|
| |
| |
| |
VII.
Welke eeuwigheid van lyden was er in den nacht, dien Devries in eene kleine cel der gevangenis moest door brengen!
Op eene bank, tegen den muer, in een gezakt, bleef hy uren en uren zonder zich te bewegen. Het gryze hoofd hing onder den last der gedachten neêr geknakt. Zyne oogen bleven in de duisternis onafgebroken op het zelfde punt gevestigd.
Het was dat in die duisternis, voor zynen geest, a de beelden oprezen, die hem een verwyt of eene smart konden toe brengen.
En niet de bloedige schimmen, niet de wandroch- | |
| |
telyke, greinzende, dreigende verschyningen waren het die hem het meest deden lyden. Tusschen de dwarling der helsche gedaenten, die den moordenaer bestormden, mengden zich ook, van tyd tot tyd, zuivere, liefdevolle hoofden: de hoofden van hen die in het lange leven hem hadden bemind! Zyne dochter! zyne ontslapene echtgenote! zyne reeds lang zalige moeder!... De grysaerd herkende hen, zoo de inbeelding uit den afstand of uit den dood hen op riep. Maer de aenzichten dier geliefden waren zoo bleek, zoo smartvol: hunne oogen vestigden zich op hem zoo medelydend en zoo vol stille, maer diepe verwytingen dat hy zyne schuld dubbel gevoelde, dat de wroeging, onder den blik dier engelen, byna de schaemte en de wanhoop eens verdoemden in hem opwekte.
Dan weêr werden die reine, droeve wezens verdrongen om plaets te maken voor tooneelen van woeste slemperyen. De cel der gevangenis werd verlicht door den glans van onstuimige feesten. Hy zag vrienden die in de vervoering der dronkenschap overstroomende bekers tot hem uitstrekten. Met die jongelingen vermengden zich vrouwen, die hem den onbeschaemden lach der bedorvenheid op het geblankette aenzicht vertoonden. Ward beheerschte hen allen! De scherpe, schaterende lach van Ward deed zich hooren boven al de zangen, al het rinkelen der glazen, al het gewoel dier baldadige vreugde... Het waren de too- | |
| |
neelen, waerin Devries de onschuld des harten had verloren, toen hy in de jongelings jaren den man had leeren kennen, die over eenige uren van zyne hand was gestorven!... Ook namen de wezenstrekken van Ward weldra de akelige, ingevallene vormen van een doodshoofd, terwyl zyne beenderige hand, door teekens, de slempery scheen te besturen. De jonge mannen, de vrouwen, ondergingen allengs de zelfde verandering. Zy wenkten Devries toe om hen deel in dit feest der dooden te doen nemen... en op eens was het weder duister.
Nu verscheen hem een vergezicht van helderheid, van zonneschyn. De groene, grasryke weide, waerop hy nog kind zynde had gespeeld, strekte zich uit voor zyne oogen. Daer zat zyne moeder, in hare geheiligde schoonheid, met haer naeiwerk, onder de frissche wyngaerdranken, die zich rond de deur der vaderlyke wooning slingerden. Zy hief soms de oogen van haer werk op, en bleef gedurende lange poozen den aenbedenen, kleinen zoon na zien, die over het zachte grastapyt, in de volle vryheid der opene lucht en der kindelyke onbezorgdheid, heen dartelde. Wanneer hy vermoeid tot haer wederkeerde, wanneer zyn hoofd op den moederlyken schoot kwam rusten, met welken hemelschen lach werd hy door haer ontvangen! hoe gelukkig, hoe trotsch was zy over dit kind, hare hoop, hare liefde! Wat al betoo- | |
| |
verende verwachtingen las men in den langen blik waermede zy den lieveling gade sloeg! Hoe schoon droomde zy voor hem de toekomst!...
De toekomst!... Op eenige stappen afstand verheffen zich de walgelyke, bloedkleurige planken van een schavot, dat alle verdere gezichtkring afsluit!... Op dit schavot staet een man, die met bezordheid een mes tusschen de twee staken doet glyden, die zich als eene galg boven het sombere gevaerte verheffen! Die man beproeft of het werk, dat hy gaet verrigten, door niets zal verhinderd worden! Hy is te vrede; hy wacht zyne prool!... Er komen meer menschen op dit schavot... Een van hen heeft de armen op den rug gebonden. Het hemd is hem van de schouders getrokken. Zyn hals is ontbloot... Devries herkent zich zelve!... Men grypt het slagtoffer vast... De lyder hoort een schreeuw van afgryzen door duizende monden rond het eerlooze werktuig des doods aengeheven... en dan niets meer!
Helaes! zyn lyden was niet ten einde. De dageraed kwam na den schrikkelyken nacht. De stralen der zou drongen in het gevang des ouderlings. Zy omhulden met hun tintelend licht het gryze hoofd des moordenaers, verkondigend dat er een nieuwe dag van smart en worsteling voor hem was aengebroken.
