Alexander de Grote

[p. 98]

Hoofdstuk XV.
Het einde van het leger.

Ook in de andere Perzische steden hadden de gouverneurs, die door Alexander aangesteld waren, zich misdragen. Toen ze hoorden, dat de koning met de rest van zijn leger op komst was, namen ze de vlucht. Sommigen gingen naar Macedonië, waar ze leugenachtige berichten over hem verspreidden. Anderen gingen naar Griekenland en trachtten de Griekse steden over te halen, tegen de koning op te staan. Ook in het leger nam de ontevredenheid toe. De hogere officieren namen het hem ook nu weer kwalijk, dat hij gehoor gaf aan de klachten van de Perzen en Macedoniërs strafte. Daarom stuurde hij hen terug naar Europa en hij stelde Iranen, Bakhten en Skythen in hun plaats aan. Tegelijkertijd moedigde hij de officieren, die hem altijd trouw gebleven waren, aan, de Perzische taal te leren, Perzische levensgewoonten over te nemen en met Perzische vrouwen te trouwen. Hij gaf hun kostbare huwelijksgeschenken en stelde hen aan op hoge posten. Oude Macedonische veteranen dreven daarmee de spot. En op weg naar Babylon kwam de groeiende ontevredenheid tot een uitbarsting.

Alexander had bepaald, dat Babylon, op het kruispunt van de grote karavaanweg en de rivier de Euphraat, de hoofdstad van het Perzische rijk moest worden. Terwijl hij van Soesa op weg was naar Babylon, trok hij met het leger door de moerassen om een versperring, die de Perzen in de Tigris hadden gelegd, op te ruimen.

‘We leven niet in een tijd van oorlog,’ zei hij, ‘en hoeven dus ook niet bang te zijn, dat een vijandelijke vloot de rivier opvaart naar de stad.’ Bij die tocht door de moerassige streek, morden de oude Macedoniërs, die vonden dat ze maar nodeloos opgehouden werden. Alexander stelde voor hen te ontslaan. Ze konden dan naar huis terugkeren met een som geld, die ze bij hun ontslag uit de dienst zouden ontvangen. Daarmee waren

[p. 99]

ze echter niet tevreden. Velen van hen hadden van wisselaars grote bedragen geleend en ze vreesden, dat het geld, dat Alexander hun wilde uitbetalen, door hun schuldeisers in beslag zou worden genomen. Daarom bood de koning aan die schulden bovendien nog te voldoen. En dit leek te mooi om waar te kunnen zijn. De veteranen wezen het aanbod af. Ze wilden naar het vaderland terug en wel zo gauw mogelijk, maar niet zonder dat Alexander zelf ook meeging. In plaats daarvan scheen hij van plan in Perzië te blijven en Perzische soldaten in dienst te nemen.

‘Hij heeft ons, die jarenlang onder hem gediend hebben, niet meer nodig,’ zeiden ze. ‘Waarom stuurt hij ons niet zonder meer weg?’

De koning zelf weigerde eindelijk er nog langer met hen over te spreken. Hij stuurde boodschappers, aan wie ze hun grieven konden meedelen, maar die werden door hen uitgejouwd. Toen Alexander dit hoorde, werd hij woedend. Hij stormde zijn tent uit, gevolgd door een paar van zijn officieren, klom op een kar en beduidde de soldaten om te zwijgen.

‘Wat mij betreft, mannen, mogen jullie gaan waar je wilt en wanneer je wilt......,’ begon hij.

‘Wij zijn geen mannen meer!’ viel een schorre stem hem in de rede. ‘We zijn spoken...... geesten...... armzalige overblijfselen van wat eens mannen waren...... en we nemen van jou, Alexander, geen bevelen meer aan!’

Wit van woede sprong de koning van de wagen tussen het volk in. Hij greep de soldaat, die zo vermetel gesproken had bij de borst en duwde hem in de armen van de lijfwachters, die achter hem aan kwamen. Toen een luid gemompel van protest ontstond, greep hij nog een paar anderen ook. Dertien gevangenen gaf hij over aan zijn lijfwacht. Maar hij beval hun de mannen nog niet weg te voeren.

‘Eer je gaat wil ik jullie nog vertellen, wat jullie zijn geweest voor kerels!’ bulderde hij. ‘Wilden waren jullie, die in de bergen leefden en zich moesten kleden in dierehuiden. Toen heeft mijn vader jullie naar de vlakten gebracht. Hij heeft jullie geleerd het land te bewerken en in huizen te wonen in plaats van je schuil te houden in spelonken. Maar omdat het land arm

[p. 100]

was en jullie geen handel konden drijven, leed je toch nog honger. Toen heb ik jullie bij mijn leger ingelijfd. Rijke gebieden hebben we veroverd en schatten hebben we buit gemaakt. Daarbij heb ikzelf in de voorste gelederen gevochten. Ik heb gegeten, wat jullie te eten kregen. Ik heb de vermoeienissen met jullie gedeeld. Wie van jullie durft zeggen, dat hij meer geleden heeft dan ik?’

