|
| |
VII.
Des anderendags sprak ik met eenige der oudste en verstandigste werklieden, over de middelen waerop ik gedacht had, om eene hulp te vinden, die wy, in geval van ziekte of onbekwaemheid van werken, als een regt konden eischen. Zy keurden myn gedacht en voornemen volkomen goed, en waren verwonderd over deszelfs eenvoudigheid: zy konden niet begrypen, hoe het
| |
| |
mogelyk was, dat zy zelve daer nog niet hadden aen gedacht.
De grootste moeijelykheid was nu, eene zael te vinden waer wy ons konden vereenigen. Herbergen waren er genoeg, die niets zoo zeer verlangden, dan ons eene zael daertoe te mogen afstaen, doch ik wilde de gelegenheid tot eene drinkparty vermyden: ik wist by ondervinding, dat onder de werklieden, by glas en kan vereenigd, velen al spoedig de matigheid vergeten, en de bekende woorden bewaerheden: wie het gevaer zoekt, zal er in vergaen.
Ik wilde het gevaer vermyden, en daertoe dacht ik of er geene mogelykheid zou geweest zyn, om onze vergadering in een der ledige magazynen van het gesticht te houden.
Hiertoe had ik eene toestemming noodig: de hoofdbestierder was afwezig, doch ik dacht, dat de toestemming van den onder-bestierder daertoe wel voldoende was, daer het eene zaek gold, die niemand in iets kon schadelyk zyn, maer wel integendeel, ons, werklieden, veel voordeel aenbrengen moest.
De onder-bestierder hechtte zyne volle goedkeuring aen myne voornemens, en zegde dat ik in zynen naem, de sleutelen naer het huis van mynheer Van der Hoeve mogt afhalen, en hy alle verantwoordelykheid op zich nam.
| |
| |
De vergadering werd vastgesteld op den Zondag namiddag om dry ure. Des Zondags morgens begaf ik my naer het huis van den hoofdbestierder: ik vroeg er de sleutelen. Ik had my schoon gewasschen, geschoren en myn beste kleeding aengetrokken.
De dienstmaegd leidde my in eene voorzael.
Die zael was rykelyk, doch vooral met smaek versierd.
Ik voelde altyd in my eene neiging, eene aentrekking naer het sierlyke en kunstschoone, en wanneer ik soms myne blikken op zoo iets verzadigen mogt, dan bragt ik altyd aengename stonden door: zoete streelingen vervulden myn binnenste, en ik ademde als in eene volmaektere wereld.
Zulke gewaerwordingen kwamen my in die zael over. Een schoon schilderstuk boeide er vooral myne aendacht. Het verbeeldde: de bekoring.
Eene jeugdige schoone maegd stond tusschen den geest des goeds en den geest des kwaeds. Deze spreidde voor haer oog goud, juweelen, kostbaerheid en rykdom, alle wereldsche ydelheden ten toon; gene wees op den hemel, gezichteinder eener eenzame baen, vol distels en doornen. Op het indrukwekkend gelaet der maegd, spiegelde zich den hevigen stryd af, tusschen goed en kwaed, die in geest en hart gevoerd werd.
De aenschouwing van dat lief tafereel, een juweeltje
| |
| |
der kunst, joeg my als een zwerm van gedachten in het brein. Zeker blaekte in my al het vuer der poëzie, dat den kunstenaer moest bezield hebben, welke er bestaen en leven aen geschonken had. Ik stond daer in myn zelven verdiept, alles vergetende wat er zich rondom my bevond, en slechts oogen hebbende om te bewonderen, en een hart om te gevoelen.
Ik weet het niet, maer lang zeker stond ik daer reeds, toen eene stem my uit myn zoeten droom wekte.
- Mynheer! sprak men achter my.
Ik verschrikte en wendde my plotselings om.
Daer zag ik voor my mejuffer Van der Hoeve staen!
- Vergeef my, mejuffer, stamelde ik verlegen, het is geen mynheer.... ik ben het....
Ik zweeg, want ik wist waerlyk niet, wat ik gevoegelyk antwoorden moest. Doch zy liet my niet lang in eene verlegene houding, en sprak half schertsend:
- Ik heb daer myn vermaek gehad in u dat schilderstukje te zien bekyken. Hoe vestigde er zich uw blik op! Ge moet een liefhebber van schoone schilderyen zyn... Doen uwe oogen niet zeer, van zoo lang gestadig iets te aenstaren?
Door my dus lachend en gemeenzaem aen te spreken, was ik al spoedig van myne verlegenheid hersteld, en antwoordde insgelyks op half lachenden toon:
| |
| |
- O neen, mejuffer, want ik bewonderde met de oogen myner ziel.
Die enkele woorden schenen hare scherts te hebben verdreven, want zy werd eensklaps ernstig en hernam:
- Vergeef my, mynheer....
- Mejuffer, onderbrak ik, ik ben maer een werkman, en myn naem is Freê.
