Wapenboeck ou armorial de 1334 à 1372. Deel 1. Poésies héraldiques

[p. 97]

Hertooch van Gulic

⁺ God, Scepper der naturen,
Bid ic nu tot deser uren,
Dat hi miin sinne moet verlichten,
Om te spreecken uten dichten,
Van enen heer, die siin leven
Van deser werelt heeft begeven
Ende menige ridderlike daet,
Mit sinen live begangen haet.
In corten rime ende lichte
Alhier beghin ic miin gedichte:
⁺ Miin herte clam na hoger wonne.

In eenre meyen, voir der zonne,
Quam ic in enen zoeten walde;
Vol sorgen was ic menich valde;
Dair ghinc ic pensen ende visieren
Op enen borne, op eenre rivieren.
Duer menich vogels kelen clanc
Hoird ic dair clinghen zueten sanc;

+ Pl. XXXVI.

+ Pl. XXXVII.

[p. 98]

 

Van dien gescal ende dat gekri

 

Verloos ic al miin sorge bi,

 

Dair ic stont in deser salde,

 

Hoird ic in den selven walde,

 

Spreken eenre vrouwen stem:

 

Lauda post mortem,

 

Te duuts wil ict zwighen node:

 

Loof enen na den dode.

 

Der vrouwen loven was so groot

 

Ente bescreyen eens heren doot,

 

So dat dat liif der scoonre vrouwen

 

Was vol yammer ende rouwne.

 

 

 

Dair ic stont ende dachte in desen,

 

Ic hoor wonder; hoe mach dit wesen?

 

Es yement die dien reynen wive

 

Pine mach doen an haren live?

 

Ende dachte, ic woud dat wreecken,

 

Al sout my aen miin liif gebreecken.

 

Dair streec ic duer een engen pat,

 

Die mi van douwe maecte nat,

 

Ende zach op enen groenen pleyne

 

Sitten die huesche entie reyne.

 

Ic sachse in also groten misbaer;

 

Si wranc hoor hande, si sleet hoer hair;

 

Een lewe stont bi hare ziden.

 

Dien si claechde hoor grote liden,

 

Mit rouwen waren bevaen hoer herten,

 

Si waren beyde gecleet mit swerten.

 

Doe ic zach in dien foreeste,

 

Die leeu, die vientlike beeste,

[p. 99]

 

En durst ic my nyet laten zien

 

Ende ic viel neder mittien,

 

Ya bicants in ommachte.

 

Mer doe ic om der vrouwen dachte,

 

Om hoor claghan ende ween,

 

Hief ic my weder opten been;

 

Van dier vrouwen en was ic nyet verre;

 

Ic trooste my des lewen erre,

 

Ende was begangen mitten live.

 

 

 

Ic sprac ten wonnentliken wive:

 

God, die al dine vermach,

 

Die geve u, vrouwe, goeden dach

 

Ende moet u geven, na desen rouwe,

 

Langhe bliscap, wel lieve vrouwe.

 

Willecome, sprac si, geselle miin,

 

Du salt mi wellecome siin.

 

 

 

Mit horen witten handen clare,

 

Vinc si den leeu in den hare;

 

Want die leeu was in toren,

 

Om dat hi had so cort verloren

 

Sinen heer van live ter doot,

 

Die hem droech uut meniger noot.

 

Want si was weduwe, hi was wese;

 

Si hads sorge, hi hads vrese

 

Dat God, achter dien nemmermeer,

 

Hem soude geven sulc een heer.

 

Miins liifs en had ic genen ducht;

 

Noch eens groet ic die reyne vrucht

[p. 100]

 

Ende neech voir hair op miin knien,

 

Ende vraechde hair mittien

 

Hoor naem ende hoe si were geheten;

 

Waen si queme, ic woud geerne weten,

 

Si zeid, si hiet der Eeren vat:

 

Ic heb verloren, ic seg di dat,

 

Den besten enen die ye wiif

 

Lief kreech ridders liif.

