Alexander de Grote

[p. 80]

Hoofdstuk XII.
De slag aan de Jehlum.

De regentijd was aangebroken. Het water stroomde uit de laaghangende wolken. De grond was moerassig. De soldaten konden nauwelijks een plaatsje vinden om 's avonds hun tenten op te slaan. Hun kleren en hun bagage waren doorweekt. Als de zon scheen werd het benauwend heet, maar 's nachts huiverden ze van de kou. Koortsen braken uit. In de versterkte vestingen, die Hephaestion en Ptolemeus langs de afgelegde weg bouwden, bleven honderden zieke en verzwakte soldaten achter.

Radja Ambhi, de onderkoning van het land dat het leger doortrok, had de Macedoniërs als zijn vrienden begroet en Alexander behandelde hem met eerbied. Hij wilde niet, dat zijn soldaten een van de nederzettingen plunderden. In de stad Takshasila, waar hij radja Ambhi ontmoette, bracht hij op het altaar in de tempel een offer aan de Indische god en hij liet zich inlichten over hun geloof. Ze vertelden hem, dat hun god hun verbood een levend wezen te doden, een medemens te bedriegen of zich in te spannen om rijkdommen te vergaren.

Ook nu stemde het de Macedoniërs wrevelig, dat hun koning op zo'n vriendschappelijke voet stond met de Indiërs.

‘Hij bewijst hun meer eer dan ons,’ morden de soldaten. Van dag tot dag groeide hun ontevredenheid en nam hun onwil toe. Alleen door een strenge tucht te handhaven wist de koning de orde nog te bewaren en zich te doen gehoorzamen.

Aan de oostelijke grens zagen ze voor het eerst het leger van een andere stam, de Pauravi, die in voortdurende vijandschap leefden met Ambhi. Alexander had de bejaarde radja plechtig beloofd de macht van de Pauravi te breken in de veronderstelling, dat de Indiërs weinig tegenstand zouden bieden.

Maar toen hij de legermacht zag, die op de oever van de Jehlum verzameld was, begreep hij, dat het hem moeilijk zou

[p. 81]

vallen zijn woord te houden. Tussen de tenten van de Indische soldaten stonden drommen olifanten. Sommige officieren van het Macedonische leger meenden, dat het er honderden moesten zijn. Daar kwam nog bij, dat de bouwmeesters de rivier, die van dag tot dag steeg als gevolg van de aanhoudende regenval, niet konden overbruggen. Het kolkende gele water was hun eerste vijand. Als ze daarmee afgerekend hadden wachtte een nog machtiger - de kudde olifanten.

Alexander had kunnen wachten tot de regen eindelijk ophield en de rivier zich terugtrok binnen haar oevers. Maar hij was niet in de stemming om lang te wachten. De Macedoniërs hadden sterke afdelingen ruiterij, maar daarmee konden ze niet tegen de olifantenbrigade van de Indiërs op. Ze konden de paarden de wild stromende, diepe rivier ook niet laten oversteken. Daarom besloot Alexander zijn tegenstanders zoveel mogelijk uit te putten, eer hij tot een werkelijke aanval overging.

Hij liet in het geheim de oever verkennen om de plaatsen te vinden, waar het water het minst diep was. Tegelijkertijd brachten transportafdelingen grote voorraden koren, waardoor de Pauravi in de waan gebracht werden, dat hij van plan was met zijn leger in het kamp te blijven tot de regentijd ten einde liep.

Intussen waren echter ook op verschillende plaatsen aan de oever de soldaten van het Macedonische leger bezig vlotten te maken van huiden, die volgestopt werden met droog gras. Dit wees erop, dat Alexander het voornemen had zo gauw mogelijk de rivier over te steken. Daardoor werden de Pauravi verbijsterd. Ze waren gedwongen steeds op hun hoede te zijn, voortdurend patrouilles uit te zenden en posten te plaatsen, waar ze een inval van de Macedoniërs konden verwachten. In de donkere, stormachtige nachten werden hun soldaten vaak twee en meer malen gewekt door alarmkreten. Dan flakkerden op de andere oever de fakkels en klonk het gejuich van de Macedoniërs, die op het punt schenen te staan om over te steken. De Pauravi trokken hun hoofdmacht op die bedreigde punten samen, maar kwamen dan tot de ontdekking, dat de Macedoniërs helemaal niet van plan waren de rivier over te steken.