- Freê-altyd-wys, niet waer? De onder-bestierder heeft my uw eertitel bekend gemaekt. Vergeef my weder myne eerst gesprokene woorden, gelyk gy dit reeds eene eerste mael hebt moeten doen. Ik dacht niet dat ik het woord toestuerde aen een man, die aen een goed hart een verheven geest paert. Gy bewonderdet met de oogen uwer ziel, gevoelt gy dan wat het kunstschoone is!
- Als het kunstschoone bestaet in natuer en waerheid naby te komen, dan ja, mejuffer, geloof ik er een gevoel van te bezitten, want zie, dat schilderstuk daer heeft my gansch ontroerd: het deed my denken aen aerdsch, vergankelyk geluk, en aen hemelsche, eeuwige zaligheid; aen listen en lagen, aen de bekoring, waertegen schoonheid en maegdelyke zuiverheid gedurig moet stryd voeren. Die maegd daer is schoon als de ontlokene roos, zuiver als de blanke lelie, wat gaet zy doen? Zal zy de moed hebben, om door distels en doornen den geest des goeds te volgen, langs den weg, die ten hemel leidt? Zy
| |
| |
aerzelt: zy werpt een zydelingschen blik op goud en edele gesteenten: zy is bekoord. O God! bescherm haer, sta haer by!... Hoe velen zyn er dus niet gevallen!
- Gy verwondert my, Freê-altyd-wys, sprak mejuffer Van der Hoeve, gy zyt geboren om dichter en redenaer, of wel om een kunstenaer te worden, maer niet om een werkman te blyven.
- Zulks is myne gedachte niet, mejuffer. In vroegeren tyd hadde ik misschien met myne geleerdheid alleen, my een weg kunnen banen, omdat dan het onderwys in de lagere klassen nog niet was doordrongen, doch nu het onderwys meer verspreid is, en het getal geleerde menschen dagelyks aengroeit, zyn er onder deze, die zich gedwongen gevoelen werkman te worden, omdat het getal broodwinningen, die de geleerdheid verschaffen kan, beperkt is, en hoe grooter getal er zich deze willen aenmatigen, hoe geringer door de mededinging de winst wordt, dermate dat men thans mannen van wetenschap vindt, die min geld winnen dan een handig werkman. Er zal eens een tyd komen, dat alle menschen zullen geleerd zyn: zoo dan eens allen met hunne geleerdheid een bestaen wilden vinden, wie zou er dan het land bebouwen, brood bakken, kleederen maken? -
- Gy hebt eene rede voor alles, merkte zy op, zoo ver dacht ik niet.
| |
| |
- Nu, mejuffer, dael ik uit myn Hemel van poëzy op de aerde terug, en ik verzoek u de sleutelen van het magazyn, waerin wy onze vergadering mogen houden.
- Ja, sprak zy, my de sleutelen toereikende, ik wilde u zelf die ter hand stellen, om u geluk te wenschen over de heerlyke gedachte, die gy daer hebt opgevat. De onder-bestierder heeft my gansch uw plan uitgelegd. Ga zoo voort, Freê-altyd-wys, en men zal by uw schoonen naem, nog dien van de voorzienigheid der werklieden voegen.
Nooit heb ik my inwendig meer gevleid gevoeld, dan by het hooren dier lofspraek. Waerom onze zwakke natuer niet bekennen? Welligt sproot zulks voort, omdat zy zulke schoone lippen ontvallen was.
Ik nam de sleutelen uit de fraeije hand, die zy my toereikte, groette eerbiedig, en verliet het hart vol aengename gewaerwordingen het huis van den hoofdbestierder.
Des namiddags waren al de werklieden van het gesticht ten getalle van meer dan honderd, op gestelde uer en plaets vereenigd. Er werd een bureel samengesteld. De oudste der werklieden nam het voorzitterschap waer, twee anderen het kommissarisschap, en ik werd geheimschryver.
Het bureel nam plaets aen eene tafel, en de werk- | |
| |
lieden schaerden zich in eene ronde. De voorzitter klonk met eene bel, en eensklaps volgde daerop de grootste stilte.
Toen beklom ik op verzoek een stoel, en voerde het woord, als volgt:
Waerde gezellen,
Het doel, waerom wy deze vergadering beroepen hebben, is om te beraedslagen over middelen, die ons zouden toelaten, wanneer ziekte of eenige onbekwaemheid van te werken ons treft, eenen onderstand te vinden, dien wy allen zouden kunnen inroepen als een regt. Wanneer thans iemand van ons ziek valt, dan is hy en zyn huisgezin gedwongen, de liefdadigheid van goede menschen af te smeeken: gelukkig mag hy zich achten, wanneer die hem niet ontbreekt; want by ongeluk is de eerste deugd van alle ryken nog de liefdadigheid niet, en klopt men meer dan eens, aen een doovenmans deur: dus dat er onder ons zeker wel zyn, die reeds weten, wat gebrek en honger lyden is. Om hierin te voorzien, en ons in het vervolg tegen zulke ongevallen te behoeden, hebben wy, na rype overweging en beraedslaging met de oudste en ervarendste onzer gezellen, het volgende plan beraemd, dat wy de eer hebben u voor te stellen.
