Poëzie en proza

(2002)–Guido Gezelle– rechtenstatus

Rijmsnoer

		<'t eerste dat mij moeder vragen>

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 7. Openingsgedicht van de bundel, zoals steeds een kruisgedicht. Jub. r. i, 3; vd 4, 59. Eerst verschenen in Biekorf 7 (1896), 72-73 met als titel 't Kruiske. In Rijmsnoer 1897 zonder titel.

		Datering: 23 februari 1896 (cf. Biekorf 7 (1896), 73).

165	3	ongeriefd van: niet voorzien van
	6	'en kruisken: in de negentiende eeuw, en ook later nog, was het in vele katholieke gezinnen in Vlaanderen de gewoonte dat de kinderen bij het opstaan en slapengaan de ouders om een kruisje op het voorhoofd vroegen.
	8	geslegen: geslagen. Bij het geven van een kruisje op het voorhoofd hoorde ook het zacht ‘slaan’ tegen de wang van het kind, als een symbolische vermaning.
	10	bei te gader: allebei.
	12	leedschap: leed.
	15	erfgebied: erfelijk gebied, bezit.
	17	hiete: gebood.

		wintermuggen

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 21-22. Opgenomen in ‘Nieuwjaarmaand’ (januari). Jub. r. i, 17-18; vd 4, 71-72.

		Datering: 12-13 oktober 1896.

		Titel: wintermuggen: (bedoeld wordt): sneeuwvlokken.

166	2	ommentomme: om en om, overal.
	3	muldersmeel: molenaarsmeel.
	4	molkenblomme: stremselvlokken. wdlr: Moalke-blom, bij de Friesen, flos lacteus: witte wrongels, die, onder 't keernen, in de melk te voorschijn komen.
	5	varen: vliegen.
	5	in 't vloe: bij vloed.
	6	in de ebbe: bij eb.
	8	winterwebbe: winterweefsel.

166	10	Lijnwaad zonder vlekken: bijstelling bij ‘winterwebbe’ (9), niet bij ‘schoot’ (11).
	20	harpenaren: harpspelers, zangers bij de harp (nl. de vogels).
	24	voeden: voedsel.
	26	geruchte: geluid.
	27	schier ontwekt: schielijk ontwaakt.
	31	spree'n: spreiden.
	36	molke: zuivel.
	36	runselblomme: fijne bloem.

		irrequietum...

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 47. Openingsgedicht van ‘Schrikkelmaand’ (februari). Jub. r. i, 41; vd 4, 91.

		Datering: 11 november 1895.

		Titel: Irrequietum. Komt uit de aanhef van de Confessiones van Augustinus: irrequietum cor nostrum, donec requiescat in Te! (rusteloos blijft ons hart totdat het zijn rust vindt in U) (Confessiones i, 1). In Tijdkrans publiceerde Gezelle een gedicht onder het motto ‘Donec requiescat...’, nl. ‘o Menigvuldigheid van 't menschelijk gedacht’ (vd 3, 566-567, Augustinus 1981, 37).

168	1	uitgezucht: volledig tot uiting gebracht.
	5	't En doet: het is niet zo.
	6	volveerdig: helemaal klaar.
	7	bange: beklemde.
	9	pramen: kwellen.
	11	altijdonvolborentheid: wdlr: altijd herhaalde geboorten.
	11	weedom: lijden, verdriet, hier ook met de connotatie ‘barenswee’.
	13-14	en letten (...) immer: beletten nooit.
	13	't herontvangen: het opnieuw bevrucht worden.
	14	het grootgaan: het zwanger zijn.

		jam hyems transiit

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 50-51. Opgenomen in ‘Schrikkelmaand’ (februari). Jub. r. i, 44-45; vd 4, 94-95. Eerst gepubliceerd in Dietsche Warande 1895, 398, met een opdracht ‘Aan Dr Verriest’. Kortrijk, 23/3/'95.

		Datering: 23 maart 1895.

		Titel: Jam hyems transiit: de winter is reeds voorbij. Komt uit Canticum Canticorum, ii, 11: Jam enim hyems transiit, imber abiit et recessit (Want nu is de winter voorbij, de slagregen is over en verdwenen). Gezelle schreef een week later ook een gedicht met als titel ‘Imber abiit’ (30 maart 1895), eerst gepubliceerd in Biekorf 8 (1897), 107-108 en later opgenomen in lv (1901) (vd 7, 108-109).

169	2	te gronden uit: uit de grond.
	5	hard- en diepversteend: hard en tot diep in de grond bevroren.
	6	aas: voedsel.
	8	ontgeven - al: allemaal geweigerd.
	9-10	in 't verschiet: in de verte, in mijn blikveld.
	14	gekroonden: voorzien van een kroon, d.i. het plukje haar dat tussen de horens van een rund groeit en vaak wat langer is dan de rest.
	15	na den tragen trant: volgens de trage gang.
	17	beleekt: bedruipt, bevochtigt.
	18	koeiboer: boer die enkel hoornvee, dus geen paarden bezit (vandaar dat er met de os wordt geploegd).
	20	loopken: lapje.
	20	herploegt: voor de tweede maal na de oogst ondiep omploegt.
	21	karit, kurt: koert.
	22	vogelvee: pluimvee.
	22	hof: erf.
	22	daartoe: daarbij.
	24	Canteclaar: de haan.
	25	entwat: iets.
	25-26	onzeglijk bij der menschen mond: onzegbaar in mensentaal.

		het borelingske

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 62-63. Jub. r. i, 55; vd 4, 106.

		Datering: 6 oktober 1896.

170	2	ongewonnen: niet veroverd.
	3	woord: spreekvaardigheid.
	4	weten: kennen.
	7	een kerstekind en is 't: het is maar een kerstekind.
	9	immer voort: ononderbroken.
	10	eenparelijk: onafgebroken.
	13-16	onbewust (...) mond: de boreling weet niet waarom hij lacht.
	14	muilke: gezichtje, smoeltje.
	15	waarom: hoort.
	18	tanden: tanden krijgen.
	20	ontzoeten: wdlr: onzoet, onlief worden.
	22	gewassen: opgegroeid.
	23	zijne oogen wasschen: baden in tranen.

		maagdengroen

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 73. Openingsgedicht van ‘Lentemaand’ (maart). Jub. r. i, 63; vd 4, 111.

		Datering: 8 februari 1897.

		Motto: Virgineum decus: maagdelijke schoonheid. Wellicht geen citaat.

