Alexander de Grote

[p. 16]

Hoofdstuk II.
Schooljaren.

Prins Alexander was dertien jaar, toen zijn vader besloot hem een andere leermeester te geven. De jongen had veel gelezen, vooral over de helden uit de Griekse oudheid, van wie hij Achilles, de snelvoetige, het meest bewonderde. Hij behoefde ook in lichaamsoefeningen en sport voor niemand meer onder te doen. Maar als toekomstig vorst en legeraanvoerder zou hij nog heel wat meer moeten leren. Daarbij kwam, dat zijn moeder, koningin Olympia, de jongen bedierf. Ze leerde hem harpspelen en zijn vader, die eigenlijk maar een ruw soldaat was, vond dat een kinderachtige bezigheid. Ze kleedde Alexander ook als een meisje en zalfde zijn haren met welriekende olie. Bovendien verlangde ze altijd naar haar eigen vaderland en haatte ze Macedonië en de Macedoniërs, die ze een volk van herders en houthakkers noemde. De koning vreesde, dat ze ook zijn zoon zou leren dat volk te haten. Daarom liet hij zijn jeugdvriend, de Griekse geneesheer en wijsgeer Aristoteles, komen om Alexander verder op te leiden.

In Mieza, een paar uur rijden van Pella, stond een oude, vervallen tempel. Die werd ingericht als laboratorium voor de geleerde en als school voor Alexander en een paar medeleerlingen, waaronder Ptolemeus en Nearchus. Toen de jongens er kwamen, vonden ze in de grote, ruime zalen allerlei wonderlijke instrumenten, een uitgebreide verzameling stenen, levende en opgezette vissen, zeldzame vlinders, vreemde vogels en gedroogde bladeren van uitheemse planten. In het park groeiden bomen, waarvoor de jonge loten uit verre landen waren aangevoerd.

Aristoteles zelf bemoeide zich bijna niet met zijn leerlingen. Hij liet hen onderwijzen door geleerden, die onder zijn toezicht werkten. De jongens zagen hem alleen 's avonds. Als de zon onderging en de dag ten einde liep, kwam de wijsgeer uit het

[p. 17]

laboratorium, waar hij gewerkt had en allerlei geheimzinnige onderzoekingen verrichtte. En dan wandelde hij met zijn leerlingen door de tuin, op de binnenplaats of in het park. Meestal liep hij zwijgend, diep in gedachten verzonken, voor zich uit te staren. Maar soms kon hij plotseling blijven staan en de jongens een vraag stellen, die ze het allerminst verwacht hadden.

Zo vroeg hij hun eens, wat ze zouden doen als ze met een schip op zee waren en door een storm werden overvallen.

Harpalus, de zoon van een Macedonische landeigenaar, had als gewoonlijk dadelijk zijn antwoord klaar.

‘Ik zou de schoten van het zeil vastzetten en het schip vóór de wind laten draaien,’ flapte hij eruit.

‘Ik,’ zei de bijgelovige Ptolemeus, ‘zou het beste, wat ik bezat, in de golven werpen als een offer aan de goden van de zee en hen smeken de storm te doen luwen.’

‘Ik zou het zeil en de mast strijken en een drijfanker uitgooien om zo het einde van de storm af te wachten,’ meende de praktische Nearchus.

Alexander zweeg echter. Pas toen de geleerde hem aankeek en vroeg, wat hij in zo'n geval dacht te doen, antwoordde hij, schouderophalend:

‘Ik weet het niet. Hoe zou ik het ook kunnen weten, zolang ik nog niet op een schip gevaren heb?’

En daarbij glimlachte Aristoteles.

‘Dat is tenminste een eerlijk antwoord,’ prees hij de jonge prins. Toen liep hij door. Maar daarmee was Alexander niet tevreden. Hij liep Aristoteles na en drong erop aan, dat die hun er meer van zou vertellen.

‘U moet zeggen, wie van ons gelijk heeft. Ptolemeus of een van de anderen.’

‘Ik kan alleen zeggen, dat het Ptolemeus niet veel zou helpen, als hij alleen maar offers bracht of de goden smeekte, de storm te doen luwen,’ merkte de geleerde op, terwijl hij opnieuw bleef staan. ‘Maar wat hij dan wèl zou moeten doen...... dat weet ik evenmin als jij. Alleen een zeeman kan het weten. En om zeeman te worden......’ Hij keek even rond en ging op een stenen bank zitten. Het licht van de ondergaande zon scheen door het gebladerte van een boom, waarvan de takken

[p. 18]

bijna tot op de grond hingen. De bloemen in de perken geurden.

‘Om zeeman te worden,’ vervolgde Aristoteles, ‘heb je een jarenlange opleiding nodig. Je moet de geheimen van wind en zee leren kennen eer je een schip kunt besturen. Zo moet een geneesheer de geheimen van het menselijk lichaam leren kennen om ziekten te kunnen genezen. En jij, Alexander, die als vorst over zeelieden en boeren, geleerden en soldaten zult heersen, moet de geheimen van het menselijk hart leren kennen. Eer je het zover gebracht hebt, zul je echter nog heel lang en hard moeten werken.’

Hard werken deed Alexander. Van de vroege morgen tot de late avond zat hij in zijn eenvoudige kamer met de stenen wanden over zijn boeken gebogen. Hij gunde zich nauwelijks tijd om eens even op Bucephalus over de steenachtige wegen of door de velden, waar het koren rijpte, naar Pella te rijden en zijn moeder te bezoeken. Hij was alleen ongeduldig. En koningin Olympia wakkerde zijn ongeduld nog aan.