Hier ontwikkelde ik de gansche samenstelling eener maetschappy van onderlingen bystand, waervan elk lid,
| |
| |
vermits een wekelykschen inleg van eenige centiemen, in geval van ziekte of onbekwaamheid van werken, regt op een bepaelden onderstand heeft, en ik eindigde met de volgende woorden:
Gezellen, het is de vereeniging, de onderlinge bystand, die ons vooruit helpen moet; dit begrepen onze voorvaderen, en daerom hadden zy die schoone instellingen ingerigt, welke zy ambachten en neeringen noemden. Zy wisten die door wetten te doen beschermen en eerbiedigen, en door het voorstaen der belangen van al de leden, duerzaemheid by te zetten. Die vereenigingen van ambachten en neeringen bragten veel by, tot nadere kennismaking, waeruit meerdere broederliefde voortsproot, tot het voortplanten van vaderlandsche zeden, en het beminnen van vaderland en moedertael. - Zy hielden veel goeds in, maer ik wil het gaerne bekennen en de waerheid hulde doen, zy hadden ook hun kwaed: zy waren wat te willekeurig ingerigt, en beperkten te veel de individuële vryheid; dit werd de oorzaek hunner vernietiging; doch, gezellen, is dit eene rede, om wy het goede dier instellingen te versmaden? - Onze vereeniging in maetschappy van onderlingen bystand, zooals ik die heb voorgedragen, is iets van het goede, dat de neeringen inhielden: ander goed kunnen wy er nog uit overnemen, maer later, op tyd en stond. Dus, gezellen,
| |
| |
stemt gy toe in het inrigten onzer maetschappy? Eenige centimen in de week is voor ieder eene kleinigheid, die wy op het eene of het andere sparen kunnen: deze op zyne kleederen, gene op zyn verteergeld, en wie zou voor zulk eene kleinigheid, zyn huisgezin tegen de ellende niet willen verzekerd zien?
Hier hield ik op van spreken, en stapte van den stoel: de voorzitter verving er my op, en riep tot de vergadering:
- Gezellen, onze Freê-altyd-wys is te zedig; hy wil ons en anderen een deel toeëigenen van de eer, die hem alleen toekomt: hy alleen vormde de gedachte en het ontwerp der maetschappy van onderlingen bystand: aen hem alleen de eer! - Ik moet het niet vragen, ik zag het aen de aendacht, die gy zyne woorden verleendet, aen de teekenen van goedkeuring die gy gaeft; gy allen stemt toe in de inrigting onzer maetschappy: ik stel voor bedankingen te stemmen aen hem die de hoop, de trotsch, de voorzienigheid, de redder zyner lydende broeders in den arbeid is: aen Freê-altyd-wys!...
- Bravo! bravo! riepen honderde stemmen te gelyk! Leve Freê-altyd-wys! Vivat!
En op een oogwenk was ik als van myne plaets gerukt, en voelde ik my op de schouderen van twee herkulen torschen. Men droeg my in zegeprael rond, men
| |
| |
klapte met de handen, men juichte en tierde. Grooter kon de geestdrift niet zyn, waermede ik bejegend werd.
Het zweet der vermoeijenis barstte my uit, toen men my los liet: blyde was ik, wanneer ik my aen die huldebewyzen onttrekken kon, maer inniger toch nog blyder, omdat myn vurigste wensch, met den besten uitslag bekroond werd. Al de werklieden, ten getalle van honderd-dertig, lieten zich inschryven als leden der maetschappy! Zy was ingerigt, en kon wekelyks over eene redelyke som beschikken!
Eenige dagen later hadden wy het genoegen Nikolhartje-teêr zyn werk te zien hernemen. Hy betuigde dat het vooruitzicht van zyn huisgezin voor ellende bevryd te zyn, de helft zyne genezing had bespoedigd. De geneesheer en alles betaeld, bleven er hem nog eenige franken van het geld onzer omhaling over: deze mogt hy niet behouden, zegde hy, zy behoorden hem niet toe; en hy vroeg my om regtvaerdig te handelen, wat hy met dat geld doen moest?
Ik gaf aen de gezellen de nauwgezetheid van onzen vriend te kennen, en wy beslisten dat hy het geld storten zou in de algemeene kas onzer maetschappy. Onnoodig hier te zeggen, dat de man zich verhaestte om ook als lid ingeschreven te worden, want hy had nu ondervonden, van welk nut een verzekerden bystand kon zyn. - | |
| |
Ik had ook het genoegen, onzen hoofd-bestierder by zyne weder te huis komst, onze vereeniging in dergelyke maetschappy te hooren pryzen, en er zelfs zyne ondersteuning aen te beloven.
|
|
Auteursrechtvrij