Verspreide geschriften. Deel 1. Historische opstellen. Deel 1

II. De volkstaal.

3. Omtrent de taal geldt hetzelfde als omtrent den volksaard. Oorspronkelijk spraken Friezen en Franken en Saksers drie verschillende dialecten van de Duitsche taal, en die dialecten werden zelfs door de verschillende onderdeelen van den Frankischen en van den Saksischen stam weer in verscheidene tongvallen gesproken. Het is hier de plaats niet om over die taalkundige verscheidenheden en eigenaardigheden uit te weiden, en op te geven in welke spraakwendingen, in welke woordsoorten het onderscheid zich het duidelijkst deed gevoelen, en in zekere mate nog steeds gevoelen doet. Want geheel is het onderscheid nog niet uitgewischt. Het best hebben de Friezen op het platteland van de provincie, die hun naam draagt, hun eigen taal bewaard; voor een Nederlander uit andere provinciën is het soms moeilijk hen te verstaan. Maar behalve de taal, die zij onder elkander spreken, verstaan en spreken zij tegenwoordig meestal ook de algemeene Nederlandsche taal, slechts eenigermate gewijzigd en gekleurd door uitdrukkingen en zegswijzen die hun bijzonder eigen zijn.

Die algemeene Nederlandsche taal, die meer en meer de dialecten verdringt, gelijk de algemeene Nederlandsche volksaard de eigenaardigheden van bijzondere streken en plaatsen vervangt, is even als deze een voortbrengsel der verloopen eeuwen. Haar grondvorm is de taal van het Frankische gedeelte des volks, inzonderheid van Holland, maar bearbeid en diep gewijzigd door den invloed der overige Nederlanders en der talrijke vreemdelingen, die zich onder de inheemschen hebben neergezet, te beginnen met de Romeinsche veroveraars. Uit het Latijn heeft de Nederlandsche volkstaal veel woorden en veel spreekwijzen ontleend, gedeeltelijk reeds tijdens de heerschappij der Romeinsche

[p. 5]

Keizers, nog meer door den invloed der Kerk, die het Latijn als haar taal had aangenomen.

Het Henegouwsche Gravenhuis in de 14^e eeuw en in de volgende eeuw het huis der Bourgondische Hertogen heeft voor den invloed van de Fransche taal, die zij en hun hovelingen spraken, een wijde deur geopend, en in menigte zijn dan ook in woordenkeus en spraakgebruik Gallicismen ingedrongen. Toen eens de zuidelijke, Vlaamsche en Waalsche, gewesten met de Noord-nederlandsche onder één regeering waren samengevat, en in dien bondstaat als de machtigste, rijkste en meest beschaafde den boventoon voerden, werd de Nederlandsche taal hoe langer hoe meer een mengelmoes van Duitsch en Waalsch, een bastaard-duitsch, dat voor onze ooren al zeer onbehagelijk luidt. Het is in die taal dat de rederijkers in de 16^e eeuw dichtten en schreven. De scheiding van Noord en Zuid, ten gevolge van den opstand tegen Spanje, was van noode om een schifting van beide talen te weeg te brengen. De eer van die zuivering van het Nederlandsch komt in de eerste plaats aan Marnix, Spiegel en Coornhert, aan de Amsterdamsche Kamer ‘In Liefd Bloeyende’ toe. Deze hebben de taal geschuimd van het vreemde, met haar wezen strijdende inmengsel van Waalsche en andere vreemde woorden en zegswijzen. Zij zijn de hervormers, wier voetstappen door de Bijbelvertalers, door Hooft en Vondel zijn gedrukt. Door hen en hunne navolgers is boven de verschillende volksdialecten een algemeene spreek- en schrijftaal vastgesteld, tot welke als tot haar type de dialecten sedert trachten te naderen. Het onderricht in de school werkt die neiging het meest in de hand. Het versmaadt de boersche tongvallen en doet ze wijken voor de algemeene volkstaal, die uit de school de gezinnen en de gezelschappen binnendringt. Reeds is zij de eenige die geschreven wordt en die in beschaafde kringen door het geheele land wordt gesproken. Met ieder jaar wordt haar heerschappij algemeener, en het tijdstip schijnt niet ver meer verwijderd, waarop de tongvallen, de overblijfsels van vroeger bloeiende volkstalen, geheel weggestorven zullen zijn, en vervangen door ééne algemeene taal, tot wier vorming zij alle in verschillende mate het hare hebben bijgedragen.

4. Even als de hoofdtrekken van het Nederlandsche volkskarakter wedergevonden worden bij de bevolking van naburige streken, welke met de onze niet alleen gemeenschap van afstamming maar ook gelijkheid van zeden, bedrijf en sociale toestanden

[p. 6]

hebben, zoo vindt men ook nu nog (ondanks alle moeite die er gedaan is om ze uit te wisschen) zichtbare sporen van de Nederlandsche taal verre buiten de tegenwoordige grenzen van ons rijk, zoowel naar het Noordoosten in Oostfriesland en Sagelterland, als naar het Zuidwesten tot in den noordwestelijken hoek van Frankrijk toe, waar zoovele zuiver Nederduitsche plaatsnamen hare herinnering bewaren. In Vlaanderen en het grootste deel van Brabant is zij, niet minder dan in Noord-nederland zelf, de volkstaal gebleven. Men weet hoe het nationaliteitsgevoel der Vlamingen er in onze dagen krachtig en met goed gevolg naar streeft, deze volkstaal in eere te herstellen.

Indien er ooit in overeenstemming met de leer der nationaliteiten een Nederlandsch rijk gesticht werd volgens de natuurlijke ethnographische grenzen, zijne landpalen zouden zich uitstrekken langs eene lijn, die, uitgaande van de oevers van de Jahde, in Zuidwestelijke richting zou loopen tot aan den oostelijken rand van ons tegenwoordig grondgebied, vervolgens zich dwars door België (Zuidwaarts van Brussel, bij Waterloo, waar schier zonder overgang het Waalsche element begint) zou bewegen, om de zee weder te raken bij de monden van het Kanaal.