Hubert Korneliszoon Poot

[p. 5]

Jeugd

[p. 7]

Hoofdstuk I Jeugd en oudste verzen (1689-1716)

Geboorteplaats Abtswoude

‘Abtswoude: wat hoeven verspreid in een wijdte van weelderig grasland; Schipluiden ten Oosten daarvan, tusschen het groen weggedoken als een woudduif in haar lommerig takkennest; en Delft aan den Noordkant met zijn grauwen, scheefgezakten toren, de vijf toppen vaneen tot een hand, die zich smeekende uitstrekt ten hemel, èn met zijn kerkspits van Sint Ursula, gegroeid uit een wonder, die, half ontloken leliestengel, zich in de warme goedheid van den middag zont.

Vet is de grond om Abtswoude, zoodat zijn polders blauwend wazen als een klare zomerlucht. Doch zijn vrucht wordt in moeite gewonnen, en duur met zorg en zweet betaald.’

Zo schildert Aart van der Leeuw ons de geboorteplaats van de dichter Poot.¹ Nuchterder is de beschrijving van Abtswoude door Poots biograaf: ‘eene zekere streeke lants, of buitenbuurte, ook bekent onder den naem van Paepsou, en gelegen tusschen de stadt Delf en den dorpe de Ketel.’²

Poot zelf geeft de ligging van zijn geboorteplaats op de volgende wijze aan:

Ten oosten dezer buurt bespoelt de Schie haer boorden,

Ten zuiden blaeut de vest

Van 't smookende Schiedam, Delf heft zich op in 't noorden

En Schiplui deist in 't west.

[II, 30 vs. 6-3 v.o.]

Dr J.F. Niermeyer³ schrijft: ‘De officieele benaming van dit dorp, Abtswoude, berust op de onjuiste veronderstelling, dat de door de inwoners gebezigde naam Papsou een verbastering zou wezen van Abtswoude, dat men vormde naar analogie van Abtsrecht. In werkelijkheid komt Papsou van Poptes-wolde, “would van Popta” (een mansnaam). De kern van het dorp ligt trouwens niet in het gebied van Abtsrecht, maar in dat van den Hof van Delft.’

1 Vluchtige begroetingen, 9de dr., Rotterdam 1942, blz. 100. De plaatsing van Schipluiden ten Oosten van Abtswoude is onjuist. Het dorp ligt ten Westen van Poots geboorteplaats.

2 III, Het Leven, 7.

3 Delft en Delfland. Hun oorsprong en vroegste geschiedenis, Leiden 1944, blz. 20, noot 1.

Ouderlijke woning

In het zuidelijk deel van Abtswoude, de zogenaamde Vokkestaart, ligt aan de rechterzijde van de Abtswoudse weg (No. 46), een uur gaans

[p. 8]

van Delft in de richting Ketel, een boerderij, Elisabeth geheten. Van de weg voert een pad naar de dieper in het land gelegen woning.

Eigenaar van de boerderij met het bijbehorende land is thans Jacob van der Ende, wonende aan de Schiedamseweg 45 te Ketel, die haar in 1912 van de familie De Ranitz kocht.¹

In 1839 was de boerderij eigendom geworden van Mevr. Philipse, geb. Groen van Prinsterer. Uit haar nalatenschap werd zij einde 1884 met nog enige andere hoeven toebedeeld aan haar dochter Mevr. De Ranitz, geb. Philipse. De vroegere eigendomsbewijzen toonden toen aan, dat dit bezit had toebehoord aan of grensde aan de bezittingen van Mentje Jacobsdochter Poot in 1882 en die van Dirk Poot in 1836.²

Eenmaal was de boerderij het eigendom geweest van Kornelis Poot, de vader van de dichter. Toen zijn enige zoon Hubert in 1733 kinderloos overleed, was hij nog in leven.³ Misschien gingen na zijn dood de bezittingen over op een zijtak van de familie.

De boerderij, nu bewoond door P. Bijl, is niet meer dezelfde als in de tijd, dat Poot er woonde. Tussen 1873 en 1882 schijnt zij verbouwd te zijn.⁴ Niets herinnert meer aan het verblijf van de dichter.

1 De Heer Van der Ende was zo vriendelijk mij inzage van de eigendomspapieren te verlenen.

2 J.G. Frederiks, H.K. Poot. Geboren te Abtswoude 29 Jan. 1689, overleden te Delft, 31 Dec. 1733 in Dagblad van Zuid-Holland en 's-Gravenhage, 15 Jan. 1889, Eerste blad. F. Bezemer Sr., Nieuws uit oude boeken, Rotterdam z.j., blz. 170.

3 III, Het Leven, 8.

4 M. Coens, Tienden van den oogst, Amsterdam 1882, blz. 60 en 381.

Voornaamste bronnen voor leven en werk

Naast het eigen werk van Poot, waaronder wij ook enige autobiografische gedichten aantreffen, is de biografie door Jakob Spex de voornaamste bron voor onze kennis aangaande het leven en de werken van de dichter.

Dat Jakob Spex de auteur is van Het Leven van Hubert Korneliszoon Poot⁵, wordt door alle schrijvers over Poot aangenomen met uitzondering van J. de Vries, die Reinier Boitet als zodanig noemt.⁶ Dr J. te Winkel zegt dat Spex ‘vermoedelijk’ de schrijver van het levensverhaal is.⁷ Twijfel is evenwel uitgesloten. De korte verantwoording d'Uitgever aen den Lezer, die aan de biografie voorafgaat en waarin de

5 III, I-61 met een afzonderlijke paginering. De gedichten van Poot beginnen ook weer met ‘Pag. 1’.

6 Proeve eener Geschiedenis der Nederduitsche Dichtkunde, 3de dl. 2de dr., Amsterdam 1836, blz. 36 in de noot.

7 De Ontwikkelingsgang der Nederlandsche Letterkunde, dl. V, 2de dr., Haarlem 1924, blz. 156 in de noot.

[p. 9]

schrijver zegt: ‘lees, zoo 't u gelieft, de beschryving zyns levens, door ons gestelt’, is gedateerd ‘In 's Gravenhage’, de woonplaats van Spex. Direct na Het Leven volgt de Lykklagt over Hubert Korneliszoon Poot van J. Spex, terwijl alle overige Lyk- en Grafdichten op H.K. Poot achter in de bundel, na de gedichten van Poot zelf, een plaats vonden. Spex deelt bovendien zelf mee dat hij de schrijver van de biografie is. In een bruiloftsvers van 1745 verhaalt hij hoe hij in zijn jeugd ‘om les op les naer Abtswout tradt’, in een noot voegt hij daaraan toe: ‘De geboorteen woonplaets van Hubert Kornelisz. Poot. Zie het Leven van dien uitmuntenden Dichter, door my gestelt voor het Vervolg zyner Gedichten.’¹

Te Winkel wees er reeds op dat Het Leven ‘grappig slaafs den trant van Brandt's levensbeschrijvingen nabootst.’² Een vergelijking toont dit duidelijk aan.³

1 Gedichten van Jacob Spex, 'S Gravenhaege MDCCLV, blz. 88.

2 T.a.p.

3 Het Leven van Pieter Corn. Hooft en de Lykreeden door Geeraardt Brandt, uitgegeven door Dr P. Leendertz Jr., 's-Gravenhage 1932, blz. 4 r. 13-15 v.b. Jakob Spex, Het Leven van Hubert Korneliszoon Poot, blz. 7 r. 9-4 v.o. // Brandt, blz. 5 r. 4-8 v.b. en blz. 6 r. 2-3 v.b. Spex, blz. 9 r. 6-11 v.b. // Brandt, blz. 12 r. 4-7 v.b. Spex, blz. 41 r. 2-1 v.o. en blz. 42 r. 1 v.b. // Brandt, blz. 18 r. 15-17 v.b. Spex, blz. 20 r. 7-1 v.o. // Beiden halen in hun biografie brieven aan, Brandt van Barlaeus aan Hooft: blz. 19-20, Spex van D. van Hoogstraten aan Poot: blz. 26-28. // Brandt, blz. 29 r. 20-12 v.o. Spex, blz. 37 r. 1 v.o. en blz. 38 r. 1-12 v.b. en blz. 43 r. 3-1 v.o. en blz. 44 r. 1-15 v.b. // Brandt, blz. 31 r. 6-13 v.b. Spex, blz. 60 r. 9-20 v.b. // Overeenkomst is er ook in de behandeling van de godsdienst, vriendenkring en van de schrijvers, die door Hooft en door Poot werden vereerd.
Het Leven van Joost van den Vondel door Geeraardt Brandt, uitgegeven door Dr P. Leendertz Jr., 's-Gravenhage 1932, blz. 1 r. 12-23 v.b. en blz. 2 r. 1-3 v.b. Spex, blz. 4 r. 5-15 v.b. // Brandt, blz. 8 r. 18-14 v.o. Spex, blz. 14 r. 1-3 v.b. (Spex verwijst hier in de marge zelf naar Vondels leven) // Brandt, blz. 11 r. 15-17 v.b. Spex, blz. 41 r. 10-9 v.o. // Brandt, blz. 11 r. 4-1 v.o. Spex, blz. 37 r. 1 v.o. en blz. 38 r. 1-12 v.b. // Brandt, blz. 19 r. 11-12 v.b. Spex, blz. 41 r. 4-5 v.b. // Brandt, blz. 37 r. 9-3 v.o. Spex, blz. 16 r. 8-17 v.b. // Brandt, blz. 58 r. 13 Spex, blz. 47 r. 8-10 v.b. // Brandt, blz. 59 r. 15-13 v.o. Spex, blz. 47 r. 2-4 v.b. // Brandt, blz. 60 r. 5 Spex, blz. 47 r. 10-9 v.o. // Brandt, blz. 60 r. 9-11 v.b. Spex, blz. 48 r. 5-7 v.b. // Brandt, blz. 64 r. 13-12 v.o. en blz. 65 r. 1 v.b. Spex, blz. 56 r. 6-3 v.o. // Brandt, blz. 66 r. 15 e.v. in de marge, Spex, blz. 50 in de marge // Brandt, blz. 67 r. 1-4 v.b. Spex, blz. 58 r. 3-8 v.b. (Spex verwijst in de marge zelf naar Vondels leven) // Brandt, blz. 69 r. 16-13 v.o. Spex, blz. 14 r. 4-11 v.b. // Brandt, blz. 70 r. 16-32 v.b. Spex, blz. 60 r. 9-20 v.b. // Brandt, blz. 71 r. 7-10 v.b. Spex, blz. 61 r. 8-10 v.b.