[p. 82]

Eindelijk sloegen ze op die nachtelijke alarmkreten dan ook geen acht meer. Ze bleven in hun kamp en lieten alleen nog posten uitstaan op de oever. Hierop had Alexander gewacht. Hij liet een kleine afdeling van zijn legermacht in zijn kamp achter en trok met de hoofdmacht in het diepste geheim naar het westen. Daar maakte de rivier een bocht en waren de beide oevers dicht begroeid.

Onder bescherming van het struikgewas bereidde hij de overtocht voor. Het regende en onweerde die nacht erger dan tevoren. Pas tegen het aanbreken van de dag luwde de storm een beetje. Vlotten werden te water gesleept en boten bemand. Alexander zelf stak met zijn officieren in een grote galei de rivier over. De grootste stilte werd in acht genomen. Geen paard hinnikte; geen riem plaste in het water. Een afdeling ruiters landde het eerst en bezette een bruggehoofd, waar het voetvolk zich veilig kon opstellen.

Tot zover verliep de hele onderneming gunstig. Binnen de vastgestelde tijd was het laatste vlot overgestoken. De afdelingen stonden klaar om op te rukken. Alexander, die zelf op Bucephalus zat en met een afdeling van zijn lijfwacht aan de spits stond, gaf het bevel. Maar toen kwam de eerste tegenslag. Het bleek, dat het leger niet op de oever van de rivier, maar op een groot eiland was. Dit eiland was door een andere rivierarm van de oever gescheiden. Er was geen terugkeer mogelijk, want als het overigens zorgvuldig voorbereide plan mislukte, zouden de Pauravi een volgende keer op hun hoede zijn. Moeizaam en wanordelijk stak het leger daarna de rivierarm over, die wel smal maar erg diep was. Mannen liepen tot aan hun schouders door het snelstromende water; paarden verloren de grond onder hun hoeven, probeerden te zwemmen en werden met de stroom meegesleurd. Een paar afdelingen hadden nog maar juist de oever bereikt, toen de vijand gewaarschuwd werd en tot de aanval overging.

Een heftige schermutseling ontstond. De dag brak aan en het begon licht te worden. Alexanders boogschutters sloegen de eerste aanvalsgolf terug. De olifantenbrigade bleef steken in de modder en moest zich eveneens terugtrekken. Alexander liet zijn ruiterij oprukken en afdelingen voetvolk volgden. Het

[p. 83]

scheen, dat hij erin zou slagen een glansrijke overwinning te behalen. Maar tegen een volgende linie van de olifantenbrigade bleef hij steken. Urenlang golfden de strijdende groepen heen en weer. Alexander zelf dook op de woeligste plaatsen op. Op de meest bedreigde punten klonken zijn aanmoedigende kreten boven het rumoer uit. Tot Bucephalus plotseling ineenzakte en met zijn berijder bleef liggen op de modderige, omgewoelde grond. De zwarte hengst, die de koning jarenlang vergezeld had, was te oud geworden. De vermoeienissen van de laatste dag eisten teveel van zijn krachten. Nog eer een paar van Alexanders lijfwachters toegesneld waren, was het dier al dood.

De Macedonische ruiterij bedreigde het Indische leger van

[p. 84]

twee kanten. Het voetvolk stond tegenover de olifantenbrigade. Als de olifanten, snuivend van woede, kwamen aanstormen, weken de soldaten opzij. Menigeen struikelde of gleed uit op de drassige grond en werd onder de zware poten vertrapt, maar de afdeling hield stand. De dag verstreek, maar nog altijd was het niet mogelijk te zeggen, wie de overwinning zou behalen. Een deel van de olifanten was buitgemaakt, nadat de berijders door Alexanders boogschutters gedood waren. Maar daar stond tegenover, dat het aantal gesneuvelden onder de Macedoniërs ook al niet meer te tellen was. Daarbij kwam nog, dat de soldaten volkomen uitgeput waren. Sommigen weken al niet meer uit, maar lieten zich zonder verzet voor de poten van de laatste olifanten vallen. En waarschijnlijk zouden ze tot de laatste man zijn afgeslacht, wanneer Alexanders lijfwacht er niet in was geslaagd de aanvoerder van de Pauravi gevangen te nemen en tot overgave te dwingen. Daarmee was de strijd weliswaar beslist, maar de afdelingen boogschutters en zwaardvechters hadden verliezen geleden, die niet meer te herstellen waren.

