|
| |
| |
| |
III.
De goede man kon redelyk wel lezen, en een weinig schryven. Die kennis was hy ook aen zyne moeder verschuldigd, en gelyk deze hem die aengeleerd had, zoo leerde hy my. Zy had hem eenige boeken nagelaten, waervoor hy zulk eene groote zorg droeg, als waren het heilige reliquien. Zyne boekery bestond uit Thyl Uilenspiegel; Reinaert de Vos; Het leven van de heilige Genoveva van Braband; De heerlyke en vrolyke daden van Keizer Karel; Ourson en Valentyn, en een boekdeel gedichten van vader Cats. Reeds honderdmalen kon hy die boeken uitgelezen hebben, en telkens hy die weder herbegon scheen het met een nieuw genoegen. Het was in deze dat hy my eerst de letteren leerde kennen, en vervolgens oefende in het spellen. Hierin een weinig gevorderd, begon hy my ook te leeren schryven. Aerdig ging dit laetste in zyn werk, maer echter op eene wys, dat het my als een aengenaem tydverdryf voorkwam.
- Kom, Freêke, sprak myn vader, wy gaen letterkens maken.
| |
| |
En hy zette zich op de knien in het zand, dat den vloer tooide, en my nevens hem. Met den vinger trok hy dan in het zand eene A, die ik myn best deed om na te maken. Toen ik daerin geslaegd was, toonde hy my wat er aen myne letter ontbrak om goed te zyn, en zoo deed hy vervolgens met al de letteren van den A.B.C. Wanneer hy bemerkte, dat het spelen in het zand, zoo ik het noemde, my begon te vervelen, dan vaegde hy hetzelve van een deel des vloers weg, nam eene bakkerskool, en begon dan op den blooten vloer zwarte letteren te trekken. Dit was een nieuw en ander spel voor my, eene afwisseling van het eerste, en daeraen begon ik dus met nieuwen yver. Na de zwarte letteren kwam de beurt aen witte van kryt, en zoo wist myn vader my te leeren, als of het kinderspel ware, zonder moeite en geestesinspanning. Dit was ook een spaerzaem middel, want zoo bedierf ik noch papier, noch pennen, noch inkt, dat men my slechts later verbruiken liet, wanneer ik myne letteren in het zand, en met kolen en kryt redelyk goed maken kon.
Wy bewoonden in een der volkrykste wyken van de stad Gent, een klein, laeg huisje van één verdiep, dat slechts twee kamerkens bevatte. Eens, het was in het jaer 1828, toen ik den ouderdom van negen jaren telde, kwam myn vader al lachende, byna al springende, ons huisje
| |
| |
binnengeloopen: nog nooit had ik hem zoo vrolyk gezien.
- Wat is er nu gebeurd, riep moeder, gy hebt toch zeker buiten mynen wete geen lot in de lotery genomen, en gy komt toch met geen prys naer huis? Gy weet dat ik vyand van dat waegspel ben, de ondergang van zoo menig huisgezin!
- En indien ik nu toch éénmael die zonde bedreven had, en het lot my gunstig ware geweest? vroeg vader nieuwsgierig naer het antwoord van moeder wachtende.
- Ik zou u eerst bekyven, sprak zy, omdat gy uw geld aen een lot gewaegd heb.
- En daerna, vrouw!
- Daerna? lachte zy, daerna zou ik God bedanken omdat hy ons het lot heeft laten gunstig zyn.
Myn vader lachte insgelyks by die openhertige bekentenis van moeder, en antwoordde:
- Neen, vrouw, ik zou nooit myn geld in eene lotery wagen! er bestaet geen grooter vyand dan ik van dat waegspel, helsche bekoorder, die duizenden naer rykdommen haken doet, welke zy nooit bezitten kunnen. Gezegend moet de dag zyn, op welke men dit spel verbieden zal! Het is iets beters dan dat, vrouw! Leve onze burgemeester! Leve 't magistraet van Gent!
En dit laetste roepende, zwaeide hy zyne klak, en wierp die in de hoogte.
| |
| |
Zulke blyken eener bovenmatige blydschap verbaesden myne moeder meer en meer.