171	2	kroes: gekruld, geplooid.
	2	kreuken: in zijn plooien.
	6	hagewijs geleed: in haagvorm geleid.
	10	nesch: vochtig, fris.
	11	vluggen: vleugjes.
	14	nadezen: hierna.
	15	van webbe en verwen: van weefsel en kleuren.

		...den ouden brevier

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 94. Opgenomen in ‘Lentemaand’ (maart). Jub. r. i, 80; vd 4, 132. Eerst gepubliceerd in Dietsche Warande 1894, 642.

		Datering: 23 oktober 1894.

		Titel: brevier: < Latijn ‘breviarium’ (korte samenvatting). Het brevier is een liturgisch gebedenboek met teksten en rubrieken van het koorgebed waar priesters, diakens en kloosterlingen elke dag moeten uit bidden. Het Breviarium Romanum, door paus Pius v in 1658 uitgegeven, werd zonder wezenlijke veranderingen tot halfweg de twintigste eeuw herdrukt. Vóór hem hadden ook andere pausen hun stempel op het brevier gedrukt (cf. v. 9) (Spiertz 1998, 49).

172	2	moeheid: vermoeidheid, ook ‘het moe (beu) zijn’.
	2	getier: tumult. In Loq 7 (1887-88), 52 wijst Gezelle er op dat ‘getier’ in de woordenboeken van Kiliaen, Plantin, d' Arsy o.a. ‘tumult’ betekent. ‘Getier = tumulte en hebbe ik bij ons Volk nog niet kunnen achterhalen; den eigenen zin van 't w. hebben wij laten varen, zoo 't schijnt, en den oneigenen, bijkomstigen, bewaard.’
	5	ongevalschter: van authentieke.
	6	daar: waar.
	8	nooit een ongevonden en zoekt: niemand ooit zoekt zonder te vinden.
	9	gezetelde: gezagvoerende.
	10	beworp: wdlr: bewerp, ontwerp. Gezelle kan dit woord leren kennen hebben uit Kiliaen, die ‘beworp’ precies verklaart als ‘summarium, breviarium’. Naar deze betekenis van ‘kort overzicht’ wordt ook al verwezen in vers 6 (‘in 't korte geboekt’).

172	12	geslorp: drank, laafsel.
	13	wellustiger: weldadiger.
	14	schaduwomschietende: met schaduw omgevende.
	15	onmachtige zwoelheid: machteloze broeierigheid.
	16	den vijand: de duivel.
	16	roost: roostert, verzengt. Bij 17de-eeuwse dichters wordt dit werkwoord gebruikt i.v.m. de hartstochten, vooral dan de liefde (wnt 13, 1341).
	18	biede: gebied.

		goevrijdag

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 95-96. Opgenomen in ‘Lentemaand’ (maart). Jub. r. i, 82-83; vd 4, 133-134. Eerst gedrukt in De Nieuwe Tijd 15 april 1897, 191.

		Titel: Goevrijdag: Goede Vrijdag, de dag waarop de dood van Christus wordt herdacht.

173	1	ratel: op Goede Vrijdag werd de altaarbel vervangen door een ratel, ten teken van rouw.
	1	rauwgetand: ruwgetand. Het geluid van de ratel ontstaat immers door een tong klepperend om een tandrad te laten draaien.
	2	relt: ratelt.
	4	neêrgeveld: bij de kruisverering op Goede Vrijdag voorzag de liturgie dat de gelovigen het in het hoogkoor plat op de grond liggend kruisbeeld kusten, nadat ze zich eerst driemaal voorover op de grond hadden geworpen.
	5	Golgotha: de Calvarieberg (toen gelegen buiten de muren van Jeruzalem) waar Christus de kruisdood stierf.
	7	schandeboom: nl. het kruis. De kruisiging gold immers als een smadelijke manier van terechtstellen.
	10	noch koper (...) niet: op Goede Vrijdag werd elk muzikaal element uit de kerk geweerd: de (koperen) altaarbel, het orgel en de (bronzen) kerkklokken werden niet gebruikt.
	13	verkruipt: staat stil van angst.
	15	het kraken van de bergen: toen Christus stierf, beefde de aarde en spleten de steenrotsen vaneen (cf. Matth. 27, 51).
	17-20	na de liturgie van Goede Vrijdag worden, als symbool van Christus' dood, de altaren in de kerken volledig van ornamenten ontdaan en de tabernakels leeg opengezet.
	19	lichten: kaarsen.
	19	al: allemaal, ook het eeuwig lichtje vóór het H. Sacrament.
	23	heffen: opheffen.
	26	de spond: het bed.
	28	in: op.
	30	vereend: bijeen.
174	39	gekropen (...) ten kruise: naar het kruis toe gekropen. Op Goede Vrijdag bleef voor de gelovigen het kruis ter aanbidding in de kerk. ‘In West-

		Vlaanderen noemt het volk dit: cruce crupe, omdat de menschen kruipend of knielend het kruis genaken vooraleer het te kussen’ (Celis 1923, 35).
174	40	gebiddaagd: bededag gehouden (een dag van algemeen gebed).

		het gers

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 99-101. Openingsgedicht van ‘Grasmaand’ (april). Jub. r. i, 87-89; vd 4, 135-137. Eerst gepubliceerd in Biekorf 7 (1896), 120-121.

		Datering: 24 april 1896.

		Ingrepen
175	31	weggevallen insprong hersteld.

		Titel: gers: gras.

	1	gulzig: welig.
	3	boeg: borst.
	4	gierig: gretig, gulzig.
	7	draf: spoeling (afvalproduct van graan waaruit bier gebrouwen is).
	7	geteerd: gegeten, gevreten.
	11	almedeens: onverwachts, plots.
	13-14	Ge 'n(...)weg!: je weet geen blijf met de overvloed die je ontmoet, en vindt de weg niet (in het hoge gras).
	14	ontheven: verlost.
	16	tocht: gang, ook: begeerte, drift.
	17	betuinde: beperkte.
	17	snoebert: snoept.
	22	snel: rechtop, met de open zijde naar voor.
	22	luchten: kijken, staren.
	25	veerdig volk: volk dat vlug klaarstaat (met horens).
	26	ruwgezinden: ruwe, tot ruwheid geneigde (koeien).
	31	berecht: gerechtigd.
	32	bekwaam: in staat.
176	38	malsche: weelderige.
	42	zwankend: heen en weer slingerend.
	43	betna: tot bij.
	47	spon: moedermelk.
	52	al, gelâan: allemaal geladen.
	54	schalken: knechten.
	55	scherende: wdlr: met de tonge, zoo de koeien het gers doen.
	60	toegemeten: toebedeeld.
	61-62	gedoogzaamheid (...) geborgen: vlees en been geworden lijdzaamheid.
	64	gemakkelijke: makke.
	66	zuiverlijke: maagdelijke, reine.