Het gerucht ontwaekte in het uitgestrekte, zware gebouw. De sleutels begonnen zich krasschend op het
| |
| |
yzer der sloten te laten hooren. Grendels werden weg geschoven; deuren geöpend. Devries wachtte met ongeduld het oogenblik waer op hy vernemen zou in welken staet Eliza haer thans bevond.
Al vroeg werd de schuldige by de regters ten verhoor geleid. Op de vragen die hem gedaen werden, antwoordde hy met inlichtingen nopens den toestand zyner dochter af te bidden. Eerst toen men beloofd had, zoodra mogelyk hem tydingen van zyn kind te laten geworden, kreeg hy kalmte genoeg om eene volkomene bekentenis af te leggen.
Zyne verklaringen droegen zoo duidelyk den stempel der waerheid, de bewystukken waren zoo ontegensprekelyk, dat de regter het onnoodig oordeelde hem tot eene verdere geheimhouding te veroordeelen.
De foltering door Devries in de eenzaemheid van den vorigen nacht onderstaen, had zulke diepe sporen op het aenzicht van den ouderling na gelaten, dat men het voorzichtig oordeelde hem eenige verstroeijing te verleenen.
Hy werd op de opene plaets der gevangenis gebragt om er frissche lucht in te ademen.
Devries leunde tegen eenen der hooge muren, waerdoor de gevangenis was ingesloten; hy hield den blik op de poort gevestigd, in angstige afwachting van den bode, die hem moest komen berichten wat er van Eliza was geworden.
| |
| |
De tyd ging voorby en de onrust van den ongelukkigen vader was zoo groot, dat hy byna niet bemerkte hoe de plaets, waer hy zich bevond, vervuld werd met een paer honderd gevangenen, aen wien men vergunde voor eene uer onder den blauwen hemel te komen.
Maer de fyne, deftige kleederen van den ouden man, het eerbiedwekkende van zyne gryze hairen, en zyne afgetrokkene houding daer hy in gedachten verdiept bleef, wekten niet weinig verwondering en nieuwsgierigheid op onder de ellendigen, die zich rond den koopman verdrongen.
De hoofden werden byeen gesteken; men mompelde; allerhande gissingen werden gevormd en onderling mede gedeeld.
De gevangen-bewaerders hadden reeds een gedeelte der geschiedenis van den ryken moordenaer vernomen.
Eenige punten van dit zonderling verhael geraekten bekend onder de gevangenen.
Hetgeen men vernam diende om de nieuwsgierigheid nog meer aan te hitsen; maer ook om het ontzag merkelyk te verminderen, dat men tegen over den grysaerd had gevoeld.
Zyne makkers hadden regt op hem! Hy hoorde hen toe! Hy maekte deel van het eerlooze broederschap der misdaed! Slechts behield hy misschien het overwigt dat door grootere schuld wordt gegeven. Immers
| |
| |
zoo het waer was, dat hy een brandmerk op den schouder droeg, had hy eene onderscheiding, die men op weinig der hem omringende misdoenders zou gevonden hebben. En dan een moordenaer! zelfs in de wereld der schelmstukken doet het vergoten bloed nog huiveren! Een man die op den ouderdom van Devries eene moord kon doen, moest in den kring waer hy zich bevond, groote belangstelling verwekken. De rykdom, de pracht, waer in hy geleefd had, gaven aen het wanbedryf, daer en boven, eene soort van luister, van glans; en de gevangenen voelden zich tot Devries getrokken, zoo veel om bezit van den ryken man als makker te nemen, als om uit zynen mond eene geschiedenis te hooren, die niet weinig lessen van ondervinding moest opleveren.
Men was niet meer te vrede zich rond hem te verdringen; klaerblykend had men het voornemen gevormd hem te ondervragen.
Devries nogtans verleende geene aendacht. Hy was alleen met zyne gedachten: gansch verslonden in de onrust waermede hy nieuws van Eliza te gemoet zag.
‘Ik geloof, by den duivel! dat hy slaept! Hy is vermoeid van het werk dat hy dezen nacht heeft af gedaen! - zegde een der omstaenders, zynen gebuer met den elleboog stootende, en luid lachend over die domme, bloedige boertery.
| |
| |
Devries rigtte zelfs het hoofd niet op. Hy had niet gehoord.
‘Indien hy zyn geweten onderzoekt om eene algemeene biecht te spreken, kan het nog lang duren!
Ditmael was de stem, die gesproken had, luid genoeg om door iedereen verstaen te worden. De spottende lach werd door een twintigtal mannen herhaeld.
Devries bleef altoos onbewegelyk.
‘Ik geloof, ik, dat die Mynheer den dooven speelt, om ons geen welkom te moeten geven! - merkte een ander aen.