- Maer, man, sprak zy ongeduldig, zeg toch de rede uwer blydschap, of ik zou wel denken, dat gy u door een drinkenbroêr hebt laten verleiden, en in de eene of andere kroeg eenige dubbele bakskens geledigd hebt?
Foei, vrouw, zulke gedachte van my!.. dat de kroeghouders met kalanten als ik leven moesten, zy zouden nog niet eenmael ter maend eten mogen, dat weet gy wel... Neen vrouw, myne blydschap put hare oorzaek uit iets edels, iets schoons en grootsch! Voortaen zullen de kinderen der werklieden een kosteloos onderwys kunnen genieten; er is in den gemeente raed der stad beslist dat er kostelooze scholen zullen opgerigt worden! O de kinderen des volks moeten nu niet meer dom en onwetend blyven, hun geest en verstand gaet ontwikkeld worden! Zy zullen niet langer meer geneigd zyn, om dierlyk genot te zoeken in drank en overdaed, in wulpschheid en slempery. O wacht thans een twintig, dertigtal jaren, wanneer het onderwys zyne vruchten onder het wordend geslacht zal geschoten hebben, en uit de kinderen des volks zullen er mannen van geest opryzen, die nieuwe ontdekkingen zullen doen in kunsten en nyverheid; anderen, die het woord zullen magtig worden, en schryven voor broederliefde en menschheid, die den oorlog zul- | |
| |
len verklaren aen alle vooroordeel, om regt, rede en billykheid te doen zegepralen!.. O vrouw, zie ik kan zoo niet al uitdrukken wat ik denk en gevoel, maer ik zie in de toekomst zoo groote veranderingen, te weeg gebragt door het onderrigten der volksklas; ik zie de samenleving zoo verbeteren, de menschen daerdoor zoo volmaekt worden,... dat... dat... ach! ik weet niet meer wat ik zeggen wil, maer ik zou als die prinses uit zeker kindervertelseltje, door eene tooverroede willen in een slaep van twee honderd jaren ingesluimerd worden!
- En waerom?... vroeg myne moeder.
- O, vervolgde hy in vervoering, dan zullen er geene vuige en lage driften meer het menschelyk hart kunnen overmeesteren: het onderwys, de bron van alle beschaving, zal overtuigen dat er slechts geluk voor allen in onderlinge broederliefde bestaen kan. Wie zou er nog dronkaerd kunnen zyn, als hy overtuigd is, dat de drank hem onder de dieren verlaegt, zyn ongeluk bewerken moet, hem in de oogen van andere menschen afschuwelyk en verachtelyk maekt? Wie zou er zich aen ontucht willen overleveren, zoo hy voor oogen kon houden, dat hy er zyne gezondheid door ondermynt en een vroegtydigen dood te gemoet loopt?.. Wie zou eene moord kunnen doen, zoo hy voorop kon narekenen, wat wroeging en gewetensangst deze na zich sleept?... Wie zou een
| |
| |
evenmensch in ellende, hulp en bystand weigeren, zoo hy nadacht, dat hy ook in nood en ellende dompelen kan, hoe ryk hy ook is, en dan ook vurig naer verzachting in zyn leed wenschen zou!.. O, het onderwys zal de menschen leeren denken, redeneeren, overtuigen!.. Wat gouden eeuw zal men dan beleven! Eenieder onderwezen in zyne maetschappelyke pligten zal het huiselyk geluk waerderen; vrede en genoegen vinden by eene brave vrouw, omgeven van een bloeijend kroost! Nergens misdaed, drift, ondeugd meer: overal regtzinnigheid, deugd, liefde, eendragt! O God! laet my inslapen tot dien tyd, laet my een enkelen dag dus de samenleving in hare volmaektheid aenschouwen, en ik zal uw naem gebenedyden!
