|
| |
| |
| |
XII.
Myne gedachten.
De voortreffelykste der opvoedingen is de myne geweest. Geene kostschool heeft my ooit in hare enge muren opgesloten gehouden, om van de wereld afgezonderd, er te leeren hoe men zich in de wereld gedragen moet. Neen, onder het wakend oog myner moeder ben ik opgegroeid: haer voorbeeld was het boek, waerin zy my de wysheid leerde. Zy had alle menschen lief, en dikwyls was zy droevig, omdat zy de menschen met elkander niet kon verzoenen, en de geheele wereld gelukkig maken.
Myne moeder was in den burgerstand geboren: ook myn vader is zoon van een gemeen burger. De fortuin begunstigde hen steeds, en zy werden ryk. Myn vader dacht dat zyne vermeerderde fortuin, waerdoor hy eene groote rol in de nyverheidswereld speelde, hem noodzaekte in betrekking te komen met hoogere standen. Dikwyls moest hy hierover de berispingen myner moeder verduren, doch zyn antwoord was: vrouwe, doen wy dit niet voor ons, wy moeten het doen voor de toekomst en het geluk van ons kind. Ach! arme Maria! zuchtte dan myne moeder. De goede vrouw wist wel wat zaed zy in myn harte had doen wortel schieten.
Myne moeder was openhartig bovenal... Haer gelaet was de trouwe afspiegeling harer zuivere ziel: wat zy inwendig dacht, kon ik er uitwendig op lezen. Wat zy gevoelde, hield zy voor niemand verborgen, en regtuit bekende zy iedereen, wat indruk persoonen en zaken
| |
| |
op haer gemoed maekten; echter deed zy dit met de grootste omzichtigheid, en zonder ooit iemand in eer en faem te schaden. Zoo myne moeder was, zoo trachte ik ook te zyn. Ik zoeke in den hoogen stand naer vriendinnen, die in dit alles met my overeenstemmen... Ach! wat zyn zy zelden!... Wat gemaektheid in de hooge klassen der samenleving! wat voorgeschrevene gebruiken en gewoonten, wat vooroordeelen, waeraen men zich onderwerpen moet!
In wat kringen van schoone poppen leef ik!... Hoe kennen zy de kunst der veinzery!. Wat moeten zy in alles regel en maet volgen!.. Groetenis, lach, oogwenk, dans, tred, alles is door kunst geregeld! Ach! zoo men dit alles in kostscholen leert, dan ben ik wel blyde nooit in eene kostschool geweest te zyn, want zoo ik gedwongen werd, myne natuerlyke neiging en ingeborenheid te onderdrukken, dan zou ik my de ongelukkigste aller vrouwen denken!
Dikwyls heb ik my gevraegd: waerom trouwen vele ryke heeren, wanneer de bloei hunner jaren voorby is, of wel trouwen niet? En ik geloofde hierop te moeten antwoorden: omdat het gezelschap der schoone kunne uit den hoogen stand hen niets aenlokkelyks oplevert, en zy er zoo weinig in aentreffen, dat hen boeijen kan. Ware ik een man, ik geloof dat het my toch ook onmogelyk zou zyn, my in het gezelschap van automaten te vermaken.
Vele mannen verlangen eene vrouw, zedig en kuisch: kunnen die wel verliefd worden op juffers, die getrouw het journal der mode volgen, en zich kleeden volgens deszelfs meerdere of mindere schaemteloosheid? Waer is van deze het natuerlyk schaemtegevoel, dat teeken der maegdelykheid, dat eene maegd, in de oogen der mannen moet aentrekkelyk maken?
Hoe vele mannen beminnen de vertrouwelykheid, de openhartigheid en gullen lach niet!.. En wat hooren en zien zy in ons gezel- | |
| |
schap? Niets dan voorgeschrevene woorden van pligtpleging: het harte laet byna niets van zyne gewaerwordingen ontsnappen, en alle monden lachen byna altyd even gelyk en als op maet. Ach! hoe verre zyn wy afgeweken, van het gezellige, vertrouwelyk leven onzer voorvaderen, die goede oude Vlamingen!.
