da ch'er ienə van on dən arəmə geft, ienən on də karək oem missə vər m'n ziel tə doeng, en... |
| O, zee Jan, dă fərdraai ik, oər. Achchə mə giestərə guurt (gehuurd) ār, dan waz-ik fandaog oewə knecht chəwiest. Gə mòkt daor geən slechtə rekənəng. En wa sal ik dan krijgə? Naejə, attər wă drienkchelt op ovərschiet, dan wik ət doen. Gə zijd-omməs |
Ola, riep Jan, da fərwengsəkiek əm bietsjə, zulə. Zennəkiek aawə knecht? Gə moktor gien slechtə rekəning. En wa sal-ə kieG dan nemən? Neejə, mor |
| |
| |
toch rijk chənocht al gaod-oək-soə slecht chəkleət in t artjə van də wientər. Nou, wă sēgdə? Dən dārdə pot, see-j-ət spook, die-j-is foor jou. - Voor mijn, riep Jan, zoə blij-az-ənə gek, wel lievən eməl, daor wor ik noch staopəlzot fan. Kom ier, dăk oe iz-op oe possəleinə kaokə kus. En Jan, die sprong van də leut omoəch, maor ij stoəttə zənə teən en ij viel in dəm put en zən licht uit! Ǝt slooch zjuust eən urə. Nou zat Jan in dən donkərə.
Pietjə dən doət, riep ie zoə ārt assie măŏr kon, waor zijdə? |
assər wa trinkchelt ovərschiet, dan zal-əkiek-ətoen. - Gə zè cha-w-oeməs (Gij zijt immers) toch raik chənoech, al goddə zoe slecht chəkliet in 't putəkə (hartje) van də wiengtər. A wel, wa segdə? - Dən dardə poot, zeetə giest, dien ies feur aa. - Veur mai, riep Jan, zoe blai as nə karmisfogəl, wel siemənies, d'r weur əkiek noch staopəlzot fan. Komd ier, 'k sal əw ies kuussen oepə postəlainə kaokə. - En Jan die sproeng oep fan areuzə (blijdschap): mor a struunkəldən en a viel in də puut en zə licht oit! 't Sloech zjuust ien uur. Na was Jan ien dən donkərə. Pietsjə də doet! riep-əm zoe-w-art az dattəm kost, wor zəddə? |
| Ee spókskə lief, komdiz-ier! Ik em jou uit del vərlost, nou meudə gij mijn wel izuit dezə put elləpə. - Maor ət spook wār wech. Jan die kroop mee feul moeitə-n-uit tə put en ròptə zən keskə op. |
Ee spoekskə lief, komd iez ier! 'emm əkiek aaw oit 'el vərlost, na meugdə-gai mai oek wel iez oit ezə puut fərlossə. - Mor 't spoek was wech. - Jan die kroop meffeul moeitən oitə puut. en ropət z'ng kers oep. |
| Toen gieng ie naor bovə en toen ie zən eigə nou weer əm bietjə gəwārəmt ār en noch tweə fleskəs ār gədronkə, viel ie in slaop. 's Āndərən dóchs dee Jan wă t spook əm gəzeet ār. |
Dan goeng əm nor bovən ennassəm na z'n aigə 'n bietsjə chəwarəmd ot, en noch twie fleskəs of chedroenke, viel əm in 't slaop. - 'S îndərəndaogz dee Jan wa ta tə giest əm gəzeet ot. |
| IJ gāv eənə pot aon dən ārəmə, eənə pot aon də kerrək en ij-j-iel eənə pot foor zən eigə. En Jan wār rijk, want in zənnə pot warə wel ōndərt duzənt miljoen. En Jan woəndən-in ən groət uis en ij-j-iel pērt en rijtuich, en ij sliep in ən frəweələ bet en ij dronk wijn en ij gieng allə dach naor dārəbārəch. |
A gaf nə pot on dən arəmə, nə pot fər z'n aigə. - En Jan was raik, want in zənə pot waorə wel ongdərttuzət miljoeng. - En Jan die woendən ienə groet ois, en a-j-ielt fətuur en pert, en a sliep ienəm floerəm bet, en a droenk wain, en a goeng allə daogen oep stamənee. |
| En toen kwām t ər ən vārəkə mee-j-ən langə snuit en dă blies eəl ət fərtel-səltjə-n-uit. |
En dor kwamp ə varəkə mennə langə snoit, en 't fərtelsəltsjən iz oit. |
| |
| |
| |
Oefening.
1. Bewijs eens, dat het dialect van Oudenbosch dichter staat bij het A.B.N. dan het Antwerpsch? Wat zou de reden hiervan zijn? Zou dit altijd zoo geweest zijn? - 2. Zoek van ieder der blz. 36 genoemde Brabantsch-Frankische eigenaardigheden de in ‘het Spook’ voorkomende voorbeelden. - 3. Welke uitdrukkingen zijn je bekend voor: te veel drinken, dronkenschap, dronkaard? Welke dezer uitdrukkingen geven meer spot, welke meer verachting te kennen? - 4. Ken je nog meer uitdrukkingen, die het begrip van ‘zeer veel’ moeten weergeven? (zooals: ôndərtduzənt miljoen). - 5. Welk slot van sprookjes en volksvertellingen, anders dan het hier voorkomende, leest of hoort men vaak? Hoe beginnen de meeste sprookjes? - 6. Noem eens eenige sprookjes en vertel er een in een opstel.