Hij zweeg even. Een doodse stilte heerste rondom.

‘Laat er eens iemand naar voren komen om zijn verwondingen en littekens te tonen en met de mijne te vergelijken!

Opnieuw zweeg hij. De mannen om hem heen haalden diep adem. Niemand verroerde zich.

‘Ik heb jullie naar de overwinning geleid! Het land, dat we veroverd hebben, is niet slechts het mijne, maar ook van jullie! De rijkdommen, die we bezitten zijn van ons allen tezamen! En nu willen jullie naar huis! Welaan, ga dan en vertel de vrouwen in het vaderland, dat jullie je koning hier onder vreemden hebt achtergelaten!’

Met een ruwe beweging van zijn arm schoof hij de mannen, die om hem heen stonden, opzij.

‘Ik wil niemand van jullie meer zien!’ zei hij nog. En driftig stapte hij zijn tent binnen, waarvan de voorhang achter hem dicht viel.

Niemand maakte ook maar een beweging om achter hem aan te gaan......

Toen de koning weg was begonnen de soldaten verward door elkaar heen te praten. Ze moesten erkennen, dat Alexander gelijk had. En het ergste was, dat hij zou doen, wat hij had gezegd. Hij zou hun kostbare geschenken geven, hun schulden bij de woekeraars betalen en hen terugsturen naar het vaderland. En wat zouden de vrouwen daar zeggen van soldaten, die hun aanvoerder in de steek gelaten hadden? Zouden zelfs kinderen hen niet op straat nawijzen? Zouden bedelaars niet vol verachting naar hen spuwen?

Ze waren het er de volgende morgen nog niet over eens, wat ze moesten doen. Toen hoorden ze, dat Alexander Perzische officieren aanstelde als zijn commandanten en zelfs een

[p. 101]

Perzische lijfwacht had gekozen. Wilde geruchten deden de ronde. Allerlei voorstellen werden gedaan; de meest dwaze plannen werden opgevat en ook dadelijk weer verworpen. Eindelijk, op de derde dag, drongen de soldaten, zonderdat ze het van tevoren afgesproken hadden, in een dichte, wanordelijke drom naar de tent van hun aanvoerder. Daar wierpen ze hun wapens neer, hun zwaarden en bogen, lansen, pieken en zilveren schilden. En ze zwoeren, dat ze niet weg zouden gaan, eer ze Alexander gesproken hadden. Toen de koning eindelijk naar buiten kwam, knielden ze neer, ze kusten de zoom van zijn mantel, bogen zich voor hem in het stof, strekten smekend de armen naar hem uit.

[p. 102]

Deze keer kon de koning geen woord zeggen. Er schoot hem een brok in de keel. Hij kreeg tranen in de ogen.

‘Wat ons griefde, was dat je Perzische stamhoofden je broeders hebt genoemd, Alexander,’ stamelde een oude kapitein van de lijfwacht.

‘Zijn jullie dat dan niet eveneens?’ vroeg de koning, ontroerd. ‘Jullie, officieren zowel als soldaten?’ En hij maakte een gebaar, alsof hij hen allen tegelijk zou willen omhelzen.

Toen grepen de mannen naar hun wapens en juichend beloofden ze trouw te zullen blijven tot het einde. Die avond werd er een groot feest gevierd in het kamp en er werden dankoffers gebracht aan de goden. Tijdens de feestmaaltijd zaten de Macedoniërs het dichtst bij de koning aan de tafels, die overladen waren met kostelijke spijzen en dranken. Allen wisten, dat aan het verzet van de veteranen tegen de besluiten van de vorst voorgoed een einde was gekomen.

Toch begreep Alexander, dat hij de soldaten, die heimwee hadden naar hun woonsteden, niet langer in Azië moest houden. Hij besloot hen onder bevel van een van zijn generaals naar Macedonië te sturen.

‘Om mijn komst voor te bereiden en aan te kondigen,’ zei hij. Ieder van hen kreeg dertigduizend gulden. Velen, die zich bijzonder onderscheiden hadden tijdens de veldtocht, kregen bovendien nog allerlei kleinere kostbare geschenken. En op de maat van de muziek marcheerden ze met wapperende banieren af. Geen van de soldaten van het oude leger bleef achter. Alleen een paar van zijn beste vrienden hield de koning bij zich als zijn raadgevers.