Cronyke van Vlaenderen. Deel 4

K (C)

Cabaret(ten), drinkhuis, herberg, 204; Fr. cabarès, X, 247; zie tavairne en herberge.

Kaerle(n) (kairel, kairle(n), karelen), 1^o ruwe, onbeschaafde boerenkinkel: smadelijke naam gegeven, aan de Vlamingen in 't algemeen als vijanden, door de Franschen en de Engelschen, 214, 358, 384 (2 maal); Fr. li vilains de Flandres, X, 254; gent se petite congnissance, XI, 105; ceste ribaudaille, XI, 105; 2^o id.: vergeleken bij de Fransche boerenopstandelingen ten jare 1358 en van de Parijsche opstandelingen in 1382, 301; Fr. li Jacquerie, XI, 33; vingt mille et bien trente mille maillès, XI, 33; zie geboefte, geboere, lantgeboere, meentenaer in Gloss. II en Jacke, Maelget in onze Tafel der Persoonsnamen.

Kairlige(n), laag, onbeschaafd, 390; zie gront.

Kairsse, kaars, 184; Fr. chandelle, X, 232.

Kalver(en), 426; Fr. viel, XI, 139.

Camere (camer), 1^o kamer, vertrek, 143, 230, 261; Fr. sa cambre, X, 148, XI, 3; 2^o verblijfplaats, 37; Fr. c'est Courtrai nostre cambre, IX, 87; 3^o huis, - van den penningen, de munt, huis waar men munt slaat, 199; Fr. chambre aux deniers, X, 243.

Camerkijn, kamertje, 183.

[p. 71]

Camerlinc (camerlinck, camerling), kamerheer, 5, 6, 183; Fr. cambrelens, IX, 161; son varlet, IX, 161; cambrelent, XI, 231.

Canselier (van Frankrijk), 440.

Kant (kanten), 1^o kant, 139; binnen kanten, langs den binnenkant, 206; Fr. de bée, X, 248; 2^o grens, 365, 366, 405; Fr. frontiéres, XI, 91; en la marce, XI, 123; zie pale.

Capitein (cappitein(en), cappiteyn, cappyteynn(en), cappytein(e), cappyten, Fol. 6 capateyn), hoofdman, aanvoerder, 30, 37, 40, 42, 43, 46, 48-50, 55, 57, 65, 68, 71, 74, 79, 80, 83, 84, 88, 89, 99, 102, 109, 111, 114, 118, 121, 122, 124, 126, 129, 143, 144, 157, 161, 188, 189, 190, 195, 196, 198, 202, 214, 222, 226, 227, 252, 268, 270, 298, 302, 306, 309, 311, 313, 314, 322, 323, 335, 344, 345, 346, 354, 364, 366, 374, 380, 388, 389, 392, 399, 404, 407, 422, 427, 428, 433, 470, 471, 473-475, 492, 502, 503, 523, 526, 533; overste -, opperheer, opperbevelhebber, 195, 203; Fr. souverains capitaines, IX, 240; zie overste.

Capelle (cappelle), kapel of kerk, 207, 338, 350; Fr. une capelle, XI, 61; en une églisse, XI, 70.

Cappiteynscappe, ambt van kapitein, 93.

Cappyten, 74; zie capitein.

Cappitele, vergadering van geestelijken: stemme noch gehoir int - hebben, niets te zeggen, geen gezag noch invloed hebben, 533; Fr. n'i avoit m[a]is ne vois ne audience, XI, 295: zie collegie.

Caproen(en) (capronen), 1^o hoofddeksel van dien naam, kap, 2, 25, 27, 65, 67, 2^o de personen eene witte kap dragende als kenteeken eener wel ingerichte partij: de Witte Caproenen, 13, 14, 15, 21, 23-25, 30, 31, 34, 36, 43, 60, 64-69, 71, 72, 84, 86, 108, 117-120; zie Lijst van persoonsnamen; Fr. li blanc cappron, IX, 168, e.e.

Karelen (uut Vlaenderen), zie kaerle, 214.

Karmen carmden, karmende), kermen, weeklagen, 31, 283, 424; Fr. avoit en coer grant angoisse, XI, 19; esgrounir, XI, 137.

Karroy, stoet van wagens, 37, 153; Fr. leur carroi, IX, 187.