| |
6. Het Oost-Vlaamsch.
Het Leuvensch is als alle dialecten rijk aan typeerende scheldwoorden (zie bij Zwolsche scheldnamen) of bijnamen. Zij weerspiegelen volksdeugden en gebreken, de laatste het meest en laten ons toe een blik te slaan in het volkskarakter. Zoo kent den Leuvenaar den Imbecil, den Toetenbekker, den Loerik, den Huistege Peë, den Oemgelikkege, den Mottige Sol, den Malkontente, Pinneke-Din, den Stoemerik, enz. enz. Sommige dezer typen vindt men ook elders, andere weerspiegelen Leuvensche eigenschappen.
| |
7. Leuvensche typen.
De Kuitoeng is de Leuvensche kwaadspreker of spreekster, de typeering van een wel is waar overal bekende en verspreide menschelijke ondeugd, maar in een provinciestad als Leuven venijniger en gevaarlijker als in een groote wereldstad.
Het Schork is de Vlaamsche kwajongen, het tegengestelde van den braven Hendrik en zeer na verwant aan de ‘Hollandsche jongens’ van Hildebrand. In hem sluimeren echter minder ‘de zaden van veel onheil en verdriet’, zooals Beets dit uitdrukt. Van het Schork vreest de schrijver ook niet, wat Hildebrand van den Hollandschen jongen verwachtte, dat hij op zijn 40ste jaar sluik haar krijgt. Integendeel, hij blijft tot het einde zijner dagen ‘een goeije joeng’, een joviale kerel, al loopen er zilveren draden door zijn eertijds blonde of donkere lokken.
| |
8. Leuvensche tekst.
De kuitoeng. aant.
Het verwijt ‘kuitoeng’ wordt veel gebezigd en dat is oprecht een ongeluk, want hoe minder personen er zijn die het scheldwoord verdienen, hoe beter het in ons aardsch tranendal zou gaan.
De ‘kuitoeng’ is nogal veel verspreid, zoowel onder het zwakke als onder het sterke geslacht.
Dikwijls, al te dikwijls helaas! ziet men hier of daar twee vrouwen stil fluisterend met elkaar in gesprek. En dan gaat het: ‘Hedden gezien wa n'en hoed dat iffra (juffrouw) Dinges on ha? awel, hij es ni betuilt (betaalt)! En wat e kleed de! Woe huil (haalt) ze 't? Ik geloof das z het stelt of hee se machin (misschien) en ezelke die geld sch...?’ En zoo gaat de ‘kuitoeng’ voort met iemands ‘kleeke
| |
| |
te passen’ en wordt de evenaaste bezwadderd op alle mogelijke wijzen. En als er nog niet meer gezegd wordt dan van de kleederen, dan is het nog niets, doch ongelukkiglijk worden er vele zaken verteld, altoos laster, die iemand erg benadeelen of in opspraak kunnen brengen en heel dikwijls in vele huishoudens veel onheil en wee stichten.
De vrouwelijke ‘kuitoeng’ heeft den ‘trek’ (gewoonte) als ze iemand gaat bezwadderen zich heel geheimzinnig voor te doen en te zeggen: ‘K'hem doe íet hoore vertelle se; jè de, wie zaa het gepaast hemmeGa naar voetnoot1). Ik zal het hoe zè, moe onder ons zelle!’ En de onheilstichtende ‘kuitoeng’ begint haar onchristelijk ‘werk’; ze raast maar op ‘mokt (maakt) van ne vinger n'en heelen èrem’, en doet in eenige oogenblikken meer kwaad dan ze in een heel leven kan vergoeden. Ze weet dat deze ‘veel child heet’Ga naar voetnoot2); dat een andere ‘ze wijf afdroogt’ (slaat); dat een derde ‘ieveranst gezooie en gebroeë zitGa naar voetnoot3) dat hem wet woevé’; dat weer een ander persoon ‘rammelt van de child, moe dat hem toch nog veel wind mokt’, dat ‘de vraa (vrouw) van meneer Luizekiek in d'hamelijk zuipt’; dat ‘ze bij madame Koppes petate mee melksaus ete en da ze vooits zoone groote jàreGa naar voetnoot4) viere’; dat ‘ze van goe poetGa naar voetnoot4) wet dat er zilver balken dee het huis van meneer Laoute loopeGa naar voetnoot5) of dat er uile oep 't dak zittenGa naar voetnoot6); dat deze ‘zeme pere dit en ze moeike dat es’, enz. enz., tot in der eeuwigheid. De vrouwelijke ‘kuitoeng’ weet dus al het nieuws. Ook wordt zij dikwijls de ‘gazet’ geheeten, omdat zij aan ‘elleke en leske’ altijd wat te ‘blageeren’ (berispen) heeft. De mannelijke ‘kuitoeng’ moet op geen punten onderdoen voor de vrouwelijke. Hij weet het zoo aan boord te leggen dat hij in de maatschappijen (vereenigingen) waar hij deel van maakt, twist en tweedracht zaait, dat hij zijne beste vrienden beklapt ‘en geen bekke!’ (geen beetje). Hij weet wat deze en gene wint, wat hij eet, hoeveel fijne kleeding kost, wat hij reeds voor gehad heeft, kortom hij weet alles: ‘Je sais tout!’ 't Dient gezegd te worden dat de ‘kuitoengen’ het ‘meestepoet’ (meestal) zoo zen uit pikantegheid’. Ze kunnen niet verkroppen dat hunne kennissen door vlijt en oppassendheid vooruit geraken en spuwen en al hunne gal uit naar personen die hun nooit iets in den weg legden. En 't schoonst van al dat er juist van die kwaadsprekers het meest te zeggen is.