‘Het is waer!.... De oude slimmerik, die in een huis met eene groote poort woonde, moet niet weinig de menschen hebben bedrogen. Ik wed dat hy de zakken vol goud heeft.
‘Dan zou er wel iets voor ons kunnen afvallen!
‘Vraegt het!
‘Eh, Mynheer! - een der meest onbeschaemde nam Devries by den arm - De kameraden hebben dorst. Kunt gy de vrienden geen welkom geven?
Devries zag verstrooid den man met de gryze kleedy der gevangenis voor hem staen; hy zag hem de katoenen muts uitsteken; maer de grysaerd scheen niet te begrypen wat men van hem wilde. Hy wendde het hoofd om, en verzonk weder in gepeinzen.
‘Hoort gy niet wat men u vraegt? Gy kunt wel antwoorden, denk ik!
| |
| |
De zelfde man die Devries by den arm had genomen, schudde hem heen en weder.
Die behandeling was zoo ruw dat de ongelukkige vader in eens uit zyne peinzeryen werd getrokken. Hy liet zynen blik rond gaen op de persoonen die hem omringden, en voor al eer hy had kunnen na denken was hem eene beweging ontsnapt zoo vol walg en afschuw, dat de misdoenders er door tot in het diepste van hunnen zonderlingen hoogmoed werden gekwetst.
Devries wilde zich verwyderen; maer de omstaenders sloten hunnen kring digter, om hem den doortogt te beletten.
‘Het schynt dat hy trotsch is! - zegde eene dreigende stem.
‘Hy heeft er rede toe, de oude, schynheilige deugniet.
‘Wy zullen hem dat wel afleeren; wacht maer!
‘Mynheer! - een ander wendde zich regtstreeks tot Devries - Gy moet het niet kwalyk nemen dat wy u eenen welkom vragen. Het is hier het gebruik zoo. Wy zyn daerom geene bedelaers! En indien gy denkt iets meer te zyn dan een ander, is het omdat gy misschien wat meer hebt gestolen; gy zyt een ryke dief, gy! Dat is juist eene rede om de vrienden te helpen.
Het bloed der schaemte, der verontweerdiging stroomde den ouden koopman naer het hoofd. Het was zoo
| |
| |
lang geleden sedert hy zich door booswichten van de laegste soort vriend en kameraed had hooren noemen. Ook verhief hy het hoofd met weerdigheid en deed nogmaels eenen stap om zich te verwyderen.
‘Ha! gy neemt het op dien toon! - een der gevangenen plaetste zich voor den grysaerd - Jongens! die Mynheer denkt ons te mogen verachten! Ook al goed! Wie ons niet tot vriend wil hebben, heeft ons tot vyand!
‘Ik zou geern weten hoe er een brandmerk uitziet! - zegde een booze spotter - Er worden er tegenwoordig geene meer gegeven. Dat moet aerdig zyn!
‘Het is buiten de mode geraekt sedert zoo vele groote heeren er een verdienen!
‘Het is niet meer noodig..... Ik weet niet wat ik liever zou gehad hebben in den ouden tyd een brandmerk te krygen, dat men onder de kleederen kon verbergen, of wel door de gazetten in het slyk te worden gesleept, zoo als hedendaegs gaet.
Die laetste opmerking werd met weinig belangstelling ontvangen. Het grootste deel der gevangenen had niet de minste opvoeding ontvangen: kon noch lezen, noch schryven. De magt der algemeene bekendmaking niet begrypende, bekreunden de rampzaligen er zich weinig over wat de dagbladen al of niet over hen afkondigden. De wreede nieuwsgierigheid, die zich van
| |
| |
de ruwe geesten had meester gemaekt, behield de boven magt.
‘Vermits hy geen welkom wil betalen zou hy ons gratis moeten laten zien wat hy op den rug heeft!
De man door wien die laetste woorden gesproken waren, vatte Devries by den kraeg en scheen voornemens hem de kleederen van het lichaem te rukken.
‘Achteruit! - riep Devries, die nu volkomen begreep tot welk baldadig geweld men wilde komen. - Achteruit!
‘Gy zoudt geern een brandmerk kennen - riep dezelfde die Devries vast hield - welnu gy gaet het zien!
Na ter haest onderzocht te hebben of geen der gevangenbewaerders op dit oogenblik hem gadesloeg, scheurde de onmeêdoogende schelm langs achter eenen lap laken van den rug des grysaerds.
Eens de beweging gegeven, als of de booswichten slechts een teeken hadden gewacht, vielen zy gelyk op den ouden man. In een oogwenk waren zyne kleederen tot flarden verhakkeld en verscheurd. Voor al eer de bewakers waren toegesneld en hem uit de handen der booswichten konden verlossen, was het eerlooze teeken zyner schande aen aller blikken bloot gesteld.