 

Ic sprac: Vrouwe, Vat vol Eren,

 

Ic bid u, want ic biden heren

 

Plege te riden ende te soecken,

 

Verre ende bi in allen hoecken,

 

Dat ghi mi in scrifte wilt geven

 

So wat hi goets dede in siin leven.

 

Mi dunck, ic heb di gesien wel elre;

 

En bistu niet geheiten Gelre?

 

Du pleechst te dichten ente scriven;

 

Heef aen; ten zal nyet achter bliven,

 

Begin in die name ons Heren;

 

Dat hi di wisen moet ende leren,

 

Ende hi di int herte zende

 

Te dichten tbegin mitten ende.

 

Int eerste, dat dees jonge degen

 

Toten wapene was genegen,

 

Ende eerst reed na eeren tsout:

 

Dertien jaer so was hi out.

 

Thout sal vroe crommen hoir ic lyen,

 

Dat ten haecke sal gedyen,

 

⁺ Ende reed voir Kalis inden beseten,

 

Mitten vader, zuldi weten,

 

Bi den kueninc Eduwaert,

 

Die daer mechtich lach gescaert,

+ Pl. XXXVIII.

[p. 101]

 

Mit enen sconen stoutten here,

 

Den Fransoysen zeer te dere.

 

 

 

Van dan zo reed hi thuuswaert.

 

Ende bestelde sine vaert

 

Een reyse te doen in Prusen,

 

Te scaden, Littouwen, Rusen;

 

Ende in die reyse in dat lant,

 

Wart zere geheert ende gebrant,

 

Doe dees reyse was gedaen,

 

Reed hi thuus, het ghinc hem aen;

 

Die Tornoye reed hi soecken,

 

Entie hove in allen hoecken,

 

Mit greve Geeraert van den Berge,

 

Die behoet was voir al erge.

 

 

 

Anderwarf staet hem sinen moet

 

Tot Prusen waert, die Jonge goet;

 

Van dan voirt in Lettouwen,

 

Dat menighen heiden moeste rouwen;

 

So dat hi, inder zelver reysen,

 

Ridder wart te bescermen weysen,

 

Weduwen, entie heilige kercke;

 

Dit siin elc goets ridders wercke.

 

Thuuswaert nam hi sinen goom:

 

Een was bi hem, die siin oom

 

Wart doot geslagen, ter selver stonde;

 

Des hi gewreecken niet en konde,

 

Inder abdyen van Stavelo,

 

Des was hi droevich ende onvro,

[p. 102]

 

End bat desen zelven Jongen heer

 

Om te helpen wreecken siin zeer.

 

Het was een siinre ondersaten;

 

Hi bads hem zeer, hi en wouts niet laten,

 

Ende reden heen mit hore pertyen,

 

Om die wraeke inder abdyen;

 

So datter wel tachtich bleven doot.

 

Dat was wel een wraecke groot.

 

Dair na voir Bornhem ward gesien,

 

Als die riddren helpen ghien

 

In hulpe des hertoghen van Brabant,

 

Dair men hem harde menlic vant

 

Duer der Vlemingen overmoet;

 

Want dair menich stort siin bloet.

 

 

 

Derdewarf is hi op geseten

 

Ende reed tot Prusen, zeldi weten;

 

Dien winter bleef hi dair, ziit wiis;

 

Men mocht nyet reysen, dair was geen iis.

 

Van Prusen reed hi in Liiflant;

 

Dies zomers wart hi dair becant.

 

Van Liiflant quam hi in Prusen weder;

 

Dien winter sloech hi hem dair neder.

 

Van Prusen quam hi thuus waert,

 

Ende bereide sine vaert,

 

Die viifte waerf in dat Prusen lant,

 

Dair hi mit eren wart becant;

 

Ende en woud dair niet langher beiden,

 

Also dat hi, int afsceiden,

 

Vernam van vrienden lieve,

 

Die hem zenden wair brieve

[p. 103]

 

Dat siin vader ware doot.

