Verspreide geschriften. Deel 9. Historische schetsen en boekbeoordeelingen. Deel 2. Redevoeringen en opstellen van verschillenden aard. Deel 1

[p. 236]

Shakespeariana.

I¹⁾.
(1863.)

Wij meenen onze lezers op een nieuwe uitgaaf²⁾ van Shakespeare's tooneelstukken opmerkzaam te moeten maken. Zij is de eerste die het goede stelsel volgt, dat bij het uitgeven van Grieksche en Latijnsche klassieken sedert lang is aangenomen. Hier heeft men eindelijk weer den ouden tekst, zooals hij in de oorspronkelijke uitgaven gedrukt staat, voor zich; de zoogenoemde verbeteringen der latere uitgevers zijn naar de aanteekening aan den voet der bladzijden verbannen. Men weet hier wat men leest, terwijl men in de gewone edities doorgaans onzeker is of men met de echte lezing of met de gissing van dezen of genen te doen heeft.

Ons, die op zulke nauwkeurige uitgaven onzer lievelingsschrijvers zoo bijzonder gesteld zijn, moet het wel vreemd voorkomen, dat men in vroeger dagen zoo weinig daarom gaf. Terwijl de philologen zich sedert lang zelfs voor nietswaardige geschriften van oude Grieken en Romeinen de moeite getroosten om de handschriften nauwlettend te vergelijken, de waarde van elk te bepalen, het best gekeurde getrouw te volgen, en de afwijkingen der overige aan te teekenen en te bespreken, waren de uitgevers der meesterstukken van moderne schrijvers nog altijd voldaan zoo zij hun lezers een goeden tekst, dat wil zeggen een tekst, dien zij beter keurden dan den oopronkelijken, in handen gaven. Bij iedere nieuwe uitgaaf

1) Vroeger verschenen onder den titel: ‘Eene nieuwe uitgave van Shakespeare's werken’.

2) The works of Wllliam Shakespeare, edited by William George Clerk and John Glover. Cambridge 1863, vol I. and II.

[p. 237]

legde men de vorige ten grondslag, en veranderde die, dikwerf willekeurig, naar eigen oordeel. Naar de oorspronkelijke, door den schrijver zelf bezorgde drukken zag men niet om; men begreep niet eens dat deze hoogere waarde bezaten dan de latere uitgaven.

Eerst in onzen tijd is de methode der philologen door de beoefenaars der moderne letterkunde overgenomen. Met dezelfde zorg, waarmee de handschriften der klassieke vergeleken en gekeurd plegen te worden, worden thans de verschillende edities der nieuwere schrijvers ter toets gebracht en beoordeeld. Men is niet meer tevreden met een uitgaaf, die nagenoeg de oorspronkelijke bewoording teruggeeft, men vordert dat zij woord voor woord herhaalt wat de auteur geschreven heeft. Wij achten ons niet meer, zooals vroeger, berekend en gerechtigd om de meesterstukken, die wij uitgeven, in stijl of bewoording te verbeteren. Met niet minder eerbied dan de philologen de antieken behandelen, slaan wij de hand aan de werken der nieuwere meesters. In alle landen bemoeien zich tegenwoordig de letterkundigen om, in plaats der gewone vervalschte uitgaven hunner klassieken, nauwkeurige herdrukken der oorspronkelijke redactie te bezorgen. Vooral in het land der revolutie is de restauratie in vollen gang. Van alle groote Fransche auteurs verschijnen thans nieuwe edities, die van de gewone soms aanmerkelijk afwijken. Welk een verschil tusschen de nieuwere en oudere uitgaven der Pensées de Pascal, tusschen de oude en de nieuwste uitgaaf van de Mémoires de Saint-Simon! Maar zelfs van Molière is de onlangs bij Henri Plon verschenen editie de eerste onvervalschte. Misschien spreken wij van deze een volgende keer. Thans bepalen wij ons tot de Cambridge-editie van Shakespeare.