Toen het leger voor de vijfde maal na de slag bij Jehlum een rivier, de Beas, moest overtrekken, begonnen de soldaten te muiten. De verzwakte, uitgeputte troep had tussen de Jehlum en de Beas achtendertig kleine steden moeten bezetten. Het had bij de nog steeds aanhoudende slagregens bergen moeten beklimmen. En bij de vele verliezen, die het al had geleden, kwamen nog twaalfhonderd gewonden in de strijd om de vesting Sangala. Aan de overkant van de Beas zagen de mannen de hemelhoge bergen van de Himalaya en geen van de gidsen kon hun zeggen, wat ze achter die bergen zouden vinden. De Macedoniërs morden en weigerden de tocht voort te zetten. Toen de officieren koning Alexander daarvan op de hoogte stelden, riep hij alle regimentscommandanten bijeen.

Tot nog toe had hij de tucht in het leger kunnen handhaven en weinigen hadden het gewaagd zijn bevelen niet op te volgen. Maar hij moest op de trouw en de toewijding van de commandanten kunnen rekenen.

‘De manschappen zien nog steeds het einde van deze oorlog

[p. 85]

niet. Ze willen terug!’ vertelde een oude, in de dienst vergrijsde kapitein hem.

‘Als we nu terugtrekken, zullen de vijandelijke stammen daarvan gebruik maken om ons in de rug aan te vallen,’ meende de koning. ‘Zetten we daarentegen onze tocht voort, dan komen we eerst aan de rivier de Ganges en vervolgens aan de oceaan. Daar schepen we ons in om koers te zetten naar Egypte. Van Egypte varen we, rond Afrika, door de Zuilen van Herkules, naar Griekenland.’

Hij somde op, welke landen ze al veroverd hadden - de kust van Ionië, Klein-Azië, de Phoenicische kust, Egypte, Libye, delen van Arabië.

‘Het was een harde strijd, maar veel hebben we ermee gewonnen,’ drong hij aan. ‘Laten we nog even volhouden. Wie naar huis wil, mag gaan wat mij betreft. Maar ik verzeker jullie, dat zij, die nu terugkeren, er spijt van zullen hebben.’

Hij was er zeker van, dat de commandanten zouden toestemmen. Maar ze zwegen. Toen viel Alexander scherp uit:

‘Als iemand het niet met me eens is, laat hij het dan zeggen. Kom er eerlijk voor uit, wat je op je hart hebt.’

Toen zei Coenus, wiens afdeling in de slag bij Jehlum het meest geleden had:

‘De manschappen hebben er genoeg van en vinden, dat er nu een eind aan moet komen. U ziet zelf hoe weinig van onze oude soldaten er nog maar over zijn. Hoevelen zijn er niet achtergebleven op de slagvelden? En hoevelen liggen er niet ziek of gewond in de vestingen, die we hebben gebouwd? De overigen zijn niet alleen uitgeput, maar ze hebben ook de moed verloren.’

‘Maar wat, in naam van de goden, willen jullie dan?’ riep Alexander uit.

Coenus keek de koning onbewogen aan.

‘Wat wij willen?’ herhaalde hij. ‘Sommigen van ons willen terug naar hun ouders. Anderen verlangen naar hun vrouwen en kinderen. Dwing ons niet om nog verder te gaan, Alexander! Als je nu met ons terugkeert naar Macedonië, kun je daar een nieuw leger op de been brengen. Er zullen daarginds duizenden jonge Grieken en Macedoniërs zijn, die graag met je meegaan.

[p. 86]

En zij vrezen de strijd niet, omdat ze de verschrikkingen van het slagveld nog niet kennen......’

Een luid gemompel van bijval overstemde de oude bevelhebber, die precies had gezegd, hoe ook de anderen erover dachten. Maar Alexander keerde zich wrevelig om en ging naar zijn tent. Hij liet een dagorder uitvaardigen, waarin hij aankondigde, dat hij van plan was verder te trekken, maar het aan zijn soldaten zelf overliet of ze hem wilden volgen.

Drie dagen redetwistten de mannen erover. Ze wilden terug, maar niet zonder hun bevelhebber. Daarna liet hij alleen de oudste commandanten bij zich komen. Wat hij met hen besprak werd nooit bekend. Maar toen ze naar buiten kwamen, gaven ze hun regimenten bevel, op te rukken.

Er werd gemompeld, dat de voortekenen ongunstig waren. De sterrenwichelaars hadden rampspoeden voorspeld. Toen de soldaten dit hoorden schoolden ze samen. Schreeuwend, joelend en dreigend gingen ze naar Alexanders tent. Maar reeds had de koning zich bezonnen. Hij verklaarde, dat hij erin toestemde terug te keren naar de Jehlum, waar ze de schepen en vlotten achtergelaten hadden. En op de oever van de Beas liet hij twaalf hoge zuilen oprichten, zodat het nageslacht tot in lengte van dagen konden zien hoever hij met zijn leger was gekomen.