Gesprek op den Drachenfels

[p. 19]

Gesprek op den Drachenfels,
Medegedeeld door J. Geel

Leiden
Bij H.W. Hazenberg Junior
1835

[p. 20]

The question of the difference between the romantic school and the classic has been merely that of forms. What, in the name of common sense, signify disputes about the unities and such stuff, -the ceremonies of the Muses? The Medea would have been equally greek, if all the unities had been disregarded; the Faust equally romantic, if all the unities had been preserved. It is among the poems of Homer and Pindar, of Aeschylus and Hesiod, that you must look for the spirit of antiquity; but these gentlemen look to the rules of Aristotle: it is as if a sculptor, instead of studying the statue of Apollo, should study the yard measure that takes its proportions.
Bulwer.^*

Maar die andere Heeren, omdat zij van de oudheid niet veel meer kenden, dan den duimstok van Aristoteles, zeiden: het is misselijk, en er is volstrekt geen maat noodig.
Anonymus.^*

* Zie Inleiding, p. 14.

* Zie Inleiding, p. 14.

[p. 21]

Aan den Heer Heer J. Bake.

Waarde vriend!

Sedert ik het gesprek gehouden heb, dat ik in dit kleine geschrift mededeel, is hetzelfde onderwerp meermalen tusschen U en mij behandeld: somtijds in grooten ernst, en dan vorderden wij niets.¹ Wanneer ik met den Drachenfels aankwam, dan werdt gij vrolijk, omdat ik uit het land der romance zoo weinig wijsheid meêgebragt had. Maar wanneer wij in eene neologische bui waren, dan was het voor velen niet om aan te hooren. Ik herinner mij zelfs, hoe gij eens beweerde, dat de strijd tusschen de Heeren van het klassieke en die van het romantische eene logomachie, eene sciamachie, of zoo iets was; en al beriep ik mij telkens op mijn Drachenfels, gij hieldt staande, dat ik beter gedaan had met te huis te blijven, en te schrijven zoo goed als ik kon, en door anderen, die van categorien en formulieren houden, te laten beslissen, of mijn geschrijf klassiek of romantisch was: ‘want (dit volgde er in één adem op; anders maakt gij u zelden zóó van het gesprek meester) er is maar ééne schrijfwijze, die leesbaar is: eene goede; er is maar één verstand, waar men mede vordert: het gezonde, er is maar één smaak, die stand houdt: de zuivere.’ Verder kon ik u niet brengen; maar wanneer ik U vroeg, of met dat gezonde verstand en dien zuiveren smaak en die goede schrijfwijze alles gewonnen was, en waarvandaan het tintelende en schitterende, het pokende, kokende, bruischende en barstende, het gillende, lillende, rogchelende, rottende en muffende² zou moeten komen?... - Uit Parijs, was uw antwoord, met een bezending patés de foie-gras. - Met

1 Vergelijk de reacties van Diocles als orakel, pp. 31-35.

2 Een hyperbolische aanduiding van de indruk die de stijl van jonge romantici omstreeks 1830 op velen maakte. Geel kiest hiervoor een vorm, die in Nederland nogal eens werd gebruikt om het pathos van helden-poëzie in de trant van Bilderdijk en Helmers te kritiseren. Staring in een brief van 27 juli 1813: ‘Ook wandelen mijne rijmen zo in hare eenvoudigheid voort dat zij te geweldig zouden afsteken bij het gedonder, gestorm, gewoel en gejoel, gezuis en gedruisch en gebruisch enz. van diegenen die ... onze Poëzie thans hoog genoeg hebben opgevoerd om dezelve met die van ieder volk van het beschaafd Europa ten aller minsten te doen gelijk staan’; in een brief van 15 november 1826, n.a.v. woordspelingen van Huygens, die slechte smaak zouden verraden: ‘Maar men zou zeggen, hoe kon het bestudeeren der Ouden met zulk een ellende zamengaan! Evenwel gaat thans ook het bewonderen van Bilderdijk zamen met het bewonderen van zwiert en zweeft, breekt en brijzelt, op elke bladzijde elders herhaalt...’; zie ook brief van 20 maart 1823, met citaat uit Kleist (A.C.W. Staring, Brieven; ed. G.E. Opstellen, Haarlem, 1916).

