Freê-altyd-wys

II.

Myn vader was een metsersknaep: in zyne jeugd Napoleon als soldaet hebbende moeten dienen, waren dus zyne beste jaren om een ambacht te leeren, verloren

[p. 14]

gegaen. Van den soldatendienst ontslagen, met half vervrozene styve voeten, die hy als eene herinnering aen den noodlottigen veldtogt van Rusland in zyne vaderstad toonen kwam, was hy gelukkiglyk nog goed om mortel te maken voor de metsers, water te putten, en diergelyken arbeid te verrigten. Moeijelyk viel het hem, om met een mortelbak geladen, eene ladder op te klimmen: en dit is immers het byzonderste als ook het gevaerlykste werk van een metsersknaep: echter wist hy dit gemis aen bekwaemheid te vergoeden, door zyne naerstigheid aen het werk, waeraen men hem gebruiken kon, door zyne beleefdheid, en vooral door zyne verduldigheid. Zoo deed hy zich van de meeste bazen beminnen, en hen belang in zyn lot stellen.

Men noemde hem Simon den goeden man.

Gy mogt hem het grootste ongelyk van de wereld aendoen, nog vervoerde hy zich tot geene gramschap. Met gepaste, eenvoudige, bedaerde woorden zou hy u overtuigd hebben, dat gy niet wel met hem handeldet: hy hadde tot het gevoel van uw hart gesproken, en gy zoudet een mensch zonder ziel moeten geweest zyn, om ten laetste uw ongelyk niet te bekennen, en zyne vergiffenis af te smeeken. U zoo ver gebragt hebbende lachte hy minzaem, reikte u vriendelyk de hand, en sprak:

[p. 15]

Kan men zich beter wreken dan op zulk eene wys? Is dit niet de ware kunst om zyn vyand te ontwapenen, en hem tot betere inzichten te brengen?

Ach! de goede man! van vyanden maekte hy vrienden, en verpligtte hen dusdanig dat zy gedwongen waren hem te achten en te beminnen. Dikwyls vroeg men hem:

- Máer, Simon, waer haelt gy toch al die schoone woorden? al waren wy zoo hard als eene rots, gy weet ons te kneden als deeg?

En Simon antwoordde:

- Myne moeder was eene verstandige vrouw: in de zuiverheid harer eenvoudige ziele, wist zy het goede van het kwade te onderscheiden. Zy leerde my van jongs af denken en redeneren. Toen ik iets verrigten wilde, dan vroeg zy my altyd, waerom ik dat verrigten wilde, en ik moest haer telkens myne reden verklaren. Dan begon zy met al myne woorden te ontleden, en alles op te werpen, wat zy vóór of tegen myn voornemen wist in te brengen. En dit met zulk eene juistheid van opmerking, met zulk eene eenvoudige klaerheid, dat men aenstonds oordeelen kon, of het voornemen langs de schael der geregtigheid, of wel langs die der ongeregtigheid oversloeg; of het wel meer goed en voordeelig, dan wel slecht of nadeelig zyn kon. En altoos eindigde myne moeder hare opmerkingen met het spreekwoord: verzint eer gy begint.

[p. 16]

Dit spreekwoord is de grondregel van myn gedrag geworden: ik verzin altyd voor aleer ik iets begin.

Zoo sprekende trachtte myn vader altyd zyn gezegde door voorbeelden te staven, als door het volgende:

- Myn metser zegde eens tegen my: Simon, wy gaen den baes verlaten; een andere baes heeft my een voorstel gedaen. Ik zalzes stuivers daegs meer winnen, en gy drie stuivers en half. Reken eens na wat verschil! Ik heb hem myn woord gegeven, op voorwaerde als gy er in toestemt om my te volgen.

- Laet ons dit eerst goed verzinnen eer wy beginnen, - was myn antwoord, als gewoonelyk. Voor hoe lang kan die baes ons werk geven?

