Verspreide geschriften. Deel 9. Historische schetsen en boekbeoordeelingen. Deel 2. Redevoeringen en opstellen van verschillenden aard. Deel 1

[p. 136]

De sleutels van de Sont.
(1870.)

Het zou een groote verzameling wezen, als men eens al de geestige en karakteristieke gezegden bijeenzocht, die nooit zijn gezegd of althans niet zooals men ze elkander navertelt. Het volgende levert daartoe een nieuwe bijdrage.

Als men Bilderdijk en vele anderen gelooven mag, heeft de beroemde Van Beuningen, toen Karel X van Zweden hem eens in gramschap toevoegde, dat hij de Sont voor de Hollandsche schepen zou sluiten, geantwoord: Ik heb de houten sleutels van de Sont in de haven van Amsterdam zien liggen.

Het gezegde is treffend, juist en geheel in den geest van den fieren en wel wat overmoedigen Van Beuningen. Maar tegen de anecdote bestaat een groot bezwaar: Van Beuningen heeft Karel X niet ontmoet dan na zijn troonsbeklimming, toen noch 's konings bedreiging noch zulk een antwoord te pas kwamen. Van der Heim, die voor ruim twintig jaren een uitmuntende dissertatie over de gezantschappen door Van Beuningen bekleed heeft geschreven, heeft dit bezwaar gevoeld, en tevens nog op een ander gewezen, namelijk dat niet de koning van Zweden, maar wel die van Denemarken door de ligging van zijn rijk in staat was de Sont te sluiten. Dit laatste zou bij mij niet wegen: in 1658 en 1659, toen koning Karel Schonen had ingenomen en Kopenhagen belegerd hield, kon hij zonder overdrijving een bedreiging uiten als die hem in de anecdote wordt toegeschreven. Maar een tweede reden is niet noodig waar de eerste afdoende is: daar Van Beuningen

[p. 137]

en Karel X niet samen zijn geweest, kunnen zij het hun toegedichte gesprek niet hebben gevoerd. ‘Unus Valckenierius igitur (zoo besluit Van der Heim) melius narravisse videtur, Beuningium aliquando Daniae Regi, dubitationibus Ordinum irato, illa respondisse’.

De historieschrijver Valckenier, naar wien wij dus verwezen worden, zegt ter aangehaalde plaatse¹⁾ het volgende. In 1672 stookten de Franschen Denemarken tegen ons op, onder andere zeggende, ‘dat de Hollanders verscheyde malen hadden ondernomen een regul op den Tol in de Sont te zetten en die gelijck als aen haer selfs te verpachten; en wanneer de Denen daerover hadden gedoleert en sich laten verluyden dat sy de Sont wilden sluiten, dat de Hollanders niet geschroomt hadden tegens hunnen koning te seggen: dat sy de sleutels van de Sont (meenende hare oorlogschepen) hadden leggen voor de Palen van Amsterdam’.

Men ziet, Valckenier zegt niet, wat Van der Heim bij hem meende gelezen te hebben, dat het Van Beuningen was, die dit fiere antwoord had gegeven. Evenmin dat het gegeven zou zijn, toen de koning van Denemarken toornig was wegens het dralen der Staten om hem tegen de Zweden bij te staan. Integendeel, hij brengt de bedreiging in verband met de quaestie van de tolrechten en het verpachten daarvan aan de Hollanders, dat is tot de gebeurtenissen van het jaar 1645; en zoo hij dit te recht doet, is het niet mogelijk dat aan Van Beuningen de eer zou komen van zoo stout en zoo gepast tevens voor de macht van Holland gesproken te hebben.

Alle twijfel wordt weggenomen door een blauwboekje, tijdens onzen ongelukkigen eersten oorlog met Engeland, in 1653, uitgegeven onder den titel Ontdeckinge van den Nederlandschen Cancker, waarin wij het volgende lezen: ‘Waer is nu de Macht van Hollandt en Amsterdam? die voor desen haer beroemden, alsser vrese was van de Sont te sluyten: dat de sleutel t' Amsterdam was om die te openen’. Dat hier gedoeld wordt op het gebeurde in 1644 en 1645 is onmiskenbaar. Derhalve is het ook buiten twijfel dat niet Van Beuningen, maar een ander, even fier als hij, en wel niet rechtstreeks tegen den koning van Denemarken, maar veeleer tot bemoediging zijner landgenooten, de

1) Verwert Europa, dl. I, blz. 206.

[p. 138]

beroemde woorden gesproken heeft. - Die ze het eerst aan Van Beuningen heeft toegekend, heeft wel tegen de waarheid maar niet tegen de waarschijnlijkheid gezondigd; want in niemands mond zouden zij beter hebben gepast dan in den zijnen.

(Bijdragen voor Vaderl. Geschiedenis en Oudheidkunde, Nieuwe Reeks, dl. VI blz. 214 vlg.)