176	68	daartoe: daarenboven.
	69	hebben: bezitten.
	72	gelden: wdlr: betalen, geven.

		meizang

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 123. Opgenomen in ‘Bloeimaand’ (mei). Jub. r. i, 110; vd 4, 155.

		Datering: 9 oktober 1896.

177	1	weêrom: opnieuw.
	3	leise: refrein.
	11	om (...) geschonken: om mij niet nog eenmaal te worden geschonken.
	13-16	mij (...) gedronken: ik heb (meer) zin naarmate ik meer drink, en hoe meer ik drink en gedronken heb, hoe meer ik moet drinken.

		meidag

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 124-125. Opgenomen in ‘Bloeimaand’ (mei). Jub. r. i, 111; vd 4, 156.

		Datering: 1 mei 1895.

		Titel: meidag: één mei.

178	5	priem: steekwapen.
	5	bewonden: omwikkeld.
	8	schee: schede.
	9	beruwrijmd: met rijm bedekt.
	13	Te winter: in de winter.
	15	ijdel: leeg.
	18-19	al dat (...) is: uitermate.
	19	levende: levendig, fris.
	22	zomermeid: wdlr: zomerlief, meilief. Op meidag kiest men het zomerlief, onder andere op de Broelbrugge, te Kortrijk.

		de ramen

		Het gedicht wordt traditioneel verbonden met de glasramen van de Sacramentskapel in de o.l.v.-Kerk te Kortrijk, ook ‘Gravenkapel’ genoemd, waar Gezelle zijn biechtstoel had. Deze kapel, toegewijd aan de H.

		Katharina, werd ca. 1370 gebouwd in opdracht van Graaf Lodewijk van Male. In de nissen zijn portretschilderijen aangebracht van de Vlaamse gravendynastie.
		De brandramen van deze kapel werden vernield in de beeldenstorm. Nieuwe ramen (vernield in de Tweede Wereldoorlog) werden ontworpen door J.-B. de Béthune en uitgevoerd door Arthur Verhaegen in de periode 1871-1880. In de achtergrond van de absis werden, (volgens de beschrijving in Van de Putte 1875) drie veelkleurige figuratieve ramen aangebracht met de voorstelling van Christus en een aantal Heiligen (Philippus, Lodewijk, Maria, Catharina, Barbara, Elooi, Martinus, Amandus, Hilo, Margarita, Arnoldus, Eleutherius, Donaat, Chrysolus, Didier, Godelieve en Thomas van Canterbury). In de zijwand installeerde men grisailles met de wapenschilden van de families verbonden met de Graven van Vlaanderen.
		Gezelle schreef in zijn Cortracena verschillende malen over de restauratiewerkzaamheden aan ‘'s Graven Capelle’, die o.a. tot resultaat hadden dat ‘stuk voor stuk, bitje voor bitje, de kostelijke brandveisters van eertijds (...) herstralen en herglinsteren in de blijde vroegjaarszonne.’ (Gezelles Cortracena, 38).

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 134. Opgenomen in ‘Bloeimaand’ (mei). Jub. r. i, 121-122; vd 4, 165-166.

		Datering: 14 april 1895.

179	2	gemiterd: van een mijter voorzien.
	2	gestaafd: van een bisschopsstaf voorzien.
	3	gemartelaard: van de attributen van martelaars voorzien.
	3	gemaagdekroond: van een maagdenkroon voorzien.
	4	gehertoogd en gegraafd: van de attributen van hertogen en graven voorzien. Blijkens de beschrijving van Van de Putte (Van de Putte 1875) werden er nochtans in de Gravenkapel geen glasramen met de voorstelling van hertogen of graven aangebracht.
	4	van de attributen van Graven voorzien.
	5	ovenvier: ovenvuur. Gezelle legt in Cortracena van 3 april 1880 uit dat hij de glasramen ‘brandveisters’ noemt omdat de kleurstoffen in het glas gebrand worden door middel van verhitting in een gloeiende oven. (Gezelles Contracena, 49).
	6	geglaasd: glas doen worden.
	6	scherf: kleinglas of breukglas.
	8	hemelboogsch geverf: de kleuren van de regenboog.
	9	schaars: nauwelijks.
	9	herontsteken: opnieuw ontstoken.
	12	zoo: dan.
	13	samijtwerk: fluweelweefsel.
	13	mantelworp: de omgeworpen mantel.
	14	goudware: goudwerk.
	18	zoo zaan: plots, zo meteen.
	21	palmen: palmtakken, het attribuut van de maagden.
	21	staven: bisschopsstaven.
	21	stolen: stola's, de lange bandstrook door de priester om de hals en de schouders gekruist gedragen.

		(Lit.: Van de Putte 1875, 103-108, Helbig 1906, 360, De Maeyer 1994, 123 vv.)

		roozenmond

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 145. Opgenomen in ‘Zomermaand’ (juni). Jub. r. i, 133; vd 4, 174.

		Datering: 1878 / 1896-1897? De eerste datering is duidelijk: het hs (eigenlijk twee versies onmiddellijk na elkaar) staat verso een briefje van A. Verriest aan Gezelle, 27 maart 1878. De tweede datering: vd geeft: 1896? Jub zegt: naar papier, inkt en geschrift te oordelen van 96-97; D'haen 1997, 114: een neths gemaakt voor Rijmsnoer (1896?). Op dit hs staat al een nummer: v 3 = derde gedicht in de maand mei.

		Ingrepen
180	titel	Roozenmond < Roozemond
	14	gestorven; < gestorven:

	1	schoone: mooie.
	2-3	buiten (...) lieflijkheid: onovertroffen van lieflijkheid.
	3	eerst: pas.
	4	op: naar.
	6	slenzen: verwelken.
	10	verwen: kleuren.
	13	zij: ook al is.
	15	zij: ook al is.
	15	ongestuime: onstuimige.

		de bleekersgast

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 151-152. Opgenomen in ‘Zomermaand’ (juni). Jub. r. i, 140-141; vd 4, 181-182. Eerst gepubliceerd in Het Belfort 10 (1895), 11, 340-341.