Voorgeslacht

De voorouders van de dichter Poot behoorden tot voorname boerengeslachten in Delfland. Zijn grootvader van moederszijde Waling Bastiaensz. Groenheyde was schepen van de heerlijkheid Abtsrecht en volger⁴ van de Zuidpolder onder Delfgauw. Zijn overgrootvader Pieter Pietersz. Poot was schepen van Spaland, en zijn betovergroot-

4 Plaatsvervangend ambachtsbewaarder. Zie A.A. Beekman, Het Dijk- en waterschapsrecht in Nederland voor 1795, dl. II, 's-Gravenhage 1907, blz. 1642.

[p. 10]

vader van moederszijde, Pleun Michielsz., gezworene en ambachtsbewaarder van Hof van Delft.¹

1 D. van Baalen, Kwartierstaat van Huibregt Cornelisz. Poot, in Gens Nostra, Jg. 7, No. 1, blz. 1-2. P. de Ridder, Enige aanvullingen op de kwartierstaat van Huibrecht Cornelisz. Poot, in Gens Nostra, Jg. 7, No. 3, blz. 42. In de kwartierstaat staan enige onjuistheden, Poot werd niet op 27 Jan. 1689 gedoopt, doch op 23 Jan. 1689 (zie blz. 11). Poot trouwde niet te 's-Gravenhage, maar te 's-Gravenzande.

Familiewapen

In Gens Nostra² plaatste D. van Baalen boven de Kwartierstaat van Huibregt Cornelisz. Poot een afbeelding van het wapen der familie Poot, dat hij als volgt beschrijft: ‘In blauw een natuurlijk-gekleurde bebladerde jonge boom (poot) op groene grond, vergezeld van drie vijfpuntige zilveren sterren.’ Hij deelt mede, dat dit wapen voorkomt op een bord in de Ned. Herv. Kerk te Maasland.

Twee brieven van de dichter Poot zijn van een lakstempel voorzien, waarop ditzelfde wapen voorkomt.³

2 T.a.p.

3 Brief aan Joan van Wageningen, aanwezig in de Universiteitsbibliotheek te Leiden onder Hs. Letterk. 1004. Brief aan Balthazar Huydecoper, aanwezig in het Rijksarchief in de provincie Utrecht onder Familie-archief Huydecoper.

Ouders en zusters

De vader van de dichter, Cornelis Huybrechtsz. Poot, werd geboren op 14 April 1657⁴ en te Ketel gedoopt op 22 April van hetzelfde jaar.⁵ Bijna 28 jaar oud, huwde hij op 4 Februari 1685 te Ketel met Trijntje Walingsdr. Groenheyde.⁶ Deze hoorde kerkelijk onder Delft. Zij wordt daar ingeschreven in het stadsondertrouwregister (No. 133) als ‘Tryntge Walings Groenheijde J:D: op Schie onder Abtsrecht’, terwijl haar bruidegom wordt aangegeven als ‘Cornelis Huibrechtsz. Poot J:M: in de Kethel ende laest gewoont tot Hilligersberch.’ Haar attestatie ‘op de Ketel’ wordt gegeven ‘den 18e February 1685.’⁷ Ook in het register van de huwelijksproclamatiën in de Nieuwe Kerk te Delft (No. 76) staan zij vermeld.

Waarschijnlijk vestigde het echtpaar zich aanvankelijk te Ketel, want hun eerste kind, een dochtertje⁸, wordt op 13 Januari 1686 in de kerk van Ketel begraven.⁹ In de lijst van communicanten van de Protestantse gemeente te Schipluiden, waartoe zij na hun vestiging in

4 I, 103 en II, 147.

5 In de Kwartierstaat t.a.p.

6 Ibid.

7 De attestatie staat vermeld in het stadsondertrouwregister. Dit, alsook het zo dadelijk te noemen register van de huwelijksproclamatiën, bevindt zich in het archief der gemeente Delft.

8 III, Het Leven, 9.

9 Maandblad van het genealogisch-heraldiek Genootschap De Nederlandsche Leeuw, Juli 1952, Jg. LXIX, kol. 203-204.

[p. 11]

Abtswoude behoorden, staan zij vermeld als ‘Cornelis Hubregtse Poot van Overschie’ en ‘Tryntje Waling van Delff’.¹

Hun tweede kind, Claasje, werd in Januari 1687 te Schipluiden gedoopt, waarbij Grietje Waling als getuige optrad.²

De doop van Hubregt, zoon van Cornelis Huybregtse Poot en Tryntje Waling, waarbij als getuige genoemd wordt Neeltje Harmens, de grootmoeder van vaderszijde³ van de dopeling, werd in het doopboek van de Nederduits Hervormde gemeente te Schipluiden ingeschreven op 23 Januari 1689.⁴ De dichter geeft zelf enige malen⁵ als zijn geboortedatum 29 Januari 1689 aan. Een van de twee dateringen moet dus onjuist zijn.

Na Hubregt werden nog twee meisjes geboren. Op 7 October 1691⁶ Neeltje, die op 19 October d.a.v. te Schipluiden gedoopt werd, waarbij grootmoeder Neeltje Harmens weer als getuige optrad.⁷ Op 18 Augustus 1694 werd Bastiaentje te doop gehouden, eveneens te Schipluiden, met Maartje Waling als getuige.⁸

Op grond van verschillende gegevens kunnen wij vaststellen, dat Poots ouders een zekere welstand genoten. Spex beschrijft hen als lieden, ‘die geene groote schatten hadden te zamen gebragt, maer die de voorspoet, by vervolg van tyt, in den lantbou, hun bedryf, veelsins bejegende.’⁹

Zelf schrijft Poot:

'k Ben ook zoo schamel niet dat ik my gansch moet schamen,

Hoewel ik van een laege en duistere afkomst ben:

[I, 12 vs. 6-5 v.o.]

Wanneer hij ook op andere plaatsen spreekt over zijn ‘laegen rang’¹⁰ over zijn ‘geringheit’¹¹, en zich voorstelt als ‘Poot, eens lantmans zoon, misdeelt van ryke schatten’¹², dan blijkt daaruit dat de familie niet rijk was. Van armoede is evenwel geen sprake. Vader Poot stuurt

1 Archief van de Ned. Herv. Kerk te Schipluiden, Vierde Kerkeraadsboek, blz. 212.

2 Algemeen Rijksarchief te 's-Gravenhage, Collectie Doopboeken Schipluiden, Inv. No. 1, blz. 19. Dag en maand zijn blijkbaar vergeten. De navolgende inschrijving is echter van Januari, zonder leesbare dagvermelding.

3 Neeltgen Harmansdr. Koeckoeck was de vrouw van Huybrecht Pietersz. Poot, de grootvader van de dichter. Zie de Kwartierstaat t.a.p.

4 Algemeen Rijksarchief te 's-Gravenhage, Collectie Doopboeken Schipluiden, Inv. No. 1, blz. 20.

5 I, 109 en II, 82 vs. 11-12 v.b. Zie ook III, Het Leven, 8 en 46.

6 Zie Poots gedicht Op het verjaren van myn Suster, besproken op blz. 27 e.v.

7 Algemeen Rijksarchief te 's-Gravenhage, Collectie Doopboeken Schipluiden, Inv. No. 1, blz. 22.

8 Ibid., blz. 24.

9 III, Het Leven, 9.

10 I, Opdragt, strofe 4, vs. 1.

11 II, 382 vs. 7 v.o.

12 I, 10 vs. 3 v.b.

[p. 12]

zijn zoon naar de school van Schipluiden, dat was voor een boerenzoon uit die dagen zeker niet gewoon. Wanneer de jongen graag de muziek wil beoefenen, schenken zijn ouders hem een viool.¹

Van zijn moeder getuigt Poot, dat zij het verdiende geld gebruikte

Om haere kinders op te trekken,
En armen menschen goet te doen,
Te troosten naer 't gering vermogen.

[I, 259 vs. 8-6 v.o.]

Nog jong verzamelde Poot zo veel boeken als hij maar krijgen kon. Eens verkocht hij een gouden ring, die hij in zijn jeugd gewoon was te dragen, om zo aan boeken te geraken.² Later schrijft hij:

Myn meeste boeken zyn gulhartige geschenken:

De middlen lyden schaers dat ik dien voorraedt koop.

[I, 11 vs. 12-11 v.o.]

De begaafde zoon zal zijn gehele leven zijn ouders dankbaar blijven voor wat zij hem hebben geschonken door hun vroom en deugdzaam voorbeeld en door hun bereidwilligheid om zijn drang naar meer ontwikkeling, voor zover dat hun mogelijk was, te bevredigen.

Op zijn twee en dertigste verjaardag schrijft hij, God dankend:

Gy gaeft my ouders, laeg van naemen,

Maer die 'k my echter om hun deugt

En vroomheit by geen' vorst zou schamen.

Zie daer een' spiegel voor myn jeugt,

Een voordeel dat veel kinders missen,

[I, 106 vs. 3-7 v.b.]

Als Arnold Willis, de drukker van zijn eerste bundel, hem in 1722 o.a. verwijt, dat hij ‘als een boer van geen burgerlyke beschaeftheit, noch goede opvoeding iets weet’, is Poot hevig verontwaardigd en schrijft hij verbolgen: ‘Dit ... krenkt de eer myner zeer goede Ouderen, van welke ik hierdoor gedwongen worde, tot spyt van allen dien 't leet mogt zyn, te getuigen, dat ze my op hunne wyze, en naer hun beste vermogen, eene goede opvoeding hebben getracht te geven: en het zou waerlyk jammer zyn, dat de deugt juist alleen binnen den kreits der stedevesten te vinden waere. Wat wyders de burgerlyke beschaeftheit belangt; ik ben een boer, zeg ik immers; en dat de voorredenaer³ een goede wyl voor matroos ter zee gevaren heeft, weet

1 II, 86 vs. 10 v.o.

2 III, Het Leven, 53-54.

3 D.i. Willis.

[p. 13]

men: doch dit is van geen of weinigh belang. Laet ons evenwel slechts van opvoeding en burgerlyke beschaeftheit zwygen.’¹

Ook in een later autobiografisch gedicht eert hij zijn ouders:

De Hoogste zy hun loon voor 't goet, aen my gedaen
Door hun getrouwe zorg en vlyt in wel te raên.

[II, 82 vs. 2-1 v.o.]

