Alexander de Grote

[p. 87]

Hoofdstuk XIII.
Terugkeer naar het westen.

Alexander had gehoopt de grens van de wereld te bereiken en de geheimen van het aardrijk te ontsluieren. Die hoop moest hij opgeven en dit kostte hem meer dan zijn manschappen wel konden veronderstellen.

Bovendien moest hij de hoop opgeven het deel van de wereld te vinden, waar de goden woonden. Jarenlang had hij daarvan gedroomd en er in zijn boeken over gelezen. Maar nooit zou hij dat oord met eigen ogen mogen zien.

Langer dan acht jaar was hij steeds verder naar het oosten getrokken. De grootste inspanning had hij zich getroost; alles had hij zich ontzegd. Maar het was tevergeefs geweest. Hij was teleurgesteld, werd onverschillig en soms verbitterd. Nog eer hij met zijn leger de Jehlum bereikt had, stierf Coenus, een van zijn oudste regimentscommandanten, aan de koorts, maar Alexander was er nauwelijks door ontroerd. Hij onderhield zich niet meer met zijn soldaten, zoals hij dat gewoon was geweest en bekommerde zich niet om hun welzijn.

Aan de Jehlum liet hij zijn troepen inschepen. De manschappen namen plaats in de lange, ranke galeien, die door twintig, dertig riemen voortbewogen werden. Paarden en bagage werden in de veel logger, diepgaande boten geladen. Op de steven van de voorste galei staande, bracht de koning zelf uit gouden schalen een plengoffer aan de god van de rivier. Toen gaven de trompetten het sein om te vertrekken. Korte, krachtige commando's weerklonken. De riemen plasten in het water. De Indiërs, die op de hoge oevers van de rivier stonden, riepen hun een laatst vaarwel toe. En de vloot zette zich in beweging.

De soldaten, die elkaar aflosten aan de riemen, waren welgemoed. Ze spanden al hun krachten in en de eerste dagen vorderden de schepen snel. Toen kwamen ze in een gebied van stroomversnellingen en watervallen. De zwaar gebouwde vracht-

[p. 88]

schepen ondervonden daarvan weinig hinder. Handig ontweken de bootslieden de rotsen, die als de ruggen van grote zeemonsters boven de oppervlakte uitstaken en waartegen de golven schuimend opklotsten. Maar de eerste galei met soldaten, die zich in de draaikolken waagde, raakte dwarszee. De voorsteven kwam aan de grond. De achtersteven werd in de diepte getrokken. De boot kantelde en van de inzittenden wisten slechts enkelen zich te redden.

Alexander begreep, dat het niet mogelijk was de tocht verder per schip af te leggen. Hij liet de galeien en vrachtvaarders meren en verdeelde zijn leger in twee groepen. De ene afdeling marcheerde onder bevel van Hephaestion over de linkeroever van de Indus verder: de ander volgde onder commando van Ptolemeus de rechteroever. Kleinere afdelingen van de ruiterij dekten de flanken. De Macedoniërs hadden het gebied van de Mahlova aan de rand van de woestijn de Thar bereikt en werden onophoudelijk aangevallen. De aanvallers waren ruiters, die verbeten vochten en zich liever lieten doden dan zich over te geven. Deze onverwachte aanvallen verdroten de soldaten, die het oorlogvoeren moe waren. In hun verbittering om deze nieuwe tegenslag, die veel oponthoud veroorzaakte, waren ze genadeloos. Ze dreven hun vijanden bijeen en richtten ware slachtingen aan. Elke nederzetting, die ze voorbij kwamen, werd platgebrand. Het vee werd gedood, ook al hadden ze het niet nodig om hun voorraad proviand aan te vullen.

Alexander was vastbesloten niemand, die weerstand bood, te laten ontsnappen. Gewoonlijk voerde hij zelf zijn ruiters aan in de strijd en bij de verovering van de nederzettingen ging hij steeds vooraan. Bijna was hem dit noodlottig geworden. Want bij de bestorming van een vesting was hij de eerste, die langs een ladder tegen de muur opklom. Achter hem aan kwam een van zijn commandanten, Peucestes, en iemand van zijn lijfwacht. Daarna volgde nog een boogschutter. Toen ze met z'n vieren boven op de muur stonden, werden ze van de torens aan de hoeken van de vesting, met pijlen beschoten. Een aantal soldaten wilde de koning te hulp komen en klom de ladder op, maar die brak nog eer ze boven waren.