Het is bekend dat de tooneelspelen van Shakespeare voor het eerst nagenoeg volledig in 1623 in folio zijn uitgegeven door Heminge en Condell, twee vrienden van den dichter. De drie latere uitgaven in hetzelfde formaat zijn slechts nadrukken van deze eerste, eigendunkelijk hier en daar gewijzigd. En al de latere edities berusten eveneens op haar alleen. Niemand na de uitgevers der eerste folio heeft een handschrift van den auteur kunnen gebruiken. Zij daarentegen verzekeren, in de opdracht voor het werk geplaatst, dat zij de net geschreven en duidelijke manuscripten van den dichter zorgvuldig hebben afgedrukt. Het schijnt dus dat men niet beter kan doen dan hun uitgaaf eenvoudig nadrukken; zoo oordeelt ook de heer Booth, die tegenwoordig zulk een nadruk

[p. 238]

van de eerste folio bezorgt, die, wat de wijs van uitvoering betreft, niets te wenschen overlaat.

Ongelukkig maar dat het gezag dier eerste folio zoo groot niet is als haar uitgevers beweren. Het is gebleken dat deze niet van alle stukken het handschrift des dichters voor zich hebben gehad. Nog bij het leven van Shakespeare waren enkele drama's, die bijzonderen opgang hadden gemaakt, afzonderlijk in kwarto formaat uitgekomen. In de eerste folio zijn deze kwarto's eenvoudig overgedrukt, en niet overal zoo zorgvuldig als het wel zou behoord hebben. Bij gevolg heeft de folio alleen voor die stukken, waarvan geen vroegere kwarto-drukken bestaan, een afdoend gezag; een oordeelkundig uitgever mag haar alleen bij die stukken volgen, in de andere moet hij zich bij voorkeur aan de oude kwarto's houden.

Doch nu het eens gebleken is dat de uitgevers niet overal het handschrift des dichters hebben gebruikt, en tevens dat zij den tekst, dien zij voor zich hadden, niet met de vereischte zorg hebben nagedrukt, kunnen wij aan hun gezag zoo onvoorwaardelijk niet meer hechten, en veroorlooven wij ons nu en dan te twijfelen of zij de woorden van den dichter wel juist weergeven. Waar wij blijkbaar onzin te lezen krijgen, durven wij beweren dat de dichter niet zoo geschreven had. Zoo komt er plaats voor het gissen naar de echte lezing, of, om met de philologen te spreken, voor het maken van conjecturen. Men heeft dus niet genoeg aan een blooten herdruk der oorspronkelijke uitgaven van de eerste kwarto's en folio; men kan de talrijke, soms stellig juiste, gissingen van latere letterkundigen niet missen. Een uitgaaf, die ons voldoen zal, moet ook deze voorgestelde verbeteringen van den tekst mededeelen, doch slechts als gissingen, die de lezer mag aannemen of verwerpen, niet in den tekst, als had de auteur inderdaad zoo geschreven.

Aan al deze vereischten beantwoordt de Cambridge-edition, die wij aankondigen. Zij geeft ons van elk stuk den oorspronkelijken tekst, hetzij die in de folio of in een kwarto te vinden is. Zoo twee onderscheidene bewerkingen van hetzelfde stuk bestaan, gelijk met de Merry Wives of Windsor het geval is, geeft zij ze beide. Aan den voet der bladzijden staan de verschillende lezingen der latere folio's en alle voorgestelde verbeteringen, met opgaaf van wie ze bedacht heeft, aangeteekend. Enkele slechts, aan wier juistheid niet te twijfelen valt, zijn in den tekst opgenomen, doch nooit zonder vermelding der bedorven lezing, in wier plaats