Het gedicht, dat Poot schreef bij de dood van zijn moeder in 1709, is niet bewaard gebleven², maar twaalf jaar later, wanneer zijn talent gerijpt is, eert hij haar met een van zijn beste gedichten.³ Hij tekent haar als een vrome vrouw, ‘heusch en braef van aert’ (vs. 18), getrouw in ‘woort en handel’ (vs. 23), ijverig in 't bezoeken der kerk en in 't gebed,

Hoe dikwyls heeft de geur der leli
Van 't eeuwigbloeiend Evangeli
Haer hart verquikt, haer zorg gesust!

[I, 257 vs. 6-8 v.b.]

Altijd wees zij haar kinderen ‘naer 't licht van 's Heilants lessen’ (vs. 36). Zij was een stille vrouw, niet gehecht aan aardse schatten en grootheid, genietend van de natuur, tevreden, wijs in het bestuur van haar huishouden, geheel gelijkend op de sterke vrouw uit het Boek der Spreuken, een trouwe en zorgzame echtgenote. Door de tering uitgeput, wordt zij aan het nog jonge gezin ontnomen. Haar zoon ziet haar door een engel opgenomen in ‘'s hemels feest’. (vs. 112).

In verschillende van zijn gedichten eert en dankt Poot ook zijn vader, de zorgzame bestuurder van het moederloze gezin.⁴ In hoeverre er in deze verzen van een werkelijke genegenheid of van stilering sprake is, weten wij natuurlijk niet.

Veel waardering in eigen kring heeft Poot niet gekend. Hoe kon het ook anders. De boerenfamilie zal niet veel begrepen hebben van de geleerde en mythologische verzen van haar dichtende verwant. Voor zijn oudere zuster Klaesje moeten wij evenwel een uitzondering maken. In een dichterlijke brief⁵ zegt Poot van haar, dat zij de enige is

Die in ons breet en groot geslacht

Myn smal en kleen geschrift wil lezen.

De domheit ziet my mislyk aen;

1 Op de niet gepagineerde blz. 36-37 onder punt XI in het Berecht aen den Lezer van de tweede druk van de eerste Boitet-bundel (1726).

2 III, Het Leven, 14.

3 I, 255.

4 I, 103; II, 23 vs. 1-20 v.b.; II, 85 vs. 11-6 v.o. en II, 147-150.

5 II, 31.

[p. 14]

 

Maer dat is haer natuurlyk wezen

 

'tGeen zoo gewis zal blyven staen,

 

Of Godt most een aertswonder toonen.

 

Laet my dan slechts uw heusche gunst

 

Met een' zielrentebrief beloonen,

 

Getekent in den Raedt der Kunst.

[vs. 28-36]

Hij brengt zijn zuster, die dan gehuwd is met Pieter Hodenpyl en niet meer in Abtswoude woont, de heerlijke en onbezorgde kinderjaren in de herinnering, ‘een' tyt van smydigh gout’ (vs. 14), en hij biedt haar, nu ‘'t koper met zyn uuren, / En eindlyk licht het yzer ook’ (vs. 19-20) hun te wachten staat, een geschenk aan in de vorm van een dichterlijk uitgewerkte Horatiaanse gedachte over de ‘vergenoeging’ (vs. 53).

Terugkomend op de miskenning van zijn dichterschap, kan hij aan zijn begrijpende zuster schrijven:

Laet my dan menigh onder veelen

Bezien als een' onnutten last

Der aerde, en die in al zyn quelen

Te zelden op hun spelen past;

Ja gruwen dat ik met myn makkers

Een' dieren tyt verwekken zal

In schuur en kelders, velt en akkers

En beemt en beek en duin en dal;

(Want elk noemt schier de dichters droomers,

En toont zich door hun byzyn bang

Voor strenge winters, dorre zomers,

En quade jaren duuren lang.)

'k Moet echter naer de waerheit streven,

En veil geen goet maer goet bescheit.

[vs. 181-194]

Ik heb geen volle honigkorven,

Maer voer ze ditmael in den mont.

[vs. 201-202]

Bij het huwelijk van zijn zuster Neeltje met Pieter Sprokkenburg op 19 April 1722 schreef Poot een onpersoonlijk conventioneel bruiloftsvers.¹ In 1711 had hij haar reeds met een verjaarsgedicht vereerd.² Zij vestigde zich na haar huwelijk te 's-Gravenzande, de woonplaats van haar man. De dichter zal zijn zuster daar ongetwijfeld bezocht hebben. Misschien ontmoette hij bij haar de burgemeestersdochter Neeltje 't Hart, met wie hij in 1732 in het huwelijk zal treden. Er zijn namelijk aanwijzingen, dat de families 't Hart en Sprokkenburg met

1 II, 219.

2 Zie blz. 27-28.

[p. 15]

elkaar verwant of althans zeer bevriend waren.¹ Neeltje Sprokkenburg-Poot overleed hoogbejaard en werd op 16 April 1779 te 's-Gravenzande begraven.²

In het werk van Poot vinden wij geen enkele maal zijn jongste zuster Bastiaentje vermeld. Uit haar testament van 1 October 1733³ blijkt, dat zij dan gehuwd is met Pieter Dirksz. van der Eyk, bouman onder Papsou, onder Hof van Delft, zoon van Dirck Abrahamsz. van der Eyck. Op 2 November 1765 testeerde zij opnieuw. Haar man is dan reeds overleden. Zij verklaarde beneden fl. 20.000. gegoed te zijn. Haar boerenbedrijf omvatte een woning met 40 morgen land en was nog onder Papsou gelegen. In dit testament worden 3 kinderen genoemd: Cornelis, Anna, gehuwd met Arij Jansz. van den Bergh, en Dirk.⁴ Anna werd te Schipluiden gedoopt op 24 October 1734⁵, Dirk op 15 Maart 1741⁶, van Cornelis heb ik de doopdatum niet gevonden. Bastiaentje Poot overleed op 7 Mei 1782.⁷

1 Zie blz. 180.

2 Algemeen Rijksarchief te 's-Gravenhage, Collectie Doopboeken 's-Gravenzande, Inv. No. 9, in de Lyst van begravenen.

3 Notarieel archief van Delft No. 2619, fo. 71, in bewaring op het Algemeen Rijksarchief te 's-Gravenhage.

4 Ibid., No. 2939, fo. 109. De gegevens uit de beide testamenten, met vermelding van de vindplaats, werden mij welwillend verstrekt door de gemeentearchivaris van Maassluis, de Heer D. van Baalen.

5 Algemeen Rijksarchief te 's-Gravenhage, Collectie Doopboeken Schipluiden, Inv. No. 1, blz. 63.

6 Ibid., blz. 69.

7 Algemeen Rijksarchief te 's-Gravenhage, Gaarder Schipluiden No. 3. Gaarder Schipluiden No. 1, blz. 48: aangifte van haar dood door haar zoon Dirk (2de classe fl. 15).

Opleiding

Als Poot in 1721 zich voor de eerste maal, in het Berecht aen den Lezer voor de Gedichten I, tot zijn lezers richt, vraagt hij hun zijn ‘misgreepen’ niet te zwaar te rekenen, omdat hij, de eenvoudige boer, geen opleiding genoten heeft als andere dichters. Hij schrijft: ‘Het doolen is menschlyk: ja in de beste schriften, de gewyde slechts uitgezondert, vint men bywylen afzigtige inktvlekken. Waer laete ik my dan, die met gesleepe verstanden zoo geheel ongelyk sta, en by luiden van letteren niet te noemen ben? Kennis van uitheemsche taelen, en onderrechting van naeukeurige Aristarchen, beide zoo nut en dienstigh om de poëzy haeren juisten tooi te geven, ontbreken my; waerom ik echter meene dat men hier met meer reden iet door de vingers kan zien dan by zulken, die langs den breden wegh der schoolen en geleertheit de steile spitsen van Parnas zoeken, en naer den Delfischen lauwer draven.’

[p. 16]

In zijn eerste autobiografische gedicht Kenschets des Dichters¹, in 1714 geschreven maar in hetzelfde jaar als het Berecht voor het eerst gepubliceerd, zegt hij

Men pryst my heuschelyk: een heugelyke zaek

Voor een' die noit een school, staêg velden zagh en bomen.

Noch Griek noch Romer staet me op eenigh stuk te spraek,

Dat moet ik waerlyk, maer met harteleet, bekennen;

Doch al bekende ik 't niet men kan het mooglyk zien.

[vs. 18-22]

Dat Poot nooit een school bezocht is niet juist, en in zijn tweede, veel uitvoeriger autobiografisch gedicht, de Algemeene Brief², vertelt hij ons dan ook meer in overeenstemming met de waarheid, dat hij in zijn jeugd door Vader gestuurd werd ‘naer de boerenschool van 't Schipluisch A B C.’ (vs. 44). Tezamen met andere boerenjongens trok hij er naar toe ‘langs den dyk’ (vs. 56), waarschijnlijk de Zuidkade van Abtswoude naar Schipluiden.

De meeste schoolvrienden zijn reeds gestorven, als de dan nog geen veertig jaar oude dichter zijn herinneringen neerschrijft. Eén jongen, met name genoemd, Jan van Bergen, was zijn bijzondere vriend, maar ook hij stierf jong en Hubert hielp zijn oude schoolmakker bij diens laatste gang dragen.

Zelf schrijft hij in deze brief, dat hij niet graag naar school ging en dat het leren hem tegenstond:

Hoe dikwyls dropen dan myn tranen langs de wegen!
De meester was niet quaet, maer 't leren stont my tegen.
Als ik dat huis beschou, (wat is de mensch ook dom!)
Sluit my het hart nogh toe, al weet ik niet waerom.

[vs. 45-48]

en hij eindigt zijn verhaal over het schoolbezoek met de verzuchting:

Nadat nu 't schoolgareel was van myn' hals genomen

Most ik, van 't nat in 't vier, weêr op den akker komen;

[vs. 77-78]

Ofschoon Poot zelf dit levensverhaal van ernst en boerterij ‘in alles even/Waerachtigh en oprecht’ (vs. 255-256) noemt, moeten wij hier toch aan twijfelen. Nog op school immers, is, volgens Spex, de drang naar kennis ontwaakt, die hem zijn hele leven verder zal beheersen: ‘Het bedolven vuur echter eerlang te voorschyn komende, stak hy wel dra alle zyne medescholieren de loef af; ook oefende hy,

1 I, 10.

2 II, 82.

[p. 17]

van zyne ouderen eindelyk t' huis gehouden, en geheel aen den lantbou, het beroep waertoe hy geschikt wiert, overgegeven; zich nogh op byzondere uuren in het lezen, schryven en cyferen, met eene onvermoeide naerstigheit.’¹

1 III, Het Leven, 10-11.

Beoefening van muziek en tekenkunst

Al vroeg openbaart zich bij de jonge boerenzoon een kunstzinnige aanleg. Eerst was het de muziek, die hem bekoorde. Van zijn ouders kreeg hij een viool, spottend laat hij zich uit over zijn prestaties op dit instrument:

Daer most een vedel zyn, een zyden lint daeraen;
En ik begon in 't kort een' raeren toon te slaen.
Het baerde schier een' klank met stryken, toetsen, grypen,
Alsof ge een roestigh mes hoorde op een' drempel slypen.