- Ha, Simon, hy heeft een groot huis aengenomen, dat op vier maenden geheel moet opgebouwd zyn. Is het werk op dien tyd niet geheel voleindigd, dan moet hy voor elken dag, dien hy er langer aen besteed, vyftig franks schadeloosstelling betalen: zoo spreekt de voorwaerde. Het is nu reeds twee maenden...

- Gedoog, Sies, dat ik u onderbreek. Uwe woorden doen my reeds gissen, dat die baes zeer noodig een zeker getal metsers ten spoedigste opstellen moet, wil zyn werk in tyds voleindigd zyn. Daerom mag hy nu op eenige stuivers niet kniezen, wil hy die verkrygen kunnen. Maer dat werk eens voltrokken zynde, wat zal hy

[p. 17]

dan met ons doen? Zal hy ons boven het gewoonelyk dagloon blyven betalen? zal hy ons dan zelfs nog kunnen werk geven tegen het gewoonelyk dagloon?

- Dat weet ik niet, - sprak Sies.

- Dan vervolg ik. Gy kent het gebruik, niet waer, Sies? De laetst aengekomen werklieden zendt men de eersten weg, wanneer het werk begint te ontbreken. Daer zouden wy natuerlyk van de laetst aengekomen zyn en dus gevaer loopen van de eersten, en welligt al spoedig, zonder werk te vallen... Hier, by onzen tegenwoordigen baes, zyn wy van de oudste werkers: en daer onze baes een eerlyk man is, regt in handel en wandel, kan hy ons maer van de laetsten wegzenden, wanneer er byna geen werk meer zyn zou; en wanneer er weder werk komt, moet hy ons van de eersten terugroepen. Zeg nu eens, Sies, wel overdacht, langs wat kant helt de kans voor ons over om het meeste voordeel te genieten?

Sies drukte my de hand:

- Wy blyven by onzen tegenwoordigen baes, Simon; duizendmael dankbaer voor uwe goede les.

Op dezelfde wyze als myne grootmoeder het verstand van myn vader had trachten te ontwikkelen, handelde myn vader met my. Niet zoo haest was hy van zyne bezigheden te huis gekomen, of hy begon my te ondervragen, over alles wat ik gedurende den dag verrigt had:

[p. 18]

hy prees wat hy goedvond, en berispte my zacht over datgene, wat hy uit eene slechte neiging wist voort te spruiten. Door eenvoudige woorden, vatbaer voor myn kinderlyk begrip, deed hy my verstaen, waerom ik dit doen, en dat laten moest.

Het dagloon van een metsersknaep is zeer gering, en daermede kan men maer, als men nog altyd werk hebben zou, op de armoedigste wyze in het onderhoud van vrouw en kind voorzien. Doch myne moeder deed ook haer best om een stuiverken te winnen. Zy kon redelyk goed naeijen, en maekte hemdens, jakken en rokken voor de vrouwen uit de buert. In den zomer deed zy haer best, om eenige franken op zyde te kunnen leggen, die dan dienden om in den winter te verleven, een jaergetyde dat myn vader altyd eenige weken zonder werk viel, waerdoor hy evenwel niets van zyne goede hoop verloor; want deze bleef hem immer by, even als de moed myne moeder. Ach! hoeveel dank ben ik hun daervoor niet verschuldigd! Die gestadige eenstemmigheid van gemoedsgesteltenis die ik altyd in myne ouders bemerkte, is oorzaek dat moed en hoop als bestanddeelen van myn leven zyn geworden, en my nooit hebben verlaten: nog nimmer heb ik van het menschdom gewanhoopt!

Wist men hoe weldadig goede voorbeelden op het gemoed van een kind werken!

[p. 19]

Myn vader achtte zich voor niets te goed. Gedurende de weken van werkstaking werd hy koopman in vodden, beenen en oud yzer. Om hierin handel te dryven is er weinig geld van noode: eenige franken is voldoende.