Alexander, die niet als doelwit van de boogschutters wilde

[p. 89]

dienen, sprong van de muur in de vesting. Een aantal vijanden stormde op hen af, maar ze verdedigden zich nog lange tijd. Eindelijk sneuvelde de soldaat en de koning zelf werd getroffen door een pijl, die in zijn long drong. Peucestes en de soldaat van zijn lijfwacht dekten hem met hun schild en wisten zich staande te houden tot de Macedoniërs de vesting binnen drongen.

Alexander werd naar buiten gedragen terwijl het bloed uit de wond stroomde en schuim op zijn mond stond. En meteen verspreidde zich het gerucht, dat hij dood was. Onder zijn manschappen heerste diepe verslagenheid. Ze hadden gemord, toen hij hen steeds verder naar het oosten liet trekken; ze waren ontevreden geweest, toen ze meenden, dat hij meer belangstelling had voor de Perzen en de halfwilde Afghanen dan voor de Macedoniërs. Maar diep in hun hart waren ze toch aan hem verknocht. En wie zou hen terugbrengen naar Macedonië, als hij gestorven was? Wie zou hen aanvoeren, als ze zich tegen de vijandige stammen moesten verdedigen? Zelfs de regimentscommandanten konden geen plan voor de opmars maken, zonder Alexander te hebben geraadpleegd.

Toen de heelmeesters beweerden, dat de koning nog leefde, geloofden de soldaten hen niet. Ze geloofden het zelfs nog niet, toen Alexander zelf een brief aan hen ondertekende, want ze meenden, dat de commandant van de lijfwacht de handtekening had nagemaakt. En de opwinding in het kamp nam steeds toe. Er werden namen genoemd van generaals, die Alexander zouden opvolgen als legeraanvoerder. En het waren juist de namen van generaals, die niet erg geliefd waren bij de soldaten. Opnieuw dreigden ze met muiterij.

Toen liet de koning zich naar een van de boten brengen en al de soldaten van de beide afdelingen, die aan weerskanten van de rivier gelegerd waren, konden hem zien. Een oorverdovend gejuich steeg op. Baardige veteranen liepen tot aan hun borst toe in het water om de koning te begroeten. Ze wuifden hem toe met groene takken en bossen bloemen. Maar Nearchus berispte zijn vriend.

‘Je vergt teveel van jezelf, Alexander,’ waarschuwde hij. ‘Je hebt niet het recht je leven in gevaar te brengen.’

[p. 90]

Een oude Macedoniër merkte echter op:

‘Laat hem, Nearchus - nog nooit heeft Alexander zijn leven nodeloos in de waagschaal gesteld!’

Lange tijd bleef het onzeker of de koning zou herstellen van zijn verwonding. Hij wilde niet op een draagbaar meegevoerd worden, maar liet zich in een galei langs de rivier vervoeren. Telkens als het leger voor enige tijd halt hield, liet hij scheepswerven en steden bouwen. Dan bestudeerden de Griekse kunstenaars het werk van de Indische beeldhouwers. Griekse sterrenkundigen wisselden hun kennis uit met de Indische. Griekse geneesheren leerden van de Indische heelmeesters hoe ze de koorts en andere vreemde ziekten konden bestrijden.

Eerder dan verwacht was, bereikte het leger Patala, het tegenwoordige Haiderabad. Hier splitste zich de rivier in twee armen, die allebei in de oceaan uitliepen. En ook bij deze splitsing liet de koning, die intussen vrijwel hersteld was van zijn verwonding, een stad bouwen en scheepswerven aanleggen. Zodra de bouwmeesters en manschappen met dit werk aan de gang waren, besloot Alexander met een aantal dertigriems galeien de streek tussen de riviermondingen te verkennen. Omdat de bewoners van die streek bij de komst van het leger gevlucht waren, konden de Macedoniërs geen gidsen krijgen. Bovendien stak de eerste dag na hun vertrek een vreselijke storm op. Er liepen hoge golven, waardoor de galeien hevig slingerden en stampten en het water over de stevens sloeg. Twee van de schepen kwamen met elkaar in botsing en werden zwaar beschadigd; de andere zochten toevlucht onder beschutting van de rivieroever, waar ze gemeerd werden.