Men zou heele boeken kunnen volschrijven over de ‘venijnige’ rol, welke die serpenten van ‘kuitoengen’ in de samenleving spelen. 't Is eene echte pest en men zou het zoover moeten kunnen brengen, dat de gepatenteerde ‘kuitoengen’ onschadelijk konden gemaakt worden, 't zij met ze, gelijk Napoleon alleen op een eiland te zetten of met ze naar de woestijn te verbannen.
Dat de ‘kuitoengen’ vol venijn zitten, bewijst het feit, dat een dier hatelijke schepsels zich op de tong beet, het venijn dat uit de wonde liep, opslok en aan vergiftiging stierf. ‘Datte de!’ Dat de andere daar een ‘exempel’ aan nemen. En nu om te sluiten zeg ik: Van de ‘kuitoengen’ verlos ons Heer!
| |
| |
| |
Leuvensch dialect.
Het Schork. aant.
Het woord ‘schork’ is een verbastering van ‘Schurk’, alhoewel er hier te Leuven aan het eerste hoegenaamd niet de beteekenis gehecht wordt, welke het tweede eigenlijk heeft. Immers, de ‘schurk’ in den echten zin van het woord, is een verworpeling, een kerel die van geen tel is in de samenleving. Het ‘schork’ daarentegen, zooals men het alhier verstaat, is ne vrolijke jongen die vol guitenstreken is en die ‘en heel choseteit (gezelschap) kan ameseeren’.
Het ‘Schork’ begint zijne loopbaan met als knaapje, wanneer hij van de school komt, overal aan de bellen te gaan trekken en dan in vollen galop weg te loopen. Da Zaterdag is voor het ‘schork’ een feestdag; dan, immers, is het ‘eemerkensdag’ (emmertjesdag), wat beteekent dat het ‘schork’ overal waar men het gaanpad (trottoir) aan 't kuischen (schrobben) is, de eemers gaat omklinken, en de bezems en de borstels weggooit. 't Kerelken krijgt al ne keer een natte opneemvod (dweil) ‘in den nek’ of ‘en goei streek van nen bestel’, maar hij geeft er den brui om en 't is dat niet wat hem zal beletten te herbeginnen.
In de school toont het ‘schork’ zich een meester in de kwâdoenerij. Hij heeft er een handje van bollekens geknauwd papier op het bord te werpen, te blaffen als een hond, te miauwen als een kat en den onnoozele te spelen als de onderwijzer opkijkt. Ook weet hij heel heimelijk ‘pinaiskes’ (punaise) of de punten van eene pen onder het meest gevleeschde gedeelte van het lichaam zijner medescholieren te plaatsen; daaraan is het te wijten, dat men in de klas nogal ne keer hoort roepen: ‘oesseme’ of ‘ame’.
Het ‘schork’ brengt menig uurken door met in den hoek op de knieën te zitten, met in ‘den retenie te blijve’ of ‘mee straf te moeke’, ‘allemoe zoeke woe dat hem niks mee inzit’. Waar hij iets mede inzit, doch juist niet veel, 't is als hij moet ‘noen overal blijve’Ga naar voetnoot1), want dan ‘danst zenen beer van den hoegner’Ga naar voetnoot2). Een bewezen feit is 't, dat het ‘schork’ gewoonlijk het gemakkelijkst leert; dat doet zeggen: ‘hij leert al spelende’, of ‘hij leert va zelves’, of nog: ‘as hem ne kee iet g'hoot heet, wet het hem van buiten; oep ne wip heet hem het e weg’. Dat alles is waar, want het zijn niet altijd de ‘meeziedekes’Ga naar voetnoot3) of de ‘blokkers’ die het beste leeren.
Als het ‘schork’ na de schooluren met zijne kameraadjes gaat spelen, dan heeft hij voortdurend plannen voor kwâpoetserij in ‘zenen koker’. Hij weet de snullekens (jongens) heel ernstig te overhalen om ‘stoppeke gedaan’ (aant.)Ga naar voetnoot4), ‘stoemen ambacht’, ‘bligne champetter’, ‘roeme in de pot’ en andere ‘farcen’ mede te spelen. En lachen dat hij kan als hij er eene ‘dicht’ heeft! 't Is ook het ‘schork’ die het paardje spelen zoo meesterlijk kent; een ‘luinkes’ krijgt den toom aan, wordt geblinddoekt en dan aan den knop eener bel vastgemaakt; het ‘schork’ roept ‘ju’, maakt zich uit de voeten en het ‘paard’ krijgt van de bewoners van het huis eene rammeling dat ‘zen huid krolt’. Door den band evenwel zijn de
| |
| |
‘farcen’ van het ‘schork’ niet heel kwaadaardig; hij is buitengewoon vindingrijk en elken dag heeft ook zijne nieuwe grap. Een der grootste plezieren van het jonge ‘schork’ is de policie den duivel aan te doen, met hier en daar guitenstreken uit te zetten; zoodra hij een kepie ziet, is hij de gaten uitGa naar voetnoot1), roepend: ‘loep, loep, doe es ne gardevilGa naar voetnoot2) doe!’