[II, 86 vs. 10-7 v.o.]

Maar dat hij hier wel wat al te bescheiden over zijn vioolspel spreekt, blijkt uit de regels die hij er direct op laat volgen:

Zie, zoo dicht grenst die kunst aen d'eedle dichtery.
De lierman en poëet gaen dikwyls zy aen zy.

[Id., vs. 6-5 v.o.]

Heeft Poot misschien later nooit meer zelf de muziek beoefend, uit verschillende van zijn gedichten blijkt, dat hij belangstelling heeft gehad voor het muziekleven van zijn tijd.²

Behalve de muziek beoefende de jonge Hubert ook de tekenkunst. ‘Op deeze leste wel het meest gevallen, tekende hy, slechts gedient van eenigh sap, uit bloemen geperst, en andere geringe behulpmiddelen, ook zonder onderwys; allerhande levendige en levenlooze zaeken, op eene geestige en overaerdige wyze.’³ Zelf vertelt Poot er 't volgende van:

Omtrent en voor dien tyt plagt my de zin te dringen,

Van zelf, en slecht in zwier, tot pennetekeningen
Van huis en hof en kerk en mensch en dier en plant.
'k Bewaer de stukken nogh, van rotten aengerant.

[II, 86 vs. 4-1 v.o.]

In latere jaren is de dichter bevriend met de Delftse portretschilder Thomas vander Wilt⁴ en de beroemde Adriaen vander Werf⁵, beiden door hem bezongen, evenals Vander Werfs leerling Henrik van

2 I, 292, 296, 299, 303, 441, 442; II, 301.

3 III, Het Leven, 11.

4 Zie blz. 111-112.

5 Zie blz. 132.

[p. 18]

Limborg¹ en de in Frankrijk gevierde Nederlandse schilder Hendrik van Hulst.²

1 Zie blz. 255.

2 Zie blz. 240-241.

Eerste dichtoefeningen

Noch de muziek, noch de tekenkunst schonken hem de bevrediging, die hij tenslotte vond in de poëzie. Nog heel jong begon hij te dichten. In 1714, als hij vijf en twintig jaar oud is, zegt hij:

Ik ben nogh jong, maer heb de dichtkunst lang geprezen,

Waerin ik, wilt en woest, by wylen iet begon,

Tot Hooft en Vondel my het beste dichtspoor wezen.

[I, 10 vs. 2-1 v.o. en 11 vs. 1 v.b.]

Ook later, in 1723, zal hij in een brief aan zijn vriend Jan Buis nog schrijven:

Ik heb van kintsbeen af tot heden, nimmer moê,

De Dichtkunst aengebeên, - - - - - - -

Der brave Dichtren naem en lof vervoerde my
(Zie daer een ronde biecht.) schier tot afgodery.
Hoe zwom myn hart in vreugt, boodt my de kunst iet schranders!

[II, 16 vs. 9-8 en 5-3 v.o.]

Omgang met rederijkers uit de omgeving

Voordat Poot het werk van Hooft en Vondel leerde kennen, verkeerde hij voor een jong dichter in slecht gezelschap. Zoekend naar mensen, die hem bij zijn eerste pogingen zouden kunnen helpen en raden, wendde de boerenzoon zich tot leden van de rederijkerskamers uit de omgeving. Wij vinden in het begin der achttiende eeuw zulke kamers vermeld in Ketel en Schipluiden, in De Lier en Vlaardingen, in Den Hoorn en Maasland, in Wateringen, Delfgauw en Bleiswijk, in Hazerswoude en 's-Gravenzande, in de stad Delft en nog vele andere plaatsen.³ Spex noemt, als door Poot bezocht, de kamers van Schipluiden en Ketel bij name.⁴

In Schipluiden heette de kamer ‘'t Rosmareyn’, zij voerde als zinspreuk ‘'s Woords kracht’. Uit het Schipluyts-Beroep van 1685, een uitnodiging aan andere kamers om deel te nemen aan een landjuweel in Schipluiden, blijkt dat de kamer toen reeds ‘ruym een Eeuwe langh’ bestond.⁵ De bijeenkomsten werden gehouden in de nu

3 Dr G.D.J. Schotel, Geschiedenis der Rederijkers in Nederland, 2de verm. uitg., 2dln., Rotterdam 1871, passim.

4 III, Het Leven, 12.

5 Schotel, Gesch. d. Red. in Ned., dl. II, blz. 95-96.

[p. 19]

nog bestaande herberg ‘De Vergulde Valck’.¹ Het bestuur bestond er uit een Keizer, een Prins en een Vaandrig.² De kamer kende ook een Kolvenaar of Kolfmeester.³ De ‘beminners van de camere’, die van elders kwamen ‘winterneeven⁴ by de broeders’, moesten ‘een duit voor vier en keersen’ betalen en ‘deel nemen aan alle onkosten, die de kamers gedurende hunne tegenwoordigheid maakten’.⁵ Onder de leden van de kamer waren verschillende Katholieken o.a. de Prins Jacobus de Vette en de Keizer Pieter Sijdenbos, die behalve in 1705 op een feest van ‘De Vijgenboom’ te Schiedam, ook op andere feesten aanwezig zijn.⁶

‘De Zonnebloem’ te Ketel onder de zinspreuk ‘Noyt meerder vreucht’, werd in 1602 ‘bevestigd’.⁷ Ook deze kamer vinden wij, evenals die van Schipluiden, op bijna alle feesten in de omtrek vertegenwoordigd.

In 1661 waren er klachten over de bijeenkomsten der rederijkers. De schout van Schipluiden had laten weten, ‘dat hij niet had toe te laten, dat van zijn dorp bij eenige rederijkers of anderen zouden worden gespeeld’. Dit was naar aanleiding van gebeurtenissen op rederijkersfeesten in de omgeving, waarvan gemeld wordt ‘dat er zeer ergerlijke en goddelooze vertooningen voorgesteld en vuile spelen gespeeld werden, vol van onkuische en ligtvaardige redenen, die aanleiding gaven tot ongebondenheid, wulpsheid en dartelheid, waaruit dronkenschap, vechterijen, onteering van Gods H. naem en vele andere onhebbelijkheden voortkwamen, en vroome en eerlijke gemoederen ontsticht en bedroefd werden’.⁸

Op 23 Juni en op Allerheiligen 1711, toen Poot dus 22 jaar was, werden er te Schipluiden en op 28 Maart 1712 te Pijnakker, nog refereinfeesten gehouden, volgens Kops de laatste in die streken⁹; Schotel vond echter nog veel latere vermeld.¹⁰ Hoe het ook zij, op 18 Maart 1711 werd er door de Staten van Holland een plakkaat uitgevaardigd, ‘waarbij zoowel het spelen als het omrijden langs straten en wegen

1 A.N. Duynisveld, Pr. en C.P.M. Holtkamp, Pr., Geschiedenis der Parochie van den H. Jacobus den Meerderen te Schipluiden, z.pl. en z.j., (Evulgetur 1940), blz. 64.

2 Schotel, Gesch. d. Red. in Ned., dl. I, blz. 85.

3 Ibid., blz. 102.

4 Mij onbekend woord. Waarschijnlijk ‘bezoeken op de winteravonden’.

5 Schotel, Gesch. d. Red. in Ned., dl. I, blz. 118.

6 Duynisveld en Holtkamp, Gesch. d. Par. v.d. H. Jac. d.M. te Schipl., blz. 64.

7 Schotel, Gesch. d. Red. in Ned., dl. I, blz. 72.

8 Ibid., dl. II, blz. 95.

9 Willem Kops, Schets eener Geschiedenisse der Rederijkeren, Werken van de Mij. der Ned. Lett. te Leyden, 2de dl., Leyden 1774, blz. 312.

10 Schotel, Gesch. d. Red. in Ned., dl. II, blz. 160.

[p. 20]

met trommels, vaandels en zotskappen, op zon- en feestdagen verboden werd...’¹

De refereinfeesten werden gehouden gedurende de kermis. Dit blijkt duidelijk: ter gelegenheid van een feest in Soetermeer werd de Soetermeersche vrage ofte kermisvreughd' uitgegeven², in 1701 wordt er te Hazerswoude door de rederijkers een kermisfeest gehouden, waaraan ook de kamers van Ketel en Schipluiden deelnemen.³ Schotel schrijft: ‘Er werd ... geen kermis gevierd of er verschenen van wijd en zijd wagens met zingende rederijkers, tot het refereinfeest uitgenoodigd.’⁴

In de Algemeene Brief⁵ vertelt Poot ons, dat hij aan deze boerenfeesten heeft deelgenomen:

Ik liet het my voorwaer ontstormen noch ontzuuren,
Als 't boerenkermis was. Maer zal die vreugt wel duuren?
Zei Vader menigmael. o zoon, voorzeker neen.
Doch hoe gestopt is 't oor der jongkheit voor goê reên!
Dus yvrigh, sprak hy voort, by spel en dans te wezen
Staet ons niet half zoo fraei als vroeg Godts woort te lezen.
Heb dank, oprechte Man, al had gy my ontstelt.
De deugt leest ons ten goê wel lessen van gewelt.
In zulke tyden dan ontstorf ons myne Moeder.

[vs. 81-89]

Zijn moeder overleed in 1709. Poot was toen 20 jaar.

Het beeld dat Schotel geeft van de kamers in de achttiende eeuw, leert ons de omgeving kennen, waar Poot zijn eerste schreden zette op het pad der poëzie: ‘slechts nederige burgers en landlieden en gegoede boeren waren kamer-broeders, en oefenden zich te huis, na volbragten arbeid, in het hoekje van den haard in het termen en rijmen. Even als in het schoenlappen en scheeren, gaf men onderwijs in het rijmen; zulks geschiedde door den factor of ook wel door een schoolmeester. Men noemde de leerlingen: nagelbijters, hairplokkers, kopkrouwers, de onderwijzers: Appollussen, Minervusten.’⁶

Nadat hij in de Algemeene Brief verteld heeft over het vioolspel en de tekenkunst, schrijft hij:

Vervolgens kreeg ik lust tot letterkunst en rymen,
En leerde, als met droog zant, de vaerzen samenlymen.
Wat misselyker geest of toen de hel ontsloop,
En in het hol gebou van myne harsens kroop!