Alexander waagde het niet de tocht verder voort te zetten, maar stuurde eerst een patrouille het land in om een paar Indiërs gevangen te nemen, die hem als gidsen konden dienen. Hiermee verstreken een paar dagen. Intussen luwde ook de wind een beetje en nadat de kabels losgegooid waren, vervolden de schepen hun reis. Nauwelijks waren ze echter aan de monding van de rivier gekomen of de storm stak weer op en overhaast zetten ze koers naar een baai, die de gidsen hun

[p. 91]

wezen. De ankers werden uitgeworpen en omdat het tegen de avond liep, maakten de bemanningen hun slaapplaatsen gereed. Enkelen bleven nog in kleine groepjes bijeen zitten praten of dobbelen maar de meesten sliepen al gauw in. Het bleef hard waaien en soms rommelde de donder, maar er liepen geen hoge golven achter de beschermende landtong. Eindelijk verstomden de laatste geluiden. Behalve de wachters, die op de uitkijk stonden, lag iedereen aan boord van de galeien in diepe rust. Kort na middernacht klonken echter luide alarmkreten. Fakkels en flambouwen werden aangestoken. Alexander, die in zijn kajuit op zijn rustbed lag, werd gewekt door het rumoer van stemmen en richtte zich half op.

‘Verraad! De gidsen hebben ons misleid......!’

‘Straf van de goden......’

‘Een wonder......’ hoorde hij roepen. Toen merkte hij ook, dat het schip niet meer zacht schommelde. En het water klokte niet meer tegen de boorden.

Verbaasd sprong hij op. Nog eer hij aan dek was, kwam Nearchus zijn kajuit binnen. Hij zag er opgewonden, maar niet verontrust uit.

‘Het water is weggevloeid...... de zee is leeggestroomd, Alexander!’ riep hij.

‘De zee leeggestroomd......?’ Even leek het, alsof ook de

[p. 92]

koning zelf door dit bericht verbijsterd was en niet wist, wat hij ervan moest zeggen. Het rumoer op de galeien nam toe. Brandende fakkels verlichtten de gehele omtrek. Waar ze die avond ten anker gegaan waren strekte zich nu een modderige vlakte uit met alleen hier en daar nog een plas of een kreek. Een paar man waren in hun angst overboord gesprongen om te proberen of ze lopend op het vasteland konden komen, maar ze zakten tot ver over hun knieën in de weke klei. Half waanzinnig van angst lieten ze zich door hun kameraden helpen om weer aan dek te komen.

Ze hadden duizenden kilometers ver door woestijnen, wildernissen en gebergten gezworven en allerlei gevaren getrotseerd, maar dit leek erger dan alles, wat ze tot nog toe hadden beleefd. Hier schenen ze werkelijk aan de rand van de aarde te zijn, waar de goden de zee hadden laten wegvloeien en hun schepen in de modder verzonken. Ze zochten iemand, op wie ze zich konden wreken en grepen de Indische gidsen, die in overstaanbare taal om genade smeekten. En het verbolgen scheepsvolk zou de ongelukkige kerels vermoord hebben, als de koning en Nearchus niet tussenbeide gekomen waren. Ook Alexander kon geen verklaring geven voor het vreemde, huiveringwekkende verschijnsel. Nearchus die de taal van de Indiërs had geleerd, vroeg er de gidsen naar.

‘Het is niets ongewoons,’ vertelden die. ‘Elke dag en elke nacht vloeit het water weg en valt het strand droog, maar het zal weer rijzen ook.’

De soldaten hechtten weinig geloof aan die bewering. En ook Alexander zelf betwijfelde waarheid. Hij vermoedde een krijgslist en liet de gidsen onder strenge bewaking houden. Urenlang duurde de onrust aan boord van de galeien nog. Toen zagen de Macedoniërs, dat het water werkelijk terugkeerde. Hoger en hoger kwam het. Het omspoelde de schepen. Het kabbelde en kolkte weer tegen de boorden tot ze eindelijk weer vlot waren. De koning liet er rapport over uitbrengen aan zijn geleerden. En zo hoorden zij voor het eerst van het verschijnsel van eb en vloed.