Er werden links en regts door de beämbten slagen uitgedeeld; maer de gevangenen genoten niet te min het lyden en de schaemte van den grysaerd als hunnen zegenprael. Een gelach, een geschreeuw, een geschuifel, een verward gehuil van vloeken en tieren, deed zich
| |
| |
hooren, als ware er rond Eliza's vader een legioen duivelen los gebroken.
Men was genoodzaekt Devries tot zyne cel terug te leiden.
De zware grendel werd op nieuw achter hem op de deur geschoven. Hy was weder alleen.
Het lichaem beefde en brandde hem van vermoeijenis en pyn; maer de ruwe aentasting der boosdoenders had hem al de uitgestrektheid der gevaren, die hem omringden, doen kennen.
‘Ik ben een lafaerd! - mompelde hy het bloed van zyn aenzicht wisschende - Ik had kracht moeten hebben, gister avond, om Ward dusdanig te treffen dat hy voor altoos zou gezwegen hebben! Ik zou den moed moeten gehad hebben my op het lyk van Ward met het zelfde mes te dooden. Niemand zou geraden hebben wat er tusschen ons vroeger was voorgevallen. Eliza ware gered geworden. Ik heb gewacht; ik heb geaerzeld: ik ben een lafaerd!
Tranen, bloedige tranen braken uit de oogen des ouderlings.
‘Indien ik nu plotselings stierf - dacht hy - zouden de regters medelyden hebben met myn kind. Men zou de misdaden haers vader in de duisternis der vergeelheid laten verdwynen!...
Die gedachte aen den dood bragt de uitdrukking eener akelige hoop op het aenzicht des ongelukkigen. Zyn
| |
| |
blik vloog rond als of hy eenen hoek, eenen scherpen kant op de steenen van den muer zocht, waer hy zich het hoofd zou kunnen verbryzelen.
‘Dit middel is onzeker! - zegde hy tot zich zelven - zoo ik niet op den slag dood blyf, zal men myn voornemen kennen. Men zal geneesheeren roepen; men zal, met geweld, my dwingen te leven... Van honger sterven!... Dat duert te lang!...
Hy verborg het aenzicht in de handen, en bleef lang, zeer lang denken en zoeken.
Maer niet slechts de verschillende middelen eener zelfmoord kwamen in den geest des schuldigen. Het duistere geheim dat onder de koude onbewelykheid der dood begraven ligt, is zoo plegtig en zoo schrikbarend, dat ieder mensch, die den tyd heeft te overwegen, van nature terug huivert. Voor Devries was het beschouwen des zwarten, onpeilbaren kolks, die alles verslinden moet, des te meer vreeselyk, daer uit het verblyf der dooden de schim van Ward wraekroepend hem tegen grimde. Devries ging voor den Opperregter verschynen, terwyl zyne handen, om zoo te zeggen, nog nat waren van het bloed door hem moorddadig vergoten. Hy ging Ward ontmoeten in de eeuwigheid! Welke uitspraek zou over hen beiden gedaen worden?
Maer van den anderen kant dacht hy aen de overmaet van schande, die men verwekken zou, indien de zaek voor de geregtbanken moest worden ontwikkeld. Geene
| |
| |
der pynlyke herinneringen zyns levens of men zou haer door de duizend monden der drukpers, uitbazuinen.
De vervloekingen tegen den ryken bedrieger, tegen den gebrandmerkten galei-boef, gingen tot het verblyf zyner dochter door dringen!...
Indien hy leefde, zou er een dag komen, waarop men Eliza zou boodschappen: het vonnis tegen uwen vader is uitgesproken; het is de dood: de dood op eene der openbare plaetsen!
En de algemeene haet zal eene prooi eisschen!...
Een zekere morgend zullen de verhaeste stappen eener gansche bevolking zich in de straten der stad doen hooren! Het is de morgend der onthoofding!...
Eliza telt de uren, de minuten!...
Zy weet op welken tyd de noodlottige doodskar de gevangenis verlaet! Zy weet hoe haer gryze vader ten bloedigen tooneele wordt gevoerd!...
De klokken verkondigen eindelyk het vast gestelde uer?.... De slag der byl bonst tot in het hart der dochter van den onthoofden terug!
Het is de dood vroeger of later; - maer al de akelige plegt dier schande kan nog voorkomen worden!...
Neen, geene misdaed is het zulke smart, zulke openbare onteering aen zyn kind te sparen! Die zelfmoord zal door de Almagt niet gewraekt worden.
Devries viel geknield op den vloer der gevangenis.
‘Gy, algoede Vader! - bad de ouderling - Gy die
| |
| |
tot in het diepste der harten van uwe schepselen ziet, Gy weet dat ik het bloed van mynen evenmensch niet vergoten heb, dan uit liefde tot myn kind, zoo onschuldig!... Gy zult de opoffering die ik van myn leven doe, niet als eene zonde, maer als eene boete beschouwen!... Gy zult medelyden hebben met de zwakke maegd; medelyden met my!.... Erbarming, God!
