Alexander de Grote

[p. 63]

Hoofdstuk IX.
Naar onbekende gebieden.

De Perzische koning was dood. Zijn land was vanaf de Nijl tot aan de Kaukasus door de Macedoniërs bezet. Zes jaar waren toen verlopen sinds Alexander over de Dardanellen trok. Langs alle grote wegen patrouilleerden zijn soldaten. In de steden lagen zijn garnizoenen. Darius' onderkoningen hadden zich aan hem onderworpen en bewezen hem alle eer. De laatste stad, die hij nog moest bezetten, was Ekbatana en daar werd hij ontvangen als heerser over Azië.

Ekbatana lag een eind ten zuiden van de berg Ararat. Het beheerste de bergketens en de grote wegen, waarlangs zilver uit de mijnen van Taurus en geurige kruiden uit Arabië werden aangevoerd. Op de hoogste toppen hadden Armeniërs en Koerden hun eenvoudige altaren gebouwd en brandden ze eeuwige vuren ter ere van hun god Zarathustra. Overdag zagen de Macedoniërs rook opstijgen; 's nachts zagen ze er de rosse vlammen. Ook een brandende poel was er. Taaie, zwarte vloeistof, die uit de rotsgrond opborrelde, vloeide naar die poel, waaruit felle steekvlammen opschoten.

Zwijgend sloegen de koning en zijn officieren dat wonderlijke verschijnsel gade. Vol ontzag luisterden ze ook naar de verhalen van de Armeniërs, die vertelden, dat een grote watervloed heel lang geleden de wereld geteisterd had en dat er toen gehele volkeren waren omgekomen. Maar dat aan de andere zijde van de Kaukasus nog welvarende landstreken moesten zijn, geloofden de Macedoniërs niet. Toch had Alexander, toen hij ervan hoorde, lust om zijn tocht nog voort te zetten. Hij stuurde de soldaten, die al jaren van huis waren, naar het vaderland terug en liet nieuwe troepen komen. Armenische gidsen werden aangesteld. En na een paar dagen ging het leger op weg naar het land van de rivier de Indus.

Op deze tocht kwam het leger in een onbekende streek, die

[p. 64]

op geen van hun kaarten stond aangegeven. Het bereikte de kust van een binnenzee, waarvan de oevers met bomen begroeid waren.

Deze binnenzee was de Kaspische Zee, maar de Macedoniërs konden dat niet weten en de aardrijkskundigen onder de officieren twistten erover. Sommigen meenden, dat ze aan de de oever stonden van een oceaan, die de hele bewoonde wereld omringde. En velen werden bevreesd. Tegen de avond van die dag zagen ze een stad en hoewel de koning zich op de aanval voorbereidde, bleek dit niet nodig te zijn. De inwoners ontvingen de vreemdelingen hartelijk en gaven hun alle gewenste inlichtingen.

Vanuit deze stad, Zadracarta, het latere Astrabad, verkende Alexander de omgeving en hij verzamelde er zoveel mogelijk inlichtingen. Wat hij hoorde verbaasde hem zeer. De inwoners van Zadracarta vertelden hem, dat hij, als hij nog verder naar het oosten trok, aan twee rivieren zou komen. De Rivier van het Zand en de Rivier van de Zee. Beide ontsprongen, zoals ze zeiden, in het Paradijs.

Dit was voldoende om de nieuwsgierigheid van de koning te prikkelen. Hij gaf dadelijk bevel om op te rukken. En de geleerden, die met zijn leger mee trokken, kregen gelegenheid om weer nieuwe landen te bestuderen. Maar na een vlakte te zijn overgestoken kwamen ze in bergachtig land en daar ontstond gebrek aan proviand. Er groeiden geen eetbare planten en er huisden geen dieren, waarop de soldaten jacht konden maken. Ze moesten hun maal doen met brood en geitemelk. Een ijzige wind waaide er van de bergen, zodat ze zoveel mogelijk beschutting moesten zoeken achter rotsen. Soms zagen ze 's nachts het schijnsel van toortsen, maar als ze erop af gingen, stortten ze in diepe ravijnen. Voortdurend werden ze door wilde bergstammen aangevallen. Onverhoeds doken ruiters op uit kloven en ravijnen. Die beschoten Alexanders soldaten en stichtten verwarring in hun gelederen om daarna weer even snel te verdwijnen als ze waren opgedoken. Schildwachten, die 's nachts op post stonden, verdwenen spoorloos. De vestingen, die Alexander liet bouwen, werden verwoest. En nooit hadden de Macedoniërs kans hun geheimzinnige vijanden aan