[p. 22]

dit onvriendelijk antwoord liet gij mij zitten: want gij wist dat ik van die laatste dingen niet houd.

Ik had evenwel een klein zwak voor mijn Drachenfels. Dat ontging U niet, zelfs mijn geheime lust niet om het gesprek uit te geven. Ik mag het lijden (heb gij mij eens gezegd): indien uwe vingers zoo tintelen, schrijf het gesprek dan op, maar maak er geen franje bij: dan zullen wij zien, of uwe lezers, zoo gij er vindt, het ding beter begrijpen zullen, dan gij³; maar gij moet geen prijzende recensiën oploopen, en vooral het niet zelf recenseren. - Het laatste beloof ik (was mijn antwoord); voor de franje sta ik niet in: een agrement, romantisch of klassiek, moet er bij wezen; het zal anders zoo druilig en lamzalig worden. - Dat laatste woord ken ik niet; doch zoo gij het aan den man kunt brengen, het schildert nog al. - Ik bedoel die lamzaligheid, die, met een slaapmuts op het hoofd, zit te schrijven, zoo regt huisselijk en gekoesterd. - Toch niet in tegenstelling, hoop ik, van eene schrijfwijze tusschen vier wielen, of te paard, als een kozak! en gij vergeet, dat Bilderdijk meestentijds schreef, met eene slaapmuts op het hoofd? - Mis: het was een turksche wrongel: zie maar zijne laatste buste; maar gij begrijpt toch, dat ik eene leenspreuk gebruik, en dat ik uitzonderingen zou weten te maken, indien ik van de eene of an-

3 Door deze omkering van zaken geeft Geel op zijn wijze te kennen, dat hij misverstand of onverstand voorziet. ‘Er wordt met die twee woorden (romantiek en klassiek, B.C.) zóó geschermd, dat bijna niemand mijn Drachenfels begrepen heeft; in 's Hemels naam! nú pas beginnen zij het half, in de Letteroefeningen te ontdekken, wat ik in den zin had; en over twintig jaren zullen zij het geheel weten, en dan ben ik denkelijk reeds tot mijne vaderen vergaderd of verzameld’ (brief van 13 februari 1836; zie De Gids, III, 1906, p. 192; hetzelfde citaat, maar minder nauwkeurig, in Noord en Zuid, 23, 1899, p. 480, zonder bronvermelding). Voor toenmalige recensies van de dialoog en Geels reactie daarop, zie het artikel van J. de Rooy in De Nieuwe Taalgids LIX, 6, pp. 384-390.

[p. 23]

dere literatuur beweerde, dat zij eene nachtmuts ophad. - Op dien koop zoudt gij het zelfs van de hollandsche kunnen beweren: wie zou U achterhalen? ieder schrijver zou zich voor eene uitzondering houden: berg die muts maar weer in uw bedtafeltje.⁴

Zoo ging ons gesprek voort, van den hak op den tak: dan was het over goede dingen, die in een hoek liggen en over de anticritiek van den Heer Nassau⁵, dan weder over volksgebreken en Bulwers England⁶: eindelijk ging het door dik en dun, mijn pantoffels, die gesleten waren, vorst Leopold, de prijs der steenkolen: want ik stookte niet hard genoeg naar uw' zin; maar op het romantische kon ik U niet terugbrengen.