Langen tyd bleef hy bidden, tot eindelyk de grendels der deur zyner cel werden weg geschoven.
Hy wendde het hoofd om. Toen die deur open draeide, liet hy eenen schreeuw van blydschap; doch byna onmiddelyk wierp hy zich weder achteruit. Het was Eliza, die tot hem kwam! Maer de kleederen hingen nog in flarden van den rug des vaders gescheurd, en hy bedekte, in schaemte, zich het aenzicht met beide handen.
Zoodra Eliza, naer den slag, die haer had doen neêr storten, tot het bewustzyn was terug gekomen, had zy alles wat haer mogelyk was in het werk gesteld om haren vader te mogen naderen. Smeekingen, tranen, knievallen, zy had alle middelen beproefd die het hart van den mensch kunnen vermurwen. Hare jonge jaren, haer ongeluk, de maetschappelyke stand waerin zy was groot gebragt, hare vurige kinderliefde, die verschillende magten van invloed hadden de Juffer overal met buitengewoone belangstelling doen ontvangen. In haer gevoel had zy woorden gevonden, zoo
| |
| |
hartroerend, dat tranen onder de gryze wenkbrauwen der meest ondervindingryke regters waren verwekt geworden. Vermits door de bekentenis des schuldigen de zaek reeds in het klaerste daglicht gesteld was, had men eindelyk Eliza een schrift gegeven dat de poorten des gevangs voor haer moest openen.
Zonder een oogenblik uitstel had zy er gebruik van gemaekt.
Doch nu zy den ouden vader, vernederd, verplet, byna onkennelyk, met de gehavende kleederen, in het sombere verblyf geknield zag, nu werd het haer zoo bang in het hart dat zy eenige stonden bleef zonder te durven binnen gaen.
Nogtans de liefde, de zucht om den lydenden te ondersteunen, overwon weldra die vrees.
Terwyl de grysaerd met de handen voor de oogen bleef zitten, ging zy tot hem; zy hief hem in hare armen van den grond op; zy weende op zyn voorhoofd; zy klemde hem aen hare borst met een gevoel zoo oneindig liefderyk en medelydend, dat zy klaerblykend onuitsprekelyk meer leed om het wee haers vaders, dan om de vernietiging van al de geluksdroomen die zy ooit kon gekoesterd hebben.
Devries hield steeds het aenzicht op den schouder van zyn kind verborgen. De dankbaerheld jegens haer die in het ongeluk hem inniger dan ooit te voren beminde, deed hem haer ongeluk nog dieper betreuren.
| |
| |
‘Vader! - snikte Eliza - ô, ik ben zoo bly dat ik u zie, u weder mag omhelzen!
Zy voelde de brandende tranen des grysaerd op hare schouderen vloeijen. Zyn hoofd in hare beide handen nemende, rigtte zy het op; zy zag den rampzaligen aen met eenen stillen lach, die byna van bovennatuerlyke magt en engelachtige liefde getuigde; hare zachte stem murmelde:
‘Bezie my, vader lief!... Zie dat ik moed heb!
Devries bezag haer inderdaed als ware zy den geest des goeds door God hem ter hulp gezonden. Nogtans, zyn hoofd zakte nogmaels ten gronde; zyn blik werd meer somber dan ooit. Hy overwoog hoe de maegd, zoo schoon, zoo edel van ziel, om zyne schuld boeten moest...
‘Vader! - hernam Eliza - Uit liefde tot my, wees krachtig!... Het doet my zoo veel pyn u te zien lyden!
‘Ach! Eliza! ik ben diep rampzalig!
‘Maer ik bemin u, ik heb u lief! vader!...
‘Gy hebt dan niet gehoord waer van ik beschuldigd ben! Gy hebt geen afgryzen van my!
Het meisje legde hare handen op den mond des ouderlings om hem het uitspreken zulker woorden te beletten,
‘ô, Ik verzoek het u als eene gunst my aen te hooren! - hernam Devries - Ik ben schuldig; maer ik
niet dat myn kind oordeele volgens de bittere,
| |
| |
onmeêdoogende meening, die de menschen niet zullen nalaten over den misdadige te vormen! Indien gy, die ter oorzake van my ongelukkig wordt, medelyden met my gevoelen kunt, indien ik de vergiffenis van myn kind verwierf, my dunkt dat het eene rede zyn zou om meer barmhartigheid van God te verkrygen!... Ik zou geruster worden!
‘Ik ken u, vader!... Ik weet hoe goed uw vaderhart is.