Allen weten we hoeveel plezier we in onze jeugd beleefden met het ‘schork’; 't was een gelukkige tijd, voorwaar, en het doet deugd zoo nu en dan eens die ‘aa koeien uit de grecht te hoele’, omdat men bij de herinnering er aan zich voelt verjongen en er nog eens hartelijk kan om lachen.
Noch de jaren, noch de levenstoestanden kunnen den aard van het ‘schork’ veranderen. Als haar en knevels reeds met talrijke zilveren draden doorweven zijn, is hij toch nog altijd ne kwâpoets, ne grappenmaker, maar altijd ook nog is hij de ‘goeie joeng’ van vroeger. Hij is de vreugde, het vermaak van zijne omgeving; hij kan heel een gezelschap aaneen houden en is dan ook van elkeen gaarne gezien. Zijne grappen zijn altoos goed gekozen, zonder iemand nadeel te berokkenen en als men in zijn gezelschap is, zou men zich soms ‘e malheur’ lachen. 't Is natuurlijk onmogelijk hier alles aan te halen, wat door het ‘schork’ uitgezet wordt; elkeen kent dien ronden, jovialen kerel en elkeen weet dan ook dat men niet liever is dan in een gezelschap waar een ‘schork’ nestelt.
Zonder het te weten is het ‘schork’ een weldoener der menschheid, want meer dan alle pastillen en pillen en drankjes is hij een remedie en wel een afdoende remedie tegen zwartgalligheid en andere kwalen, die het gemoed verduisteren en het karakter versomberen. Van harte gun ik het ‘schork’ nog veel ‘joere’ en ik wensch dat hij voortdurend meer ‘pezen oep zenen boog’ zal krijgen om vreugde te doen heerschen in alle middens, waar hij zijn intrede doet.
| |
Oefening.
1. Maak een opstel over straattypen hier uit de stad. Gebruik hierbij zooveel mogelijk typeerende, dialectische, maar asjeblief geen platte uitdrukkingen. Je kunt ook één type beschrijven. - 2. Geef eens andere uitdrukkingen in het A.B.N. (en zoo mogelijk in het je bekende dialect) voor: Hij mòkt van ne vinger nen heelen erm. - Iemand zit ieveranst gezooie en gebroeë. - Iemand rammelt van de child. - Hij mòkt veel wind. - Er loope zilveren balken dee het huis. - Er zitten uilen oep dak. - Elleke en leske. - Bellen trekken. - Kwâpoetserij. - In den retenie blijve. - Zenen beer danst van den hoegner. - Meeziedekes. - Blokkers. - Luinkes. - Aa koeien uit de grecht hoele. - Zich a malheur lachen. - Als je uitdrukkingen kent in het Fransch of een andere vreemde taal, met dezelfde beteekenis ongeveer, geef ze er dan bij. Vergelijk voor de schooljongensuitdrukkingen het stuk ‘Spijbelen’.
| |
9. Het Brabantsch van Noord- en Zuid-Nederland.
Tengevolge van de staatkundige scheiding is de geschiedenis van het Brabantsch-Frankisch dialect der Nederlandsche Noord-Brabanders geheel anders dan van het Brabantsch-Frankisch uit België. Het eerstgenoemde heeft sterk
| |
| |
den invloed van het Algemeen Beschaafd Nederlandsch ondervonden en ondergaat dien nóg steeds (denk aan de scholen); het staat hier dan ook vrij wat dichter bij dan het Brabantsch-Frankisch van Antwerpen, Oost-Vlaanderen en Belgisch Brabant.
| |
10. De Vlaamsche volkstaal.
Wat het Antwerpensch en het Oost-Vlaamsch betreft, houde men goed het volgende in het oog, hetgeen ook geldt voor de Limburgsche dialecten van België.
Deze dialecten hebben niet evenals het Noord-West-Brabantsch naast zich een A.B. Terwijl derhalve het Noord-Nederlandsche Brabantsch zich langzamerhand kan aanpassen aan het A.B. van ons land, heeft het Antwerpsch en het Oost-Vlaamsch deze gelegenheid niet, daar er geen Algemeen Beschaafd Vlaamsch bestaat.
| |
11. Letterkundig Vlaamsch.
Men streeft er in de laatste jaren hoe langer hoe meer naar, een Algemeen Beschaafd Vlaamsch aan te kweeken, waarbij men zich dan meestal nauw bij het A.B. van Noord-Nederland aansluit. Vooral de letterkundig ontwikkelden spreken en schrijven een A.B. dat, oorspronkelijk Vlaamsch, nu reeds sterk vernoord-nederlandscht is en hoe langer hoe meer A.B.N. wordt. Een staaltje van fijn-beschaafd en toch niet verhollandscht Vlaamsch geeft ons het volgend fragment uit een voordracht van Pastor Verriest.
| |
Oh! dat is een wonder mysterie. Zij ook heeft een bestaan geheel en eigen. Zij ook is, volgens wondere onbekende wetten krystalliseerende, gegroeid en geworden.
Hare klanken zijn eigen; en eene wijziging van eenen soon, (klank) (van eenen létter), zet voort en verandert geheel de harmonie der tale.
Het volk zei i en u: scriven en suver. De a-klank kwam bij gelijk de goena en vriddhi (aant.) bij de Hebreeuwen en geheel het oosten zei: schrijven en drijven en blijven en zuiver en buiten en ruiten. Jamaar het volk volgt nu zijne wet, hoe de boeken ook vast houden, en dat zelfste volk gaat over tot boûk en doûken, daar het Westen zijn korte klanken houdt en zijn eigen vol akkoord.