[p. 239]

zij gesteld zijn. De talrijke kantteekeningen van het welbekende Perkins-exemplaar der folio, door Collier gevonden en uitgegeven, over wier waarde nog altijd strijd wordt gevoerd, maar die toch vrij algemeen voor niet meer dan gissingen worden gehouden, worden alle vermeld. Er ontbreekt dus nagenoeg niets aan den apparatus criticus, om nog eens een term van de philologen te gebruiken. Een ieder die zijn werk maakt van de kritiek van den tekst van Shakespeare moet deze uitgaaf ten grondslag zijner studiën leggen. Hij kan dan verzekerd zijn dat hetgeen hem bezig houdt de lezing der oorspronkelijke uitgaaf, geen gissing van dezen of genen verbeteraar is. En tevens behoeft hij niet te vreezen dat hij zijn arbeid nutteloos te koste legt aan hetgeen reeds door anderen verbeterd is. Met een oogopslag kan hij zien op welke hoogte de tekstkritiek het tegenwoordig gebracht heeft.

Van hoeveel belang het is den oorspronkelijken tekst te kennen, eer men zich aan verbeteringen waagt, mogen de volgende voorbeelden bewijzen. In The Comedy of Errors¹⁾ wordt gesproken van your important letters, een uitdrukking die wel te begrijpen is. Maar de tweede folio bederft ze in impoteant, hetgeen de derde verandert in impotent. De uitgever Rowe, die slechts de laatste gebruikt, begrijpt natuurlijk niet wat impotent letters zijn kunnen, en verbeeldt zich de bedorven lezing gelukkig te verbeteren in all-patent letters. Een blik in de oorspronkelijke uitgave had hem tegen zulk verbeteren behoed.

In Much ado about nothing²⁾ zegt Leonato aan hen, wien hij den dood zijner dochter wijt: I cannot bid you bid my daughter live. Ook hier is de zin niet moeilijk te vatten, doch de tweede folio laat bij ongeluk twee woorden weg en zegt: I cannot bid you daugther live; dit heeft geen zin. Daarom verandert de derde you in your, hetgeen wel zin geeft, maar een geheel anderen dan het verband vordert. De vierde begrijpt dit en schrijft, overeenkomstig den gevorderden zin: You cannot bid my daughter live, waardoor het vers een voet te kort wordt; totdat Rowe het aanvult met again: You cannot bid my daughter live again. Nu ontbreekt er inderdaad niets meer, het vers is volledig en geeft een dragelijken zin. Doch de dichter had anders en beter gezegd.

In slechts één opzicht zijn wij geneigd de overigens zoo voortreffelijke uitgaaf te misprijzen. Zij verandert de oude spelling

1) Act. V. sc. 1, v. 138.

2) Act. V. sc. 1, v. 265.

[p. 240]

der oorspronkelijke uitgaven in de hedendaagsche. De redenen, die deze veranderingen moeten rechtvaardigen, komen ons niet voldoende voor. Het is waar, de oude spelling is niet in alle stukken dezelfde, en blijft zich zelfs niet overal in hetzelfde stuk gelijk. Naar een of ander stelsel ze gelijk te maken, is niet geraden. Ook is het voor het groote publiek niet aangenaam zijn Shakespeare in dit wanstaltige gewaad voor zich te krijgen, en voor de mannen van het vak niet moeilijk de oorspronkelijke spelling in Booth's herdruk van de eerste folio te leeren kennen. Maar een uitgaaf als deze is niet in de eerste plaats voor het groote publiek bestemd, en mag de letterkundigen niet naar elders om inlichtingen verwijzen. Ook achten wij het geen ernstige tegenwerping dat op een enkele plaats een nieuw bedachte lezing de oude vervangt: zulk een lezing wil immers voor de echte doorgaan en kan dus lichtelijk de oude spelling aannemen.

Overigens vinden wij in de nieuwe uitgaaf niets le laken. Het goed gekozen stelsel, is, zooveel wij kunnen oordeelen, zorgvuldig nageleefd. In de twee deelen, die reeds zijn uitgekomen, hebben wij geen wezenlijke misslagen aangetroffen; enkele drukfouten, hoe angstvallig men de drukproeven ook na mag zien, zijn niet te vermijden. De druk is uitnemend fraai; de vorm van de letter eenigzins ouderwetsch zooals aan een deftigen Shakespeare past. De prijs is niet bovenmatig: 10 sh. 6 d. het deel. Wij kunnen dus het werk met volle vertrouwen onzen lezers aanbevelen. De meesterstukken van den prins der tooneeldichters laten zich dubbel aangenaam in zulk een uitgave lezen.