[vs. 117-120]

1 Ibid.

2 Ibid., blz. 130.

3 Ibid., blz. 135-136.

4 Ibid., blz. 140.

5 II, 82.

6 Schotel, Gesch. d. Red. in Ned., dl. II, blz. 133.

[p. 21]

Over de rederijkerskamers schrijft hij met opzet in strompelende verzen, terwijl hij gebruik maakt van echte rederijkerswoorden als ‘heldegesten’ en ‘minjoot’:

De Kamerwerken van 't fyn Rederykerdom
Verrukten myn gemoet, al gingen ze ook zoo krom
En kreupel als een wyf van driemael dertigh jaren,
Waeruit de kracht en geest in 't stinkhuis is gevaren.
De heldegesten van ridders en mannen groot
Behaegden in zulk schrift myn wonderlyk minjoot;

[vs. 127-132]

Gelukkig voor de jonge dichter, zag hij in, dat dit de ware kunst niet was:

Ten lesten evenwel verveelde my die kunst.
'k Begeerde grooter hulp van Febus en zyn gunst,

[vs. 144-145]

Op aanraden van een verstandig kamerlid, een zekere Jan Guldeleeu, verschafte hij zich enige boeken, hij ‘begost allengs uit andere oogen te zien, en zich ten lesten geheel van zyne spitsbroederen af te zonderen.’¹ Waarschijnlijk waren deze boeken de bundels van Antonides van der Goes, want, voordat hij zich geheel terugtrok uit het kamerleven, schreef hij in diens hoogdravende taal, zoals Spex verder mededeelt, de twee gedichten met de erbij gevoegde liederen over Croesus, die hij later nog zal opnemen in zijn eerste verzenbundel.² De gedichten dragen geheel het karakter van de rederijkerskunst. In de Boitet-bundel van 1722 laat Poot er een Berecht aan voorafgaan, waarin hij iets vertelt over het ontstaan en dat hij besluit met ‘Lees nu voort, indien 't u gelieft, en verschoon de jongkheit.’³ Spex deelt mede, dat Poot dit Berecht er aan toevoegde, omdat de hoogdravendheid van de gedichten hem mishaagde.⁴

De gedichten zijn antwoorden op een vraag, welke de kamer, die een refereinfeest organiseerde, uitschreef en met de uitnodigingskaart rondstuurde naar de andere kamers. De vraag wordt in het Berecht van 1722 omschreven, in de Mengeldichten van 1716 staat zij volledig boven het eerste antwoord en luidt:

Wie sprak die nimmermeer gesproken hadt te voren?
Wat sprak hy toen de val zyns vaders was beschoren?

1 III, Het Leven, 12.

2 Mengeldichten 1716, 25-30; I, 358-366.

3 I, 358.

4 III, Het Leven, 13.

[p. 22]

De antwoorden moesten een bepaald aantal verzen tellen, in dit geval 40. De vraag werd, zoals Poot schrijft, ‘by zekere gelegentheit door eenige liefhebbers der poëzye, en wel meest om de dichtminnende jongelingen tot het onderzoek der historien aen te noopen, voorgestelt.’

Hoe hoog de jonge boer, die voor zijn omgeving zo langzamerhand de man ging worden, die ‘studeerde’, wel greep, blijkt uit het Berecht: ‘Hierop hebbe ik dan, ten dienst van goede vrienden, uit de schriften van Herodotus, Plutarchus, en anderen, het geval van koning Krezus en zynen zoone neêrgezet.’ Hij had blijkbaar onder de rederijkers in zijn omgeving al gezag verworven!

De twee toegevoegde liederen zijn gemaakt op een door dezelfde vragers opgestelde Regel, die ook alleen voorkomt in de Mengeldichten van 1716:

Zyn eerste spraekdagh brogt zyn vaders ondergang.

Als melodie wordt opgegeven de wijs van:

Hou voerman van de hel, enz.

Wat was de reden, waarom Poot in zijn Mengeldichten van 1716 deze gedichten opnam? Achtte hij toen dit jeugdwerk nog de moeite van het drukken waard, of had het voor hem een bijzondere waarde? Heeft hij misschien met deze antwoorden op een rederijkersfeest een prijs behaald? Wij weten het niet, in elk geval had hij reeds meer gelezen dan alleen de verzen van zijn kamergenoten, o.a. Vondel, want het laatste vers van het Tweede Liedt komt bijna woordelijk overeen met de slotregel van de Gysbreght van Aemstel.

Studie en landarbeid

Vol ijver wierp de jonge dichter zich op de werken van zijn nieuwe leermeester, maar het werk op de boerderij liet hem weinig tijd over voor de studie en het dichten. De Pooten hadden een gemengd bedrijf, want telkens vinden wij in het werk van de dichter de akkerbouw en het zorgen voor het vee naast elkaar vermeld. In een verjaarsvers voor zijn vader is er sprake van graan- en zuivelverkoop.¹ Vader Poot had zijn enige zoon hard nodig in de wei en op de akker, maar 's avonds bij het licht van een olielamp en dikwijls tot diep in de nacht, las de jonge boer zijn dichters en schreef hij op, wat hij gedurende de dag onder zijn werk had uitgedacht en voor zich heen gemompeld:

1 II, 149 vs. 8 v.o.

[p. 23]

 

Dit is de stof die ik bedacht

 

By ploeg en spa, op velt en akker.

 

Dit is het werk 't geen in den nacht

 

My dikwyls bezigh hield en wakker.

 

Zoo verre kon het Negental

 

Der kuische zustren my verrukken.

[I, Opdragt vs. 41-46]

In het Berecht voor de eerste Boitet-bundel schrijft hij: ‘Alle de moeilykheden en hindernissen die de lantbou, myn beroep, naer zich sleept, hebben my niet kunnen beletten, in het overschot van mynen naeubepaelden tyt, de handen somwyl aen de citer te slaen, en Apollo myn offer en yver ootmoedigh aen te bieden. Getuige zy hiervan de bondel dezer Gedichten, in het midden myner vee- en akkerbezigheden, den dichtlievenden Nederlander medegedeelt, zoo goet zoo quaet als ik ze van de natuur, myn eenigste hulp en leidsvrou in dezen, ontfangen hebbe.’

De vriendschap van enige begunstigers doet hem voortgaan:

Zy, zy houdt myne luit gesnaert,

En doet my op de harp myn grove vingers zetten;

Het zy ik van den akker keer,

Daer Ceres kouter deur de vooren wort gedreven,

En voel myn zuchten al van veer

Gezwint vooruit naer myn eng schryfvertrekje zweven;

Het zy ik uit de klaverwei,

Daer Pales¹ koe en schaep roomzwangre jadders² dragen,

Met volle mellekëemren schei,

En korte poozen vinde in lange zomerdagen.

[I, 5 vs. 8-1 v.o. en 6 vs. 1-2 v.b.]

Hoe dikwyls noope ik mynen geest,

Zelf in den droksten oogst, met heilige yversporen

Tot dichten, dat den druk geneest!

[I, 6 vs. 11-13 v.b.]

Een innerlijke stem spoort hem aan vol te houden, ondanks tijdgebrek en boerenstaat.³ Hij schijnt zich wel terdege bewust te zijn geweest van de uitzonderlijke plaats, die hij als dichter-boer innam, want nog verschillende keren zinspeelt hij erop. Zo in de Kenschets des Dichters⁴:

Ik leef tot heden van den arbeit myner handen,

Al stug van barstent celt. 'k moet zweeten om den kost

Die nogh maer weinigh kost. zoo bouwen wy de landen,

Van 's morgens vroeg totdat ons d'avontstont verlost,

1 Godheid der Romeinse herders.

2 Uiers.

3 I, 6 vs. 10-6 v.o.

4 I, 10.

[p. 24]

 

En stille rust bestelt voor d'afgematte leden,

 

Terwyl 't gedoken licht de goude starren wekt.

 

Hoe bly vervolg ik dan myn letterbezigheden

 

Eer nogh de logge Slaep my met zyn wieken dekt!

[vs. 5-12]

Later, als hij niet meer op de boerderij werkt, schrijft hij aan een vriend, hoe hij vroeger dichten moest:

Ik zong, en vylde dan by ontyt wat ik zong.

[II, 26 vs. 7 v.o.]

Met welk een vreugde de jonge Poot het heilige vuur in zich voelde branden en hoe intens hij leefde in die dagen, beschrijft hij ons zelf in zijn Algemeene Brief.¹ Een nieuwe wereld was voor hem opengegaan en heel die wereld was van hem!

Wat was ik tot de kunst met heeten lust genegen!
Hoe bad ik in den oogst wel menigmaal om regen,
Opdat ik van het werk, en by myn boeken quaem'!
De kunst was voor de winst my zeker aengenaem.
'k Heb menigh avondüur in haeren dienst versleten.

[vs. 162-166]

O gouden levenstyt! o jongkheit, ongeperst
Van kommer, daer het hart der ouden schier aen berst!
O welgelukkigh heil der zingende uchtenttyden
En lentes voor den mensch! o wenschelyk verblyden!

[vs. 172-175]

- - - - - - - - - men zong 'er toen en sprong 'er.
Het wyde wereltront was altemael schier myn;
Gelyk die gekheên veel in jonge dichters zyn.
O stonden van vermaek, waer zyt gy heengevaren?
Wie voert my u terug, langs velden, wegh en baeren?
Toen zong ik slechts uit lust; - - - - - - - - - -

[vs. 179-184]

1 II, 82.

Navolging van Antonides van der Goes

Nadat Poot zich van de kamerbroeders had afgewend, koos hij zich Antonides van der Goes tot leermeester. Zijn eerste gedichten na de rederijkerstijd stonden onder diens invloed, en gingen bij de leerling als bij de meester mank aan een valse hoogdravendheid. ‘Aen dit zeer hinkte niet luttel een groot deel zyner eerste rymen’, schrijft Spex. ‘Ingenomen met het wonderbaer vernuft van den bovengenoemden Schryver, hadt zich de Dichter ook teffens toegelegt op de sterkstuitgezette spreekwyzen van dien verheven Geest. Hierdoor stout

[p. 25]

geworden in het aenëenkoppelen der woorden, zelfs boven zynen voorganger, en zwellend van styl ten alleruitersten; bragt hy vaerzen voor den dagh, die, even als Vondels eerste rymen, luidt schreeuden en weinigh zeiden. Doch daerna aen ryper oordeel geraekt, heeft hy verscheide van deeze dichten met eige handen gescheurt, en uit de werelt geholpen; vrezende, dat misschien anderen, vroeg of laet, zulke papieren magtigh wordende, die tegens zynen wil, en met krenking van zynen naem, onder de persse zouden brengen.’¹

Een van die verworpen gedichten, zegt Spex, was een lijkzang, die Poot bij het overlijden van zijn moeder schreef.² Twee jaar later, in 1711, dichtte hij bij de dood van een jongeman - misschien zijn oude schoolmakker Jan van Bergen? - een Herdersklagt Zoethart³, het vroegst gedateerde van de uitgegeven gedichten. Voor dit vers nam Poot onder meer Antonides' Herderszang Dafnis tot voorbeeld.⁴ Wij mogen dus aannemen, dat hij in 1711 - hij is dan 22 jaar - nog onder diens invloed staat. De genoemde Herdersklagt toont dit, behalve in de navolgingen, ook duidelijk in de gezwollen dichttrant:

Verbolge Hemel, och! wat schiet uw wrevelmoedt
Op onze eenvouwigheit verwoede donderklooten!

