Alexander de Grote

[p. 69]

Hoofdstuk X.
De dood van een vriend.

Met de dood van Spitama was de strijd nog niet ten einde. Weliswaar was er geen aanvoerder meer, die een groot leger tegen de Macedoniërs op de been bracht, maar Alexanders troepen werden voortdurend aangevallen door kleine afdelingen, die zich na elke aanval in de bergen terugtrokken. Eens ontdekten Macedonische verspieders een hoge rotsvesting, waar hun vijanden zich verschanst hadden. Een smal paadje voerde steil naar boven, waar de ingang was. Geen mens kon dat pad beklimmen zonder dat hij van boven af neergeschoten werd. Het was dus onmogelijk de vesting te bestormen en even onmogelijk was het er het beleg voor te slaan, want de belegerden hadden waarschijnlijk voldoende proviand in voorraad en vingen drinkwater op, van de sneeuw, die smolt en langs de rotsen naar beneden liep.

Alexander beloofde zijn tegenstanders, dat hij geen haar op hun hoofd zou krenken, als ze zich overgaven, maar ze lachten hem honend uit.

‘Ga terug,’ riepen ze, ‘en haal soldaten, die kunnen vliegen. Anders kun je nooit bij ons komen!’

Hun overmoedige uitdaging bracht de koning op een idee. Aan de achterkant van de vesting was een hoge, steile rots, waarvan de wanden met sneeuw en ijs bedekt waren. Hij liet zijn beste bergbeklimmers komen en loofde hoge prijzen uit aan ieder, die erin zou slagen de top van de rots te bereiken. Meer dan driehonderd vrijwilligers meldden zich aan. En nadat ze de gladde rotswand van alle kanten nauwkeurig bekeken hadden, verklaarden ze zich bereid om 's nachts, onder begunstiging van de duisternis, een poging te wagen. Ieder van hen nam een paar scherpe ijzeren pennen, een rol touw en een opgevouwen vlag mee.

[p. 70]

Heel die lange winternacht probeerden de mannen naar boven te klauteren. Enkelen gaven het na een aantal vergeefse pogingen op. Anderen zetten door. Nu en dan klonk een doffe kreet als iemand in de duisternis zijn houvast verloor en in een afgrond stortte, waar de sneeuw zo hoog lag, dat de verbrijzelde lichamen nooit teruggevonden werden. Maar toen eindelijk de vale dag aanbrak en de zon de nevels rond de bergtoppen deed optrekken, stuurde Alexander een heraut naar de belegerden in hun vesting. De trompet schetterde. Een hoofdman van de belegerden kwam naar buiten en keek honend op de koning neer. Maar trots hief Alexander zijn arm op en terwijl hij omhoog wees naar de rotstop, die ver boven de vesting uitstak, riep hij:

‘Kijk! Jij, man uit de bergen, hebt me gezegd, dat ik soldaten moest halen, die vleugels hadden! Welaan, daar staan ze, klaar om uit de hoogte op je neer te springen en je te vernietigen!’

Ontzet keek de man omhoog. Daar zag hij de soldaten, zwaaiend met hun vlaggen alsof ze met vleugels wapperden. Reeds vielen de eerste zware brokken steen om hem heen. En zonder aan verzet te denken, gaf hij zich over.

Aan het einde van die winter voelde Alexander zich zo uitgeput, dat hij zelfs niet meer kon slapen. De hele nacht bleef hij opzitten met zijn officieren om de plannen voor de komende dag te bespreken. Als hij daarmee klaar was, bleef hij aan tafel liggen, at hij wat fruit, dronk hij een beker zoete wijn en praatte hij maar steeds door. Zijn heelmeester maakte zich bezorgd over hem. Zijn vrienden gaven hem de raad zichzelf te ontzien en rust te nemen, maar hij luisterde niet en bemoeide zich zelfs niet met hen. Vreemde veranderingen hadden zich in Alexander voltrokken. Hij was erg wantrouwend geworden tegenover zijn oude krijgsmakkers. Bij verschillende gelegenheden had hij de Perzen en Grieken, die pas korte tijd in het leger waren, voorgetrokken. Hoewel hij geregeld naar huis schreef en brieven ontving van koningin Olympia zowel als van Antipater, die samen met Aristoteles de regeringszaken in Macedonië waarnam, stelde hij er toch geen werkelijk belang in, wat daar gebeurde. Oude Macedonische officieren zeiden:

[p. 71]

‘Het lijkt wel, alsof zijn vrienden zijn vijanden en zijn vijanden zijn vrienden zijn geworden.’