(Nederlandsche Spectator, 1863, blz. 274 vlg.)

II¹⁾.
(1888.)

Hamlet. Act II, scene 2. De held van het stuk heet de vreemde tooneelspelers welkom. Hij kent ze van een vroegere gelegenheid en herkent enkelen hunner, die hij nu ook in het bijzonder toe-

1) Vroeger verschenen onder den titel: Een duistere plaats in Shakespeare's Hamlet verklaard.

[p. 241]

spreekt. Tot den jongen man, die de vrouwen-rollen pleegt te spelen, zegt hij in de vertaling van Burgersdijk: ‘Kijk, ziedaar, mijn jonge dame en gebiedster! Bij onze lieve vrouw, vrouwtjen, gij zijt wel een hoogen schoen nader bij den hemel, sinds ik u het laatst zag’¹⁾. Het Engelsch heeft: ‘Your ladyship is nearer to heaven than when I saw you last by the altitude of a chopine’²⁾.

De vertaling is niet zoo gelukkig als wij ze van Burgersdijk gewoon zijn. Een hooge schoen is in ons spraakgebruik een schoen, waarvan het leêr hoog om den voet sluit, en niet, gelijk hier de bedoeling is, een schoen met een dikke zool. Ook is chopine geen schoen³⁾. Het Shakespeare-lexicon van Schmidt, waarop de vertaler vertrouwd heeft, zegt wel: ‘Chopine, a kind of high shoe, worn by ladies’; maar bij uitzondering heeft het lexicon het hier mis. Chapin, zoo zou eigenlijk het woord gespeld moeten worden, is Spaansch en beteekent: een houten of kurken zool om onder den schoen te dragen, en die er met een of meer riemen om vast gemaakt wordt, dus wat wij een klak⁴⁾ plegen te noemen. De Diccionario van de Spaansche Academie verklaart het woord in dien zin; ‘Chapin: Especie de chanclo (chanclo is klak) de que usan solo las mugeres, y se diferencia del chanclo comun en tener en lugar de madera un corcho forrado de cordoban’. Ter hoogte van zulk een klak is de jonge acteur dus den hemel nader gekomen, sedert Hamlet hem het laatst zag. Zullen we dit opvatten, dat de jonge man in dien tusschentijd zooveel gegroeid is? Dan begrijpen wij niet, hoe Hamlet zulk een verschil kan opmerken en ter sprake brengen. Burgersdijk zegt wel, in een aanteekening, dat te Venetië de chopine soms een half el hoog was, maar zijn zegsman in dezen, wie hij zijn mag, zou ons dat met bewijzen

1) De vertaling van Schlegel en Tieck luidt: ‘Ihr seid dem Himmel um die Höhe eines Absatzes näher gerückt’.

2) In de eerste redactie luidde de plaats: ‘Your ladiship is growne by the altitude of a chopine higher than you were. Pray God, sir, your voyse, like a piece of incurrant Golde, be not crack't in the ring’ (Cambridge edition, v. VIII, p. 220). Mij dunkt, dat de tweede redactie toont, dat in de eerste de bedoeling, bij nader inzien, niet duidelijk genoeg uitgedrukt scheen.

3) Dit komt mij thans onjuist voor. Chopin kan klak zijn, maar is ook schoen met dikke zool. Zoo ook patin.

4) In het Fransch ‘patin’, gebruikelijk in den tijd van Molière; zie M^me. Des Jardins, Recit de la farce des Précieuses in de uitgave van Molière van Depois (Les grands écrivains de la France) t. II, p. 121, noot 1: ‘il allègue le siècle où les femmes portaient... des sandales au lieu de patins’.

