Verliefdheid is een raar gevoel

[p. 61]

Klaargekomen

Wat was het toch heerlijk om in Arendsoog te lezen. Je kwam er niet alleen helden en schurken tegen, maar ook de meest verrassende ontwikkelingen. Zoals de volgende. In Arendsoog in de knel houdt op een gegeven ogenblik een sheriff een openbare verkoop van een aantal ranches. Na afloop van het gebeuren daagt er plotseling een man op die er belang bij had dat de verkoop niet doorging. Maar hij is te laat. En dan vertelt de sheriff hem in de volgende woorden dat de veiling al achter de rug is:

‘Het spijt me wel. Warton (...) maar ik ben net klaargekomen.’ ‘Klaar... klaargekomen?’ antwoordt de man. ‘Zo gauw al?’ En dat in een katholiek boek. Of juist in een katholiek boek? De vraag is: hoe komt zo'n op twee manieren uit te leggen zin in een jongensboek? Het is natuurlijk mogelijk dat in de tijd waarin Arendsoog in de knel werd geschreven, het heel gewoon was om te zeggen dat je net was klaargekomen wanneer een karwei volbracht was. Maar dan nog is de uiting zoals die in het boek staat volstrekt onnatuurlijk. Normaler had geklonken wanneer de sheriff had gezegd: ‘Het spijt me Warton, maar je bent te laat.’ De man had dan aan die woorden genoeg gehad om te begrijpen waarom hij te laat was. Of: ‘Sorry Warton, maar we zijn al klaar.’ Of, als klap op de vuurpijl tegenover de man die er baat bij heeft dat de veiling niet zou doorgaan: ‘De zaak is verkocht, Warton!’

De schrijver kan allerlei mogelijkheden bedenken om het probleem van de natuurlijk klinkende dialoog op te lossen. Daar komt nog iets bij. De lezers van Arendsoog weten op het moment dat Warton verschijnt al dat de verkoop achter de rug is. Als de sheriff dus tegen Warton zegt dat hij net is klaargekomen, is dat als relaas van de feitelijke stand van zaken voor de lezer

[p. 62]

niet nodig. Dat betekent niet dat de sheriff de mededeling ook tegenover Warton achterwege kan laten. Want die moet weer op die mededeling reageren.

Er zijn dus twee dingen: enerzijds de noodzakelijkheid dat Warton te horen krijgt wat er gebeurd is. Aan de andere kant de lezer die dat al weet. Om de lezer niet lastig te vallen met uitweidingen over hoe alles zo gekomen is, die dubbelop zijn, moet de schrijver zijn relaas via de dialoog aan Warton zo kort mogelijk houden. Dat doet de schrijver van Arendsoog dan ook. Maar als hij een goede schrijver geweest was, had hij meer kunnen doen. Dan had hij via die dialoog de emotie van de spreker overgebracht. Want die Warton in dat boek is geen prettige jongen. En het feit dat hij bij de veiling te laat komt is voor zijn tegenstanders, de ‘goeden’, de helden, een overwinning. Het gevoel van overwinning had via de dialoog naar voren kunnen komen. Bij voorbeeld door wat ik hierboven als mogelijke uitspraak van de sheriff weergaf: ‘De zaak is verkocht Warton!’ Recht voor z'n raap, keihard, een definitieve afrekening met de schurk. Je kunt daar tegenin brengen dat de sheriff misschien een uiterst zakelijke, koele figuur is die zijn emoties nooit laat blijken. Aha, denkt een goede schrijver dan: wanneer de emoties hoog oplopen en iemand blijft altijd maar volkomen rustig en koel, kan dat opnieuw voor een spanningsveld zorgen. Dan kan uit de rust van de een en de opwinding van de ander een conflict ontstaan, of, op een gegeven moment een gevoelsontlading bij de (schijnbaar) altijd zo beheerste persoon.

Schrijven over mensen is spanningen opwekken en die tot ontwikkeling laten komen. Zo gaat het in het werkelijke leven ook. Maar de sheriff in Arendsoog praat altijd in dezelfde trant, op dezelfde toon. De ontwikkeling in zo'n boek vindt alleen plaats door middel van de gebeurtenissen, waarop de mensen reageren, zonder dat ze als figuren andere dan banale ontwikkelingen doormaken.

De goeden zijn goed en de slechten slecht. Een slechte kan hoogstens bekeerd worden. Maar omdat hij toch al niet op een echte mens leek, zal dat niet baten.