Hoe dikwyls verveelde ik my op een soirée of bal; en toch moest ik een bly en vrolyk gelaet toonen; want het is er verboden zich te vervelen.
Zou alles wat ik hier boven geschreven heb, niets van de rede zyn, waerom vele ryke heeren zich zoo weinig in de vereenigingen en gezelschappen van den hoogen stand vertoonen, en liever genot zoeken by meisjes uit de volksklas, welke zy verleiden door geld en belofte?
Waerom toch wil ook gebruik en mode, dat de mannen zich in ons gezelschap styf en gemaekt moeten gedragen? Waerom toch moeten zy zich den geest uitputten, om ons slechts ronkende vleijeryen en gesuikerde loftuitingen te kunnen opdisschen?..
God! hoe hebben wy de mannen van onzen stand zich laten bederven!.. Maer hoe hebben zy ons gestraft!.. Dood maer al wat edel, schoon en natuerlyk in u is, hebben zy gezegd; wy ook zullen onze schoonheid en edelheid verspillen; en wanneer wy beide die verhevene eigenschappen niet meer bezitten, dan zullen wy tot u komen, de dood aen den dood verbinden, en samen sterven!
Ik heb geworsteld tegen de vooroordeelen en gebruiken: ik geloof my meer dan eene pop: ik voel eene ziel in myn leven.
Zoo ik trouwe dan zal het slechts met een man zyn die in de vrouw geene speelpop, maer eene gezellin des levens ziet, die lief en leed met hem deelt, met hem denkt, leeft en gevoelt.
| |
| |
Als Diogenes zoek ik naer een mensch: ik heb nog geen gevonden.
God zy geloofd: ik wanhoopte ooit een mensch te zullen aentreffen: thans heeft er zich een mensch aen my vertoond: het was een werkman! Diogenes vond een slaef!
Alles in hem is goedheid en menschenliefde.
Hoe verheven is zyn geest!. Ik geloof, dat hy de geheele schepping in een oogwenk omvatten kan!
Geen enkel woord ontvalt hem, of het is eene waerheid; geen enkel gedacht of het is troostryk en hopend.
En hoe eenvoudig is hy toch!.. Eenvoudig zyn en waer, is dus het verhevenste in alles!..
Ach! waerom is hy niet ryk!
Kon ik hem myne gansche erfenis schenken, als hy my, arme meisje maer kennen zou, ik onderteekende de akte van afstand, zonder een oogenblik aerzeling.
Zoo ik met hem trouwde? de wereld zou my bespotten en versmaden, maer wy zouden de wereld vlugten, en voor ons alleen levende, zouden wy een hemel in onze liefde vinden.
Maer uitzinnige die ik ben, zou hy my wel beminnen?
| |
| |
Dit las ik in één adem. Wie zal afschetsen wat er in myn gemoed omging? Zy beminde my, ja, beminde my vurig; en ik, ach, nu veropenbaerden zich myne gevoelens in de helderste klaerheid: ik had haer bemind, van het eerste oogenblik, dat ik haer had leeren kennen, maer met eene liefde, zoo zuiver als die, welke eene kloosternon voor haren goddelyken bruidegom bezielt: zy was altoos voor my een engel geweest, die ik in myne verbeelding op de blankste vleugelen, in den reinsten hemel, zweven zag; en ik kroop op de aerde: hoe had ik durven tot haer reiken? Maer dewyl ik het bestaen van zulk eene engelen natuer kende, zou het my onmogelyk geweest zyn, eene andere vrouw te beminnen. Die reine liefde, even als de goddelyke liefde der kloosternonnen vervulde gansch myn binnenste, en kon geene plaets voor eene andere laten. Ik had dus door de eeuwige aenbidding van dat beeld, my zelven veroordeeld, om in de zuiverste reinheid naer ziel en lichaem myne dagen te eindigen, zoo zy zelve my tot haer in haren hemel niet getrokken had, en door de bekentenis harer liefde my gelouterd en harer waerdig genoemd.