[p. 65]

te vallen, want die verzamelden zich niet tot een leger maar vochten in kleine, verspreide groepen. Toen het leger eindelijk de Rivier van de Zee overgetrokken was en door een onafzienbare woestijn naar het oosten marcheerde, wervelde daar het zand zo hoog op, dat het leek, alsof de lucht rood was van bloed. En ook dit was, volgens de waarzeggers, een slecht voorteken.

Alexander marcheerde door de heuvels aan de oever van de rivier. Hier vonden zijn paarden weer volop voer en konden de manschappen ook verse proviand vinden. Hij veroverde een stadje, het tegenwoordige Samarkand, en liet daar een garnizoen achter. Niet lang daarna bereikte hij de Rivier van het Zand. Tegen de heldere hemel tekende zich een hoge bergtop af, de Top van de Aarde, zoals hij genoemd werd. De grond was er vruchtbaar en Alexander bouwde er een stad, die hij ook weer Alexandrië noemde.

Zolang de bouwmeesters bezig waren, stonden ze bloot aan aanvallen van de Skythen, die zich op de tegenoverliggende rivieroever verzamelden. Een koerier berichtte, dat de Macedonische soldaten van het garnizoen uit Samarkand verjaagd waren. Een Meder, een zekere Spitama, bracht troepen op de been om Alexanders achterhoede te bestoken, wist de man te vertellen.

Nu stond de koning voor een moeilijke beslissing. Als hij zich terugtrok om Samarkand te heroveren, zou hij door de Skythen worden achtervolgd. Trok hij daarentegen de rivier over om hen aan te vallen, dan werd zijn achterhoede bedreigd door Spitama. Hij kon geen beslissing nemen en raadpleegde daarom zijn sterrenwichelaars, die een schaap slachtten, daarvan de lever aandachtig bestudeerden en toen verklaarden:

‘Het leger zal veilig de overkant van de rivier bereiken, maar een onheil wacht de koning.’

‘Welaan! Er mag met mij gebeuren, wat wil. Liever trotseer ik de dreigendste gevaren, dan nog langer hier te blijven tot spot van de Skythen!’ zei de koning.

‘Wees op uw hoede,’ waarschuwde de wichelaar. ‘De goden houden geen rekening met uw wensen of verlangens.’

De soldaat, die bij dit twistgesprek tegenwoordig was, ver-

[p. 66]

telde het aan zijn makkers. Overal in het kamp en in de stad, die in aanbouw was, werd erover gesproken. Menigeen werd erdoor verontrust en zag de komende dag met zorg tegemoet.

De Skythen echter verbaasden zich over wat er die volgende dag ging gebeuren. Allereerst liet Alexander zijn kamp opbreken. De zieken bracht hij naar de binnenste wijken van de nieuwe stad, waar de huizen al klaar waren. Aan de oever van de rivier begonnen zijn timmerlieden grote vlotten en boten te bouwen. In drommen sleepten de soldaten boomstammen aan. Het was alsof de vaartuigen het een na het ander uit de grond verrezen en tegen de middag lag er een hele vloot klaar. Toen werden de grote nieuwe machines opgericht, waarmee een aantal zware pijlen kilometers ver weg geschoten konden worden.

De vijand werd nieuwsgierig. Steeds meer boogschutters verzamelden zich op de andere oever. Eerst hielden ze zich nog op veilige afstand, maar toen er niets gebeurde, kwamen ze langzaam dichterbij. Zodra de machines, de gastraphetes, klaar en geladen waren, begon de Macedonische muziek te spelen. En nog dichter kwamen de Skythen, die meenden dat hun vijan-

