|
| |
VI.
Des anderendags morgens vóór het gewoon uer, bevond ik my reeds op myne plaets in het werkhuis. Niet zoo haest waren er al de werklieden vereenigd, of ik nam het woord, en sprak hen in dezer voege aen:
- Myne goede vrienden, is het u bekend, dat onze brave gezel Nikol, dien gy den bynaem hebt gegeven van hartje-teêr, ziek, ja zeer ziek te bed ligt? Gy weet
| |
| |
dat hy voor het onderhoud eener vrouw en zes nog jonge kinderen te zorgen heeft. Nu hy ziek is en niets wint, zal het u niet verwonderen, dat de nood zoo spoedig in zyn huis is gedrongen. Zyne vrouw en kinderen moeten honger en gebrek lyden, zoo zy niet spoedig geholpen worden. Raedpleegt eens uw hart: wy hebben allen wezens die ons dierbaer zyn, het zy ouders, broeders en zusters, vrouw en kinderen: de ellende kan ons ook overkomen: hoe vurig zouden wy dan ook niet verlangen om bygestaen te worden? Ik spreek enkel tot uw goed hart, tot uw gevoel: ik schryf niemand geene wet voor, doch zou het niet waer zyn, wat onze voorouders als spreekwoord aennamen: wy zyn op de wereld geplaetst om elkander voort te helpen? - Zegt eens, vrienden, wat moeten wy doen? Onze brave gezel laten naer het gasthuis dragen, en zyne vrouw en kinderen in ellende laten kwynen en dwingen te bedelen?
Myne woorden bragten het gewenscht uitwerksel voort: nog sprak ik toen reeds alle handen in de zakken voelden, en alle stemmen riepen, als in éene versmolten: eene omhaling voor Nikol-hartje-teêr, den braven vader, den goeden echtgenoot! Freê-altyd-wys maekt zich meer en meer zyn bynaem waerd! Toe, Freê, doe de ronde!
Ik liet het my geene tweemael gezeggen: ik nam myne
| |
| |
klak in de hand, en ging rond om ieders vrywillige gift in te zamelen. Ik gaf het voorbeeld en wierp het eerste geldstuk in. De ingezamelde som overtrof aller verwachting: zy was voldoende om den zieke en zyn huisgezin, gedurende twee weken aen de ellende te ontrukken.
- Vrienden, sprak ik, na het eindigen der inzameling, ware het niet allerwenschelykst, zoo wy eene waerborg hadden, dat wy ook, indien eene ziekte ons het werken onmogelyk maekt, op eene zekere hulp mogten rekenen? En ware het niet schoon, zoo wy deze hulp als een regt mogten inroepen, en slechts aen ons eigen zelven verschuldigd waren?
- Ach! konden wy dat! hoorde ik zeggen, de zwaerste steen ware van ons hart geligt!
- Freê-altyd-wys weet een reddingsmiddel, anders zou hy de kwael niet durven aentoonen, riep er een luid op, toe, groot verstand, laet ons het plan hooren dat ons redden moet, en wy verheffen u in den derden hemel!
- Niet zoo spoedig, myne goede makkers, hernam ik, wy moeten aen het werk, ons uer is daer geslagen: maer, zondag, dan zyn wy vry en hebben wy den tyd, om eens alles rypelyk te overwegen. Ook moet ik my nog met eenige onzer oudste en ondervindingrykste gezellen, over de zaek onderhouden: hun raed en inlich- | |
| |
tingen zyn my noodzakelyk. Dus de zaek tot zondag uitgesteld; het uer en de plaets der byeenkomst zal u later worden bekend gemaekt. En nu, aen het werk!
- Veroorloof my nog eerst eene enkele aenmerking, riep eene andere stem, wy hebben daer allen, volgens ons krank vermogen, iets gegeven, om onzen ongelukkigen gezel Nikol-hartje-teêr, ter hulp te komen. Indien wy iemand by onzen hoofdbestierder afvaerdigden, om ook zyne gift te verzoeken: een welzegger, by voorbeeld, die de tong goed draeijen kan, om hem de woorden zoo zoetjes weg op te disschen?
- Goed gedacht! riep de menigte, bravo, Sies-de-woordenvitter; ditmael vit hy goed! Freê-altyd-wys zal zich daermede belasten!
