Freê-altyd-wys

X.

Eenigen tyd na het hier bovengemelde voorviel, kwam ik vrolyk naar huis. Myn vader vroeg my de rede myner blygeestigheid: de goede man hield er nog altyd veel van om my te ondervragen, en met my te redeneeren: dat was zyn grootste vermaek, en ik voldeed gaerne aen zyn verlangen.

[p. 110]

- Vader, antwoordde ik, in de handen vryvende, goed nieuws! Er is nog eene verbetering in onze werkmans vereeniging tot stand gebragt. Wy waren thans wel verzekerd tegen ziekte en onbekwaemheid van werken, doch als er eenigen van ons, by gebrek aen werk, dagen of somtyds weken moesten ledig loopen, dan zagen zy zich ook van bestaenmiddelen beroofd. Hierin is er thans voorzien. Een deel van het geld, voortskomende van de vermeerderde winstgeving onzer voortbrengselen, en dat wy thans alle dry maenden deelen, zal in kas blyven, en dienen om een deel van het dagloon in te staen aen deze, welke door gebrek aen werk, zich tydelyk zonder bezigheid zouden bevinden.

Nog meer, vader, er is in algemeene vergadering eene som gestemd, om een jaerlyks feest in te rigten. Wy mogen toch wel eenmael 's jaers te samen feest houden, niet waer, vader? - Alle jaren op sint Eligius, Patroon der smeden, begeven wy ons naer de kerk; wy doen er eene schoone mis celebreeren, die wy godvruchtiglyk bywoonen: wy bidden er God, opdat hy onze vereeniging zegenen, en ons een voorspoedig jaer gunnen zoude. Dan begeven wy ons allen in orde en stilte, naer eene vereenigingsplaets, scharen er ons rondom eene groote tafel, waerop er ons eene voedige maeltyd wordt opgediend: wy eten er smakelyk en broederlyk, en drinken

[p. 111]

er een kloek glas van ons lekker gentsch bier. Er zal eten en drinken genoeg zyn, maer niet te veel: de overdaed zal niet gedoogd worden. Daerna doen wy eenige aenspraken, stellen gezondheidsdronken in, en zingen fraeije vlaemsche liederen. Na dit alles neemt eerst de schoonste plegtigheid een aenvang: dit is de prysdeeling.

Wy hebben onder ons pryzen uitgeloofd.

Voor wie het geheele jaer den vlytigsten zal hebben gewerkt.

Voor den gedienstigsten en beleefdsten der werkgasten in het gesticht.

Voor wie eene nuttige uitvinding of verbetering in eenig werk heeft ingevoerd.

Voor wie het best eene voorgestelde vraeg, betrekkelyk ons bedryf schriftelyk beantwoorden zal.

Voor wie het doelmatigste lezen kan.

En nog eenige andere pryzen van minder aenbelang. Al die pryzen worden toegekend by meerderheid van stemmen: aen de stemming nemen al de werklieden deel.

- Bravo! riep myn vader uit, wie zal durven beweeren, dat zulke knappe werklieden, die elkander aenmoedigen, om den weg van eer en deugd, den weg der beschaving te bewandelen, ruststoorders en oproermakers zyn? - Werklieden, die de belangen van den meester zoo zeer behartigen, als hunne eigene? - Myn zoon,

[p. 112]

de maetschappy is gered, de toekomst baert my geene de minste vrees meer; zulke goede voorbeelden, moeten altyd goede uitwerksels voortbrengen. Immer vond het goede en nuttige navolging. - Laet het onderwys eerst nog diepere wortelen in de volksklassen geschoten hebben, en de vruchten zullen spoedig aenwassen, gedyen, rypen en heerlyk bloeijen. Eere aen u, myn zoon, want aen u, is men zeker weder in grooten deele, dien nieuwen stap, op de baen des vooruitgangs verschuldigd. O! hieraen twyfel ik niet. Heb nogmaels dank, duizendmael dank, myn God, omdat gy ons een zoon geschonken hebt, met zooveel verstand begaefd; een zoon, door wien gy onze oude dagen zegent, en met rozen bestrooit vol van den zoetsten dauw en het blydste vooruitzicht....

Hier hield myn vader plotselings op van spreken: de eene hand sloeg hy voor het oog, en de andere, bevend van aendoening, reikte hy my toe: ik drukte die in beide de myne, en hield ze er driftig ingesloten, als wilde ik die verwarmen. Twee tranen welden hem in de oogen, en vielen hem op de hand. Met welgevallen aenschouwde hy die, en bemerkte:

Zulke tranen van blydschap zyn toch meer waerd dan kostelyke perelen; zy verkwikken het hart, en wat doen zy goed!

Ach! wie zou den weg van het goede, brave en

[p. 113]

deugdzame niet bewandelen, als men daerdoor de hem dierbaerste wezens op aerde, zulke stonden van zalig genoegen laet beleven?

Na eenige oogenblikken van diep stilzwygen, hernam myn vader.

- Myn zoon, thans van wat anders gesproken. Weet gy wel, dat gy te veel uw eigen geluk voor het onze opoffert? Zooveel vergen wy niet van u. Voor ons vergeet gy geheel uw zelven. Denkt gy dan het harte van den mensch zoo eng, dat er slechts plaets in is, voor éene liefde, voor de kinderliefde? - Reeds zyt gy in den loop van uw dry-en-twintigste jaer, waerom denkt gy nog aen het huwelyk niet? Ach! ik zou u willen in het bezit zien eener brave vrouw, en vóór ik ten grave dale, de kinderen van myn eenig kind willen zegenen.