[p. 242]

moeten staven, eer wij het gelooven. De chopine¹⁾ hoort niet te Venetië thuis, en in Spanje hooren wij van iets zoo monsterachtigs volstrekt niet. Het zeggen van Hamlet heeft alleen dan een goeden zin, als de jonge auteur, toen de prins hem laatst zag, nog zulk een klak niet droeg en thans wel. Maar deze opvatting schijnt geen steek te houden, want, wij hoorden het, de chopine wordt alleen door vrouwen gedragen, en de acteur in zijn reiscostuum kan er dus geen aan de voeten hebben. Het moet een attribuut van zijn ‘ladyship’ zijn.

Zoo is het ook inderdaad, en wij hebben de verklaring van den zin in de Spaansche zeden te zoeken. Een uit het gevolg van een Venetiaansch ambassadeur, die omstreeks 1566 aan het hof van Philips II vertoefde, Antonio Tiepolo, geeft ons het naricht, dat wij behoeven. Hij verhaalt, hoe de zuster van den koning, donna Juana, moeder van den koning van Portugal, in haar weduwstaat teruggetrokken leeft. Haar hofstoet bestaat uit meerdere bejaarde dames en jonge dames van edelen bloede en uit eenige meisjes, meninen genaamd, die als zij zestien jaar oud worden chapinen aan de voeten krijgen (wat de Venetianen zoccoli noemen) en dan voortaan tot de volwassen dames gerekend worden (‘alcune giovanette chiamate menine, alle quali, quando sono in età d'anni 16, si danno li zapini, chiamati da noi zoccoli, e sono fatte dame’²⁾). Een eeuw later duurde dit gebruik nog onveranderd voort. In een Journal du voyage d'Espagne van 1659 lezen wij aangaande de hofhouding der koningin: ‘Les Dames sont celles qui ont des chapins, et les Menines sont celles qui sont avec de simples souliers, comme sont ceux des femmes de France et de la mesme façon’³⁾. Ten overvloede bevestigt dit de Diccio-

1) Over de chopine en wat dies meer zij zie B. Balduinus, De calceo antiquo, p. 145, met de afbeeldingen aldaar.

2) Alberi, Relazioni degli Ambasciatori Veneziani al Senato, Serie I, vol. V, p. 226; ook bij Gachard, Relations, p. 173.