		Datering: 7 mei 1895.

		Ingrepen
181	22	beken: < [het gebroken leesteken na beken]

		Titel: bleekersgast: blekersknecht. De door Gezelle beschreven bleker voert het procédé van de ‘veldbleek’ uit. Daarbij wordt de te bleken stof, b.v. vlaslinnen, op ‘de bleek’ gelegd, d.i. op het gras, waar het regelmatig

181		bevochtigd werd met water uit de grachten die het bleekveld doorkruisen.

	1	gestaan: staande.
	3	water slaan: water scheppen.
	4	vuls arems: met uitgestrekte arm.
	6	ronken: verwijst naar het geluid van het neerstromend water.
	7	lepel: lange houten lepel waarmee de bleker het water over het lijnwaad uitgiet.
	7	zwak van leên: soepel in de lendenen.
	9	waken: opletten.
	11	lage: laag lijnwaad.
	14	lonken: blikken.
	15	dreupeldrop: de neerdruppelende druppels. (wdlr: het droppen van de dreupels, bij 't lijnwaadbegieten.
	16	ontvonken: in brand steken.
	17	smal: klein.
	20	lanen: ondiepe watergrachten van de blekerij.
	21	spegelglad: zo glad als een spiegel.
	23	entwaar: ergens.
	27	longer: long.

		ichthus eis aiei

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 154-155. Jub. r. i, 143-144; vd 4, 185-186. Eerst gepubliceerd in Biekorf 7 (1896), 38.

		Datering: 31 januari 1896.

		Ingrepen
182	1	alomme < allomme (cf. de door Gezelle gesignaleerde ‘Verbeteringen’ achteraan de bundel).
	23	zijn < zij'n (cf. de door Gezelle gesignaleerde ‘Verbeteringen’ achteraan de bundel).

		Titel: op het handschrift plaatste Gezelle bij ‘Ichthus eis aiei’ de volgende voetnoot (met een aantal vergissingen opgenomen in Biekorf 7 (1896), 38:

			Ichthus eis aiei, in grieksche staven, Ιχθυς εις αιει, dat is te zeggen: Visch tot in der eeuwigheid. Maar ge moet weten dat, in den verdoken tijd en bij de eerste Christenen, het woord Ichthus, Ιχθυς, piscis, visch, of de geschilderde en anderszins verbeelde gedaante van eenen visch, gebruikt wierd om, stommelinge en bedekt, te zeggen tegen die 't verstonden: Jesus Christus, zone Gods, zaligmaker, tot in der eeuwigheid, of wel ook, het heilig Sacrament, tot in der eeuwigheid. En hierin zat het geheem: I, de eerste grieksche boekstaf van Ιχθυς,

182		visch, beteekende Ιησους (Jesus); χ, de tweede, χριοτος (Christus); θ, de derde, θειου (Dei); υ, de vierde, υιος (filius), σ, de vijfde, σωτηρ (Salvator), en εις αιει, tot in der eeuwigheid.

		Gezelles toelichting bij het christelijke ichthus-symbool moet in verband gebracht worden met een belangrijke archeologische ontdekking uit 1839. Toen werd namelijk te Autun een Grieks grafopschrift uit het begin van de derde eeuw gevonden, met de naam Pectorius, waarin de vis fungeert als symbool van zowel de doop als de eucharistie. Het Griekse woord ichthus werd door de primitieve kerk waarschijnlijk ook gehanteerd als een cryptogram voor de christelijke geloofsbelijdenis: Ιεσους Χριοτος Θεου Υιος Σωτηρ: Jezus Christus Gods Zoon, Verlosser.
		De ‘vondst van Autun’ gaf aanleiding, in deze periode van patristische en liturgische herleving, tot een groot aantal wetenschappelijke publicaties, o.a. in het Spicilegium Solesmense (dl. 3, 1855, 545-584) van J.B. Pitra, een publicatie die Gezelle uit de eerste hand kende.
		Het acrostichon Ιχθυς was te vinden in de eerste vijf verzen van het elf regels tellende grafopschrift van Pectorius. De beginletters van de laatste vijf verzen (e, i, e, a, s, i) bevatten in die volgorde weliswaar geen acrostichon, maar werden door Gezelle waarschijnlijk van plaats verwisseld met als resultaat het acrostichon ‘eis aiei’. Daarvoor hoefde hij alleen de derde en vijfde letter te verwisselen. De toegevoegde ‘i’ in ‘aiei’ leidt tot een archaïsche spelling van dit woord.
		De woordgroep Ιχθυς εις αιει, met de toevoeging Αμην Αμην is al terug te vinden op een handschrift van het gedicht ‘Weerom de vrije klok’ (vd 2, 75-76), waarvan de oudste versie dateert van 18 mei 1859 (Jub gggii, 166-167.) Ook het gedicht ‘'t er Viel ne keer’ (vd 7, 63-64) [27 oktober 1859] was met dezelfde woordgroep ondertekend.

	1	meidagweder: weer zoals op een dag in mei (lett.: zoals op 1 mei).
	2	geen loof en speelt: er beweegt geen blad.
	3	achter: overheen.
	3	bloote: open, zonder wier.
	3	vischputwater: water van de visvijver.
	4	roer: beweging.
	7	diepende: diep zwemmend.
	7	wandelkamers: cf. ps. 8, 9: [de mens heerst over] het gevogelte des hemels, en de visschen der zee, die de paden der zee doorwandelen. Cf. ook The Song of Hiawatha, zang viii, 9-16.
	11	weg en weder: heen en weer.
	12	vakende: slaperig.
	20	einde en heeft hij noch begin: houdt nooit op.
	21	muffelt: kauwt met de kaken (zoals iemand die geen tanden meer heeft).
	21	zonder staken: ononderbroken.
	22	vlaken: kieuwdeksels.
	26	ontzeid: geweigerd.
	27	ongeraakt: ongerept.
	28	nooit besproken, nooit bespraakte: onbesproken, zonder spraak, (wdlr verklaart zowel ‘bespraakt’ als ‘besproken’ met ‘daar kwaad van gesproken wordt’. ‘Bespraakt’ heeft echter ook de betekenis ‘de spraak bezittend’.)