Daer gy een kundig werkman zyt, wint gy een redelyk schoon dagloon; daermede voorziet gy in ons onderhoud, en gy wilt niet, dat ik in myn ouden dag, het werk van metsersknaep nog verrigte. Het is uw pligt voor ons te werken, daer wy zoo langen tyd voor u hebben gewerkt: zoo spreekt gy. Ik weet het, die tael is de tael van den besten der zonen, doch zoo ik wederkeerig handelen wil, als goede vader, dan is het ook myn pligt, het geluk van myn kind, niet uit het oog te verliezen. Geloof my, myn zoon, al moest ik in myn ouden dag droog

[p. 114]

brood eten, al moest ik genoodzaekt zyn myne laetste levensdagen in het oud mannenhuis te slyten, het geluk dat ik zou smaken, door u een gelukkig huisvader te zien, in het bezit eener brave vrouw en lieve kinderen, zou ruimschoots al myne ontberingen vergoeden!

By het hooren van die tael der verhevenste ouderliefde, sprongen op myne beurt my de tranen uit het oog.

- Vader, weende ik, doe my niet wankelen in myn pligt: ik herhael het u hier plegtig: wat ik eet, zult gy immer eten; wat ik drink, zult gy drinken; waer ik woon zult gy woonen, zoo lange God u het leven schenkt, en moge het nog lange jaren wezen! Geloof my: des morgens zou ik over den dorpel myner deur niet durven gaen, zoo ik uw vaderlyken zegen niet ontvangen had: ik zou vreezen, dat de steenen my zouden bezeeren, de menschen zich van my, met verachting verwyderen, en de huizen my op het hoofd storten, om my onder hun puin te begraven, als onwaerdig het daglicht te aenschouwen.

En wat eene vrouw betreft, vader, ik heb nog geen meisje gevonden dat my liefde heeft ingeboezemd: het is waer, ik ben ook nog nooit naer dergelyk meisje op den zoek geweest.

- Maer toch, myn zoon, hebt gy zeker somtyds wel in de gedachten huwelyks plannen gevormd, u eene toekomst voorgesteld?

[p. 115]

- Vader, hernam ik, gy weet dat ik nooit lieg: ik zal u de echte waerheid verklaren. Ja, ik heb my in den geest meermalen eene maegd voorgesteld, met de hoedanigheden, welke ik in haer wenschen zou, om de gezellin myns levens te worden. Ach, het was een schoon en heerlyk beeld, dat ik in myne gedachte vorm en leven schonk! Eene maegd, rank van gestalte, met schoone trekken, edel van uitdrukking, eene maegd, wier zicht alleen, eerbied en ontzag inboezemen zou. Daerby, zedig in hare kleeding, deftig in hare houding, gebaerden en spraek; begaefd met gevoel, geest en verstand. Eene vrouw, die my zou begrypen en met my redeneeren....

- Zoon, onderbrak myn vader als verschrikt, wat doet gy? Wie schetst gy daer af? Mejuffer Van der Hoeve? Ach! ik heb het gevreesd!

En de oude man sloeg als wanhopig, de beide handen op het hoofd.

- Vader! riep ik ontsteld uit.

Geen ander woord kon my van de lippen. Ik daelde in myn gemoed, in de diepste vouwen myns harten, riep my alles in het geheugen, wat ik ooit, betrekkelyk mejuffer Van der Hoeve, had gedacht en gevoeld, en ondervroeg my: of het wel waer was, wat myn vader vermoedde en ik haer beminde? Voor haer zou ik alles gewaegd hebben, zelfs myn leven; haer minste wensch

[p. 116]

was my een bevel; geen enkel onbetamelyk of onkiesch woord mogt men van haer spreken, of ik trad op als haer verdediger, en deed den spreker beschaemd zwygen; ja, meermalen was het gebeurd, dat ik haer naem, by die myner ouders in myne gebeden had gemengd, en ook voor haer geluk en welzyn den zegen des Hemels had afgesmeekt.

Waren dit blyken van liefde? Ach, de woorden myns vaders bragten my zonderlinge denkbeelden in den geest. Ik, het bezit van mejuffer Van der Hoeve verlangen! Ik, die met moeite hare kleederen had durven aenraken, die myne blikken in de hare niet zou hebben durven spiegelen, uit vreeze van eene heiligschennis te begaen; ik, die my in haer byzyn zoo gering en klein gevoelde, en my slechts iets geloofde, door de aenmoedigende woorden, welke zy my toesprak! Ik haer bezit betrachten! - Ach, neen! zulk een verlangen was nooit in myn hart ontstaen, en nu men my aen het mogelyke bestaen van zulk eene liefde denken deed, zag ik te wel den afstand, tusschen my en haer opgeworpen, om zulk eene uitzinnigheid te durven koesteren.

Ik trachtte de vrees myns vaders te stillen, en hem hier omtrent gerust te stellen; de goede man bad my:

- Myn zoon, vestig dan uwe liefde op een meisje, uit den werkmansstand, trouw zoo haest mogelyk....

[p. 117]

- Maer vader, was myne opmerking, zoo ik nu geen lust tot trouwen gevoele, en ik niet zoo spoedig eene vrouw vinde, die ik beminnen kan?

Myn vader bedacht zich:

Ik ben dwaes, hernam hy, ik vergeet dat de liefde zich geene wetten laet voorschryven, en haren oorsprong uit het gevoel put: handel volgens uw goeddunken, myn zoon, gy redeneert met meer verstand dan ik: ik weet niet, wat raed ik u geven moet.

Hier eindigde ons onderhoud.