‘Helaes! er was een tyd in myn leven toen ik my aen eene groote misdaed heb schuldig gemaekt!... Ik was jong; myne ouders waren gestorven; niemand in de wereld kon my goeden raed geven. Onbezonnen, verleid door de aentrekkelykheden van woeste vermaken, schonk ik myne vriendschap aen iemand, die toen reeds alle deugd en eerbaerheid had verlaten. Door hem mede gesleept, deed ik onkosten die boven myn vermogen gingen. Een zekere dag, op aendrang van den slechten vriend, onder het beheer van ik weet niet welke duivelsche bedwelming, nam ik geld dat my niet toehoorde.
‘Vader! ach! spaer zulke herinneringen!
‘Ik heb dien misstap schrikkelyk geboet!..... Het is waer, Eliza! dat ik als dief ben veroordeeld geworden! Het is waer dat men het kenteeken der onuitwischbare schande op mynen schouder heeft gebrandmerkt!
| |
| |
‘Vader! arme vader! - Eliza drukte het hoofd des grysaerds snikkend aen haer hart, als of zy hem tegen zyne eigene schaemte wilde beveiligen.
‘Maer ik heb gepoogd my op te rigten uit het slyk, waerin ik gezonken was - vervolgde Devries - Na myne straf te hebben onderstaen, heb ik geärbeid, om weder eerlyk man te worden... Ik gelukte; ik had byna volkomen de achting van my zelve herwonnen, toen de booze vriend, die de oorzaek van mynen eersten val was geweest, my terug vond. Onnoembaer is de foltering die hy sedert dien tyd op my heeft uitgewerkt..... Hy verzwolg niet alleen de fortuin, die ik in het zweet myns aenzichts had verzameld; hy bedreeg elk oogenblik myn kind!... Gister avond, wilde hy myn geheim aen Hendrik en aen den Baron van Teck bekend maken om uw huwelyk te beletten... Ik heb hem gebeden; ik heb voor hem geknield. Hy heeft my bespot, my gehoond, my van zich af geworpen!... De gramschap heeft my vervoerd; ik wilde ten allen pryze myn kind redden... ik heb Ward gedood!
‘Het was om mynentwille, vader! - weende Eliza - Gy hebt u opgeöfferd voor my!... Ik ben het die u vergiffenis moet smeeken!... Hebt gy my niet verwittigd dat myne verloving met Hendrik noodlottige gevolgen kon hebben!... Hadde ik de liefde niet in myn hart moeten vernietigen!... Het is thans te laet! Maer door eeuwigen eerbied, door eindelooze dankbaerheid
| |
| |
jegens u, zal ik zoo veel het in myne magt is, de ongehoorzaemheid afkoopen!... Wy zullen onafscheidbaer zamen lyden!
‘Gy hebt het regt niet u zelve te beschuldigen - zuchtte Devries!... Ik wilde aen uwe wenschen niet weêrstaen omdat ik hoopte door het huwelyk u in veiligheid te stellen.
Eene nieuwe gedacht kwam hem te binnen. Met angst vroeg hy:
‘Heeft Mynheer Hendrik u dezen morgend bezocht?
‘Neen vader!
Eliza zag dat haer antwoord den gryzaerd grievende smart veroorzaekte. De fyne gevoeligheid haers harten was allerpynlykst door de handelwys van Hendrik getroffen geworden. De verlatenschap is een der leelykste kanten van het ongeluk. Hopende de bittere overwegingen haers vaders in iets te kunnen leningen, sprak zy voort:
‘Ik heb Hendrik niet gezien; maer er is dezen morgend ten onzen huize een uwer vrienden gekomen, Mynheer Dewilde, die my gezegd heeft, dat gy vertrouwen in zyne eerlykheid gesteld hebt, toen hy door verliezen, die hy als koopman had geleden, tot het punt was gekomen eene bankbreuk te moeten maken. Met tranen in de oogen heeft hy my verhaeld hoe gy u tegen over zyne schuldeischers tot borg hebt gesteld. Hy verklaerde hoe het aen u te danken is
| |
| |
dat hy zyne zaken heeft kunnen hernemen. Hy herinnerde zich met dankbaerheid dat zyne eer en de eer zyner kinderen door u is bewaerd geworden. En hy heeft zich welwillend ten mynen dienste gesteld.
‘Dat God er hem voor zegene! -
‘Die Heer is my reeds ten nutte geweest. Hy heeft my vergezeld by den regter van wien ik oorlof heb gekregen u hier te bezoeken. Mynheer Dewilde zegt dat hy nooit aen de schoonheid uwer ziel kan twyfelen.
‘Die woorden tot u gesproken, Eliza, hebben meer dan duizendvoudig de schuld betaeld, die de brave man aen my hebben kon!
‘Hy heeft my eenen brief voor u besteld, dien ik aen u alleen mogt overhandigen.
Devries nam dit schrift. Het luidde als volgt:
Mynheer Devries.