Ik spiegelde my nu een leven voor, dat ik nog nooit had durven veronderstellen... Eeuwig aen haer vereenigd door de heilige en onverbreekbare banden des huwelyks! Ach! wat hielden die woorden niet al in zich besloten!..
| |
| |
Eene zaligheid hier beneden, in de vereenzelviging van twee wezens geheel liefde voor elkander; eene eeuwige zaligheid hier boven in de ineensmelting van twee zielen!. Ach! ik zou de uitverkorene geweest zyn, door de Godheid aengeduid, om het hoogste geluk op aerde te genieten! doch was zulks eene mogelykheid?
Een mensch kon slechts die vraeg beantwoorden, de vader van Maria.
En wat had hy gezegd?
- Ik wil u komen smeeken, om my myn kind terug te schenken! Het was dus uitzinnig voor my, aen eene vereeniging tusschen ons beide te denken. Er zyn wilde volkeren, die de zonne aenbidden als eene godheid, welke aen alles leven en bestaen schenkt, maer zy vermogen haer slechts te aenbidden met ter neêrgeslagen oog: zy kunnen den blik niet spiegelen, in dat brandpunt van licht en vuer; wie dit stout zou wagen, wierd het oog blind gestraeld. Zy ook was myne zon: de gedachte aen haer was het heil myns levens!.. Zou het my dan ook nimmer toegelaten zyn, tot myne zon te mogen opzien, zonder streng gestraft te worden?.. Ach! wat lot zou er my dus op aerde beschoren zyn? - Sterven van wanhoop! sprak de zwakheid in my. - Neen, neen, zwak wil ik niet zyn, maer wat doen? wat doen? - Zoo niets het vaderhart bewegen kan, dan moet gy u opofferen,
| |
| |
raedde de rede, zou Maria wel gelukkig kunnen zyn, indien haer vader haer zyne liefde onttrok?
My opofferen? ach! wat zou er dan van my geworden?
- Er zyn menschen op de wereld, die zich zelven vergeten, en leven voor anderen; die de oogen van de aerde hechten, en steeds op den hemel gevestigd houden. Wat deed een Vincentius à Paula? wat doen de ware navolgers van Christus?.. Zoo wereldsche tegenspoed u treft, zoek troost in de godsdienst, en er zal sterkte in uw gemoed dalen. - Zoo fluisterde het geloof, de hoop, en de goddelyke liefde my in.
Den ganschen dag bragt ik in nadenken door; eindelyk was myn besluit vast genomen; toen het avond werd, en mynheer Van der Hoeve terugkwam, scheen het my, dat ik eene eeuw in marteling had geleefd.
- Freê-altyd-wys, begon hy, gy weet het thans: myne dochter bemint u hartstogtelyk, en ik ontveins het niet, gy zyt harer liefde waerdig; maer zeg my, en stel u eens in myne plaets: kan ik, een der rykste nyveraren van de stad, een man, die in betrekking staet, met al wat ryk en aenzienelyk is, die zich slechts in de hooge wereld in zyn element voelt, slechts by menschen van zynen stand, vry ademt en leeft, kan ik wel de hand myner eenige dochter aen een werkman schenken? zou ik my daerdoor in de oogen, van al wie met my handelt en ver- | |
| |
keert, niet belachelyk maken?., achter myn rug zou men met my den gek scheren; men zou den spot dryven met myne lage gevoelens, zoo als men die noemen zou: het ware stof leveren voor spotprinten; de liedjeszangers zouden op de straten de daed bezingen, als een wonderverschynsel in den gang der aerdsche zaken... Ach! verwytingen kan ik verduren, maer onder de miskenning en de spotterny zou ik bezwyken!