[vs. 28-29]

Al drukt zyn zuivre voet turkoise starretranssen,

Al ziet hy onder zich de maene- en zonneglanssen,
Myn rou grypt stant. - - - - - - - - - - -

[vs. 61-63]

'k Zal heete traenen in uw droeve lykasch gieten
Zoo lang me in dezen stant nogh traenen overschieten.

[vs. 73-74]

O dagh, bezwalk uw' glans: en gy, o lindebladen,
Schudt vry een' traenendau op klont en wortel neêr.

[vs. 82-83]

Niet alle door Poot verworpen gedichten zijn verloren gegaan. Enige bleven in handschrift bewaard, en in sommige daarvan overtreft Poot inderdaad Antonides in gezwollenheid van stijl en gewaagde woordkoppelingen.

1 III, Het Leven, 13-14.

2 Ibid., 14.

3 I, 249.

4 Zie Bijlage V, blz. 491.

Niet gepubliceerde jeugdverzen

In de Vaderlandsche Letteroefeningen⁵ werd in 1820-1821 gepubliceerd een ‘Drietal oorspronkelijke, onuitgegevene, en naar het eigen handschrift gedrukte dichtstukken van Huibregt Kornelisz. Poot.’ In een

5 Tweede stuk. voor 1820. Mengelwerk, blz. 772 e.v.

[p. 26]

noot wordt daaraan toegevoegd: ‘Deze Gedichten, waarvan het Handschrift bij den Redacteur van dit Tijdschrift berust, zijn omstreeks de jaren 1711 en 1712, en dus in des Dichters vroegeren leeftijd, vervaardigd.’ Deze redacteur, J.W. Yntema, had in dezelfde jaargang op blz. 615 e.v. een artikel geplaatst met als titel Huibregt Kornelisz. Poot geschetst uit zijne Dichtwerken. Eene Voorlezing in eenen Vriendenkring, waarbij hij in een noot beloofde het zoëven genoemde drietal gedichten te zullen publiceren. Waar de handschriften zich thans bevinden, is mij niet bekend.

Het eerste gedicht in de Letteroefeningen gepubliceerd, draagt als titel: Aen Mr Tomas van der Wilt, tot Delft, Konstschilder, op eenige Ovidiaensche en andere beelden, door hem geschilderd.¹

Het tweede gedicht heeft als opschrift: Aen den Heer Daniel van Beke, over het toezenden van zijn Letter-lauwerkrans. Bedoeld gedicht van Daniel van Beke gaat aan dat van Poot in de Letteroefeningen vooraf onder de titel: Letter-lauwerkrans, gevlogten om 't hooft van den konstrijken Digter Huibregt Kornelisz. Poot.²

Het derde gedicht, Brief aen den Heer Daniel van Beke, Schout van Bodegrave, doorluchtig Schilder en Poëet; over den titel Mons^r. Mons^r., mij door hem in het opschrift van een toegezonden brief gegeven, wordt in de Letteroefeningen gevolgd door het antwoord van de Bodegravense schout onder de titel: Mijn Antwoord aan den voorn. Huybert Poot, op zijne critique, gemaakt op woort of tytel Mons^r. Mons^r., hem toegezonden.³

De bibliotheek van de Rijksuniversiteit te Leiden bezit onder No. B.P.L. 246 een grote doos met een brievencollectie. Grotendeels zijn deze in 1800 gekocht uit de bibliotheek van Arn. Vosmaer.⁴ Een deel daarvan had Vosmaer weer verworven uit de bibliotheek van de bekende R.M. van Goens op 19 April 1785.⁵ Vier bladen uit deze collectie hebben betrekking op Poot. Blad 1 is een klad voor het register van het Werelttoneel⁶ van de hand van Poot zelf. Wij laten dit voor het ogenblik rusten. Blad 2 en één zijde van blad 3 bevatten het gedicht van Poot op de Ovidiaanse beelden van Tomas van der Wilt, hetzelfde als het eerste gedicht in de Letteroefeningen. Op de andere zijde van blad 3 staat een gedicht, dat niet in de Letteroefeningen voor-

1 Blz. 772 e.v.

2 Tweede stuk. voor 1821. Mengelwerk, blz. 38 e.v.

3 Ibid., blz. 236 e.v.

4 Zie de catalogus van diens auctie, blz. 22, No. 309.

5 Jakob Spex schreef twee gedichten voor Arnout Vosmaer: Gedichten, 'S Gravenhaege 1755, blz. 235 en 262. Voor de ouders van R.M. van Goens schreef hij een huwelijkszang: ibid., blz. 191.

6 Zie Hoofdstuk XII.

[p. 27]

komt. Het is getiteld Op het verjaren van myn Suster en gedateerd op 7 October 1711. Blad 4 is een dubbeloctavo en bevat de Brief, aan den Heer Daniel Beke, Schout van Bodegrave, over den titel, Mons^r: Mons^r:, hetzelfde als het derde gedicht in de Letteroefeningen. Op het tweede vel van het dubbeloctavo staat het gedicht Op de voortreffelyke Musijkoeffening van den H. dirk schol, orgel en klokspeelder der nieuwe kerk tot Delft, dat Poot later opneemt in zijn eerste bundel.¹

Alle vier de gedichten voorkomende op de bladen 2, 3 en 4, zijn door eenzelfde hand geschreven. Het handschrift wijkt volkomen af van dat van Poot, voor zover ik dat uit de bewaarde manuscripten heb leren kennen. Op blad 2 staat een oude potloodaantekening, waarschijnlijk van een van de vroegere bezitters van het handschrift. Zij luidt: ‘Deze zyn onuitgegeven versen die Poot verworpen heeft als in onrype jaaren gemaak (sic!) en afgeschreven door Eenen van D.v. Beek schout² van Bodegraven.’

Twee van de drie gedichten van Poot in de Letteroefeningen komen dus ook in het Leidse handschrift voor, het laatste echter zonder het antwoord van Daniel van Beke. De twee teksten zijn niet gelijk. Het Leidse handschrift heeft in het gedicht aan Tomas van der Wilt vier regels meer, de spelling is geheel anders en ook in enkele woorden is er verschil. Het gedicht op de Ovidiaanse beelden van Tomas van der Wilt, het verjaarsvers voor Poots zuster en de brief aan Daniel van Beke staan diplomatisch naar het Leidse handschrift afgedrukt in Bijl. I.

In totaal hebben wij vier gedichten uit Poots jeugd, die later door hem niet werden uitgegeven. Twee hiervan zijn gedateerd. Op het verjaren van myn Suster is van 7 October 1711 en de Brief aan D.v. Beke is gedateerd op 15 November 1711. Waarschijnlijk zullen ook de overige van ongeveer dezelfde tijd zijn.

De stijl en de woordvorming rechtvaardigen ook een vroege datering. Duidelijk is er weer invloed van Antonides. Het minst is deze aanwezig in het verjaarsgedicht. Gezwollenheid van stijl treffen wij alleen aan in de volgende verzen:

Suster, God die u boetseerde,

Aam en leven blies in 't stof,

't logge kleij een geest vereerde:

[vs. 1-3]

1 Mengeldichten 1716, 35; I, 292. De tekst in de Mengeldichten verschilt met die van het handschrift in de spelling en in enkele woorden, zo wordt b.v. ‘Wen’ uit het handschrift, ‘Als’ in de Mengeldichten (vs. 4); ‘gladde vingeren’: ‘radde vingeren’ (vs. 6); ‘zeijs’: ‘zein’ (vs. 24); ‘De tempelwanden lache u aan.’ (boven het 2de en 3de woord staat geschreven: ‘wand des tempels lacht’): ‘De tempelwanden heffen aen.’ (vs. 35); ‘De zanger plagt in Arons Hut,’: ‘De zangrei placht in Arons hut’ (vs. 51).

2 ‘secretaris’ is doorgehaald.

[p. 28]

 

Maar mijn poezij, uw palen

 

Overschrijt gij. keer weerom.

 

Suster, God, wiens Hemelsalen

 

Swanger zijn van Heijligdom,

[vs. 25-28]

Verder is het gedicht alleen van belang, in zoverre het ons de geboortedatum leert kennen van Poots zuster Neeltje. In vs. 9 spreekt hij over een ‘reex van tien paar jaaren’, waaruit wij kunnen concluderen dat Neeltje in 1711 haar twintigste verjaardag vierde.

In de andere drie gedichten toont Poot zich een ijverig navolger van Antonides. In het lofdicht op Tomas van der Wilt gebruikt hij woordkoppelingen als ‘hengstbedriegerij’ (vs. 6), ‘opperhemeltrans’ (vs. 8), ‘watermonsterdier’ (vs. 24), ‘oorlogsmoortharpij’ (vs. 60) en ‘vreeolijfhout’ (vs. 73). Over Neptunus schrijft hij, naar aanleiding van een geschilderde Andromeda, in hetzelfde gedicht de volgende hoogdravende alexandrijnen:

Jk wedt hij 't praalgewaat van 't zeegroen lighaam scheurden:

De flonkerbaggen uijt zijn waterhulsel trok:

Om zulk een rosemont en poezle ledematen.

Hij voerden haar gewis met zijne schulpkaros,

Jn 't pragtig zeepaleijs, gebouwt van parelplaten

Op marme pijlers, en bedekt met wier en mos.

Hij persten 't zilvre nat van blijschap na de wolken,

Of drukten met zijn vork, die rotsen Schud en plet,

't Schuijmbekkend' schrikgedrocht, in Nereus diepste kolken,

t' Wijl 't op dees schoone maagt zijn gruweltanden wet:

Dog nu doet Amfitrijt hem voor haar liefde bukken.