Cleitus, de Zwarte, de commandant van zijn lijfwacht, was met Alexander opgegroeid. Iedereen wist ook, dat hij de koning al verschillende malen het leven had gered. En hij mocht niet erg schrander zijn, maar hij had een trouwe aard. De Perzische gewaden, waarin de jongere officieren zich hulden en de Perzische gebruiken, die op aandrang van Alexander in zwang kwamen, waren hem een doorn in het oog.

Toen de koning eens met zijn officieren aan tafel lag, miste hij Cleitus, de Zwarte, en hij vroeg zijn oppasser, waar de commandant van de lijfwacht was.

‘Hij zal bezig zijn het offer te bereiden,’ meende de man.

‘Ga dan heen en zeg hem, dat hij hier komt om met ons aan te liggen,’ gebood Alexander.

Een ogenblik later kwam de Zwarte de tent binnen, op de hielen gevolgd door twee lammetjes.

‘Hier ben ik al, Alexander!’ riep hij met zijn luide, schorre stem.

De Grieken en Perzen ergerden zich aan zijn grove verschijning en onbehouwen taal. De koning zelf maakte een wrevelig gebaar en beduidde hem naar zijn plaats te gaan. Iemand uit het gezelschap maakte een schampere opmerking over de oude Macedonische officieren, die zich door de troepen van Spitama uit Samarkand hadden laten verjagen.

‘En die waarschijnlijk al lang uit geheel Azië zouden zijn verjaagd, als de koning zelf niet het opperbevel over het leger op zich genomen had,’ meende een ander.

Alexander mocht zich door dergelijke opmerkingen gevleid voelen, maar de andere Macedoniërs werden erdoor geprikkeld. Cleitus zette met een harde smak zijn kroes op tafel, sprong overeind en riep met een donderende stem:

‘Zij, die hier in de bergen van Azië gesneuveld zijn, waren dapperder dan jullie, die hen bespotten!’

‘Wees voorzichtig met je woorden,’ waarschuwde iemand. Maar Cleitus, die opnieuw zijn kroes gevuld had, stoorde zich aan geen waarschuwingen.

‘Het waren de mannen, die al onder koning Philippus ge-

[p. 72]

streden hebben bij Charonea en Thebe!’ bulderde hij. En hij wendde zich rechtstreeks tot de koning. ‘En jij, Alexander! Durf jij hen lafaards te noemen?’

‘Hou je mond!’ gebood de koning.

Het geroezemoes van stemmen verstomde. Schamper glimlachend wachtten de Grieken en Perzen. Met bezorgde blik keken de oude Macedonische officieren toe. Maar Cleitus hield vol:

‘Is het al zo ver, dat wij, vrijgeboren Macedoniërs, ons het zwijgen moeten laten opleggen? Mogen we zelfs al niet meer spreken in het bijzijn van de zoon van Philippus? Of luistert hij liever naar hen, die hem een zoon van de goden noemen?’

Een paar oude officieren stonden op en probeerden de Zwarte over te halen, de tent te verlaten. Cleitus gaf echter niet toe.

‘Laat me,’ brulde hij, terwijl hij de anderen van zich af duwde. Hij stroopte zijn mouw op en liet de koning zijn met littekens bedekte arm zien. ‘Hier! Deze arm was goed genoeg, Alexander, om jouw leven te redden, toen we de Granicus over trokken. En nu wil je niet meer luisteren, wanneer ik iets te zeggen heb?’

De koning werd bleek. Zijn ogen flikkerden dreigend.

‘Spreek!’ gebood hij. ‘Zeg, wat je zeggen wilt! Je zult er niet voor gestraft worden!’

Maar de Zwarte schudde, plotseling terneergeslagen, het hoofd.

‘Wij, Macedoniërs, mogen niet meer zeggen, wat we denken! Wij hebben Perzië veroverd, maar in plaats van heersers te zijn in het land, zijn we de knechten van de Perzen! Zij buigen voor jou, Alexander, in het stof en je wilt, dat ook wij ons voor je zullen buigen.’ Hij wond zich weer op. Hij balde zijn sterke vuist en zijn luide stem was zelfs buiten de tent te horen. ‘Maar wij, Macedo-

[p. 73]

niërs, vergeet dat niet, buigen ons alleen voor de goden! Niet voor een mens!’ Toen pakte hij zijn kroes en hij nam een lange teug. Daarna voegde hij eraan toe: ‘Je zult me niet straffen omdat ik zeg, wat ik op het hart heb? Je hebt ons al gestraft voor onze vriendschap, onze trouw en onze dapperheid door ons ondergeschikt te maken aan de Perzen!’