 

Dair dreef hi omme rouwe groot,

 

 

 

Te lande reed hi harde zere,

 

Also dat hi den groten here

 

Den roomschen keiser vant inder stat

 

Tot Nuerenberch, dair hi hem bat

 

Dat hi hem soude geven end ontfaen

 

Siin lant siin leen; dat wart gedaen.

 

Voirt an reed hi, al deed hiit node,

 

Bestalde ende wan Merode,

 

Ende woudet hebben neder geleit

 

Om dat groot ombesceit,

 

Craft, gewelt ende onvrede,

 

Die deen maech den andren dede.

 

Dair na bereide hi sine vaert

 

Willichlic tot Lueven waert,

 

Den hertoge van Brabant te dienste.

 

Si ghingen in hant, dat was hem tsienste;

 

Glayen brochte hi hem viif hondert,

 

Wt sinen landen wel uutgesondert.

 

Dair na, in eenre zoeter meyen,

 

Reed hi voir tslot te Scaelneyen,

 

Den hertoge van Brabant te baten

 

Ende brochte hem wel twe hondert platen,

 

So dat hi, cort na dier stonde,

 

Den hertoge van Brabant gesonde

 

Ende nam sinen wech thuuswaert;

 

So dat hem, inder zelver vaert,

 

Binnen sinen lande, tot eenre ure,

 

Hem gesciede groot aventure,

[p. 104]

 

Bi enen dorp heit Houtswiilre.

 

Dees was van ridderscap die piilre,

 

Dair hem siin viende wederreden.

 

Hi stont af ende waende hebben gestreden;

 

Hi en hadde lude meer in dier noot,

 

Dan seventien gewapent so bloot.

 

Dat was van volcke een cleyn som.

 

Dair bereden si hem al om

 

Ende bezagen harde wel;

 

Mer nyement en lancde an siin vel.

 

Si hadden wel die waren ras,

 

Hondert ende dertich te harnas;

 

Nochtan en dursten si niet striden:

 

Al dat si mochten, ghinghen si riden,

 

Ende hi na, op sine paerde,

 

Ende iaechse heen haerre vaerde,

 

Tot bi na aen Dalenbroec.

 

Nyet vorder en nam hi hoors roec.

 

 

 

Nu riid hi heen, verstaet wael,

 

In Prusen die zeste mael.

 

Men ghinc dair slaen ende riten

 

In dat lant te Samiten.

 

Van dan zo quam hi thuus riden

 

Ende dair na, in corten tiden,

 

Bestalde hi ende belach

 

Een sloot hiet Hamersbasch.

 

Van dan so stont hem al sin geer

 

Om te trecken over meer,

 

⁺ Ende quam vor Cypers, dair hi vant

 

Den kueninc ligghen voir Baf an lant

+ Pl. XXXIX.

[p. 105]

 

Van dan zegelde hi, dats waer dinc,

 

Tot Rodes mitten kueninc,

 

So dat die kueninc entie heren

 

Reisden daer mit groter eeren;

 

Dat dair inder selver reyse

 

Wart gemaect veel menich weyse.

 

Van Rodes tooch hi, des had hi geer,

 

Mitten kueninc ende mit siin heer,

 

Tot in dat Cyperssche lant;

 

Dair lach hi, het was hem zo bewant,

 

So dat hi hem toe maecte wel,

 

Ende toghen heen voir Trypel.

 

Van alle die waren in sceeps voeringe,

 

So deed dees heelt eerst lantroeringe,

 

Mit enen groten scip heer

 

Ende zegelde heen over tmeer,

 

Ende wonnen die stat van Satalyen,

 

Die is gelegen in Turckyen.

 

Sturmde ende hilp winnen die stat,

 

Sloegense uut ende maectse mat.

 

Die kueninc was also bedacht;

 

Hi lacher binnen mer een nacht.

 

Dair na nam hiit in siin begrepe

 

Ende leide dat lant lancs te scepe,

 

So dat hi quam wel te maetse

 

Ende wan een stat hiet Aliaetse;

 

Dair hi op tlant trac voir dander alleen,

 

Ende wart gescoten dair duer een been.