182	29	moedernaakte: volstrekt eerlijke.
	30	schaamtelooze: zonder schaamte (niet in negatieve zin).
	30	onnoozelheid: onschuld.
183	32-37	verwijzing naar de zondvloed (Gen. vi-viii). Toen Jahweh zag hoe onrechtvaardig de mensen geworden waren, besloot hij alle leven op aarde te vernietigen door een zondvloed. Enkel Noach en zijn vrouw, hun drie zonen met hun vrouwen, en één paar van alle levende wezens, overleefden deze zondvloed in de ark die Noach volgens instructies van Jahweh gebouwd had.
	33	buiten die: behalve degene die.
	35	huns g'achten: met z'n achten. In de ark bevonden zich acht personen: Noë met zijn vrouw en zijn zonen Sem, Cham en Jáfet, ook elk met hun vrouw.
	37	ontzwam: ontzwom.
	37	onverwaten: onveroordeeld.
	38	onaangedaan: onaangeroerd.
	39	of mochten wij: dat wij toch mochten.
	42	daar (...) staan: waar (...) uitstaan.
	43	me: men (op het handschrift staat hier: me').
	44	dekkende: verhullend.
	44	geheemen: mysteries.
	45	in beeld geschreven: getekend, geschilderd.
	46	nut: nuttig.
	46	‘Nut den Visch’: citaat uit het grafschrift van Pectorius: ‘Ontvang de honingzoete spijs van de Heiland der heiligen, en nuttig voor uw honger de Vis die gij in uw handen houdt’.
	48	Ichthus, eis aiei: cf. de titel.

		(Lit.: Berkelmans 1985.)

		berdzagers

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 158-159. Jub. r. i, 147-148; vd 4, 190-191.

		Datering: 13 december 1896.

		Titel: berdzagers: plankenzagers, houtzagers. Het gaat hier specifiek om boomzagers, die met de kraanzaag, een grote zaag om bomen in de lengte door te zagen, boomstammen in planken zagen. De kraanzaag is ongeveer 1.80 m lang, wat meteen ook de hoogte bepaalt van de schragen waarop de boomstam met krammen wordt vastgemaakt. De ene zager (v. 1) staat boven op de schragenconstructie (cf. v. 4: ‘zes voet hooge aan't werk’), de andere neemt, lichtjes gebukt maar met het hoofd omhoog, onder de schragen plaats. Cf. ook Loq 3 (1883-1884), 31, lemma krane, kraneke, krake.

		Ingrepen
184	28	zijn' < zijn

	1	tend den okselen: tot aan de oksels.
	2	gesloofd: (de mouwen) opgerold.
	4	zes voet: ongeveer 1.80 m (een voet is een lengtemaat: ongeveer 25 à 32 cm).
	5	vast zijne oogen velt: de blik voortdurend naar beneden richt.
	7	schreven: strepen (die aangeven hoe er gezaagd moet worden).
	9	och armen: helaas. Door de etymologische spelwijze kwalificeert Gezelle ook de ‘werkgenoot’ als ‘arm’.
	11	slavenhals: lijfeigene, knecht.
	12	heffen en halen: (de zaag) op en neer bewegen.
	17-21	en krammen (...) verdragen: de krammen, in de stam gehaakt, doen de oude boom, die al moedernaakt (ontschorst) is, die zijn schoonheid al kwijt is en al boeien draagt, de al te wrede wil van de mensen verstaan en verdragen.
	17	krammen: In Loq 3 (1883-1884), 31 beschrijft Gezelle hoe deze krammen de boomstam aan de schraag vastmaken.
	22	zingezangt: gonst.
	24	teren: aan stukken vreten.
	25	bitter: bijtend.
	26	berd: plank.
	27	hert: het binnenste van de boomstam (vakterm).
	27	schoer: sneed.
	28	leên: ledematen.
	31	zagemul: zaagsel.
184-	32-33	de kruike (...) doet: doe de volle kruik eer aan.

		terug

		Volgens de traditie, gebaseerd op een getuigenis van Hendrik Persyn, zou het gedicht zijn oorsprong vinden in een bezoek dat Gezelle in 1896 bracht aan het geboortehuis van zijn moeder, Monica Devriese, het zgn. Walleke te Wingene. Enkele realia (o.a. het ovenbuur) en de opgeroepen gezinssfeer (‘daar knielden wij, kinderen’) zouden echter wel eerder naar het geboortehuis van de dichter te Brugge kunnen verwijzen. Het kan evenzeer gaan om een jeugdherinnering in de vorm van een fictief bezoek.

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 181-182. Opgenomen in ‘Hooimaand’ (juli). Jub. r. i, 169-170; vd 4, 209-210.

		Datering: 28 januari 1897.

186	3	zaâlrugde: ingezakt. Een ‘zadelrug’ is letterlijk de te diep ingezakte rug van een paard, een gebrek dat aangeboren kan zijn maar ook veroorzaakt kan worden door het dier te vroeg zware lasten te laten dragen.
	5	zwepingen: gordingen (dwarshout tussen twee verbindingen).

186	7	vodden: graszoden.
	7	beveursten: dienen als nok op.
	10	gesprongen: ontsprongen.
	16	van bin: van binnen.
	19-20	die hem arbeid en herte bracht: (de moeder) die hem werk (voor haar en voor het gezin) en liefde, genegenheid bracht.
	25	schippe: kolenschop.
	26	tange: tang om b.v. gloeiende kolen uit het vuur te halen.
	27	't ovenbuur: bakhuis waarin de oven zit waarin men brood bakt. Het ovenbuur staat meestal afgezonderd van de overige gebouwen.
	28	zoo: zoals.
	31-32	anderen: vorige? (cf. De Bo 1873, s.v. ander).
187	35	de oudere dagen: de dagen van vroeger.
	44	hert: deugdzaamheid, ook: vrijgevigheid, wilskracht.
	48	berd: tafel, wdlr: Eetberd, met twee ondietsche woorden, tafel, disch.

		(Lit.: Viaene 1963, Lagrain 1975, 141-146, Aerts 1978, 93-113, Brems 1990).

		het getouwe

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 183-184. Opgenomen in ‘Koornemaand’ (augustus). Jub. r. i, 171-172; vd 4, 211-212.

		Datering: 24 december 1896.

		Ingrepen
189		(datering) 24.12.1896 < 24/13/'9 (cf. het handschrift, Gezellearchief, Brugge).

		Titel: getouwe: weefgetouw.