Vroeg in den morgen stond hy dan op, maekte zelf de koffy voor het huisgezin, wierp een zak op den rug, en doorliep zoo al de volkrykste wyken der stad, met kloeke stem roepende: zyn er geene vodden, oud yzer of beenen te koop! Zoo won hy toch iets, ofschoon op verre na zooveel niet, als wel zyn dagloon van metsersknaep beliep: maer zoo bestreed hy toch de armoede, en moest hy tot den rang van bedelaer niet afdalen.

Wie werkman is zal begrypen wat sterk hart men in het lyf hebben moet, om zulke middelen by de hand te kunnen nemen, ter ontsnapping aen de ellende. Velen zouden zich liever de vingeren van de hand byten, zich laten sterven van honger als zulks te doen. En inderdaed, het is wel ongelukkig, als men zulk eene harde worsteling tegen de ellende voeren moet, en het ware zeker beter zoo er middelen bestonden, die behoeden, dat de werkman tot zulk een verval komen kan. Doch in dergelyken staet van zaken: welk gedrag is het prysbaerst, het bewonderens- en lofwaerdigst?

Het gedrag van den werkman, die wanhopig zich van honger laet sterven, - of wel de handelwyze van hem,

[p. 20]

die stout den bedelzak op den rug neemt, en zyn nood aen menschen klagen gaet, die hem helpen kunnen, - of wel het doen van den man, die maer alle middelen uitzoekt en in het werk stelt, om de bete broods te verdienen, noodig tot onderhoud zyner levenskrachten?

Den eersten zal men beklagen met de woorden: het is wel ongelukkig, dat zulks in onzen tyd voorvallen kan!

Den tweeden behoeft men meer moed toe te kennen: zyn gedrag zal prysbaerder voorkomen, omdat hy betrouwen stelt in de liefdadigheid zyner evenmenschen, omdat hy tegen een vooroordeel worstelen durft, dat de armoede als eene schande aenziet, alsof men niet arm en tevens eerlyk zyn kon; omdat hy prys aen het leven hecht! Men heeft ook het regt om in sommige gevallen een fieren bedelaer te zyn, die voor niemand ter wereld blozen moet, noch den blik ten gronde slaen, en dit zou de eerlyke en brave werkman zonder werk toch wel zyn mogen; aen iedereen zou hy vry mogen zeggen:

- Ik ben werkman, ik wil en kan werken, en vraeg niets liever dan te werken, doch nu is er nergens werk te bekomen ten ware gy my bezigheid kondet bezorgen en my iets laten verdienen. Doch dit valt u onmogelyk, zegt gy? Welnu, ondervraeg dan uw geweten, en zegt het u dat gy vermogend zyt, geld en goed bezit, en iets missen kunt om my by te staen, dan zyt gy verpligt in

[p. 21]

naem van God en der menschheid, in naem der broederliefde en der samenleving, my in myn nood te helpen en te ondersteunen; zoo niet, heb ik werkman het regt u te laken en uw gedrag te schandvlekken.

Dit is de tael, die de bedelende brave werkman zou mogen voeren, en zeker zou het een verstokt hart moeten zyn, om aen zulke woorden weerstand te bieden, als hy zich in de mogelykheid zou bevinden, de ellende van zyn evenmensch te lenigen.

Het gedrag van den eerlyken werkman, die bedelen durft als hy zich in nood bevindt, zal niemand durven afkeuren, doch het gedrag van deze, die alles waegt en beproeft, die zich voor niets te goed kent, die tot zelfs de vuilste uitwerpselen opraept en vergaert, zal zeker de meeste achting en bewondering wegdragen.

Onder deze behoorde myn vader. Hy hadde gebedeld, ja in den gestrengsten, uitersten nood; alleen dan wanneer geen enkel middel om iets te verdienen, hem ware overgebleven.