3) P. 31. ‘Ce mesme jour (18 Octobre) je fus voir disner la Reine, qui disna seule. Il y avait seulement des filles et des veuves, car dans le palais il n'y entre aucune femme mariée, mais seulement des filles et des veuves qui sont couvertes de toile blanche. Les dames etc.... Les menins sont les fils des grands seigneurs qui servent de page et n'ont point de manteau ny d'épée. - La Reine est servie avec grand respect, peu de gens y entrent et ce nous fut une grande faveur que de pouvoir seulement demeurer près de la porte. Quand on lui porte à boire, c'est un des menins qui porte le verre à une des dames qui se met à genoux aussi bien que le menin et de l'autre costé il y en a encore une à genoux qui luy donne la serviette’ etc. - P. 279 (de la Cour). ‘Il n'y a pas un homme marié qui couche dans le palais que le Roi, de façon que hors la Reine toutes les femmes y sont veuves, qu'ils appellent Dueñas ou Dames de la Reine, qui sont les filles de la plus grande qualité. Les Infantes n'en ont point et n'ont que des menines, qui sont aussi des filles de qualité, mais on les appelle comme cela à cause qu'elles n'ont que des souliers bas et point de patins. Et le Roy et la Reine ont aussi des menins qui sont comme les pages de France et qui dans le palais et dehors même n'ont jamais ny manteau ny chapeau.’ (Hetzelfde in de Relation de l'Estat d'Espagne, p. 22, 23, achter Voyage d'Espagne contenant plusieurs particularitez. Cologne chez P. Marteau 1667). - In de bekende geschiedenis, die aanleiding heeft gegeven tot de uitdrukking ‘Ne touchez pas à la Reine’, zooals die van de tweede gemalin van Karel II, de prinses van Orleans (1679-1689), verhaald wordt in de Mémoires de la cour d'Espagne van M^me. d'Aulnoy, La Haye 1691 (t. II, p. 22), lezen wij, dat niemand de koningin aanvankelijk te hulp komen kon,.... ‘parce qu'il n'est point permis à un homme de la toucher et principalement au pied, à moins que ce ne soit le Premier de ses Menins, qui lui met les chapins; ce sont des espèces de sandales où les dames font entrer leur soulier, et cela les hausse beaucoup; la Reyne s'appuye aussi sur ses Menins quand elle se promène, mais ce sont des enfants, qui étoient trop petits pour la tirer du péril où elle étoit’. - Van de Oostenrijksche gemalin van Philips IV zeide de Mayor domo mayor tot het stadsbestuur, hetwelk de koningin het fabrikaat der plaats, zijden kousen, kwam aanbieden: ‘Aveis de sabir que las Reynas no tienen piernas, voulant dire qu'elles sont si elevées par leur rang, qu'elles n'ont point de pieds, pour toucher la terre comme les autres femmes’ (Mèmoires de M^me. d'Aulnoy, t. I, p. 3). - In de Illustre Fregona van Cervantes draagt Constance in de vertaling (die ik alleen ken): ‘pas de claques, mais des souliers à deux semelles de couleur’ (Nouvelles espagnolles de Michel de Cervantes, trad. nouv. de Lefébre de Villebrune Paris 1776, t. II, p. 26). - Aurora in Gil Blas vertoont zich grooter dan zij is: ‘il est vrai que ses chappins (car elle en avoit d'une hauteur excessive) n'y contribuaient pas peu’. - Sprekende van galante dames, zegt de schrijver van de Relation de Madrid: ‘Ce que l'on nomme chapin sont des théatres ambulatoires, qui sont si hauts qu'elles ne se dechaussent jamais qu'en quittant la moitié de leur personne, et comme ils sont enrichis de lames d'or et d'argent et que leurs testes sont toutes chargées de plastre [= fard], elles font la statue de Nabuchodonosor renversé’ (Relation de Madrid, p. 9, achter de Voyage d'Espagne, t. II).

[p. 243]

nario der Academie in voce Menina: ‘la sennora que desde ninna entraba a servir a la Reyna en le clase de Damas, hasta que llegaba el tiempo de ponerse chapines.’ Nog heden ten dage noemen de Spanjaards, met toespelling op het aloud gebruik, het uithuwelijken van een meisje ‘poner en chapines’¹⁾.

Nu, geloof ik, zullen wij de meening van Hamlet verstaan. Hij zegt aan den acteur, die sedert hij hem het laatst zag van knaap jongeling is geworden: ‘uw ladyship heeft de kinderschoenen uit en de chapinen aangetrokken’ - en hetgeen nu volgt wordt nu ook eerst verstaanbaar: ‘God geve dat uw stem niet als een ingescheurd goudstuk haar helderen klank kwijt zij’. Met andere woorden: het is te hopen, dat, als gij weer voor dame spelen moet, de baard u niet in de keel zal zitten.

Niet zelden schijnt Shakespeare, vooral in de kwinkslagen die

1) Dictionnaire van Salva.

[p. 244]

hij zijn personen in den mond legt, onjuist of onduidelijk althans. Als wij altijd wisten, waarop hij eigenlijk zinspeelt, vertrouw ik dat wij hem ook in dit opzicht zonder schuld bevinden zouden.

(Nederlandsche Spectator, 1888, blz. 371.)

III¹⁾.
(1888.)

De heer Loffelt heeft gelijk; ik verlangde niet, dat mijn uitlegging van de duistere plaats in den Hamlet ‘klak-keloos’ zou worden aangenomen. Ik onderwierp ze aan beter oordeel en verblijd mij in een tegenspraak als de zijne, die hem aanleiding gaf tot het mededeelen van allerlei kleine wetenswaardigheden uit zeldzame boeken, welke ons, welke mij althans nieuw waren.