 

Dees edel heelt, dees stoute here,

 

Verbloede hem dair an also zere,

 

Dat die sine hadden des anxt groot

 

Dat hi dair an soude bliven doot.

[p. 106]

 

End veel der siinre, ter zelver stont,

 

Warden alte zeer gewont.

 

Doet dair ghinc an een sceyden,

 

Deed hi hem voir den kuenninc leiden

 

Ende gesonde den kuenninc,

 

Die hem dancte alre dinc.

 

Dair zegelde hi over tmeer an lant,

 

Dair hem groot eere wairt becant,

 

Ende zat dair op sine paerde

 

Ende reed heen siinre vaerde.

 

Hier na cort opt Cranenvelt,

 

Dair hi bracht, bicants getelt,

 

Der siinre achte hondert huven,

 

Die den Melm deden stuven,

 

Te hulpe hertooch Eduwaert,

 

Die herde zeer ontsien waert,

 

Jegen den hertoge van Brabant,

 

Die hertooch Wenselin was genant.

 

Ende waende dair hebben gestreden;

 

Het ginc te niete; mer dair, na seden,

 

Gesciedet als ymmer soude.

 

 

 

Nu so riid dees here boude

 

Siin sevende reyse in Prusen,

 

Bi den heren mitten crusen.

 

Dies winters en was dair gesien

 

Geen yis dair men op mochte tien,

 

Entie reyse ginc te niete;

 

Wie zere hem dies verdriete.

 

Aen dien Meister nam hi oirlof,

 

Dancten zeer ende quam hier of

[p. 107]

 

In siin lant, bi Chits hi rande

 

In den velde mit sinen viande,

 

Dair hise scoffierde mit gewelt;

 

Hi vincse ende sloechse dair int velt.

 

Nu naectet tenen groten stride,

 

Dair men in den lande wide

 

Of weet te seggen ende sal weten

 

Als wy alle siin vergeten,

 

Want faessen, benden ende staecken

 

Ghingen dair breecken ende kraecken

 

Aernen, lelyen ende dieren,

 

Mer die beesten, die quadertieren

 

Siin geheiten, verstaet dit,

 

Lewen groen, lewen zwart, lewen wit,

 

Lewen geel, lewen blaeu, lewen root,

 

Waren dair in grooter noot.

 

Dees lewen slaen ende riten;

 

Si ghingen grymmen ende biten;

 

Mer die leeu, die ic voir heb geseit,

 

Die mitten zwarten was gecleit,

 

Dat was die leeu, die mit gewelde

 

Den zege voirde vutten velde.

 

Sinen naem ende hoe hi was geheten

 

Sal ic u hier na doen weten;

 

Mer dair was een lewe, die was geel,

 

Hi had dair macht ende lewen veel,

 

Die ward gescoten in siin oge;

 

Hi moestet liden ende dogen

 

Dat die lewe, naden derden dach,

 

Nye menssche dair na en sach.

 

Wes den menssche sal gescien,

 

Des en kan hi nyet ontvlien:

[p. 108]

 

So datter inder zelver noot,

 

Bi neghen hondert bleven doot.

 

 

 

Voirt volch ic des genen waeldaet.

 

Die ic hier voren heb verhaelt,

 

Is hier comen voirt geronnen

 

Ende heeft Staelberch gewonnen.

 

Nu wil ic u seggen vanden partyen

 

Bronchorst, Heeckers hoortmens lyen;

 

So dat dees heelt, dees stoute here,

 

Pertide mitten Bronchorst zere,

 

Ende quam te twemael geronnen,

 

Sturmde ende woude hebben gewonnen

 

Gelre mit siins zelfs live:

 

Tontstont ende bleef vut sinen bedrive.

 

 

 

Hier na gesciedet ende gescach,

 

Dat hi, op enen andren dach,

 

Quam mit eenre cleinre rote

 

Om te spisen Gelre den slote;

 

So dat op die tiit tot Gelre,

 

Binnen waren ende ooc elre,

 

Van Bloys die greve Jan

 

Mit menigen stouten coenen man,

 

Hollanders, Bisdommers, Heeckerlinge,

 

Die mit zwaerden conden clingen,

 

Ende waren twewarf zo starc,

 

Als dees die buten hilt int parc.