188	1	en mocht ik maar: kon ik maar.
	6	tweêrhande: van twee soorten.
	6	webben: weefsels.
	12	goudgespin: gouddraad.
	21	geschoren: opgezet (m.b.t. de ketting van een weefsel) (wdlr, s.v. scheren: zoo de wevers hun ketengaren doen.)
	22	getouwd: zacht geslagen (wdlr, s.v. ‘touwen’: slaan met den touwhamer, zoo de wevers hun garen doen.)
189	34	drom: schering, hier: ketting (wdlr: hier gebezigd als keten: stamina. Z. De Bo.)
	35-36	van goed heeft God, en kwaad gespin: heeft God van goed en kwaad garen.
	38	werk: vlasafval.
	42	krank: gammel.
	46	rouwe: berouw.

		courtrai!

		Op basis van de datering (10 juli 1895) werd het gedicht al in Jub. r. ii, 267 in verband gebracht met 11 juli en de romantisch en nationaal geïnspireerde herdenkingen van de Guldensporenslag (1302) als een manifestatie van Vlaams bewustzijn en anti-Franse gezindheid. Gezelle nam deel aan voorbereidende initiatieven te Kortrijk (vanaf 1891) die leidden tot de herdenkingsmanifestatie van 1902.

		Basistekst: Rijmsnoer 1893, 185-186. Opgenomen in ‘Hooimaand’ (juli). Jub. r. i, 173-174; vd 4, 213-214.

		Datering: 10 juli 1895.

		Titel: Courtrai: (Fr.) Kortrijk.

190	1	vierig gedrochte: vurig gedrocht, monster (de trein).
	2	geklauwd: vastgeklemd.
	2	schenen: rails.
	4	ontlatende: lossend, afgevend.
	5	Lendlee: Lendelede, ten noorden van Kortrijk (op de spoorlijn Brugge-Kortrijk).
	5-6	te Leye- en te Kortrijkwaard: in de richting van de Leie en van Kortrijk.
	7	lanken: flanken.
	8	gehutst: geschommeld.
	12	vaart: beweegt.
	13	vast: snel.
	13	vare: rij.
	14	vesten: wallen.
	16	of waar 't: als het ware.
	17	doorberst en doorberrent: doorbarst en doorbrandt.
	18	koten: hokken.
	20	nen niet: een oogwenk.
	30	landen: komen aan.
	31	schuiflen: fluiten.
	32	fransch: Frans (als omgangstaal).

		(Lit.: De Guldensporenherdenkingen 1984, Couttenier 1994, Tollebeek en Verschaffel 1998.)

		laat worden

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 198-199. Opgenomen in ‘Koornemaand’ (augustus). Jub. r. i, 186-187; vd 4, 223-224.

		Datering: 20 september 1896.

191	1	geweld: gewelddadigheid, dwang (in tegenstelling tot de betekenis ‘(vorstelijke) macht’ die het woord in 34 heeft).
	4	gauwloos: zorgeloos.
	4	bewegen: beleid.
	4	weet: kent.
	5	besteed: overgelaten.
	6	achter straten: langs de straten.
	7	gekort: gesnoeid.
	7	gekapt: gehakt.
	7	gekandelaard: tot op de hoofdtakken ingekort, zodat de boom lijkt op een armkandelaar.
	8	zoo zaan er zap in vaart: zodra er sap in vloeit.
	9	dwaasgenepen: zo gekneld dat ze er gek van werden.
	10	alzoo: zoals.
	12	lenden: lendenen.
	14	ten gronde uit: uit de grond.
	14	slaan: zich uitspreiden.
	15	henenstrekken: uitstrekken.
	17	onafgericht: onafgewend, ongeleid.
	19-20	laat (...) wassen: laat naar omhoog groeien wat naar omhoog wil groeien, laat naar beneden groeien wat naar beneden wil groeien.
	23	onbesneden: ongesnoeid.
	24	Geen mensch en is 't ook: Het is immers geen mens.
	25	wille en zin: (vrije) wil en verstand.
	27	razen: raaskallen.
	28	bijster loopen: van de weg af raken.
	28	gemist: niet gevonden.
192	32-34	der winden (...) hem: laat hem onbelemmerd beschikken over de de stroom van de winden en drinken van de zon en het water (de bron).
	34	geweld: (vorstelijke) macht.
	35	al: helemaal.

		't groeit...

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 203-205. Opgenomen in ‘Koornemaand’ (augustus). Jub. r. i, 191-193; vd 4, 227-229.

		Datering: 15 oktober 1896.

		Ingrepen

194	35	des < der (cf. het handschrift, Gezellearchief Brugge).
	54	steê < stee (cf. de door Gezelle gecorrigeerde drukproef van Rijmsnoer 1897).

		Titel: 't groeit: er groeit.

193	1	entwat: iets.
	2	schorren: arduinplaten.
	3	maalt: schildert.
	3	onbemerkt: onopgemerkt.
	4	bij kleene(...) porren: met kleine knobbeltjes.
	6	gedaan: van uitzicht, van kleur.
	7	geluw: geel.
	7	gelent: leuning.
	12	doppe, doppe: tik, tik. wdlr: Doppe! Uitroep, als men iets treft, b.v. bij het aanraken van hand, vinger of anderszins.
	13	dopken: stipje. Gezelles beschrijving van het ‘malende’ (schilderende) mos doet denken aan een pointillistisch schilderij.
	14	geleid: aangebracht (verf ‘leggen’ is een bestaande verbinding).
	16	uitwendigheid: uiterlijk.
	17	gaat kijkt ernaar entwie: dat er iemand ga naar kijken die.
	19	wijlend: verwijlend.
	20	daar: waar.
	21	toogt: toon.
	22	legwerk: tapijt, betegeling.
	22	't zij wat: wat dan ook.
	23	gewrocht: vervaardigd (voltooid deelwoord van werken).
	24	als: dan.
	28	hooge of leege schenen: lange of korte (onderste delen van)poten.
	29	vlerken: (insekten)vleugels.
	29	hel: schitterend, doorzichtig.
194	33	entwat: iets.
	35	veurst: vorst, nok.
	36	gezaaide blommen: bloemen die zichzelf gezaaid hebben, of waarvan het zaad door vogels is aangebracht.
	37-38	de pannen, levenloos 'n zijn zij: de pannen, zij zijn niet levenloos.
	38-40	noch (...) noo: en ook in het stro van het armoedig dak woont het nederig bloemetje niet ongaarne.
	41	't Zijn spalten: er zijn spleten.
	42	gerren in de pelen: reten in de schorsen.
	43	daar: waar.
	45	boom-en wortelvast: met hun wortels vastgegroeid aan de boom.
	46	tieren: groeien.
	47-48	hout- en stam- en worteldood: dood tot in het hout, de stam en de wortels.
	49	geen moes en gaat te kwist: geen spijs, brij gaat er verloren.
	50	veite: vruchtbaarheid.
	50	entwaar: ergens.
	53	voos: sponsachtig.
	54	mesch: mest.
	54	stap aan steê: onmiddellijk.
	55	wulvenkaas: paddestoel.
	56	met (...) meê: met ook.
	59	entwaar: ergens.

		wit en zwart

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 230. Opgenomen in ‘Herfstmaand (september). Jub. r. i, 216; vd 4, 249.