Ook heeft zijn tegenspraak bewezen, dat mijn verklaring niet zoo overtuigend was als ik meende: anders had zij iemand van zijn kennis en oordeel moeten overtuigen.

Niettemin blijf ik haar nog altijd voor zeer waarschijnlijk houden, om de redenen die het mij vergund zij hier aan te wijzen.

Volgens de gewone opvatting, die de heer Loffelt aanbeveelt, zegt Shakespeare bij monde van Hamlet: ‘Sedert ik uw ladyship laatst zag, is zij den hemel zooveel nader gekomen als een chopine hoog is, - want zij is sedert wel de hooge hak van zulk een chopine gegroeid’. Is er in dit gezegde iets aardigs, iets puntigs, zooals men van Hamlet in zijn toespraak tot den acteur, die de damesrollen speelt, verwachten zou?

Volgens mijn verklaring zegt hij: ‘Sedert ik uw ladyship laatst zag, is zij den hemel zooveel naderbij gekomen als een chopine hoog is, - want zij heeft intusschen den leeftijd bereikt, die meebrengt dat zij zulke hooggehakte²⁾ chopinen draagt’. Mij dunkt, zoo verstaan bevat het zeggen een aardigheid, een kwinkslag, juist in den trant van Shakespeare.

Buitendien schijnt bij mijn opvatting de samenhang van de tweede helft der toespraak met de eerste duidelijker, en ook de keus van het woord ‘altitude’, in plaats van het gewone ‘height’, beter gemotiveerd.

1) Vroeger verschenen onder den titel: Nog eens de chopinen van haar ladyship, als antwoord op een opstel van A.C. Loffelt in den Nederlandschen Spectator, 1888, N^o. 46.

2) Onjuist: niet de hak, maar de geheele zool is hoog.

[p. 245]

Wat wordt er nu tegen deze uitlegging ingebracht?

‘Hamlet spreekt van de “altitude of a chopin” en zinspeelt dus klaarblijkelijk op de hoogte.’ Ongetwijfeld, maar dit komt in mijn verklaring even goed uit als in elke andere, beter zelfs dan in de gewone, want van iemand, die chopinen is gaan dragen, wordt eigenaardiger gezegd, dat zij de hoogte van deze nader bij den hemel is gekomen, dan van iemand, die eenige duimen of palmen is gegroeid, gezegd wordt dat zij den hemel de hoogte van een Venetiaansche zool genaderd is.

‘Bij het verklaren van een auteur als Shakespeare moeten wij steeds die bedoeling in zijn woorden onderstellen, die het meest voor de hand ligt.’ Juist, mits slechts de bedoeling zijner waardig zij; en met dien verstande meen ik ook den regel te hebben toegepast. Ik wil mij eens van een voorbeeld bedienen. Gesteld ik las bij Shakespeare of een ander geestig auteur, hoe iemand aan een tooneelspeler toevoegde: ‘sedert ik u laatst zag zijt gij den hemel zooveel nader gekomen als een cothurn hoog is’; welken zin zou ik dan als den natuurlijksten moeten verkiezen, òf ‘gij zijt intusschen zooveel gegroeid als een cothurn u grooter zou doen schijnen’; òf ‘gij zijt intusschen van het blijspel tot de tragedie overgegaan?’. Ik zou meenen dat de laatste verklaring het eerst voor de hand lag - en evenzoo ook mijn verklaring van de plaats in quaestie¹⁾.