4 In deze passage lucht Geel zijn hart over het huiselijke en eigen landaard koesterende, dat veel nederlandse auteurs aan de dag legden. Het gezonde verstand is bij de Nederlander een ‘household common sense’ (Geel in Journal de La Haye, 26 novembre 1837) en de nederlandse literatuur, ‘a de tout temps été gênée par les vertus mêmes de la nation. Nos beaux souvenirs historiques, dont la conservation est pour nous un premier devoir politique, retiendront toujours une bonne partie de nos belles-lettres dans l'espace circonscrit d'une célébration panégyrique traditionelle. La nation est éminemment éclairée, mais ses vertus domestiques se réfléchissent toujours dans la littératúre. Il y a même, hélas, plus d'un exemple d'un noble talent obscurci par une piété respectable, mais mal comprise, et qui rétrécit l'expansion des idées libres et scientifiques’ (Journal de La Haye, 15 décembre 1837).
Over de laatste buste van Bilderdijk, zie catalogus L. Royer, in P.K. van Daalen, Nederlandse Beeldhouwers in de negentiende eeuw, Den Haag, 1957, p. 110: ‘Buste, pleister, H: 0.71. L. Royer fecit, 1832. De dichter draagt een slaapdoek om het hoofd. De buste werd vervaardigd na de dood van Bilderdijk op 18 dec. 1831, naar een dodenmasker in het bezit van de kunstenaar’. Bilderdijk droeg ‘eene soort van tulband. Hij leed voortdurend, vooral in zijne laatste levensjaren, aan zinkingpijn in het hoofd, en had dan de gewoonte, rond eene wollen slaapmuts een tafelhanddoek vast te halen, waardoor het hoofd rustiger werd en bovendien de warmte van een sterk verhit aarden schoteltje, op een kruinkapje geplaatst, samengedrongen bewaard bleef rond den pijnlijken schedel’ (Prof. Michael Smiets, voordracht van 14 december 1867, Antwerpen; uitgegeven, volgens opdruk kartonnen kaft, in 1869, op schutblad echter 1868, p. 21).

5 Bedoeld moet zijn de classicus dr. H.J. Nassau (zie H.J. Nassau, Geschriften, Groningen, 1876-1879, 3 dln.; ed. H.J. Schmidt, H.J. Nassau Noordewier, P. Brals en A.W. Stellwagen). In de uitgave van zijn geschriften bevindt zich wel een antikritiek, maar die is van later datum dan 1835. Welke anti-kritiek door Geel bedoeld wordt, heb ik niet kunnen vinden.

6 Edward Lytton Bulwer, England and the English, London, 1833.

[p. 24]

Ik wil dus maar zeggen, dat gij mijn gedrukten Drachenfels min of meer verwacht hebt, maar dezen brief niet. Ik heb eerst den ganschen berg aan U op willen dragen; maar gij houdt niet van gevaarten en zwaarmoedigheden: ook gaat de eeuw der sierlijke opdragten langzamerhand voorbij, zonder schade, hoop ik, voor geleerdheid, goeden smaak en opregtheid. Thans is men, met een geweldigen val, in eens op Brieven neêrgekomen. Ik denk, dat het gewoonte zal worden: er is iets burgerlijks en antieks in: het is alsof een boek niet meer in eene praalkoets, maar op een' kruiwagen de wereld ingezeuld wordt. Oudtijds, vóór dat men drukte, schreef men dikwijls een boek, dat voor éénen vriend bestemd was: dan deed men er een' brief bij, en het een en ander ging in een pak en op reis, en geen haan kraaide er na: dat wil zeggen, dat het boek, als het goed was, somtijds afgeschreven werd: want men schreef weinig te gelijk, in klein formaat en zonder prenten: trouwens men kon daarmede volstaan, er was geen eer in folio en met schilderwerk te behalen; de brief werd zelden afgeschreven, en dan nog bij vergissing, geloof ik. Tegenwoordig zou men gevoeglijk het boek kunnen drukken, en den brief op de post doen. Maar let wel, (en dit zal u zeker niet ontgaan) een brief, zoo als men ze thans voor een boek plaatst, en zoo als de mijne is, dien ik nu schrijf, moet als voorberigt dienen.⁷ Ik zie ook geenszins, waarom dit niet kan, indien de briefschrijver het decorum in acht neemt, met een deftigen stijl, en geen postscriptums maakt met de groetenis aan Cajus, en niets schrijft, dat de lezer van het boek niet weten mag. Wat hij weten mag, is, dat ik U hoogschat, met opregte vrienschap. Vaarwel!

J.G.

7 Geel deelt dan omtrent Gesprek op den Drachenfels in dit voorbericht mee, dat men de controverse romantisch-klassiek nu wel als onwerkelijk van de hand kan wijzen, de duitse literatuurbeschouwing waardeloos vinden en de moderne franse literatuur verwerpen uit naam van de traditionele criteria goede stijl, gezond verstand en zuivere smaak, maar dat het daarmee nog niet is gedaan, zeker niet in een land, dat blijk geeft wat zijn literatuur betreft het gevaar van bekrompenheid te lopen. Er blijft dus omtrent het vraagstuk van de moderne literatuur in Europa nog wel iets te zeggen over. Opmerkelijk is dat de engelse literatuur alleen via Bulwer in gedachten is.