Maar zacht, k'zie Perzeus, die zal gram en hemelsvlug,

Zijn krommen dolk, het dier door Schoft en ribben drukken:

Hier baat geen scherpe vin of blaaubeschubden rug.

[vs. 27-40]

Daniel van Beke bewonderde deze dichttrant van Poot; in zijn Letter-lauwerkrans roept hij uit:

Hoe wierd mijn geest verbaast op 't leezen van uw digt,
o Schrandere Poëet! door hemels vier ontsteeken;
Voor wiens hoogdravendheyt soo meenig digter swigt;

[vs. 1-3]

Zelf voerde hij een gelijke pen, want in de volgende verzen lezen wij:

Gij klauwtert door uw trant den hoogen Parnas op,
Verseld van 't negental der fiere Zanggodinnen;
Bekleed met wetenschap, vol hengstebronnesop,
Uyt d'Hypocrene vloed, ten voedzel uwer zinnen.

[vs. 4-7]

[p. 29]

Het gedicht is overigens voor ons van veel belang, omdat hij daarin een opsomming geeft van de door hem gelezen gedichten van Poot. Hij spreekt over verjaarsgedichten (vs. 24), bruiloftsverzen (vs. 24), lijkzangen (vs. 25 e.v.), mythologische gedichten in de trant van Ovidius en Vergilius (vs. 29 e.v.), puntdichten (vs. 35), een gedicht over koning David (vs. 37 e.v.) en dank- en lofdichten (vs. 41). De schilder Van der Wilt heeft zijn zegel gehecht aan Poots gedichten (vs. 43), de Delftse drukker Voorstad gewaagde ervan, evenals zo vele anderen, die gretig grijpen naar de vruchten van ‘soo jongen poot’ (vs. 44-46).

Wat Van Beke in de Letter-lauwerkrans opsomt, vinden wij vrijwel volledig in de Mengeldichten van 1716. Op grond hiervan zou ik dit gedicht en het antwoord van Poot erop dan ook iets later willen stellen dan 1711. Enige van de in de Mengeldichten gepubliceerde verzen vertonen, zoals wij zullen zien, de trant van Antonides, evenwel in veel mindere mate dan de hier besproken gedichten. Van Beke copiëerde ook het lofdicht voor Dirk Schol, dat ik eveneens later dan 1711 wil dateren. Het mist de gezwollen toon van de andere verzen en munt uit door klankenrijkdom en zangerig rhythme.

Aen den Heer Daniel van Beke, over het toezenden van zijn Letter-lauwerkrans is reeds veel beheerster van toon dan het lofdicht op Van der Wilt, al toont het nog duidelijk de eigenschappen van jeugdwerk. Zijn Bodegravense vriend, ‘Minervaes zoogkint, Febus zoon’ (vs. 1), wiens leerling hij zich noemt (vs. 78), bezingt hij bijvoorbeeld in deze verzen:

- - - - - - - - - o eer der puikpoëten!

Die zegenrijk, ter goeder uur,

Den Mijterberg beklom, die Ambrozijnvogt zweetten,

En nektar, die gij welbedagt,

Doorluchtige van Beke, in goude schalen vatten,

Om spade en vroeg uw fenixschagt,

Zoo fix en net versneen, te laven en te natten.

[vs. 38-44]

De Letter-lauwerkrans noemt hij:

Dien Lettertulbant, waert op waerder hooft te passen

Als 't mijn, of moet een jonge Poot,

Bedaut van zulk een gunst, bij zulk een Beekvogt wassen?

[vs. 50-52]

Fraaie beelden kon de jonge dichter nog niet vinden bij het voldoen aan de eis van vernuftige woordspelingen. Aan het slot van het gedicht schrijft hij:

[p. 30]

 

o Zuivre Beek! o vloeijent vogt!

 

Wat levertge uit uw kruik al eedle dichtcieraden!

[vs. 75-76]

Toch staan er in het gedicht ook enige verzen, die typerend zijn voor de latere dichter van de fijne, gevoelige natuurimpressies:

't Is waer, ik heb mij vaek vermaekt

Met spelen, 't zij Auroor, uit Tythons roozebedde

Gerezen, d'uchtentkimme blaekt',

En 't starrelicht verjoeg in Thetis pekelwedde,

Terwijl Apol zijn dagkaros

Beschree, met gout gehult, aen 's hemels oosterdeuren,

En deedt de regenwolken los

Verzwindlen, en de Nacht heur vleermuisvlerken scheuren,

Die 't mankopshulsel nederley.

Dan wiert mijn geest, ik ken 't, genoopt door 't lieflijk quelen

Der Filomeels, die beemt en hey

Deên danssen op de maet der nuchtere orgelkeelen.

[vs. 17-28]

De in alexandrijnen geschreven Brief aan Daniel van Beke, waarin Poot bezwaar maakt tegen de hem verleende titel van Mons^r: Mons^r:, vertoont in overeenstemming met de datering, 15 November 1711, in sterkere mate dan het vorige gedicht de hoogdravende dichttrant van Antonides, en is als bij deze vol van mythologische beelden:

Bekleet een tuijmelgeest in 't Raadhuijs van u sinnen
den Troon? of hebben tans de Mijterberggodinnen
Uw letterdorst, voorheen aan Pegaas bron geboet,
te driest en dom gelest met vogt uijt Lethes vloet,
dat gij dus vlug vergeet mijn handwerk, staat en woning.

[vs. 1-5]

Al sluijt een pij tot d'aard van beijde schouders af
Mijn lijf, gij hielt hem wis vol dwase harsenstuijpen,
die geijtenvlok, zoo vreemd van Tirus purperkuijpen
Voor vorstlijk praalgewaad, en mij voor hoofling prees,
En koninglijk ontsag, of Princen eer bewees:
Maar sout ge sulk bedrijf als redenloos veragten,
En billijk doemen in de vierschaar der gedaghten,
Wat gaat u over mij dan te eeren als een heer?

[vs. 12-19]

Poot, die het gedicht ondertekent met ‘Huybreght Cornelisse Poot Bouman’, vertelt erin over zijn leven op het land. Het gedicht vertoont enige overeenkomst met de Kenschets des Dichters van 1714, die hij voor het eerst publiceerde in de eerste Boitet-bundel¹:

1 I, 10.

[p. 31]

 

Jk ben van hand tot hand uijt vroom Batavisch bloet

 

Gesproten hier gequeekt: 't vernoegen is mijn goet.

[vs. 23-24]

En lust het U mijn staat eens kort en ront te weten?
Jk wilze u graag ... maar komt op 't velt mij zelfs zien zweeten.
Jk arbeij om de kost: mijn handen stijf van eelt,¹
getuijgen wat mijn staat van Heerenstaat verscheelt.
't Geviel de Goede God, wiens Heijlig welbehagen
Jk des eerbiedig en blijhartig Sonder klagen.
Omhels, den een tot kroon, en die tot swaard & piek
te schicken: en mij tot den Landbou, schup en riek.
Begeve ik mij met vlijt tot letteroeffeningen,²
Verdrijve ik hier me dik mijn zielbekommeringen
Dit doe 'k terwijl mijn maats hun afgesloofde Leen³
Verkwikken op een bed van stro - - - - - - - - - -

[vs. 33-44]

Uit het antwoord van Daniel van Beke op deze brief blijkt, dat de Pooten tot de welgestelde boeren behoorden:

Al werktge om uwen kost,
En zijt niet uitgedost
Met kostelijk gewaat,
Nogtans in uwen staat
Zijt gij zoo wel een heer
Als andre boeren meer.

In het Opschrift aan het antwoord toegevoegd schrijft Van Beke:

Menig isser in Papsou,
Die zulk een boer wel weesen wou.

[vs. 5-6]

De Groote Schouburgh der Nederlantsche Konstschilders en schilderessen van Arn. Houbraken leert ons iets meer over de schout van Bodegraven, Daniel van Beke.⁴ Houbraken schrijft over hem in verband met een zekere J. Weyerman, ‘gebentnaamt Compaviva’⁵: ‘Verscheyde agtereenvolgende Jaren heeft hy zig weten op te houden by van Beeke, schout te Bodegrave, die tot de oeffening der konst geneigt zynde, die gelegentheit waarnam om van hem de behandeling van 't penceel en vermenging der verwen te leeren, gelyk men dan ook van hem zomwyle een fruitstukje, of doode Vogels hangende aan een spyker, of in een nissing verbeeld ziet.’

1 Vergelijk: I, 10 vs. 5-6.

2 Ibid., vs. 11.

3 Ibid., vs. 9.

4 De secretaris van de gemeente Bodegraven deelde mij mede, dat Daniel van Beke in 1711 genoemd wordt als secretaris van het College van Schout en Ambachtsbewaarders van Bodegraven, in het register van notulen van dit College op blz. 3.

5 Dl. III, Amsterdam 1721, blz. 52.

[p. 32]

Wie was deze J. Weyerman? Houbraken noemt hem ‘een knaap van alle markten weergekomen’ en vertelt dan verder: ‘Hy wist zig dan in de gonst van deze dan van genen te vlyen. Hy sprak zevenderhande talen, verstont zich op het bloem en fruitschilderen wonder wel, maar wist egter zyn tong beter dan zyn penceel te bestieren.’ Van Beke kwam, zegt Houbraken, het onderwijs en het mooie praten van zijn gast duur te staan ‘aangezien hy hem langen tyd aankleefde, en er zoo gemakkelyk niet af kwam.’ Deze karakteristiek doet ons vermoeden dat wij hier te maken hebben met de beruchte pamflettenschrijver Jacob Campo Weyerman. In de beschrijving van het leven en werk van Weyerman in het Lexicon van Thieme en Becker lezen wij: ‘Der von Houbraken als Blumen- u. Früchtemaler gerühmte J.W. gen. Campovivo ist jedenfalls mit ihm identisch.’¹

Weyerman is de schrijver van De Levensbeschrijvingen der Nederlandsche Konstschilders en Konstschilderessen², een compilatiewerk, waarin hij vooral ook Houbraken plunderde. In dit werk vinden wij dan ook geen J. Weyerman genoemd. Wel geeft hij aan het einde van het vierde deel, een autobiografie. Hierin nu lezen wij, dat hij op 18-jarige leeftijd wordt ondergebracht bij de predikant van het dorpje Woud bij Delft. Daar ontwaakt bij hem de liefde voor de tekenkunst. Hij schrijft dan: ‘Tot voortzetting van die lust, wandelde hij tweemaal 's weeks na Delft, en bediende zich van het onderwijs eens schilders genaamt Thomas van der Wilt, een tamelijk goed Historieen Konterfijtzelschilder.’