Kartele(n) (cartel, kartel, certelen, kertelen), schietgat of getande opening in een vestingmuur, kanteel, 99, 477, 510; Fr. crestiaux, XI, 220.

Kase(n), 149, 204; Fr. froumages, XI, 201.

Casteel (castele), 33, 50, 57; Fr. castiel, IX, 184, 203; au chastel, IX, 197.

Castelein (castelleyn(en), castellein), slotvoogd of burchtvoogd, 199, 254, 255, 392, 447-450, 471, 546, 547; Fr. chastelains, X, 243.

Castelrie (castelrye(n), castelrije, casselrie), kasselrij, rechtsgebied van eene stad en hare onderhoorigheden, 37, 43, 82, 117, 195, 197, 253, 261, 296, 297 301, 302, 307, 315, 316, 383, 386, 390-391, 468, 471, 537; Fr. nostre castelrie, IX, 187.

Casten, imperfekt van caetsen, kaatsen, slaan, doen vliegen, 275, 384, 402; Fr. faissoient voller, XI, 13.

Castien (castyen), door straf tot beteren brengen, 60, 141; Fr. on corrigera, X, 147; zie korrigieren.

Kavelen, oordeelen: te -, volgens mijn oordeel, na alles gewikt en gewogen te hebben, 16.

Keysserrijcke, 464; Fr. Empire, XI, 191.

Keytive(n) (keytyven), gemeen, ellendig mensch, gemeen volk, gespuis, 79, 123; Fr. povres gens, X, 80.

Kele (keele, kelen), de keel: kelen afsteken, de keel afsnijden, vermoorden, 479; Fr. les geulles coppées, XI, 221.

Kele, de kleur: rood (in de wapenkunde en kleerdracht): witte kelen al overgehact met roden kelen, 316; gekepert van kelen, 380; zie hacken, gekepert, root en schilt.

Kelre(n), kelder, 189, 337; Fr. biaulx celliers, X, 236.

Kempe(n), strijder, soldaat, 256.

Kenlijken, zichtbaar, 140.

Kennen (kennede, datstu kenneste, kennende), kennen, 5, 191; Fr. se tu le scès, X, 237; hem -, erkennen, 55; enen kennende werden, iem. herkennen, 183.

[p. 72]

Kennesse (kennisse), 1^o kennis: - an enen maken, met iem. kennis maken, 5; Fr. [s'acointa] de li, IX, 161; 2^o kennis (van iets hebben), 191, 350; 3^o mededeeling, 338.

Keren (kereden, gekeert), 1^o keeren, 262; 2^o beletten, 268, 439; 3^o zich omdraaien, 108; 4^o tegens enen -, vijandig worden, 149.

Kerfstock, figuurlijk: van den - dootgerekent hebben, eene zaak met iemand vereffenen, klaarspelen, gedaan maken, 350; zie kerven.

Kerke(n) (kercken), 109, 360, 368; de heylige kercke (fig.) het christelijk geloof, 367; der kercken wapene, 380; Fr. les armes de l'Eglise, XI, 102.

Kerckhoff, 108.

Kersavont, 349, 354, 443: sinen - houden, kerstfeest vieren; Fr. tint sa feste de calandes, XI, 73.

Kersten (kerstenen), christen, 326; - doen, doopen, 209; Fr. il fu batissies, X, 250.

Kersten (keersten), christelijk: kersten bloet, bloed van christenen, 314; kersten conincrijke, 516; Fr. royaumes crestiens, XI, 284; kersten volk, 517; (alle) kersten gelove, het christelijk geloof, de christenheid, de christenwereld, 98, 185, 210, 230, 332, 414, 441; Fr. dou monde, X, 60, don monde des crestiens, X, 233, sainte crestienneté, X, 251; zie kerke.

Kerstengelove(n), het christelijk geloof, het christendom, de christen wereld, 210, 325, 332, 382, 441, 505; Fr. sainte, toute crestienneté, X, 251, XI, 57; du monde, XI, 51.

Kerstenhede, het christendom, de christen wereld, 163, 399, 433, 460; Fr. (ville) des crestiens, X, 214.