Een drukkende, doodse stilte volgde op die vermetele woorden. Cleitus had gezegd, wat Alexanders oude vrienden allemaal al zo dikwijls hadden gedacht. De koning zelf begreep dat. Hij wist ook, dat de Zwarte gelijk had. Met een vrouw uit Azië was hij getrouwd. Aziatische soldaten had hij bij zijn leger ingelijfd en Aziatische officieren bekleedden vertrouwensposten. Door de overdreven eerbewijzen van de Aziaten voelde hij zich gevleid.

Even boog hij het hoofd, alsof hij zich beschaamd voelde. Toen stoof hij in woede op. Hij keek om, maar zijn zwaarddrager, die altijd achter hem stond, was met het wapen van de koning weggegaan.

‘Trompetter, blaas alarm!’ bulderde hij. Maar de trompetter, een in de dienst vergrijsde Macedoniër, keek de vorst strak aan zonder zich te verroeren. In zijn blik las Alexander een honend verwijt. Toen vergat hij zichzelf. Hij gaf de man een klap in het gezicht zonder acht te slaan op het afkeurend gemompel van de andere Macedoniërs.

Twee van Alexanders generaals slaagden er eindelijk in de verbolgen Cleitus naar buiten te brengen. Nauwelijks waren ze echter de tent uit of ze hoorden de bevelende stem van de koning.

‘Cleitus!!’

De commandant van de lijfwacht rukte zich los, stormde de tent weer in en antwoordde:

‘Hier is Cleitus, Alexander!’

Alexander greep de speer van een wachter, kwam hem tegemoet en stak hem het wapen in de borst. Even bleef de Zwarte roerloos staan. In de blik, waarmee hij zijn koning aankeek, was geen vrees of ontzetting, alleen verdriet. Toen greep hij naar de glinsterende schacht en terwijl hij die met beide handen vasthield, zakte hij stervend ineen.

[p. 74]

Nog eer het gemompel van stemmen, dat volgde op de onberaden daad van de verbolgen vorst, verstomd was, kwam Alexander tot bezinning. Hij knielde bij de commandant van zijn lijfwacht neer en toen hij zag, dat die reeds gestorven was, ijlde hij naar zijn eigen tent, waar hij zich voorover op zijn legerstede wierp.

Lange tijd durfde niemand bij hem te komen. Hij wilde niet eten of drinken en de heelmeesters, die voor de ingang van de tent luisterden, hoorden geen geluid. Eindelijk waagde Aristander het naar binnen te gaan. Er waren toen al een paar dagen verlopen, maar Alexander droeg nog hetzelfde gewaad, dat hij gedragen had, toen hij Cleitus doodde. Zijn ogen waren rood; zijn gezicht was opgezwollen van het schreien. De sterrenwichelaar bracht hem spijzen en drank, maar de koning keek er niet eens naar. En ten einde raad begon Aristander: ‘Waarom treur je nog, Alexander? Niets gebeurt er zonder de wil van de goden. Ook Cleitus' dood hebben zij gewild en jij bent slechts een werktuig geweest in hun handen.’

Maar die troostende woorden hadden geen invloed op de koning. Hij keek slechts even op en mompelde wanhopig:

‘Er is een vrouw in Thebe, die mij toen ik nog een kind was behandelde als haar eigen zoon...... Het was de moeder van Cleitus en wij waren als broeders. Ik heb mijn broeder vermoord......’

Toen sloeg de wichelaar zijn handen ineen en honend riep hij uit:

‘Alexander, koning van Macedonië en heerser van Azië...... ben jij het zelf, die daar als een slaaf zit te jammeren en te weeklagen?’

Die scherpe opmerking bracht de koning tot bezinning. Het begon tot hem door te dringen, dat hij het recht niet had zichzelf zinloze verwijten te maken. Hij had zich door zijn redeloze woede laten verleiden tot een daad, die hij betreurde. Nu moest hij als een man de gevolgen daarvan dragen.