 

Dair hilt hi mit siinre cleinre roten;

 

Dair deed hi siin trompen op stoten:

[p. 109]

 

⁺ Si en quamen hem met, hi spiisde tslot,

 

Aen haren danc; des danc hi Got

 

Dat hi hem gaf die ere ende tgheluc.

 

Mittien so wende hi hem den ruc;

 

Mit sinen getooch reed hi te lande,

 

Mit groter eren, sonder scande.

 

 

 

Op een ander tiit, was hi gebeden

 

Te dienst den hertooch van Brabant,

 

Quam gereden binnen Tricht

 

Ende reed dair wt in dat sticht

 

Van Ludicke bernen ende heren,

 

Mit siinre bannier; si en condens weren.

 

Die hertooch van Brabant bleef binnen Tricht;

 

Dit deed hi voir Ludic, dit sloech hi licht;

 

Staeckenboirch in Gelre lant

 

Sturmde hi mit willigher hant.

 

Dair na reed hi mit gewelt

 

Ende sturmde Crevelt:

 

Het ontstont hem, hi en conds gewinnen,

 

Si weerdent alteseer van binnen.

 

Die sine worden tot dier stont

 

Een deel gequetst ende gewont.

 

Op enen maendach mitter zonnen,

 

Maesacker gesturmt ende gewonnen;

 

Hier na sturmde hi, mit groter pine,

 

Een vaste pastie te Herwine,

 

Diet dair weerden al te zeer,

 

Int ende brac duer dees stoute heer.

 

Ende is getreden voir een boom,

 

Dair hem die viende namen goom;

+ Pl. XL.

[p. 110]

 

Dair hi vergaderde ende street

 

Ende gewonnen wient was leet.

 

Van dair reed hi, eer yet lanc,

 

Aen siinre viende danc,

 

Mit siinre bannier in Zallant,

 

Voir Swolle geheert ende gebrant.

 

Hier na siin vrunden hem becoorde

 

Dat hi sturmde Yseloorde,

 

Dair die sine, ter zelven stont,

 

Worden gequetst end zeer gewont.

 

Hier na reed hi voir Amersfoort,

 

Dair gebrant ende tlant gestoort.

 

Van dan reed hi mit gewelt

 

Ende sturmde die kerc tot Bernevelt;

 

Si verweerdent; hi en wanse nyet;

 

So dat hi van dan sciet

 

Ende tooch over in Cleverlant,

 

Dair ward geheert ende gebrant.

 

Van dan voir Utrecht, dat hi hilt.

 

Ofbrande hem Amerongen entie bilt.

 

Voir Gennep zo quam hi gerant

 

Dat stedekiin gewonnen ende gebrant.

 

Van dan is hi voir Hoonpel gereden,

 

Entaer mit sinen vienden gestreden,

 

So dat hi hem dair af wan int velt

 

Beide den zege ende gelt,

 

Ende mittien stride, zeecht menich man,

 

Dat hi tlant van Gelre wan.

 

 

 

Hier na gesciede hem menich feit,

 

Inden lande wiit ende breit,

[p. 111]

 

Die ic, kunsteloos man,

 

Alle niet bewisen en kan.

 

Hier na, niet lanc in corter ure,

 

Gesciede hem een aventure;

 

So dat die hertoge vanden Berge

 

(God hoed siin ziel voir al erge)

 

Was gereden tot Sint Joost.

 

Die menighe menssche heeft getroost.

 

Onder dit dat hi was siin gebeden,

 

So dat siin viende quamen gereden

 

Ende braecken duer in sinen lande,

 

Bede mit roof ende mit brande;

 

Ende souden hem hebben afgewonnen,

 

Hi en hads in lange niet verwonnen.

 

En had gedaen dees stoute here,

 

Die dit weerde harde zere.