En de woorden.
Ieder woord heeft beteekenis, niet gelijk in vreemde talen, maar eigen. Die beteekenis is enkel, dubbel, licht, zwaar, geheel verschillend bijvoorbeeld van het fransch. Plume is penne en pluim. Ma plume n'ecrit pas: mijne penne; léger comme une plume.
‘Stille’ zet verder uitGa naar voetnoot1), als welk fransch woord ook: Stille altemaal! zwijgt. - Stille! en roert niet. - Spreekt stille. - Hij kwam stille gegaan. - Stille waters enz. Die woorden zijn lichter, zwaarder, nauwer, wijder dan de nevenstaande woorden der andere talen.
Zij wenden ook naar andere bijstaande woorden en hebben eigen verbindingen.
| |
| |
Kot zegt prison en cachot; maar kot zet het gedacht op weg naar ‘gevang - wagenkot, hondskot - een kot van een huis’, enz.
Ieder woord in zijn eigen taal ontwekt eigen andere woorden en gedachten: nevens hoed en toren komt ‘hooge’: een hooge hoed, hooge toren; maar geen ‘hooge’ man. Ik heb een professor gekend, een vriend van mij, die in vriendelijk leutig (prettig) gesprek de wonderlijkste man was dien men kan tegenkomen en wel weerd om bestudeeren. Alle woord en ieder zin ontwekte en deed voor zijne oogen springen al wat er ooit met dat woord en dien zin gezeid of gebeurd was; zoo dat zijn geestig spreken een verwarrend en verwonderend samenloopen was van eertijds en nu, van verre en bij, van vergelijkingen en zinspelingen waar niemand achter of bij kon. Wij zeiden van hem dat in zijn verstand ieder woord aan honderd touwtjes lag, die verre en bij, wondere deurkes en deksels deden open- en open neêrspringen.
't Gene hem gebeurde gebeurt ons; maar stiller en gezapiger (langzaam). Dagelijks bemerken wij dat een woord weder in ons gedacht brengt, halfvergeten, verreliggende woorden en zaken.
In woord en gedacht immers is er een onstoffelijk, maar ook een stoffelijk deel, te weten het getuig - (l'instrument). - Dat getuig behoudt in het hoofd en de hersens veerdigheid en verbintenis gelijk alle andere getuigen. Dát - de ziel niet - wordt gestoord en gekrenkt, door drank en ziekte.
Alzoo legt ge uit, in het ziek zijn van den ouden mensch, hoe het tegenwoordig uit zijn geheugen weg valt en 't verleden weer wakker wordt: het zijn de getuigen waarin de eerste prenten weer wakker worden. Dat doet verstaan hoe die oude zieke man, dolende zei: Jan neem daar die kammen weg van bij de venster. Kammen en waren er niet, maar zeventig jaren te vôoren was hij, bij zijne ouders, opgekweekt en grootgegroeid in eene kamslagerij (wolkammerij).
Alzoo ook gelijken de hersens aan eene nette, waarvan de draden en knopen dicht door en bij malkaar loopen en liggen.
Daarom ook als gij een blad schrijven wilt, en begint in 't fransch of in 't vlaamsch, die twee bladen of artikelen en zullen op verre na dezelfde niet zijn. De woorden roepen immers andere woorden en gedachten bij.
'Gene hier volgt legt dat nog naders uit.
De wendingen van de tale zijn ook eigen. Ik mag zeggen: Ik zal morgen naar Brugge gaan. - Ik zal naar Brugge gaan morgen. - Morgen zal ik naar Brugge gaan. - Naar Brugge zal ik morgen gaan. - Naar Brugge zal ik gaan morgen. Maar ik en mag niet zeggen: Naar ik morgen gaan Brugge zal.
Alzoo en verstond hij niet wat tale is die drukte: En latin on place les mots où l'on veut!
Dat is gelijk de mensch die plooibaar is in hals, schouder, elleboog, hand en vingerleden; maar niet daartusschen.
De vatbaarheidGa naar voetnoot1) ook in de talen is verschillend. Zij hebben minder of meerder
| |
| |
vat, en kunnen in éénen zin, of in ééne phrase, min of meer bevatten. Zij strekken verder en staan wijder open.
Daarom is het dat wij onze eigene oudere schrijvers min verstaan; niet omdat zij min klaar zijn, maar omdat zij verder strekken en meer in eene grepe begrijpen. Vondel zegt (aant.)Ga naar voetnoot1):
Wie is hij die zoo hoog gezeten,
Zoo diep in 't grondelooze licht,
Van tijd noch eeuwigheid gemeten,
Noch ronden zonder tegenwicht,
Bij zich bestaat, geen steun van buiten
Ontleent, maar op zich zelven rust,
En in zijn wezen kan besluiten
Wat om en in hem, onbewust
Van wanken draait en wordt gedreven
Om 't een en eenig middelpunt; enz.
Daarom ook, dat men, om het latijn in het fransch te vertalen, den zin of phrase kapt in al zijne verbindingen.
| |
Oefening.
1. Zet de hoofdgedachten uit de voordracht van Verriest in je eigen taal om. Volg daarbij deze vier punten: 1. de taal in het algemeen; 2. de beteekenis der woorden; 3. het verband tusschen verschillende woorden; 4. de woordschikking.