‘Zestien jaar word je al,’ zei ze, ‘en nog altijd ben je een schooljongen, terwijl je al in Pella op de troon zou moeten zitten om het land te regeren zolang je vader met zijn leger in de vreemde is.’

In zijn haast om in korte tijd zoveel mogelijk te leren, bestudeerde hij ook vakken, waarin zijn leermeesters hem nog geen les gaven. Vooral in aardrijkskunde stelde hij veel belang. Als hij hoorde welke grote gebieden zijn vader al bezet had, vreesde hij, dat er later voor hemzelf geen enkel land meer te veroveren zou zijn.

In zijn tijd geloofden velen nog, dat de aarde een plat, rond vlak was, dat slechts voor een klein deel bewoonbaar moest zijn. In het noorden werd dat bewoonbare gebied begrensd door onafzienbare sneeuw- en ijsvelden. In het zuiden was een uitgestrekte woestijn, waar onder de brandende zon geen mens, geen dier en geen plant kon gedijen. In het westen was de eindeloze oceaan en in het oosten een hoge bergketen, de Kaukasus. Aan het hof had Alexander echter door vrienden van zijn moeder horen vertellen, dat achter die bergketen nieuwe, onontdekte landen en grote steden moesten zijn. De

[p. 19]

jongen tekende alles op, wat hij daarover hoorde, en eindelijk tekende hij zelfs een kaart van die onbekende landen. Hoewel hij daar in Mieza met geen mens over sprak, bleef het toch geen geheim. Ptolemeus kreeg toevallig de kaart onder ogen en vertelde het de andere leerlingen. Eindelijk hoorde ook Aristoteles ervan. Maar in plaats van Alexander te berispen, zoals Ptolemeus misschien verwacht had, nam hij hem op een avond mee naar het park. En terwijl ze in de vallende schemering onder de kruinen van de bomen heen en weer liepen, begon de geleerde:

‘Lang geleden geloofden de mensen, dat de goden op de Olympus woonden, een berg, die iedereen vanuit Macedonië kan zien, zoals je weet. Maar koene ontdekkingsreizigers heb-

[p. 20]

ben die berg beklommen. En zij vonden er niets dan barre rotsen en sneeuw en ijsvelden, in plaats van weelderige paleizen, waar de goden hun feesten vierden. Nu zegt men, dat de goden wonen op een berg bij Troje. Maar als ontdekkingsreizigers ook deze berg eenmaal beklimmen, vinden ze daar misschien evenmin iets anders dan kloven en spleten in het gesteente. Zo is het ook met vreemde landen. Wie weet daar iets van? Wie kan zeggen welke mensen er leven en welke steden die mensen gebouwd hebben, zolang er nog niemand is geweest? Daarom zeg ik je - hecht geen geloof aan allerlei verhalen zolang je je er niet van overtuigd hebt, dat ze waar zijn.’

Alexander kreeg een kleur. Hij begreep, dat dit als een terechtwijzing was bedoeld. Maar hij zweeg. Zodra hij 's avonds echter op zijn kamer kwam, verscheurde hij de kaart, die hij had getekend. Aristoteles had gelijk. Het was dwaas van hem een kaart te willen tekenen van een land, waarvan hij niets wist. En hij besloot zich voortaan alleen bezig te houden met wat hij had geleerd in plaats van zich te verdiepen in allerlei ongeloofwaardige verhalen.

Hij was zestien jaar, toen Aristoteles begon hem te onderwijzen in de kunst van het regeren. Eerst leerde Alexander de geschiedenis van zijn volk, de Macedoniërs. Een jong en onbeschaafd volk was het nog. Nauwelijks honderd jaar geleden was het in drommen uit de wouden en moerassen in het noorden naar het heuvelachtige land aan de oever van de zee gekomen. Jagers waren het toen nog. De beide steden, die ze bouwden, Pella en Mieza, waren slechts armzalige nederzettingen vergeleken met de Griekse steden in het zuiden. Ze konden geen handel drijven, omdat er geen grote wegen waren aangelegd. En voortdurend moesten ze hun grenzen verdedigen tegen de invallen van vijandelijke horden. Maar nu had koning Philippus de vijanden teruggedreven. Hij had nieuwe, vruchtbare gebieden aan zijn rijk toegevoegd. Kooplieden uit verre landen begonnen naar Pella te komen. Vreemde vorsten wilden een verbond met hem sluiten. Boeren begonnen de grond te bebouwen. Macedonië kwam tot steeds groter bloei. Wel waren er nog veel moeilijkheden te overwinnen. ‘Maar voor een volk,

[p. 21]

dat bereid is zich in te spannen, is geen moeilijkheid te groot,’ leerde de wijsgeer.

Alexander stelde belang in de geschiedenis van zijn land. Hij was trots op zijn volk. Maar hij kreeg geen kans de lessen tot het einde toe bij te wonen. Want op een morgen kwam er een boodschapper, die het bericht bracht, dat hij zich onverwijld bij het leger van zijn vader moest voegen. Hij had zelfs geen tijd om naar Pella te rijden en afscheid te nemen van zijn moeder. Hij kon alleen de noodzakelijkste kledingstukken inpakken, wapende zich met een dolk en vertrok.

Er was een eind gekomen aan de tijd van lezen en studeren.