Inliggende zend ik U, in een verzegeld briefje, iets wat U misschien van dienste zou kunnen zyn.
Sedert jaren heb ik U dagelyks op de Beurs ontmoet en gy hebt de grootmoedigheid gehad my nooit een woord te spreken van de rekening, die tusschen ons niet volkomen is vereffend; want alhoewel de
| |
| |
geldelyke schuld, die ten mynen laste bestond, in uw Grootboek als betaeld werd aengeteekend, toch bleef in myn hart de bekentenis bewaerd eener dankbaerheid, die eeuwig zal onvoldaen blyven.
Op den dag, toen gy my ter hulp kwaemt, had ik besloten de schande niet te overleven, zoo ik geene eer kon doen aen myne verbintenissen als koopman.
Het is niet slechts myne goede faem die door U gered werd: gy hebt aen myne kinderen hunnen vader behouden.
Ik heb het regt niet de geheimen uwer ziel te doorgronden; maer uit alles wat ik sedert eenige uren vernomen heb is het niet moeijelyk op te maken, dat gy in eenen toestand zyt, misschien nog pynlyker dan dien waer uit ik door u getrokken werd.
Het is aen u te oordeelen, Mynheer, hoe het inliggende moet gebruikt worden.
Verschoon dat ik Mejuffer uwe dochter met zulke boodschap durf belasten. Ik heb gedacht dat het nuttig ware zoo spoedig mogelyk U den keus te geven. Niemand zal Mejuffer Eliza verdenken; zy zelf kan niet vermoeden wat zy u brengt.
Met achting
Uw ootmoedige dienaer
Dewilde.
| |
| |
Eene droeve voldoening verscheen op het aenzicht van Devries. Hy verborg het papier onder zyne kleederen, terwyl hy Eliza bezag, onderzoekend of er in haer eenige achterdocht nopens den inhoud was ontstaen. Zy had enkel het teeken van goedkeuring haers vaders bemerkt, en de minste verzachting in zyn lyden met blydschap ontdekkende, vroeg zy:
‘Goed nieuws, vader?
‘Iets wat ik vurig verlangde.
‘Gy ziet dat God ons niet heeft verlaten!
Devries had begrepen dat het verzegeld briefje, hem door zyne dochter gebragt, niets anders dan vergif bevatte. Het gevoel van eer, in den koophandel zoo noodzakelyk, had Dewilde doen denken dat hy de weldaed, vroeger door hem genoten, niet beter vergelden kon, dan met Devries meester van zyn eigen lot te doen worden.
De stem van den ouden vader beefde ligtelyk; zy was onuitsprekelyk teeder, maer byna plegtig, toen hy zegde:
‘Ik moet u iets bekennen, Eliza!... Gy moogt u niet te zeer bedroeven over onzen tegenwoordigen toestand; want ik was voornemens, in alle geval, u te verlaten. Den dag na het huwelyk zou ik uit dit land zyn vertrokken. Gy zoudt nooit van my meer hebben gehoord!
‘Ten dien pryze kon ik het huwelyk niet aenveerden.
| |
| |
‘Het moest zoo gebeuren! In de verre landen, zou ik my getroost hebben met te denken dat myn kind om mynentwille niet meer hadde moeten lyden!.... En dan, God zou medelydend my tot de eeuwigheid hebben geroepen! Iedereen moet sterven!.... In eene betere wereld zal men elkander wederzien! Ik, Eliza, ik zou den dood met blydschap hebben aenveerd!... Voor my kan het op deze aerde niets meer zyn dan een dal van schaemte en tranen!
‘Maer gy zoudt alleen, verre van my hebben geleden! snikte Eliza.
‘Misschien heeft God het ten beste geschikt! Het is inderdaed troostend in het uer des doods zyn kind den eeuwigen vaerwel te kunnen zeggen, het is zoet in het stervens uer te kunnen bidden opdat God een duerbaer kind zou zegenen?
En de grysaerd hield zyne dochter aen het hart met eene klemming zoo oneindig smartelyk, zoo oneindig liefdevol dat er een yselyk vermoeden in Eliza's geest oprees.
‘Gy denkt toch niet - vroeg zy, sidderend - dat men u zal ter dood brengen!... Dat is onmogelyk! De regters zullen begrypen dat gy den boozen Ward slechts uit liefde tot my hebt gedood!... Neen! zulk onregt zal niet gebeuren, al moest ik in de straten voor de menschen op myne knien kruipen! Neen! Neen!
‘Stel u gerust, Eliza, ik zal op het schavot niet sterven. Ik heb er nu de verzekering van.
| |
| |
De gedachte aen eene zelfmoord vloog door den geest van het meisje en zy bezag den ouderling met onuitsprekelyke vrees. Maer hy glimlachte haer tegen zoo teeder, zoo zacht; zy zag het gryze hoofd zoo eedbiedweerdig, met zoo veel liefde tot haer gebogen, dat zy het yselyke vermoeden niet durfde uitdrukken. Zy zegde:
‘Maer toch gy spreekt van sterven, vader, als of gy den dood verwachte?