Dus was de beteekenis dier uitboezeming van myn vader: hy wierp een helderen blik in de toekomst, een blik vol hoop, zoo als zyn hart... Het is jammer, dat ik die eenvoudige woorden in myn geheugen niet heb kunnen terugvinden, welke hy gebruikte. Hy had meer woorden van noode dan wy, met onze hoogdravende zinsneden; zyne uitdrukkingen waren ongekunsteld, want zy sproten uit zyn eenvoudig hart en gevoel, en daerom waren zy juist vol naïveteit en oorspronkelykheid, ja zelfs vol dichtervuer.
Nog nooit had ik myn vader zooveel kracht en klem
| |
| |
aen zyne woorden hooren geven. Ik was dan nog zoo jong, en echter herinner ik my nog zeer goed derzelver beteekenis. Ook zyne houding en gebaren staen my nog in het geheugen geprint.
Hy stond in het midden der kamer; zyne voeten raekten met moeite den grond: hy had zich uit gansch zyne hoogte opgerigt. Zoo scheen hy my een halven voet langer dan gewoonelyk. Zyne zwarte oogen schoten vuerstralen: de rimpelen waren van zyn hoog voorhoofd gedreven, dat blinkend glad en effen scheen De linker hand drukte hy op zyn hart, en zyne regter hief hy met den wysvinger uitgestoken, in de hoogte. Het scheen, als of hy tot begeestering vervoerd, met zyne gedachten boven de aerde zweefde.
Doch myne moeder, die hem in zyne idealen werelden maer moeijelyk volgen kon, rukte er hem medoogenloos uit.
- Ja, sprak zy schertsend, en als gy nu voor twee honderd jaren ten minste gaet inslapen, wat zal er gedurende dien tyd van uwe vrouwe en uw kind geworden?
By het hooren dier woorden schoot myn vader als uit eenen diepen droom: de begeestering was weg: hy bevond zich op onze aerde terug.
- Vrouwe, sprak hy als weemoedig, waerom laet gy my toch geen oogenblik aen myn zelve over: ik was daer zoo gelukkig in myne gedachten!
| |
| |
Myne moeder gevoelde haer ongelyk en zweeg: myn vader zag in hare oogen, dat zy spyt over hare woorden gevoelde; daerom nam hy haer vriendelyk by de hand, en hernam:
- Vrouw, wordt ge niet gewaar, dat onze eigene belangen, voor een groot deel in myne blydschap opwegen? Ons Freêke zal nu kunnen naer school gaen, een goed onderwys ontvangen, en mogelyks nog een geleerd man worden!
- Ik zal naer school gaen als de ryke kinderen, vader? riep ik uit, - O, ik dank u: wat zyt ge toch braef, vader! En ik begon te dansen, te zingen, en in de handen te klappen. De rede myner kinderlyke vreugd moest hieruit voortvloeijen, dat myn vader my dikwyls onderhield, over al de schoone dingen, die men op eene school onderwyst.
- Ik kan u wat leeren lezen, schryven en een weinig cyferen, kind, sprak hy somtyds, ja, volgens myn eenvoudig verstand leeren redeneeren, doch daermede is het al. Ik zou uw geest met meerdere kennissen willen verrykt zien: zoo als met de geschiedenis van ons land, met de zeden en gebruiken onzer voorouders, dan nog met al het merkwaerdige, dat er op de wereld te bewonderen is, en wat er in vreemde landen bestaet... O, het is toch zoo schoon, als men over alles redeneren kan, als
| |
| |
men alles begrypt en uitleggen kan, wat men hoort, ziet en gevoelt!.. Er zyn scholen waer men dat alles leert, doch om op die scholen te gaen, moet men geld hebben, om den meester te kunnen betalen, en wy bezitten geen! Maer laet ons hopen: de tyd zal komen op welke een werkmanskind ook een goed onderwys zal genieten kunnen. Eerlang zullen de magtigen der aerde hiervan de noodzakelykheid moeten inzien.- Door zulke gesprekken had myn vader van myne vroegste kindschheid af, in my den zucht doen geboren worden, naer geleerdheid en kennis, en hiervan was myne blydschap, by het vernemen, dat ik nu ook ter school mogt gaen, een natuerlyk gevolg.
|
|
Auteursrechtvrij