Was het Van der Wilts leerling Jacob Campo Weyerman, die Poot in contact bracht met Daniel van Beke? Beider kennis met Van der Wilt en Van Beke doet dit vermoeden.³

1 U. Thieme en F. Becker, Allgemeines Lexicon der bildenden Künstler, dl. XXXV, Leipzig 1942, blz. 480.

2 4 dln., 's-Gravenhage/Dordrecht 1729-1769.

3 Campo Weyerman gebruikt in De zeldzaame Leevens-byzonderheden van Laurens Arminius, Jakob Campo Weyerman, Robert Hennebo, Jakob Veenhuyzen, en veele andere beruchte personaadgien. Vervattende derzelver byzondere ongemeene beurtverwisselingen, verwonder-lyke Avontuuren, en geestryke Schertsen, by wyze van vrolyke 't Zamenspraaken, beyde in Onrym en Rym, Amsterdam 1738, blz. 79 het woord ‘Flonkerbaggen’. In een noot voegt hij daar aan toe: ‘Den dichter Huybert Kornelisz. Poot doopt aldus het Waterhulsel van Neptuyn; geen onaardige vinding voor een Abtslander boer.’ Campo Weyerman kende dus Poots gedicht Aan Meester Tomas van der Wilt, tot delft op eenige Ovidiaansche & andere beelden doorhem geschildert, waarvan vs. 28 in een passage over Neptunus, luidt:

De flonkerbaggen uyt zijn waterhulsel trok

Eerste publicaties

Een van de redenen die Arnold Willis, de drukker van Poots Mengeldichten, opgeeft voor zijn aanvankelijke weigering deze bundel uit te

[p. 33]

geven, is het geringe voordeel, dat twee reeds eerder door hem gedrukte gedichten van Poot hem opleverden.¹ In zijn nadruk van Poots eerste Boitet-bundel neemt Willis twee jeugdverzen van de dichter op, De Vrede in den Jaere MDCCXIII en Rampen van het Vredejaer.² Dit zullen ongetwijfeld de vroeger door hem reeds uitgegeven gedichten zijn.

Poot, die zijn jeugdwerk zoveel mogelijk vernietigd had, toonde zich dan ook zeer ontstemd. In 1726 schrijft hij in een betoog, tegen Willis gericht: ‘Hy heeft ook de vryheit boosaerdiglyk genomen, van een gedicht of twee, dat ik om reden verwerp, gelyk hem bekent was, der werelt gemeen te maken.’³

Van de Rampen van het Vredejaer vond ik twee exemplaren van de afzonderlijke uitgave⁴, de tekst van De Vrede in den Jaere MDCCXIII is voor zover mij bekend, alleen bewaard gebleven in de zeldzame nadruk van Poots Gedichten I door Willis.

Beide verzen handelen over de vrede van Utrecht, die in April 1713 gesloten werd; waarschijnlijk dateren zij dus uit dat jaar. Dit stemt ook overeen met de gezwollen dichttrant van beide verzen, zij het dat Rampen van het Vredejaer deze in mindere mate vertoont dan het andere gedicht.

De Vrede in den Jaere MDCCXIII vangt aan met deze hoogdravende regels:

Het Oorlogh, uit den afgront opgedondert,

Bestuwt van Stix en 't yslyke Ikkerdom,

Een' helschen en pekzwarten gruweldrom,

Had driest en dol Euroop van rust geplondert,

Op 't hart getrapt, gefoltert, leên by leên

Doorkankert, en haere afgepynde longen
Voor allen aêm gestopt en toegewrongen,

Behalven voor het zuchten, in dees ween.

[vs. 1-8]

Tenslotte zendt God, bewogen door het geween en de gebeden van het volk, de Vrede naar de aarde; het Oorlogsspook ‘vloodt, terwyl het stan en zuchten loosde.’ (vs. 57).

1 Zie blz. 37.

2 H.K. Poots Mengeldichten. Tweede deel. ‘Te Rotterdam, Gedrukt by Arnold Willis, Boekverkooper over den Rystuin. 1722.’, blz. 103-106 en 106-111.

3 Op de niet gepagineerde blz. 39 onder punt XII in het Berecht aen den Lezer van de tweede druk van de eerste Boitet-bundel (1726).

4 Zonder vermelding van drukker, plaats of jaar. Aanwezig in de Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenhage onder Pamflet 16195 en in de Universiteitsbibliotheek te Gent onder No. M. 8615. De tekst van de afzonderlijke uitgave en de tekst in de Mengeldichten, dl. II, verschillen in spelling en interpunctie.

[p. 34]

 

De vredezon verdryft de duisternis.

 

De krygsklaroen, die bergen, rotsen, duinen,

 

Deedt davren, zwicht de zilvre vreebazuinen,

 

Wier zachte klank vry aengenaemer is.

 

De teerton brant. wat voegt den Vredevaderen

 

Van Nederlant d'olyf thans beter, dan

 

Voorheen triomflaurier, bepurpert van

 

Geplengt korael, uit 's vyants lekende aderen!

[vs. 61-68]

Nog maar nauwelijks is de oorlog geëindigd of Nederland wordt geteisterd door zware slagregens, die in de zomer het land onder water zetten, en door een verschrikkelijke veepest. In zijn gedicht Rampen van het Vredejaer schrijft Poot deze ellende toe aan de verdorvenheid van de mensen, die echter ook nu nog niet weerkeren van ‘'t doolend zondespoor’ (vs. 23).

O Vredejaer, waer wil, waer wil dit heenen?

O Vredezon, een staertstar anders niet,

Hoe schynt ge tot rampspellingen verscheenen!

Gestoorde Godt, wat hebt ge met ons voor?

Waer zal ten leste uw droevigh straffen enden?

[vs. 42-46]

Waarom, zo vraagt de dichter, heeft God Nederland bevrijd van Spanje en tot een vrije staat gemaakt? Waarom heeft Hij de Franse tyrannie verdreven? God zal, zo besluit hij, met dit alles wel een bedoeling hebben:

Hoe! zou uw min tot Hollant zoo gaer uit

En over zyn? zoudt gy uw volk bezwyken?

Neen, Heere, neen: uw donker raedtbesluit

Staet nimmermeer, hoe 't gaen magh, te bekyken.

Men denk te rug van 's werelts oorspronk af:

Gy schaft na 't slaen vaek heelzalf; zoet na bitter.

[vs. 65-70]

Poot, die als in de oudere Protestantse litteratuur, Nederland met het uitverkoren volk Gods, Israël, vergelijkt, doet een beroep op bijzondere bescherming, waarbij hij het Calvinistisch Holland stelt tegenover de Katholieke landen:

Zou 't u, die uw' geduchten naem in Duitsch

Van goet ontleent, wel mogen van het harte

Dat Babilon, uw vyandin, heelshuits

En zonder smart zou lachen om ons smarte?

Hier houdt men toch uw' waerheitstempel op,

Naer 't juist bestek van Zoone en Kruisgezanten.

Hier quam uw licht op 's kandlaers hoogsten top,

Sint ons Kalvyn uw meening in quam planten.

[vs. 73-80]

[p. 35]

In de volgende verzen stelt hij daar de Katholieke landen tegenover, waar men aan een ‘Sint’ geeft, wat God toekomt (vs. 81), waar men steunt op ‘laffen kinderpraet, / En reveltael van valsche wonderwerken’ (vs. 89-90). In Nederland is dat anders, daar ‘geldt geen mist van Mis, of misgewaedt, / Of Roomsche stoel, of Regelen van kerken.’ (vs. 91-92).

Poot werd Calvinistisch opgevoed. Hij werd in de Nederduits Hervormde kerk te Schipluiden gedoopt en deed aldaar ook zijn belijdenis.¹ Zijn ouders gaven hem een christelijke opvoeding. Uit een lijkzang voor de predikant van Schipluiden² blijkt, dat hij een trouw gemeentelid was. Toch is het hier besproken gedicht merkwaardig, omdat het 't enige is, waarin hij zo strijdbaar Calvinistisch schrijft en zich richt tegen de opvattingen van de Katholieke Kerk. Reeds enkele jaren later zal de toon van zijn godsdienstige verzen veel milder worden. Door zijn omgang met enkele Doopsgezinden en Remonstranten komt hij anders te staan tegenover de andere godsdiensten. Een verlangen naar eenheid van de verschillende kerken spreekt dan uit enige van zijn gedichten. Een tijdlang verkeert hij in twijfel of hij zal overgaan tot de Katholieke Kerk, maar deze stap zal hij niet zetten. De gedichten uit de laatste levensjaren getuigen van een belangrijke religieuze verdieping, maar de dichter uit zich op godsdienstig gebied dan steeds in algemeen-christelijke zin; een zo uitgesproken belijdenis als in de Rampen van het Vredejaer treffen wij in zijn later werk niet aan.

Rampen van het Vredejaer is in de aanvang niet sterk, wel is de invloed van Antonides reeds aanmerkelijk minder dan in de andere jeugdverzen. In het tweede deel van het gedicht, daar waar hij God smeekt de rampen weg te nemen, krijgt het vers een krachtiger en gedragener toon.

Meer en meer verkrijgen zijn gedichten een eigen stijl, voortaan zullen vooral Vondel en Hooft zijn leermeesters zijn:

Ik ben nogh jong, maer heb de dichtkunst lang geprezen,

Waerin ik, wilt en woest, by wylen iet begon,

Tot Hooft en Vondel my het beste dichtspoor wezen.

Ochof myn traege vlugt die zwaenen volgen kon!

Dit schrijft Poot in 1714 in de Kenschets des Dichters.³ Dat hij zich tot

1 Archief der Ned. Herv. Kerk te Schipluiden, Vierde Kerkeraadsboek, blz. 125: ‘Kerkenraad, gehouden den 19 en 28 Junij 1711: Na gedaane Belydenis is tot Litmaet aengenomen Huijbregt Cornelisse Poot.’

2 Mengeldichten 1716, 96; I, 237.

3 I, 10 vs. 2 v.o.e.v.

[p. 36]

tweemaal toe heeft weten los te maken van verkeerde voorbeelden - de eerste keer van het boerenrederijkersdom, de tweede keer van de hoogdravende dichttrant van Antonides - wijst op een zuiver gevoel voor de ware poëzie.

In weinige jaren ontwikkelde zich zijn dichterschap tot een hoogte, die zijn eerste verzenbundel van 1716 tot een gebeurtenis maakte in de geschiedenis van onze achttiende-eeuwse letteren.