[p. 67]

den feest vierden, naar de oever. Eindelijk gaf de koning bevel tot schieten. Zoemend scheerden de machtige pijlen over de hoofden van de verbaasde steppenruiters. Zijzelf hadden alleen hun handbogen, waarvan de veel lichtere pijlen niet eens van de ene oever op de andere kwamen. Nu zagen ze die van de Macedoniërs ver achter zich in de harde rotsgrond dringen. Hun uitdagend gejoel verstomde. Sommigen keken al verschrikt naar hun paarden, alsof ze erover dachten op te stijgen en weg te rennen. Anderen grepen naar hun lange zwaarden, maar tegen de vijand, die door de lucht op hen af kwam, konden ze zich niet verdedigen. Ook hun kleine ronde schilden boden weinig bescherming. De vlijmscherpe punten van de Macedonische pijlen drongen er gemakkelijk diep doorheen. Er ontstond een wilde verwarring. Op de andere oever gaf Alexander zijn muzikanten een teken. De glanzende horens schetterden. Zwaardvechters sprongen aan boord van de vlotten. Kabels werden losgeworpen. Riemen plonsden in het troebele rivierwater. En steeds snorden uit die monsterachtige machines nieuwe pijlen op de weerloze Skythen in, die terugdeinsden, uiteen weken om dekking te zoeken of de schoten te ontwijken, maar daarna ook met getrokken zwaard weer oprukten naar de oever.

Nooit hadden de Macedoniërs aan dreigender gevaar bloot gestaan. Tweeduizend lichtgewapende soldaten sprongen aan wal en zwermden uit tot een lange linie, maar werden door de vijand onder de voet gelopen. Een nieuwe regen van pijlen dreef de Skythen weer terug. De hoofdmacht van de Macedoniërs landde. De Skythen, die te paard gestegen waren, kwamen nu in kleine groepen aandraven, schoten hun pijlen op de vijand af en trokken zich razend snel weer terug, zonder dat het Macedonische voetvolk hen kon aanvallen.

Alexander, die de strijd van de andere oever af gadesloeg, begreep, dat hij iets moest wagen. Hij liet een afdeling van zijn ruiterij overzetten en nam zelf het commando op zich. In een wijde boog zwermden ze uit over de vlakte. En hoewel ze de Skythen op hun snelle paarden niet konden achterhalen, hielden ze hen toch op een afstand. Toen het Macedonische voetvolk daarna oprukte, waagden de steppenruiters het tot een aanval over te gaan. Aan weerskanten werd verbitterd gevochten,

[p. 68]

maar zodra de Skythen bemerkten, dat de ruiterij van Alexander hen dreigde te omsingelen, namen ze de vlucht. Dit was het eind van de strijd. De Skythen hadden meer dan duizend man verloren, waarvan het grootste gedeelte gesneuveld was. De verliezen aan de kant van de Macedoniërs waren eveneens groot, maar Alexander had weer de zegepraal behaald. Zijn soldaten bemerkten, dat ze nog altijd vertrouwen in hem konden stellen. De Skythen, die een machtig vijand in hem zagen, lieten zijn leger verder met rust en stuurden zelfs onderhandelaars met vredesvoorstellen.

Na de slag werd koning Alexander uitgeput naar zijn tent gebracht. Hij voelde zich ziek en kon ook de volgende dag nog niet weer opstaan. Toen bleek, dat de voorspellingen van Aristander uitgekomen waren - het leger was erin geslaagd de rivier over te trekken, maar een onheil had de koning getroffen. Hij herstelde wel, maar werd nooit meer helemaal de oude. Na zijn terugkeer van een tocht naar de Stenen Stad, het tegenwoordige Tashkent, bereikte hem een boze tijding. De afdelingen, die hij onder bevel van Caranus naar Samarkand had gestuurd, waren door de troepen van Spitama verslagen. Dadelijk rukte hijzelf aan het hoofd van zijn leger tegen de vijand op. Na een mars van vier dagen kwam hij bij het krieken van de morgen voor de vesting temidden van bloeiende landouwen. Maar Spitama, die door verspieders al over zijn komst was ingelicht, had de vlucht genomen.

Inmiddels brak de winter aan. De bergpassen lagen vol sneeuw. Het leger, dat in vijf afdelingen was verdeeld, probeerde de gehele winter Spitama te verslaan. Eindelijk gelukte het de afdeling onder bevel van generaal Coenus de vijand bij verrassing te overvallen in een van zijn nederzettingen in de bergen. Toen de generaal zich op een langdurige belegering van de bijna ontoegankelijke nederzetting voorbereidde, werd hem door boodschappers het hoofd van Spitama gebracht. Zijn eigen manschappen, die bevreesd waren voor de Macedoniërs, hadden hem gedood.