‘Ik ben oud, kind lief! Ik wilde u doen verstaen dat het voor my geen ongeluk zyn zou dit leven met de eeuwige rust te verwisselen! De regters zullen my veroordeelen. Men zal ons van elkander afscheiden. Gy zult moeten kalm zyn, Eliza! u troosten!
‘Ik wil altoos met u blyven! Ik zal u dienen! Een oude, ongelukkige man, als gy zyt, heeft hulp en troost noodig. Ik zal vragen om myn leven met u in de gevangenis door te brengen.
‘Dat is onmogelyk!... Het is zeker dat wy elkander moeten verlaten!... En, lief kind, in plaets van door de muren eener gevangenis van elkander gescheiden te blyven, ware het misschien beter dat ik stierve!
‘Ach! vader! zeg toch zulke woorden niet! Ik lyde, ik lyde oneindig, wanneer ik u zie wanhopen!
‘Gy moet krachtig zyn, Eliza!... Waerom zou ik u niet mogen spreken van den dood, die toch vroeg of laet ons van elkander moet verwyderen... Na dit leven
| |
| |
is er immers een betere waer de goede God ons vereenigen zal!... Indien ik nu op het sterfbed lag, indien ik u omhelsde, zoo ik als nu doe, zoudt gy tegen de besluiten van God durven morren!...
Hy meende nog voort te gaen met spreken, om haer kalmte en moed aen te raden; maer de tranen onderbraken zyne stem, en eenen geruimen tyd hoorde men niets in de cel dan zuchten, dan snikken.
Een ambtenaer der gevangenis kwam eindelyk aenkondigen dat de tyd die voor elk bezoek werd verleend, reeds was verloopen.
Eliza moest gehoorzamen.
‘Vaerwel! Vaerwel! - en Devries prangde zyn kind aen het hart - Vaerwel, Eliza! De toekomende mael dat wy elkander zullen weder zien, zullen wy beiden, hoop ik, meer kracht, meer rust hebben!
‘Denk aen my, vader! Denk dat ik u bemin!... Vergeet niet, vader lief, dat ik zonder u niet kan leven.
‘Vaerwel! - hy deed geweld om zich uit de armen van zyn kind los te maken; maer zyne lippen bleven op haer voorhoofd gehecht: hy kon zich niet verzadigen haer hart op het zyne te voelen kloppen.
‘Tot morgen, vader!
‘Tot wederziens, Eliza!
Hy geleidde zyn kind tot aen de deur; maer nogmaels hield hy haer terug om haer een oogenblik langer te kunnen zien, om haer nog eens te mogen omhelzen.
| |
| |
Dan op eens eene beslissing nemende, zegde hy.
‘Het is genoeg!... Wanneer ik u zie zoo schoon, zoo goed, word ik bang voor de eenzaemheid. Ik verlaet u met spyt, Eliza... Ik bemin u!... Doch het moet zyn!... God zal medelyden met u hebben!... God belooft aen de goede kinderen geluk op aerde... Gy zult nog gelukkig zyn.
Wankelend geleidde hy haer tot aen de deur.
Zy wist niet, het arme meisje, dat het de doodzoen was die zoo bevend, zoo lang, by het afscheid, op haer voorhoofd klemde!
Dan was zy vertrokken. De grendels werden op nieuw tusschen den vader en de dochter geschoven.
Devries liet zich geknield op den vloer vallen. Hy zoende snikkend de deur langs waer Eliza was verdwenen!
‘Verloren!... Verloren voor altoos! - weende de grysaerd en de handen boven het hoofd uitstrekkende, bad hy: - Bescherm haer, God der weezen!...
Dan rigtte hy zich op; hy opende het verzegeld pakje, dat hem door Dewilde was toegezonden, scheurde den brief in kleine stukken, wierp ze door de yzeren traliën van het venster, opdat de wind de eenigste blyken van de tusschenkomst zyns vriends zou wegvoeren.
Nu peilde hy nog eens met den blik in het metelooze blauw van den hemel - de tranen, die hem uit de
| |
| |
oogen vloeiden sedert Eliza was vertrokken, droogden op - een glimlach verscheen op het marmer bleeke aenzicht... het slagtoffer had zich vrywillig overgeleverd.
Wie aen de deur der cel zou geluisterd hebben, hadde eenige versmoorde klachten, eenige onderdrukte pynkreten gehoord; - misschien zou hy den naem van Eliza door eene stervende stem nog hebben hooren uitspreken; - doch weldra werd het weder stil.
Des middags bragt de gevangen-bewaerder het eten. Hy vond slechts een lyk.
|
|
Auteursrechtvrij