Ik nam ook die taek op my, en nu heerschte er op een oogenblik door het gansche gesticht de grootste werkzaemheid.
Uit het hierboven gemelde zal men zeker hebben kunnen opmaken, dat byna iedere werkman van het gesticht, een bynaem droeg. Dit was by ons als elders ingevoerd door een oud gebruik, nog in alle werkhuizen en fabrieken in zwang. Zoo hadden wy nog by ons: Jan, vriend van 't nat; Klaes de zeerwerker; Bruno de Meisjesplager; Jaek de gazette; Lieven de knorrepot; elk zoo bygenaemd volgens eene hoedanigheid, die men
| |
| |
hem toekende. Onder deze waren er eeretitels en spotnamen, doch beide bragten iets goed voort.
Wie een eeretitel bezat, trachtte zich deze meer en meer waerdig te maken, en wie een spotnaem droeg, deed zyn best om hem niet lang te verdienen.
Zoo was Klaes-de-zeerwerker, dus bygenaemd, omdat hy een rap en vlug werkgast was, zoo trots op zyn naem, dat hy byna van zyn werk niet dorst opzien, uit vreeze van aen zyn titel geene eer te doen.
Zoo had Jaek-de-gazette, dus bygenaemd, omdat hy alle dagen het voorgevallen nieuws wist te verhalen, niet slapen willen gaen, zonder zyn dagblad te hebben gelezen, om des anderendags morgens het laetste nieuws te kunnen mededeelen.
Ik zelf en myn oude vriend Nikol-hartje-teêr, deden ons best om op te hoogte van onzen titel te blyven.
Daerentegen maekte Sies-de-woordenvitter sedert hy dien naem droeg, op ieders gezegde zooveel dwaze opmerkingen niet meer als voortyds; Jan, vriend van 't nat, gaf zich zooveel aen den drank niet meer over; Bruno-de-meisjesplager, liet de meisjes wat meer in rust; en Lieven de knorrepot, trok by het minste woord geen leelyk gezicht meer.
Des middags, toen het klokje luidde, dat ons vyfkwaertuers toestond, om het middagmael en een weinig
| |
| |
rust te nemen, begaf ik my eerst, vóór ik naer huis trok, naer de wooning van mynheer Van der Hoeve, onzen hoofdbestierder.
Eene meid opende my de deur, en ik vroeg om mynheer een woordeke te mogen spreken.
Mynheer was afwezig, en afwezig voor acht dagen.
Het spyt my grootelyks, meisje, sprak ik, ik kwam voor eene dringende zaek.
En ik zuchtte diep.
Ik wilde my juist verwyderen, toen er eene zaeldeur openging, en de dochter van mynheer Van der Hoeve voorkwam, die myne woorden gehoord hebbende, vroeg of zy de zaek weten mogt en er niets aen doen kon?
Mejuffer Van der Hoeve was twee jaren jonger dan ik: zy bloeide slechts in haer achttienden zomer, en echter boezemde reeds haer persoon eerbied en ontzag in, aen al wie haer naderde. Niemand hadde het gewaegd, haer vrymoedig in het aengezicht te staren: een enkel harer blikken hadde zulke stoutheid gestraft, door u beschaemd het oog te doen nederslaen. Daerby was zy rank van gestalte, hare trekken waren edel en schoon van uitdrukking, en eene zekere fier- en waerdigheid straelde door in hare houding, gebaerden en spraek... Zy bezat alles wat eene koningin zou verlangen, om te gebieden, te beheerschen en bewondering op te wekken.
| |
| |
In de tegenwoordigheid eens mans, gevoelde ik my nooit verlegen, noch onthutst: ik dacht my altyd zyns gelyken, doch voor mejuffer Van der Hoeve geplaetst, was ik gansch bedwelmd: ik besefte myne minderheid, en geloofde myne hulde verschuldigd te zyn aen het schoonste werk, dat de hand Gods de aerde vergund heeft: eene volmaekte vrouw.
Ik groette met eene eerbiedige, zoo beleefde buiging als het my mogelyk scheen, verontschuldigde my op de wyze, waerop ik my aen haer vertoonde, met vuile werkkleederen aen het lyf, zwart van aengezicht en handen; daerna liet ik haer in weinige woorden myn verzoek kennen.