 

Doe zi zaghen siin bannier,

 

Deen vlo ghinder dander hier;

 

So dat hise sloech ende vinc,

 

Nyet veel datter hem ontginc,

 

Aldus behilt hi mit siinre hant

 

Sinen neve lude ende lant.

 

Hier na cortquam hi geronnen

 

Ende heeft die Dicke gewonnen;

 

Dair na buerlanc, als men wel weit,

 

Lach hi mede voir Rypersceit.

 

Op een tiit so was hi gebeden

 

Van die van Blanckenem, ende gereden

 

Mit hem voir Mets bernen ende heren.

 

Acht dage lanc, si en condens weren.

 

Op een ander tiit, gesciede hem dat

 

Dat Nassou halp winnen die stat.

[p. 112]

 

Hier na ward hi gebeden

 

Ende was voir Dorpmunde gereden,

 

Mitten hertooch van den Berge,

 

Die Westvelinge te terge.

 

Dair die bannieren ghingen

 

Duer dien engen passen dringen;

 

Een deel men daer te ridder sloech.

 

 

 

Ic bin ten ende, ic hebs genoech,

 

Sprac dat wonnentlike wiif,

 

Hout op ende nemmeer en scriif,

 

Ende sprac tot mi mit reynre gonste:

 

Nu saltu, na diinre conste,

 

Visieren na hoger waerdicheit

 

Bannier, helm ende wapencleit.

 

Ende mittien gesonde mi die vrouwe,

 

Die van mi sciet mit groten rouwe,

 

Ende seide: lieve geselle miin,

 

God moet in diin geleide siin.

 

Die leeu mitter vrouwen van mi sciet;

 

Waer si bleven en weet ic niet.

 

 

 

⁺ O wi, heer God, hoe mach dit wesen?

 

Men scriift van recken ende van resen,

 

Van Hector ende Alexander,

 

Van Julius ende van menich ander;

 

Wat si deden in haren leven

 

Dair siin boecke af gescreven,

 

Mer van desen stouten man

 

Wie maecter yet af? wie seitter van?

+ Pl. XLI.

[p. 113]

 

Mer siin wapene ende siin helm teecken,

 

Daer hi in getorniert heeft ende gesteecken,

 

Ende die in homoede heeft in gebonden,

 

Niet eens mer tot menighen stonden,

 

Die sal ic u hier blasinieren,

 

Als mi bad die goedertieren

 

Vrouwe, die gecleet was mitten swerten,

 

Die daer claechde mit droevigher herten

 

Dien heer siin wapene visieren

 

In preciosen stenen dieren,

 

In vremder wisen bringen voort;

 

Des nyement veel noch heeft gehoort.

 

Scilt, bannier ende wapencleit

 

Siin vol gewraecht van riicheit;

 

Ende dair op, als ict besinne,

 

Van simpelheit een leeu dair ynne;

 

Siin clawen siint van moedicheit,

 

Ende gevoedert van reynicheit,

 

In clymmender manieren gesat.

 

Van sinen helme seg ic u dat:

 

Eens rueden hooft, als ict versta,

 

Gewracht van thopasia;

 

Dairom een keelberch van dyamante

 

Scarp over sine kante;

 

Die tonge root, dietande wit,

 

Alst na den leven is gevit.

 

Tusschen tween vluechlen wiit onspreit,

 

Die van sabel siin geleit,

 

Ende claghe clagelic den noot

 

Des duren heelts, des vursten doot,

 

Die si geclaecht in alle lant

 

So waer men sinen name kant.

[p. 114]

 

Het claechten die swarte leeu int wait;

 

Het claechten billic jonc end alt;

 

Het claechten billic menich man,

 

Die siinre kunde nye en gewan.

 

Io, Gulic edel hertooch goet.

 

Bid wy Gode, die siin bloet

 

Wt stortte opten berch van Kalvare,

 

Dat hi diin ziele beware

 

Ende brincse mit dy in dat leven,

 

Dair die yngele bi di sneven.

 

Des gonne hem die hemelssche vader;

 

Amen segget allegader.

 

Amen.