		Datering: 9 september 1896. Het handschrift heeft een dubbele datering en localisering: St.-Niklaas, 20 augustus 1896 en Kortrijk, 9 september 1896. Op 19 augustus had Gezelle de maandelijkse zitting van de Koninklijke Vlaamse Academie voor taal-en letterkunde te Gent bijgewoond. Hij had waarschijnlijk na afloop een bezoek gebracht aan zijn vriend Alfons Janssens te Sint-Niklaas, en daar ook de nacht doorgebracht, om dan op 20 augustus - zoals altijd met de trein - terug naar Kortrijk te reizen (cf. v. 18). Hij zal het gedicht dan drie weken later in Kortrijk voltooid hebben (vd 4, 249).

		Ingrepen
195	14	grondewaard < grondwaard

	2	gemazeld: met kleine vlekjes.
	3	en weet ik: weet ik niet.
	3	malen: schilderen.
	4	varings: inderhaast.
	5	voorbijgesnoerd: voorbijgesneld.
	6	te schielijk en te zelden: te snel en te weinig.
	12	gemingelmangeld: gemengd.
	12	blekken: blinken, schitteren (nog versterkt door het kleurcontrast).
	14	te grondewaard: naar de grond toe.
	16	eensgangs: plotseling.
	18	schenen: treinrails.

		casselkoeien

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 231-232. Opgenomen in ‘Herfstmaand’ (september). Jub. r i, 217-218; vd 4, 250-251. Eerst verschenen in Biekorf 7 (1896), 331-332 en later in De Nieuwe Tijd, 29.7.1897, 310 als smaakmaker voor de bundel. Volgens Caesar Gezelle werd dit gedicht geschreven voor een amateur-landschapschilder (Keurgedichten 11, 235).

		Datering: 13 september 1896.

		Ingrepen
196	1	daar, < daar

		Titel: Casselkoeien: koeien met een homogeen donkerbruine of rood

196		bruine vacht. Dit haarkleed kwam het meest voor bij runderen in het Westen van West-Vlaanderen en Noord-Frankrijk. Cassel is een stad in Frans-Vlaanderen.

	3	louter: zuiver.
	5	henentiet: wegtrekt.
	10	vouwe: (huid)plooi.
	10	verwen: kleuren.
	10	luiden: schijnen, blinken (wdlr).
	11	gesneên: gesneden.
	14	geboende: (bruin) geverfde.
	15	donkerbaaide: roodbruine.
	16	doende: lijkend.
	17	beglinsterd en beglansd: vol glinstering en glans.
	17	van vel en verwigheid: van huid en kleur.
	18	beidt: wacht.
	20	dwersdeur: over (...) heen.
	21	't zij welker koe: aan welke koe ook (dus: aan iedere koe).
	24	gevlerkte: gevleugelde.
	25	beet: strijkt neer.
	28	aast: voedt, verkwikt.
	29	gedelgd: uitgeveegd.
	29	uitgedoofd: van hun glans beroofd.

		de zaaidhede

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 244-245. Opgenomen in ‘Zaaimaand’ (oktober). Jub. r i, 228-229; vd 4, 259-260.

		Datering: 17 april 1895.

		Titel: zaaidhede: bezaaid akkerland.

197	1	lenden: lichaam.
	2	scharre: ploegschaar, d.i. het mesvormig ploegonderdeel dat bij het ploegen de reep aarde horizontaal lossnijdt.
	2	riester: rister, d.i. het gebogen ijzeren blad dat achter de ploegschaar is gemonteerd en waarmee de laag grond die door kouter en schaar is losgesneden, omgekeerd en in de vorige voor gelegd wordt.
	3	zaaite: zaaigoed.
	3	gedropen: gevallen.
	5	gekeend: ontkiemd.
	6	der zaaiten: aan het zaaigoed.
	8	in en uit der maten: met en boven maat. Gezelle alludeert hier op de etymologie van ‘uitermate’ (uit der mate).
	10	heet: gebiedt, doet.
	10	heet (...) zijn: indien God ze (de zaaite) niet levenskrachtig doet zijn.

197	11	grimme: verschrikkelijke.
	11	bange: benauwende.
	16	kenen: kiemen.
	20-21	uit der molden henenboort: door de fijne aarde heendringt. Het woord ‘molde’ licht Gezelle uitvoerig toe in Loq 5 (1885-1886), 92-96.
	22	levinge: voedsel.
	24	over nacht: gedurende de nacht.
	24	des vijands knapen: duivelsknechten. Cf. Matt. 13, 24-25.
	26	vogelnebben: vogelbekken.
	26	hoenderteenen: hoenderklauwen.
	27	allertier: allerhande.
	28	hagelslag: neerslaande (vernielende) hagelbui.
	28	dondersteenen: stenen van verschillende aard waarvan men meende dat ze bij onweer uit de lucht waren gevallen, of die door blikseminslag in de grond gevormd zijn. wdlr: donderhamer, donderkegel: steenen wapen, dat de afgod Donder uit zijn donderwagen wierp, zei 't heidensch wangeloove.
	29	grijmtauwe: graanziekte die de meelbloem in zwart stof verandert.
	29	ate: wilde haver.
	29	roest: korenziekte veroorzaakt door de roestzwam, die zich uit in oranje- of roodkleurige vlekken.
	30	medeenen: tegelijkertijd.
	30	scha van water, scha van vier: water- en vuurschade.
198	33	nadezen: hierna.
	34	krachtloos op: zonder uitwerking op.

		tranen

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 246. Opgenomen in ‘Zaaimaand’ (oktober). Jub. r. i, 230; vd 4, 261.

		Datering: 27-28 januari 1897.