‘De Engelschen waren in Shakespeare's tijd beter op de hoogte van Italiaansche dan van Spaansche damesmoden, en daarom moeten wij niet zoo zeer op het Spaansche gebruik afgaan.’ In het algemeen wil ik dit wel toestemmen; maar de chopin is ongetwijfeld van Spaanschen en niet van Italiaanschen oorsprong; anders zou immers de Venetiaan in zijn verslag aan den senaat niet hebben kunnen spreken van Spaansche ‘zapini, - de Italiaansche z. is ongeveer gelijkluidend met de Spaansche ch. - chiamati da noi (Veneti) zoccoli’²⁾. Na zijn tijd, na 1570 dus, zullen de

1) Ander voorbeeld. Wie thans tegen een pas volwassen meisje zegt: ‘gij zijt sedert ik u laatst zag, een heele strook onder aan uw japon grooter geworden’, wat moet die geacht worden te willen aanduiden? Denk ook aan de uitdrukking: een kop kleiner maken.

2) Brantôme, Vie des dames galantes, Discours III (Oeuvres, t. II, La Haye 1740, p. 420, suiv.) heeft het over die hooge patins, waardoor de korte dames zich het air van een hooge gestalte trachten te geven maar inderdaad zich misvormen. Hij laat een rijzige dame aan zulk een kleine opmerken, hoe gefopt zij zou wezen, als de lange japonnen werden afgelegd, ‘qui vous couvrent vos jambes si dextrement, qu'elles ressemblent avec vos grands et hauts patins, d'un pied de hauteur, plustost une massue qu'une jambe, car qui n'auroit de quoy se battre, il ne faudroit que vous couper une jambe et la prendre par le bout et du costé de vostre pied, chaussé et entré dans vos grands patins, on feroit rage de bien battre’. Daarentegen noemt hij (p. 428) een lagen patin: een voet geschoeid ‘d'un beau petit patin peu liégé ou d'un escarpin blanc, pointu et point quarré par le devant, et le blanc est le plus beau. Mais ces petits escarpins sont pour les grandes et hautes dames, car ils ne sont propres pour les courtades et nabottes, qui ont leurs grands chevaux et patins liégés de deux pieds: autant voudroit remuer cela comme la massue d'un géant ou la marotte d'un fou’. - Italiaansche schoenen en bottines worden reeds in een novelle van Agnolo Firenzuola aldus beschreven (Zirardini, Tesoro dei novellieri Italiani, t. I, p. 452, Parigi 1847): ‘un paio di scarpette gialle, di quella fatte a foggia che son tagliate dal lato, che si affibian colla cordelina, ed un paio di zoccoli a scaccafava con le belle guigge bianche stampati con mille belli ghirigori.’ Een paar gele schoenen van de soort, die zoo gemaakt zijn dat zij op zijde open zijn en toegeregen worden met een snoer, en een paar geruite (‘ridé comme les fèves sèches en forme d'échiquier’ vertaalt Veneroni, Dictionnaire italien et français, Nouv. ed. Venise 1737, t. I, p. 451) zoccoli, met de fraaie witte bovenstof bedrukt, met duizend fraaie arabesken.

[p. 246]

Venetianen de mode, en het woord te gelijk, van de Spanjaarden hebben overgenomen, en tot in het belachelijke overdreven; maar is het niet waarschijnlijk dat zij dan ook meteen het gebruik overgenomen zullen hebben, dat het dragen van zulk hooggehakt schoeisel aan onvolwassenen verbood? En in dat geval kan mijn uitlegging de juiste zijn, al was Shakespeare minder met de Spaansche dan met de Venetiaansche manieren bekend.

Wij hebben in ons spraakgebruik een analoge uitdrukking, waarop ik vroeger reeds doelde en thans de aandacht wil vestigen. Wij zeggen ‘de kinderschoenen uittrekken’ in bijna denzelfden zin als de Spanjaarden ‘poner en chapines’. Hoe komen wij daaraan? Heeft ook eens bij ons het gebruik bestaan, dat volwassenen een ander schoeisel droegen dan kinderen? Of slaat ons gezegde niet op een inheemsche maar insgelijks op de Spaansche mode, en is het misschien slechts de vrije overzetting van de Spaansche uitdrukking?

Wie geeft op deze vraag een afdoend antwoord?

(Nederlandsche Spectator, 1888, blz. 386.)