- Mynheer, antwoordde ik, zoo bedaerd het my mogelyk was, regtzinnigheid voor regtzinnigheid. Ik ga u gansch myn gevoelen bloot leggen, en geef dan uwe uitspraek. Ik ook bemin uwe dochter, met de reinste en heiligste liefde... Zoo zy myne echtgenoote niet worden kan, dan huwe ik nooit. Aen u dus de keuze: u boven de spotterny van menschen, verslaefd aen vooroordeel en gebruiken, te verheffen, of wel toegeven en er onder buigen: ons geluk of wel ons ongeluk bewerken... Zoo gy waerlyk een vaderhart bezit, zoo gy uw kind innig lief hebt, dan zult gy u eene opoffering kunnen getroosten, die wy overigens door onze liefde en dankbaerheid, u zoo ligt mogelyk zullen dragelyk maken.
- Ach! gy bedriegt u, ik heb myne dochter lief als het licht myner oogen, en toch ben ik zoo zeer aen de groote wereld gehecht en verslaefd, zoo zeer vrees ik hare mispryzing, dat ik haer liever zou zien sterven,
| |
| |
dan toe te stemmen in haer huwelyk met een werkman!
En dit uitroepende, peilden de oogen van mynheer Van der Hoeve hem uit het hoofd, en staerden my aen, als of zy my gingen verslinden.
Uwe uitspraek is wel wreed, mynheer!.. was myn zucht.
Ach, hernam hy kalmer, ik gevoel myn ongelyk, de rede is tegen my: maer ik ben te zwak, om tegen ingewortelde vooroordeelen te worstelen: ik kan niet toestemmen, het is boven myne magt: ach! heb medelyden met my!..
Mynheer, raedde ik, overweeg nog eens alles goed in u zelven, vooraleer eene onwederroepelyke uitspraek te vellen. Ik zou u willen bidden en smeeken, om uw harte te ontroeren en te bewegen, zoo my dit betaemde; doch daertegen verzet zich myn gevoel van eigenwaerde, want ook myn eigen geluk en toekomst is hier op het spel, en gy zoudet kunnen denken, dat ik handel uit eigen belang. Zoo ik echter een middel wist, om het geluk uwer dochter alleen te verzekeren, afgescheiden van het myne, al moest ik my het grootste ongeluk op den hals halen, al moest ik in de hevigste marteling langzaem sterven, nog zou ik hem zegenen, die my dat middel zou kenbaer maken: dit kan u doen oordeelen, over de onbaetzuchtige en reine gevoelens, welke my bezielen.
| |
| |
- Ik wist u op uwe hoogte te schatten, Freê-altyd-wys. Ach! waert gy in den hoogen stand geboren, met wat vreugd zou ik u myn zoon noemen, en u het geluk van myn kind toevertrouwen! Nu kan ik niet: breng my alles in wat rede, gevoel en waerheid, u kunnen ingeven, ik kan niet. Ik zou my in de hooge wereld niet meer durven vertoonen, het hoofd van schaemte niet meer durven oprigten, zoo ik hierin toestemmen moest. Ach, gy jongeling, die het hart op de regte plaets hebt, die honderdmael edeler van ziel zyt dan ik, beraem middelen met my, die my mynen hoogmoed en tevens myne dochter laten behouden; red my, want zoo myn kind stierve door myne schuld, dan zou de wroeging my ten grave slepen! Ach! ik bid u, offer gy u op; gy alleen bezit een hart, dat zich boven de menschelyke zwakheid en het ongeluk verheffen kan!
Mynheer Van der Hoeve lag voor my op de kniën gevallen; hy knelde myne handen in de zyne, en besproeide die met tranen.
Ach, mynheer! weende ik insgelyks, weet gy zoo een middel: ik ben bereid.
