Poëzie en proza

The song of Hiawatha

In 1886 publiceerde Gezelle bij het Davidsfonds een metrische vertaling van The Song of Hiawatha (Londen 1855), de bekende Indianenmythe van de Amerikaanse dichter en romanschrijver H.W. Longfellow (1807-1882). Reeds als leraar te Roeselare had hij de vijfde zang vertaald en gepubliceerd (1857). Vanaf 1878 werkte hij met tussenpozen aan de vertaling van het volledige epische gedicht (22 zangen en een inleiding).

[p. 376]

		binnenleidinge
		Gezelle vatte deze inleiding als volgt samen: ‘De Roohuiden zijn menschen gelijk wij. Edele gevoelens wonen in hunne herten, sparken der Waarheid verlichten hunnen geest. Eer ze gansch te niete gedreven worden, luistert naar hun doen en naar hun zeggen.’ (The Song of Hiawatha 1886, ‘Inhoudstafel’, 205).
		Basistekst: The Song of Hiawatha 1886, 9-12 Jub. h, 7-13; vd 3, 47-50.
		Datering: 1886.
		Ingrepen
113	33	ganze < ganzen
		Titel: Binnenleidinge: introductie, inleiding.
	2	zeiselen: sagen.
	3	daarom: daaromheen.
	3	houtland: bosrijk gebied.
	7	her: opnieuw.
	8	slagwoorde: alliteratie.
	11	gersland: prairie.
	13	gouwen: gebieden.
	13	Odjibways: wdlh: ‘Alg. [Algonkwins] ook Chippeway geschreven, d.i. een Noord-Americaansche volkstam, dien de Franschen in Canada les Sauteux of les Sauteurs heeten. Het w. ‘Odjibway’ zegt de geleerde Algonkwinist m. thavenet, te Roomen overleden in 1845, komt van odji, slorpen, slobberen, en abwee, d.i. zop, lepelspijze. Het w. verbeeldt eene eetwijze die de Sauteux kenmerkte. Hiawadha en zijn volk waren Odjibways.’
	14	Dacotahs: wdlh: ‘Al. [Algonkwins] Noord-Americaansche volksstam, bewesten de Odjibways. Het w. Dacotah bediedt eenen waren mensch. Dacotah is nu een Staat en een Bisdom, met eenen Vicarius Apostolicus.’
	16	Sjoe-sjoe-gah: wdlh: ‘Alg. [Algonkwins] Blauwe, Americaansche reiger. Ardea Leucogaster. buffon.’
	18	vermonde: deel mee.
	19	Nawadaha: wdlh: ‘Alg. [Algonkwins] eigenn. van een dier Indiaansche zeggers ofvertelders, die uren lang zitten weg en weder wiegen en vertellen, op de mate van longfellows Hiawadhasche dichtreken: Vroegt ge - mij van - waar ze - kwamen, enz.’
	20	vinder: wdlh: ‘Die rechten, wetten of gedichten vindt en uitspreekt, Arbiter, Judex; hier Dichter, Poeta. Bij de Duitsche stammen, die 't Romaansch bederf in hunne tale aanveerd hebben, is dat w. vinder (trouvère, troubadour), genoegzaam bekend; trouver zelve heeft eenen Duitschen oorsprong, t.w. treffen, trof, getroffen, troef enz (...).’
	22	vand: vond.
	22	wijzen: melodieën, ook: verzen.
	23	legendlast: schat aan legenden.

[p. 377]

113	25	ten boschwaarde: in het bos (eigenlijk: naar het bos toe).
	27	bijzonds: bizons.
	28	roest: nachtleger.
	30	in den meerschlande, in den broeklande: in het grasland, in het moerasland.
	31	weemoedvuldig: weemoedig.
	31	waasland: aangeslibt land.
	33	loen: ijsduiker.
	35	woerhaan: fazant.
114	39	bescheedde u: zou u bescheid geven.
	41	Tawasendha: wdlh: ‘beter bekend onder den nieuwen name Norman's Kill, in Albany County, Nieuw-York’.
	42	wazig: grasrijk.
	46	made: maaigras.
	48	vuurgeboomte: een soort spar.
	49	midjaar: het midden van het jaar.
	52	mocht: kon.
	52	mocht (...) volgen: kon men aan de dalen herkennen.
	62	omgang: manier van doen.
	66	welstand: welzijn.
	67	gewerken: schepping.
	71	rein: regen.
	71	voert: aanbrengt.
	73	looverig pijnboompaalwerk: bladerrijke palissade van pijnbomen.
	74	ketterende: scherp kletterend.
	75	kletst: knalt.
	77	gezeisel: verhaal, sage.
115	80	droomgevaarten: zonderlinge dromen, droomgedrochten.
	81	lijk uit den afstand: als vanop een afstand.
	84	bevroên: begrijpen.
	85	zangwijze: lied.
	86	horkt naar: luister naar.
	88	enkele: eenvoudige.
	91	menschend: menslievend.
	93	tocht: neiging.
	95	kranke: zwakke, weinig vermogende.
	96	den blenden donkeren: de blinde duisternis.
	99	enkel zegwerk: eenvoudig verhaal.
	101	waart: rondzwerft.
	103	bramele: braamstruik.
	107	muizen: peinzen.
	110	boekstaf: letter.
	114	staat: blijf staan.
	114	bijstere reken: schamele, ongekunstelde verzen.

