Dierbaar venijn

[p. 90]

[XVIII]

‘dat was toch een hele onderneming na de oorlog,’ zegt mijn vader, in de tuin van het Grand Hôtel de Provence in Saint-Rémy, waar hij met alle geweld wilde slapen, al stond het niet in de Michelin-gids. ‘Auto's trokken bijna niets. Als je dus een bergpas over moest, dan kwam je meestal halverwege de berg met een kokende motor te staan. Op een dag was het verschrikkelijk warm. We waren nog niet tot de helft van de Gross Glockner. Daar stonden we, met open motorkap, tot het water was afgekoeld. Maar daarna kregen we het kreng niet meer aan de praat.’

Wie waren ‘we’? Hij en mijn moeder. Reisden ze samen met vrienden? Had hij toen een auto? Hij heeft het ooit verteld. Alles heeft hij verteld. Zijn hele leven is er in verhalen uitgekomen; in flarden. Alle verhalen zijn flarden; maar juist nu (niet zeggen: ‘nu het te laat is’) wil ik de episoden aaneensmeden, om mijzelf wijs te maken dat ik het leven van mijn vader heb begrepen, zodat zijn aanwezigheid op het toneel zelf niet langer noodzakelijk is.

Ik struikel over een kleedje, stoot mijn hoofd tegen een kast. Een boek glijdt van een stapel. Ik verbijt de pijn. Het is maar een klein wondje.

Ik zweef door de lucht en overal zweven boeken,

[p. 91]

naast mij, boven mij. Boeken vol beschrijvingen van wonderbaarlijke ontdekkingstochten.

In het lege huis open ik de deur van zijn kamer uit gewoonte zo zacht mogelijk en luister.

‘Ik ga je van kant maken.’

Ik schrik wakker. Maar ik kan mij niet van de gedachte losmaken. Euthanasie bestaat niet. Een genadige dood is bedrog. De arts en ik gaan mijn vader afmaken. Om het bestand op peil te houden. Overbodig wild is mijn vader. In hun jagerspakken, geweren losjes over de schouder (zoveel stelt dat afschieten niet voor; de mens is oppermachtig; van vele kanten weerkaatsten schoten; het oude zwijn, waarvan ik bepaald heb dat het mag sterven, zakt door de voorpoten, spuwt bloed; niet veel later lopen de jagers verder, geweren losjes over de schouder; damp drijft over de velden; een van hen fluit een wijsje), betreden wij de kamer en sluiten de kraan af, zetten de klok stil, verlossen hem van het enige dat hij bezit, voeren uit wat hij zichzelf had opgedragen, maken er een eind aan, zeggen tegen elkaar ‘Dit lijden heeft nu lang genoeg geduurd’; versterken daarmee ons eigen lijden, omdat wij ons verantwoordelijk verklaren voor een daad die tegengesteld is aan het overleven waarvoor wij ons verantwoordelijk hebben verklaard.

Hij zong voor mij wanneer ik als kind in bed lag. Diep in hem verscholen ligt de herinnering aan het wijsje dat hij voor mij neuriede.

Nooit heb ik bewust nagedacht over zulke vanzelf-

[p. 92]

sprekendheden als het vallen van de avond, het langzaam afnemen van het licht, de nacht die zich uitstrekt over het grachtje waar ik woon. Het is niet waar; ik heb er vele malen naar gekeken: de nacht omvat de gracht en bezorgt mij een gevoel van geborgenheid, vooral als ik laat in de avond mijn papieren opberg en naar buiten kijk. De tevredenheid als gevolg van lang doorwerken, in de zekerheid dat het morgen precies zo zal gaan.

De laatste tijd vraag ik mij af waar ik ooit de moed vandaan heb gehaald mij in het donker behaaglijk te voelen. Roerloos zit ik voor het raam en kijk naar het verdwijnen van het daglicht. Er drijft een stuk hout door de gracht. Ik zie het langsgaan en uiteindelijk uit het zicht verdwijnen. De wereld vertoont zich aan mij als gezien door een voile. Ik besef dat ik met opzet niet verder wil kijken dan dit minuscule stukje eigen gebied: zo ver het oog reikt, mijn oog, dat kan waarnemen zo lang er licht is. Maar ik wil niet dat het licht verdwijnt.

Ik denk aan mijn vader. Fragmenten met elkaar verbinden, dat vond hij het mooiste. Door ruïnesteden lopen en ze in zijn geest voltooien. Een uit de hand gelopen legpuzzel. Zichzelf beschouwde hij ongetwijfeld niet in een ander perspectief.

Een jaar voor zijn dood wilde ik weten waarmee ik hem een genoegen kon doen voor zijn verjaardag.

‘Door hem te vergeten.’

‘Je wordt vijfenzeventig!’

‘Dat is dus wat ik bedoel.’

[p. 93]

‘Maar je weet toch wel iets dat je fijn vindt.’

‘Ik zit graag aan mijn bureau.’

(Met de lamp aan. Luistert naar muziek. Wacht op een gedachte. Inzichten bij oude mensen moeten een langere reis maken om de oppervlakte te bereiken.)

‘Ik bedoel iets anders dan aan je bureau zitten.’

‘Dat is wat overblijft.’

‘Vroeger noemde je dat “het bureau gevoel”.’

‘Ach ja, vroeger.’

‘Bedenk bijvoorbeeld iets waarvan je denkt: “Daar ben ik te oud voor.” Kunnen we eens kijken of het echt zo is.’

‘Meen je dat?’ vraagt hij met een lichte blos.

In een opwelling leg ik een hand op zijn hoofd en streel hem over zijn laatste haren.

Uiteindelijk hoeft de ijdeltuit er niet over na te denken. Hij zegt: ‘Je zult weten wat je me hebt aangeboden. Ik wil nog een keer naar Glanum, Saint-Rémy en Arles.’