- Het spyt my, was haer antwoord, dat myn vader afwezig is: zeker zou hy een zyner brave werklieden in dergelyke omstandigheid ter hulp komen...
Ik zag op hare trekken, dat zy aerzelde, en er een stryd in haer binnenste plaets greep, of zy op eigen gezag eenige hulp toestaen zou, of wel de terugkomst van haer vader daertoe afwachten: dit stortte my moed en hoop in.
Ik begon te spreken van armoede, lyden en ontbering, van Christelyke liefde en broederpligt, van het loon Gods: ik sprak lang, met gevoel en waerheid: ik geloof dat ik waerlyk welsprekend was. Sprekende sloeg ik myne
| |
| |
oogen ten gronde, doch toen ik eindigde, wierp ik een blik op myne lieve aenhoordster. Zy weende; dikke tranen vielen van onder hare schoone wimpers!
Dit ziende, werd ik ontsteld.
- Ach, mejuffer, riep ik uit, die tranen zal ik my nooit vergeven, verontschuldig my; myn voornemen was niet u eenige droefheid te veroorzaken.
Laet my weenen, sprak zy, die tranen doen my goed; doch gy, brave en eerlyke werkman, edele ziel, zult gy my wel myne eerste koele woorden vergeven! Ik zonde u haest weg zonder hulp en troost voor een ongelukkigen, ik, die alles in overvloed bezit. Slechts uwe woorden hebben my myn pligt herinnerd, en my de waerheid leeren kennen: gy hebt my gansch ontroerd! Ach, ik moet wel schuldig en hatelyk in uwe oogen schynen! Doch daer, om myn misstap te herstellen, zie, zyn twintig franken voor het ongelukkig huisgezin, en zoo die eerste hulp niet toereikend is, kom my nogmaels spreken.
Twintig franken! uitdrukken hoe blyde ik was, toen ik die in myne klak hoorde rollen, ware my onmogelyk: ik geloof dat ik van vreugde omhoog sprong.
- Over uw gedrag zou ik nooit een oordeel hebben durven stryken: uwe eerste woorden konden u ingegeven zyn, door billyke redenen. Dank, duizendmael
| |
| |
dank, mejuffer, was myn antwoord, de zegen van een gansch huisgezin zal u eeuwig vergezellen!
Na nog eene diepe groetenis was ik hiermede de deur uit. Te huis gekomen, verhaelde ik gansch myn wedervaren aen myn vader, en samen maekten wy de volgende opmerking.
Het woord vermag veel, zeer veel op het gemoed van den mensch. Ieder hart heeft zyne gevoelige snaren, en wanneer men die weet aen te raken, kan men hieruit altyd voordeel trekken, om goede hoedanigheden te doen gedyen. Mejuffer Van der Hoeve had in den grond het hart zeer goed; zy moest slechts overtuigd, bewogen, ontroerd worden, om de ingeving van het goede te volgen. En zoo is het 't geval met de meeste menschen. En myn vader en ik trokken hier de gevolgtrekking uit, dat hoe meer menschen het woord zullen magtig worden, de kunst bezitten, om te doen gevoelen en te overtuigen, hoe nauwer de samenleving zich zal ineensluiten, hoe meer men elkaêr zal leeren kennen, schatten en waerdeeren, en daerdoor het algemeen welzyn bevorderen. En wy dachten, dat een goed en geregeld onderwys, op vaste gronden onder al de klassen des volks verspreid, hiertoe het meeste bybrengen kan.
Des avonds, na het eindigen van het werk, spoedde ik my naer de wooning van Nikol-hartje-teêr; de man
| |
| |
leed nog altyd aen de koorts, doch zoo hevig niet meer. Ik wierp het ingezamelde geld op de tafel. Toen Nikol al die geldstukken hoorde rammelen, deed hy eene beweging, als wilde hy uit zyn bed springen: de vrouw viel haest in onmagt van blydschap, en de kinderen dansten, als of er een rykdom in huis was!
Ik bleef niet lang in de wooning; ik was niet bestand tegen al die dankbetuigingen, welke als op my regenden. De kinderen, de vrouw, zy hingen my allen aen het lyf, besproeiden my met tranen, kusten myne kleederen, myne handen: te midden dit alles verloor ik byna het hoofd. Ik rukte my met geweld los, wenschte Niko! eene spoedige herstelling en vlood weg.
|
|
Auteursrechtvrij