2. a. Aan welke zelfstandige naamwoorden denkt men het eerst bij de volgende bijvoeglijke naamwoorden: (zie voor al deze gevallen Deel I, Hoofdstuk XIII)
| een dienende ......... |
| een stichtelijk ........ |
| een ingewortelde ....... |
| een plaatselijk ........ |
| een objectief, subjectief ..... |
| of- en defensief ........ |
| een ongelikte ......... |
| ongenoode ......... |
| een bereisd ......... |
| belendende ......... |
| overzeesch ......... |
| gekaakt .......... |
| een panische ......... |
| preventieve ......... |
| lijfstraffelijke ......... |
| Deventer .......... |
| Utrechtsche ......... |
| Zeeuwsche ......... |
| Egyptische ......... |
| een Smyrnasch ........ |
| Edammer .......... |
| Schiedammer ......... |
| Bossche .......... |
| Arnhemsche ......... |
| een Babelsche ........ |
| een Poolsche ......... |
| een Homerisch ........ |
| een Sybarietisch ........ |
| een Draconisch ........ |
| een Lucullisch ........ |
b. Aan welke bijvoeglijke naamwoorden denkt men aanstonds bij de volgende zelfstandige naamwoorden:
| onder een ..... gesternte geboren |
| een ......... hangijzer |
| een ......... kannegieter |
| in een ....... parket |
| een ......... potnat |
| een ......... dobber |
| een ............... Klaas |
| een ............... Piet |
| een ............... Stoffel |
| een ............... Fransje |
| een ................ Job |
| de ................. Jozef |
| |
| |
| een ......... snuiter |
| een ......... paai |
| een ......... zeeschip (fig.) |
| een ......... raaf (fig.) |
| een ......... maandag |
| de ............... Pier |
| een .............. Hein |
| een .............. Roelant |
| een .............. Thomas |
| een .............. Hendrik |
c. Welke voorwerpen en bepalingen vul je bijna vanzelf in bij de volgende werkwoorden:
| iets met ...... staven |
| een ......... slaken |
| de ......... opschorten |
| een ......... plengen |
| iemand den .... dwarszetten |
| het moet op deze .. geschoeid worden |
| iemand ....... klampen |
| zijn ......... verzaken |
| een ......... inklaren |
| een ......... opperen |
| trillen van ................ |
| stampvoeten van ............ |
| zieden van ................ |
| op ................ stuiten |
| ............. in 't zakje doen |
| opgroeien voor ............. |
| iemand ... boven het hoofd houden |
| vechten tegen .............. |
| zich verbijten van ........... |
| zich opwerpen tot ........... |
d. Welke werkwoorden verwacht je bij de volgende voorwerpen en bepalingen:
| brand .................. |
| in tranen ................ |
| schipbreuk ............... |
| op de lange baan ............ |
| iets aan de balk ............ |
| onder stoelen of banken ........ |
| zijn beslag ................ |
| zijn biezen ................ |
| zijn matten ................ |
| den bink ................. |
| de bloemetjes ............... |
| zoete broodjes .............. |
| een gat in den dag ........... |
| het gelag ................ |
| boven het hoofd ............ |
| over het hoofd ............. |
| met de noorderzon ........... |
| daar heb je de poppen aan het .... |
| de schepen achter zich ......... |
| de stoute schoenen ........... |
| uit de school .............. |
| op een sisser .............. |
| een hoogen of lagen toon ....... |
| bij verstek ............... |
4. Schrijf uit het voorafgaande stuk eens op: a. de woorden, die een andere beteekenis in het A.B.N. hebben dan die Verriest er aan geeft; b. de woorden, die in het A.B.N. zelden of nooit gebruikt worden. - 5. Wat is de gewone woordschikking in een onafhankelijken zin en in een bijzin? In welk opzicht verschilt de woordschikking? - 6. Maak eenige samengestelde zinnen, bestaande uit twee zinnen: a. verbonden door want, derhalve, maar; b. verbonden door omdat, zoodat, ofschoon. - 7. Vertaal de volgende Fransche zinnen woord voor woord in het Nederlandsch. - 1. Je le fais avec plaisir. - 2. Il les conduit au village. - 3. Nous lui donnons une aumòne. - 4. Je vous le dis. - 5. Je vous envoie un de mes livres. - 6. L'armée victorieuse revint chargée de butin. 7. Une table ronde se trouvait dans la chambre. - 8. La paresse est un vice que les hommes surmontent difficilement. - 9. Il faut bien choisir les personnes à
| |
| |
qui on veut donner sa confiance. - 10. J'espère qu'il gèlera cette nuit. - 11. Il ne croit pas que c'est Edison qui a inventé le phonographe. - 12. Il est sûr que la guerre durera encore longtemps - 13. Il est faux que je lui aie confié ce secret. - 14. Quelques uns couraient, tandis que les autres lançaient de petits cailloux dans la rivière. - 15. J'ouvrais mon portemonnaie, lorsqu'il mit la main sur mon bras. - 16. Je vous raconte ce fait afin que vous puissiez juger en connaissance de cause. - 17. Si ce messieur vient me voir, je le recevrai avec le plus grand plaisir. - 8. Waardoor verschilt de woordschikking in het Fransch van die in het Nederlandsch? Zie Deel I, Hoofdstuk XII. - 9. Schrijf 5 zinnen op, vertaal ze in het Fransch en geef het verschil in de woordschikking aan. Twee ervan moeten met een vraagwoord beginnen, de drie andere niet.
| |
12. Landelijke taal.
Deze volgende gedichtjes van de Clercq (aant.) toonen, juist gelijk het proza van Streuvels en de verzen van Gezelle, dat het echte Vlaamsche volk van den tegenwoordigen tijd geen stadsvolk, maar een landvolk is, dat leeft en ziet en zingt in de weide en tusschen de boomen, over sloot en plas, over koolblad en geitjes, over plantengroen en avondrood. Het oude stadsleven der Vlaamsche steden is ten eenenmale verfranscht.