[p. 378]

		v Hiawadha's vasten
		Gezelle vatte deze zang als volgt samen: ‘Na de jacht den tijd in gulzigheid en in ledigheid overbrengen en betaamt den mensch niet; beter is 't het land bouwen en matig leven van de vruchten des arbeids.’ (The Song of Hiawatha 1886, ‘Inhoudstafel’, 206).
		Basistekst: The Song of Hiawatha 1886, 46-54. Jub. h, 51-62; vd 3, 81-88. Gezelle had reeds in 1857 een vertaling van de vijfde zang van The Song of Hiawatha gepubliceerd (Het Vlaemsche land, (23, 24 en 25 januari 1857). Een jaar later verscheen in Vlaemsche Dichtoefeningen (1858, 127-136) een bewerking daarvan. In The Song of Hiawatha 1886 zag dan een derde versie het licht.
		Ingrepen
116	23	Omeme < Omomeme
118	101	wies < wiesch
	103	donker, < donker
119	155	maakt < maak
122	270	Mondamin < Mondomin
116	5	toen daar kamp viel: als er te vechten viel.
	10	binst: in.
	11	Grootzeewater: Lake Superior.
	13	de maand der jonge bladeren: mei.
	17	ten boschwaard: naar het bos toe.
	18	braakhout: hout dat op braakliggende grond groeit.
	20	trommelslaan: Buffon wijst er op dat de fazantenhanen in de paartijd de aandacht van de hennen trekken door luidruchtig met de vleugels te slaan (‘par un battement d'ailes qui se fait entendre de fort loin’) (Buffon 1828, 278).
	24	bouwende: nesten bouwend.
	25	ganzentroppen: ganzentroepen, vluchten ganzen.
	26	varen: vliegen.
	27	Moerland: veenland.
	31	achter: langs.
	34	blauwe bees: blauwbes.
	35	boschbees: wilde aardbei, bosaardbei.
	36	kraakbees: kruisbes.
117	37	druivelaar: druivenwingerd.
	39	stoorende: sterk geurend.
	45	steuring: steur.
	46	wampumkralen: wdlh: ‘Alg. [Algonkwins] Kleene, witte koorntjes, bezekens of beiers, van doorboorde zeeschelpen en kinkankhoorntjes gemaakt, en die de Roohuiden bezigen als geld, om te betalen. Met dit wampum of wampam versieren zij hunne kleederen, gordelen enz. Het w. komt van het Masachusetsch wampi, Delaweersch wapi, wit, blank’.

[p. 379]

117	51	krifte: kreeft.
	56	looverbedde: bladerbed.
	59	voorland: de strook grond vóór de tent van Hiawadha.
	61	te Gode gaan: ondergaan.
	62	jonkheid: jonge man.
	63	geluw: geel.
	64	purperwendig deemster: purperachtig duister.
	67	lijzig: fijn, zacht.
	68	deurweg: deuropening, hier: tentopening.
	69	op: naar.
	71	wezen: aangezicht.
	75	geldt: is geldig, heeft waarde.
118	88	laat: verlaat.
	88	looverstede: loverbed.
	91	beneên: van... af.
	92	liet: verliet.
	95	genaken: aanraking.
	98	dra: weldra.
	101	wies: (groeide), werd.
	103	ont: tot.
	105	moeren: veengronden.
	117	ontzenuwd: uitgeput.
	118	smoorend: nevelig.
119	119	wankelend stergewiegel: heen en weer bewegend sterrengeschommel.
	132	eer hij komt en toen hij weggaat: vóór hij komt en als hij weg gaat.
	133	op: met.
	135	ont: tot.
	139	horkend: luisterend.
	139	gaf (...) over: staakte de stijd.
	143	zwankende onder: wiegend met, op het ritme van.
	146	Riep hij toen: en toen riep hij.
	147	op: tegen.
	148	strange: heftig, fel.
120	161	lijs: rul.
	166	wacht mij: waak over mij.
	168	wake: wakker word.
	168	werke: uitloop, ontkiem.
	169	zeggende in dier voegen: aldus sprekend.
	172	Whippoorwill: nachtzwaluw.
	173	beetende: neerstrijkend.
	177	branken: takken.
	183	Nokomis: grootmoeder.
	186	schoone sprekend: beleefd smekend.
	187	mocht: zou kunnen.
	189-190	hij (...) med al: hij at niets, hij raakte helemaal niets aan.
	191	beidt ont als: wacht tot.
	194	weemoedvuldig: weemoedig.
	197	heur'n: haar.
	198	mocht: zou kunnen.
120-	200-201	beidde naar: wachtte op.
121	202	ont: tot.

[p. 380]

121	201	het langend beeld: de langer wordende schaduw.
	205	lijk 't rooloof: zoals het rood gebladerte.
	209	sleek: sluik.
	213	een: iemand.
	214	verwezend, doch onschrikbaar: ontdaan, maar onbevreesd.
	217	reed: bewoog heen en weer.
	220	vluwe: vlouw (een soort drijfnet).
	221	al wrikkelen door de maschen: door de mazen wrikkelend.
	227	gerskant: grasrand.
	232	in vendels: aan flarden.
	233	alzoo 't bestemd was: zoals het bepaald was.
	238	lei: legde.
	238	zeeuwde: strooide.
	239	lijzige: rulle.
122	242	stiet: stootte.
	254	welkeren in 't geweerte: lagen te verwelken in het slechte weer.
	256	wachten: waken.
	257	mulzig: mul.
	259	schrikte: joeg schrik aan.
	239	schuwde: verjaagde (vermoedelijk een neologisme afgeleid van het woord ‘schuw’, vogelverschrikker).
	260	gehuw: hu-geroep.
	262	pijlde: spichtig.
	266	Mahiz: maïs.
	273	grootboffer: grote opschepper.
	281	teergezapte: zachte, sappige.
	282	wampum: kraalschelpen.
123	283	sleet: rukte uit.
	284	bonte kleederen: nl. de geelbruine bladeren die de maïskolf omhullen.
	287	hoogtijd: feest.