Van Aiol tot de Zwaanridder. Personages uit de middeleeuwse verhaalkunst en hun voortleven in literatuur, theater en beeldende kunst

Rollo

(gestorven ca. 928) was een Noorman die zich in de Seine-vallei vestigde. Hij kreeg Rouaan en omgeving in leen van koning Karel iii de Eenvoudige van Frankrijk en werd de stamvader van de hertogen van Normandië. De oudste en meest invloedrijke versie van zijn leven is historisch niet altijd betrouwbaar, maar luidt als volgt.

Een rijke koning in Denemarken (Dacia) heeft twee zonen, Rollo en Gurim. Na de dood van hun vader steunen zij de edelen in een opstand tegen degene die zich als nieuwe koning heeft opgeworpen, gedurende welke strijd Gurim sneuvelt. Rollo, vergezeld van zes schepen, verlaat zijn land, reist eerst naar het eiland Scanza en vervolgens naar Engeland, waar hij een verdrag sluit met koning Athelstan. Na bijna schipbreuk geleden te hebben landt hij met zijn mannen op de kust van Walcheren, waar hij hertog Reinier van Lotharingen en prins Radboud van Friesland (Frisia) verslaat, mede dankzij extra proviand gezonden door koning Athelstan. Daarna trekt Rollo zuidwaarts overzee naar de monding van de Seine. Daar aangekomen bindt hij de strijd aan met en overwint hij de Franken bij Pont-de-l'Arche, Meulan, Parijs, Bayeux en Evreux. In Bayeux huwt hij Popa, de dochter van Berengar, die hem een zoon Willem en een dochter schenkt. Ook vindt hij tussendoor de gelegenheid voor een tweede bezoek aan koning Athelstan van Engeland. Na enkele rooftochten in het binnenland van Frankrijk keert het tij en wordt hij door de Franken bij Chartres verslagen. Koning Karel biedt hem zijn dochter Gisela en een vredesverdrag aan in ruil voor zijn bekering tot het christendom. Het verdrag, gesloten in Saint-Clair-sur-Epte, bepaalt dat Rollo al het land van de kust tot aan de Epte, dat wil zeggen Normandië en Bretagne, als allodiaal bezit krijgt. Bij deze gelegenheid eist de koning dat Rollo zijn voet kust, maar Rollo weigert dit eerbetoon. Kort daarna wordt Rollo gedoopt en neemt hij de naam Robert aan. Hij doet schenkingen aan zeven kerken, verdeelt het land onder zijn volgelingen, en vaardigt wetten uit. Als zijn vrouw Gisela sterft zonder kinderen, neemt hij Popa weer aan zijn zijde en benoemt hij Willem tot zijn erfgenaam en opvolger. Moe van ouderdom en strijd sterft hij.

De historische Rollo is zeer waarschijnlijk de Noor Hrolf of Ganger-Rolf, zoon van Rögnvald, graaf van Möre (Noorwegen). Hij is bekend om zijn strijd in de Orkneys, Schotland en aan de kust van Frankrijk. Hij vestigde zich in de Seine-vallei vóór maart 918, de datum van een authentieke oorkonde van koning Karel iii de Eenvoudige, die vermeldt dat de koning land heeft gegeven aan ‘de Noormannen van de Seine, namelijk Rollo en zijn metgezellen, ter verdediging van het rijk [der Franken]’. Dit gebied breid-

[p. 292]

de zich langzaam maar zeker uit, zodat het tegen de tijd dat Rollo's kleinzoon hertog Richard i in 996 stierf, min of meer de omvang van het huidige gewest Normandië had. Een Latijnse klaagzang van Rollo's zoon Willem, geschreven tussen 943 en 962, beschrijft Rollo als een heiden die van overzee kwam en een christenvrouw huwde. Er is geen bewijs voor Rollo's huwelijk met een dochter van de Franse koning, noch voor het bestaan van een Gisela.

Het verhaal van Rollo's avonturen en zijn uiteindelijke vestiging in Normandië, zoals hier beschreven, is afkomstig van de Frank Dudo van Saint-Quentin. Hij was als kapelaan en kanselier verbonden aan het hertogelijke hof. Hertog Richard i (943-96) en zijn zoon Richard ii (996-1026) waren de opdrachtgevers voor de geschiedenis van de hertogen van Normandië, terwijl graaf Rodulf van Ivry, halfbroer van Richard i, als Dudo's belangrijkste informant geldt. Dudo besteedt evenveel aandacht aan Rollo, de heidense aanvoerder van de Noormannen, als aan zijn leiderschap in Normandië.

Het verslag van Rollo's avonturen op zee moet met een flinke korrel zout genomen worden. Dit is zeker de mening van Dudo's opvolger Willem, monnik van Jumièges, die omstreeks 1060 een bewerking en continuatie van Dudo's kroniek schreef. Willem geeft een drastisch verkort verslag van Rollo's carrière, en hij voert Rollo pas ten tonele wanneer de Denen in Rouaan arriveren. Voor hem is Rollo een christenvorst en niet een bekeerde avonturier.

De kroniek van de hertogen van Normandië werd na Willems dood opnieuw bewerkt door verschillende geschiedschrijvers. De versie van Robert van Torigni († 1186), de latere abt van Mont-Saint-Michel, ontstond ca. 1139 en vond de grootste verspreiding. Hij voegde alle Rollo-materiaal dat Willem van Jumièges had weggelaten weer in en herstelde dus min of meer Dudo's originele verhaal. In de landstaal zien we de twee versies ook weer verschijnen. De dichter Wace bewerkte Willem van Jumièges' versie ca. 1170 in zijn beroemde Roman de Rou, terwijl zijn opvolger en rivaal Benoît de Sainte-Maure een bijna letterlijke vertaling van Robert van Torigni's - en dus Dudo's - geschiedenis vervaardigde. De Chroniques de Normandie bijvoorbeeld, geschreven in de 14e en 15e eeuw, bevatten Rollo's heldendaden zoals we die bij Dudo kunnen lezen.

In Engeland en Frankrijk is Rollo altijd overschaduwd geweest door zijn beroemdste nazaat Willem de Veroveraar. Een glimp van zijn faam vangen we op in 1617, toen de Engelse toneelschrijver John Fletcher (1579-1625) het klassieke verhaal van Bassianus en Geta bewerkte en in middeleeuws Normandië plaatste, onder de titel The Bloody Brother or Rollo duke of Normandy. In Falaise, de geboorteplaats van Willem de Veroveraar, richtte men in 1851 een standbeeld op van Willem, waaraan een kwart eeuw later een beeldje van Rollo werd toegevoegd. Rollo's ondergeschiktheid is ook wel eens doorbroken, bijvoorbeeld toen bij de heropbouw van Caen in de jaren '70 van onze eeuw Rollo een gelijkwaardige plaats naast Richard i en Willem de Veroveraar toebedeeld kreeg op de voorgevel van het nieuwe universiteitsgebouw.

e.m.c. van houts

edities: Lair 1865; Van Houts 1992.
studies: Douglas 1942; Bates 1982.