Of, plompe! daar pletst er
En maak maar gedruisch en
'tEn toont hem niet meer.
Wit geitje.
Het scharrelt en krabbelt
| |
| |
Dan, neer op zijn knieën,
| |
Oefening.
1. Wat merk je op bij de in de vorige verzen voorkomende wederkeerende voornaamwoorden? Breng dit in verband met hetgeen vroeger over dit voornaamwoord is gezegd. - 2. Schrijf de klanknabootsingen op uit de drie voorafgaande stukken. - 3. Wat is alliteratie of stafrijm? Zoek hiervan voorbeelden in de voorafgaande verzen en schrijf daarna tien bekende allitereerende uitdrukkingen op. - 4. Naast stribbelen staat streven, naast krabbelen krabben. Wat wordt door den uitgang elen (of eren) dikwijls uitgedrukt?
Vergelijk:
| trappen |
trappelen, trippelen. |
| beven |
bibberen. |
| kijven |
kibbelen. |
| slede |
slidderen. |
| drijven |
dribbelen. |
| glijden |
glibberen. |
| krauwen |
krabbelen. |
| knauwen |
knabbelen. |
| jagen |
jakkeren. |
| huppen |
huppelen. |
| kleppen |
klepperen. |
| klappen |
klapperen. |
| kant |
kantelen. |
| trant (omtrent) |
trentelen, drentelen. |
Zoek 10 andere voorbeelden van werkwoordsparen mèt en zonder -eren of -elen. 5. In de derde stroof van ‘Het Geitje’ komt de vorm terdt voor. In het A.B.N. luidt die vorm treedt. De r is van plaats veranderd. Bewijs, dat bij de volgende woorden zich hetzelfde verschijnsel voordoet: branden, kikvorsch, naald, ros, gort, dertien, de derde, godsvrucht, nooddruft. Denk ook aan het Duitsch en Engelsch. - 6. Beschrijf de klankverschijnselen, die je opmerkt in de volgende woorden: 't, 'k, 'n, nijver (in ijver), krant (courant), kermis (kerkmis), diender (dienaar), daalder (Thaler), vergif, is, vis(ch), vos (Fuchs), iemand, niemand. - 7. Wat beteekenen de verkleiningsachtervoegsels in de volgende voorbeelden: Dat is een weertje! Een bittertje. Het kousje van de lamp is stuk. Een hofje.
| |
13. Invloed van het Fransch.
Men zal zich allicht afvragen, hoe het toch gekomen is, dat in België geen A.B. Vlaamsch kon ontstaan, terwijl in Nederland zich een A.B. al vroeg ontwikkelde. De voorname oorzaak is de langdurige overheersching van het Fransch. Voordat het A.B. Vlaamsch kon ontstaan, bestond er reeds lang een A.B. Fransch, dat de meeste Zuid-Nederlanders naast hun eigen Antwerpensch, Oost-Vlaamsch enz. dialect kenden en gebruikten.
Voor elk begrip hadden de Zuid-Nederlanders wel een eigen dialectisch Vlaamsch woord, maar dat was buiten de grenzen van het dialect vaak niet bekend. Het A.B. Fransch woord, dat zij voor dat begrip kenden, was daarentegen niet aan een bepaalde streek gebonden, maar werd
| |
| |
overal verstaan. Zoo moest het dialectisch woord het wel afleggen tegenover het Fransch. Wel bleef het bestaan en voortleven met de aan de dialecten eigene taaiheid op zijn eigen gebied, maar daar buiten drong het niet gemakkelijk door: een A.B. Vlaamsch, overal verstaanbaar woord, kon het niet worden.
| |
14. Fransch-Vlaamsche mengtaaltjes.
Zoowel in het zich ontwikkelende A.B. Vlaamsch van den laatsten tijd, als in de Vlaamsche dialecten zelf is de invloed van het Fransch nog zeer aanzienlijk. Omgekeerd echter heeft het Fransch niet ongestraft de krachtige Vlaamsche dialecten tot naburen gehad. Deze wederzijdsche invloed uit zich niet alleen in woorden, maar ook in zegswijzen en zinsbouw. Waar de taalgrenzen elkaar naderen, vertoont hij zich het duidelijkst.
| |
15. Brussel en Duinkerken.
Brussel ligt, zooals een blik op het dialectkaartje ons doet zien, op de taalgrens van Fransch en Vlaamsch en juist daar ontstond aan den eenen kant een eigenaardig Vlaamsch-Fransch mengtaaltje, maar aan den anderen kant een niet minder zonderling Fransch-Vlaamsch. Herhaaldelijk wordt door Fransche schrijvers gespot met het eigenaardige Fransch van Brussel en telkens verschijnen blijspelen, waarin de draak gestoken wordt met het taaltje, dat de Brusselaar Fransch noemt.