199	8	't zeevert: het kwijlt (het stofregent).
	9	fijngezichte: fijngezeefde.
	10	schiervatbaarheid: wat bijna gevat kan worden.
	12	wulle en watte: wol en watten.

		het hazegrauwt

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 271-272. Opgenomen in ‘Slachtmaand’ (november). Jub. r. ii, 5-6; vd 4, 280-281.

		Datering: 1 november 1896.

		Titel: het hazegrauwt: het wordt duister (haasgrauw).

200	1	vroeg avondt het: het wordt vroeg avond (het gaat immers om een winteravond).
	1-2	geleden een stonde of twee: enkele ogenblikken geleden.
	7	teenemaal: helemaal.
	11	de wegels en de banen: de paden en de wegen.
	12	en ziet men meer: ziet men niet meer.
	15	speelden: in de wind bewogen.
	23	menigwendig: van verschillende kleur en gedaante.
	25	van verwen en van voeren: van kleuren en van voorkomen.
	26	eensgedaan: gelijkvormig.
	27	en reppen noch en roeren ze 'n lid: verroeren ze geen vin.
201	30	vaart: stijgt.
	31	wadem: wasem, grondmist.
	37	gepelderd: in een baarkleed gewikkeld.
	37	gewonden: omzwachteld.
	38	elk hout: elke boom.
	39	gebunseld: omzwachteld, ingebakerd.
	42-43	al van: volledig gemaakt uit.
	46	roe': rust.
	48	gebluscht: uitgedoofd (de kaarsen van de lijkdienst maar ook het daglicht).

		vertijloosheid

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 299-301. Jub. r. ii, 31-33; vd 4, 304-306. Eerst gepubliceerd in Dietsche Warande 1894, 217. Fungeert eveneens als titelgedicht van een gelegenheidsbundel (1894) die werd gedrukt en verspreid ten voordele van de geldinzameling voor de oprichting te Kortrijk van het Zegeteeken op Groeninge, d.i. het monument ter herinnering aan de Guldensporenslag in 1302 (cf. ‘Kortrijksche mannen, naar Brugge is de vaart’).

		Datering: 23 januari 1894.

		Titel: Vertijloosheid: door Gezelle in de gelijknamige bundel (1894) als volgt toegelicht: ‘Vertij is een volkswoord, en 't beteekent Hetgene den tijd aangenamelijk doet tijen, vertijen: “tijdpasseeringe” hoort men nu’, met een verwijzing naar Oudemans en Kiliaen). In wdlr verklaart Gezelle het woord kort als ‘zonder vertij, zonder verzet’.

202	2	gesteken: gestoken, gebracht, gedreven.
	3	zonnengang: doortocht van de zon.
	5	bol: boomstam.
	8	kwaden zin: slecht humeur.

202	10	snerpen: snijden, scherpen.
	11-14	nog (...) glad: mij nog een snede in het gladde en gevroren water liet graveren (mij tenminste nog de gelegenheid tot schaatsen gaf).
	12	inscherpen: (door Gezelle in Vertijloosheid toegelicht:) ‘is hier “ingraveeren,” insculpere, in 't Latijn’.
	13	Wach arme: helaas.
	15	smoorend: mistachtig.
	15	smokkelweêr: smuikweer, motregenweer.
	16	dwingt: bedwingt, verjaagt.
	17	uit: naar buiten.
	18	even: zelfs.
	22	lijftocht: levensonderhoud.
	22	longertocht: ademtocht.
203	34	in 't eerste: weleer, vroeger.
	35	jongens: jonge kerels.
	36	tragen: traag verlopen.
	40	kisteberd: doodskist.
	49	Redder: Verlosser, Jezus Christus.
	51	het ergste: de dood.
	60	beuren: dragen, opvoeren.

		op krukken

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 308-311. Jub. r. ii, 39-42; vd 4, 312-315.

		Datering: 22 januari 1897.

204	3	het: er.
	4	onzelden: vaak.
	5	zwarigheid: bedruktheid.
	15	beseffelijk: duidelijk.
	16	namen: noemen.
	24	verzoeten: troost, verlichting.
	25-26	of het (...) ware: was het maar.
	30	lange: verlange.
	31	lusten: trekken aan.
205	34	de steê: de stad.
	44-48	de dezen (...) te wezen: het soort mensen waar ik ver van verlang te wezen en er niet meer bij te zijn.
	50	houdelijk: om uit te houden.
	56	ontwinden: loswinden.
	58	te monde: naar wens.
	59	meê (gaat): meezit.
206	71	om lijdene: om te verdragen.
	81	ievers: ergens.
	84	mij, mensche: voor mij, mens.

206	86	her, altijd her: telkens opnieuw.
	87-88	geheel (...) wensche: wens geheel verzadigd te zijn.
	89-91	als de spa gevaagd is: als de grafdelver het graf gegraven heeft.

		slapende botten

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 317. Openingsgedicht van de ‘Aanhang’ bij deze bundel. Jub. r. ii, 47; vd 4, 318.

		Datering: 28 april 1895 / 30 april 1895 / eind 1896 - begin 1897.

		Titel: Slapende botten: botten (knopen) zoals die 's winters zijn, een metafoor voor de poëzie ‘in nuce’.

207	1	Ten halven afgewrocht: half afgewerkt.
	6	beidt: wacht op.
	10	verdonkerd: verdoken.
	16	barensveerdigheid: het klaar zijn om geboren te worden.

		jam sol recedit

		Basistekst: Rijmsnoer 1897, 329. Opgenomen in de ‘Aanhang’ bij deze bundel. Jub. r. ii, 65-66; vd 4, 340.

		Datering: 15 mei 1897 (gedateerd op het handschrift).

		Ingrepen
208	8	blinkt < klinkt

		Titel: Jam sol recedit: de zon verdwijnt reeds (wdlr: De zonne daalt ten avonde). Komt uit de eerste regel van de hymne die tijdens de vespers van de zaterdag werd gebruikt.

	1	gekibbelkappeld: vol verbrokkelde, dooreengeschudde wolkjes, wdlr: Kibbelen, aan stukken bijten, kappen, en kappelen, mengelen, dooreenschudden.
	2	gewaggelwolkt: met losse wolken overtrokken.
	2	hil: heuvel.
	3	geluw: geel.
	3	g'appeld: geappeld, gevlekt.
	4	te morgen nog: 's morgens nog.
	4	volstormde 't al: was het nog erg stormig.
	10	rood van goude: van rood goud.

Vorige Volgende