Doe haer den afstand zien, die tusschen u beide bestaet; tracht haer te overtuigen, dat zy daerdoor met u niet gelukkig zou kunnen zyn, en trouw met een meisje uit de burgerklas: ik zal u hiertoe de middelen aenschaffen, door u eene schoone som geld te schenken....
| |
| |
- Spreek my van geen geld, mynheer, onderbrak ik, het is aerdsch slyk voor my! Wat de vooroordeelen der wereld betreft, myn geweten verzet er zich tegen, om die te verregtvaerdigen, en eene andere vrouw zal ik niet huwen, omdat ik haer niet zou kunnen beminnen, en dus ongelukkig zou moeten maken. Zoek eerlyke middelen! -
Ach! riep hy nu als wanhopig uit, zou ik my dus aen u bedrogen hebben! En verbergt gy onder eene schors van zielengrootheid, niet den fynsten list en slimheid? Denkt gy my eindelyk te overhalen? Zoo ik tot zulk een uiterste komen moest, weet dat ik u beide vervloeken zou!
Hy rigtte zich op in gansch zyne hoogte, en nam eene dreigende houding.
Ach, myn brave Freê, myn Freê-altyd-wys, snikte myn vader, gy hoort het: het is u onmogelyk mejuffer Van der Hoeve gelukkig te maken: denk dus aen zulk een huwelyk niet meer, en is de liefde van eene vrouw voor u verloren, wy zullen door onze liefde het gemis trachten te vergoeden.
- Vader, troostte ik, vrees niet, ik zal my boven myn ongeluk verheffen, en dit op de edelste wyze mogelyk: ik zal mejuffer Van der Hoeve schryven, en zy volge dan de ingevingen van haer hart.
| |
| |
- Mynheer, vervolgde ik, my tot mynheer Van der Hoeve wendende, ik zal u niet meer verontrusten, door eenige aenspraek op de hand uwer dochter. God beware my den vadervloek over het hoofd van een kind te trekken, maer ik lade u eene groote verantwoordelykheid op de schouders. Gy alleen zult u by God te verregtvaerdigen hebben over uwe handelwyze jegens uwe dochter. Myn geweten zegt my, dat ik my regtschapen heb gedragen: mogt uw geweten u ook dergelyke verzekering geven! Voor verscheidene jaren, ga ik my gansch van de wereld afscheiden, men zal zelfs van my niet meer hooren gewagen: geef my slechts de verzekering, dat myne ouders, gedurende dien tyd, geen gebrek lyden zullen.
Ach! myn zoon! wat gaet gy doen? gilden angstig myn vader en myne moeder te gelyk.
Lieve ouders, antwoordde ik, er heerschen nog vele ondeugden, misbruiken en vooroordeelen op de wereld, en ofschoon volgens my de beschaving steeds voortgang doet, gaet dit slechts zeer langzaem in zyn werk. Er zyn mannen noodig, mannen van moed en zelfsopoffering, edele zielen, die den vaerwel aen de wereld en haer genot zeggende, ware voorbeelden van menschenliefde worden, navolgers van Christus, den God-mensch, die geheel menschenliefde was. Zoo de vooroordeelen der
| |
| |
wereld my hebben getroffen, ik wil er anderen voor bevryden: ik wil het woord Gods, de leer van gelykheid en broedermin verkondigen; ik ga priester worden! Vader, God schonk zyn eigen zoon aen de aerde, om de liefde onder de menschen te prediken en voor het menschdom te boeten, wees edelmoedig als God was, en laet ook uw zoon, het werk van den zone Gods helpen voortzetten. En gy, moeder, troost u in uw leed met de gedachte, dat ook de moeder van God, zoo veel op aerde geleden heeft!
Myne ouders wisten geene reden in te brengen, om my hunne toestemming te weigeren: in tegendeel, zy geloofden ook dat ik in myn toestand geen edeler besluit nemen kon. Mynheer Van der Hoeve beloofde in hun onderhoud te zullen voorzien: hiermede was alle moeijelykheid uit den weg geruimd; met myne spaerpenningen, welke tot eene redelyke ronde som beliepen, kon ik de onkosten myner studie van het priesterschap bestryden.
Toen mynheer Van der Hoeve ons verliet, drukte hy my dankbaer de hand, en zegde:
Gy hebt een vader zyne dochter, en eene dochter haer vader teruggegeven.
Ach! spraekt gy waerheid! zuchtte ik diep.
|
|
Auteursrechtvrij