Duinkerken, oorspronkelijk een Vlaamsche stad, maar sedert lange jaren stelselmatig verfranscht, heeft zijn oude taal wel verloren, maar Flamingismen zijn ook daar niet zeldzaam, zoodat men er uitdrukkingen hoort als: je suis couru, elle a tombé, une beetje, un couque (gateau-koek).
| |
16. Vertaald Fransch.
Vele Vlamingen zijn er zich zeer goed van bewust, dat zoowel in de Vlaamsche dialecten als in het zich ontwikkelende A.B. Vlaamsch (zie blz. 51), het Fransch den eigen aard van het Vlaamsch in den weg staat. Bij hun streven dezen invloed te bestrijden, slaan zij echter dikwijls een verkeerden weg in. Meenende, dat door het vertalen van Fransche woorden en uitdrukkingen, de Fransche invloed zal geweerd worden, vergeten zij, dat een letterlijke, onoordeelkundige vertaling, een gevaarlijker Gallicisme kan zijn, dan de vreemde uitdrukking zelf. De eerste toch heeft veel meer kans als eigen bestanddeel van het Vlaamsch te worden beschouwd en wat nog erger is, te worden nagevolgd dan de tweede, die als vreemdeling door iedereen onmiddellijk herkend wordt.
Een Noord-Nederlander voelt wel is waar instinctmatig tengevolge van zijn minder verfranscht taalgevoel, het oneigene in zulke vertalingen, maar de Vlaming, wiens taalgevoel in deze verstompt is, kan dit niet meer onderscheiden. En dat is voor een taal heel erg.
| |
17. Brusselsch Fransch.
Het Brusselsch-Fransch neemt niet alleen woorden, maar ook echt Vlaamsch-Nederlandsche zinswendingen en
| |
| |
grammatische eigenaardigheden over. Ziehier eenige uitdrukkingen: Il est scheel. - Il me regarde scheef. - Il écrit sur un bureau au ministre. - Ca est un vieze. - On sait pas de chemin avec. - Je l'ai reçu cadeau. - Ça a juste voulu réussir. - Och ça est quelque chose avec les domestiques. - Ça sait dedans. - Il en a eu de son père. - Vous êtes sale sur votre figure. - Comment va-t-il avec lui? - Ça est pour votre spoorpot. - Je ne peux pas de ma mère. - C'est le même boultje. - Je l'ai parlé. - Il fesait laf. - Jouer sur sa patte. Het Brusselsch-Fransch neemt ook de Vlaamsche klinkerrekking over, zoodat een leeraar, tegen zijn leerling Fransch sprekend, zegt: ‘Elève Steves (Stevens) je saie ce qui me reste à faire avec vous. Recommenceie seulement’.
| |
18. Fransch in Vlaamsche kleedij.
Ziehier nu eenige letterlijk uit het Fransch vertaalde uitdrukkingen, waarvoor een Noord-Nederlander altijd een andere zal gebruiken.
| Fransch. |
Vlaamsch. |
| faire partie de |
deel maken |
| dérailler |
ontrichelen |
| compléter |
volledigen |
| porter une lettre à |
een brief dragen naar |
| ressembler à |
gelijken aan |
| chevalier d'industrie |
nijverheidsridder |
| des esprits forts |
sterke geesten |
| jouer à vue |
op zicht spelen |
| se promettre |
zich beloven |
| célébrité |
beruchtheid |
| à la fin |
in 't einde |
| (in)connu |
(on)gekend |
| au fond de la salle |
in den grond der zaal |
| lever la séance |
de zitting heffen |
| les lignes |
de lijnen |
| ouvrir sur |
openen op |
| je parlais le Flamand aux élèves |
ik sprak den leerlingen Vlaamsch |
Men vergelijke met dit hoofdstuk blz. 70-76, waar de stamverwantschap van de Limburgsche en Duitsche dialecten en de Fransche invloed worden besproken.
| |
Oefening.
1. Wat is de voorname oorzaak, waarom zich in België geen A.B. Vlaamsch ontwikkelt. Leg dat nader uit. - 2. Hoe zegt men de zinnen van nr. 17, blz. 58 in zuiver Fransch! - 3. Zet naast de Vlaamsche van nr. 18, blz. 58, de A.B. Nederlandsche uitdrukking. - 4. Verbeter de volgende Gallicismen:
Morgen kom ik bij u, gaat u dat? Hij won veel geld, leefde als een deftig burger. Men gelukte er toch in het oude huis (van de vlammen) te bevrijden. Den anderdaags zond Baas v.H. de gazet halen. Turk, de getrouwe hond heeft hem vervoegd en helpt hem in de jacht. Na een jaar oogst Robinson het gezaaide graan en gelukt hij brood te vervaardigen. Weldra wordt zijn verblijf in het eiland gekend door de wilden, die hem willen aanvallen. Met zijnen getrouwen Vrijdag en gansch eenen voorraad voortbrengsels van het eiland, scheept hij zich blijgemoed voor zijn vaderland in. Gij komt uw geluk te verliezen. Zij besloten hem een bezoek te doen. Hij deed zijn vriend teeken te vertrekken. Toen hij zijne zaken in regel gezet had, ging hij op reis. De kinderen werden met vreugde ontvangen en men bereidde de bende een goed maal. Ik kon mij niet beletten te glimlachen, toen ik zag, dat hij de Boheemsche vrouw geloofde. De roovers hebben het kind ontlicht.
|
-
voetnoot5)
- strekt zich uit en laat zich neer (in het diepere gedeelte).
|
Auteursrecht onbekend