Kerven (gecourwen), 1^o kerven, aan stukken kappen, 146, 177; Fr. nous taillerons, X, 150; à touer gens, X, 226; 2^o op den kerfstok kerven, 350, fig.: niet -, iets niet meer rekenen, de maat vol zijn, zonder strijd de zaak niet kunnen beslechten; zie houwen en houden.

Keselinge(n), kiezelsteen, kei (voor de schiettuigen), 99; Fr. quatiaulx, X, 61; zie steen.

Ketyvygf(e), ellendig, 345; zie keytive.

Kiesen (kyesen, kyezen, coren, koren, coiren, gecoren), kiezen, (personen) aanwijzen, uitsteken, 36, 42, 61, 118, 123, 129, 146, 167, 169, 226; Fr. donnoient leur vois, X, 85; esleu i furent, IX, 212; zie scoon; thruyme velt -, de vlucht nemen, 91; Fr. prendoient les camps, X, 55.

Kinderkijn, 183; Fr. enfans, X, 231.

Kint (kindt, kinder, kinderen, kynder), 1^o kind, 26, 48, 135, 166, 167, 172, 174, 315, 487; Fr. li enffant, IX, 177; 2^o als aangesproken personen: jonge heeren, gezellen, burgers, of soldaten, 19, 23, 24, 33, 64, 106, 113, 162, 164, 169, 172, 258, 273, 323; Fr. beaulx signeurs, X, 218; bonnes gens, X, 221, 292; de koning van Engeland spreekt het tegen hem oproerige volk aan met de woorden: ‘lieve kinderen’, 3^o Boek, fol. 74; Fr. bonnes gens, je suy vostres roy; Kerv. IX, 404.

Kintsheit (kintsheden), jeugd, 207, 514; Fr. enfance, IX, 249.

Kiste(n), 187.

Kyvaedse, twist, 40, 41; Fr. noise, IX, 189.

(Kiven) kive, al kivende; 1^o twisten, 216; 2^o strijden, 7; Fr. je me combas, IX, 162.

Claer (clair, claerre), 1^o klaar (zien), 320, 423; Fr. plus der, XI, 47; 2^o zeer wel, 11; Fr. bien, IX, 165; 3^o klaarblijkend, 503.

Clairlijken, 1^o duidelijk, 3, 66; Fr. clerement, IX, 159, 216; 2^o zeer wel: wael -, zeer wel, 20; Fr. tout clerement, IX, 172; 3^o nauwgezet, 66.

Clam, 109, imperf. van climmen, z.a.

Cleden (gecleet), 1^o kleeden, 383: met zwarten -, in 't zwart gekleed, 450; Fr. vesti de, XI, 195; 2^o inkleeden, er eenen schoonen vorm aan geven, 164; zie relacie.

Cleemoedichede, vreesachtigheid, kommer, 345.

Cleenlixte, zoo klein mogelijk, zoo ingekrompen mogelijk, 184.

[p. 73]

Cleet(clederen), kleedij, 199; linden -, hemd, 160, 165, 167, 287, 428; zie linden; Fr. chemises, X, 210; en leurs lingues draps, X, 212.

Cleye, cleyeairde, kleiaarde, 48, 205.

Clein (cleen, clene, cleynne), 1^o klein, 37; 2^o onbeduidend, 106; 3^o gering, van minderen rang: cleine ambochten, 57; Fr. menues mestiers, IX, 205; zie ambocht; telene volk, de lagere stand, 86, 87; Fr. les menus, X, 51; des petits. X. 51; zie burger; hem cleen ende lage houden, zich als een eenvoudig mensch zonder gezag of invloed ergens ophouden, 10; in groten noch in clenen; in clenen noch in groten, weinig of te veel, in het geheel niet, 351, 377; een cleen, een weinig, 487; met een cleen, langzaam aan, 86; Fr. petit à petit, X, 51.

Cleynichede, vernedering, 185.

Clementijne (clementynen), partijganger van den paus Clemens, 353, 377 enz.; Fr. fust Clementine, XI, 73; zie Lijst der persoonsnamen.

Clenode(n) (cleinode), kleinood, kostbare voorwerpen, 10, 336; Fr. jeuiaux, IX, 164; leurs milleurs jeuiaulx, XI, 60; zie juwele.

Clerck (clercke(n)), 1^o geestelijke, 356; 2^o knaap, loopjongen der ambachtsdekenen, 179; Fr. les clers des doiens des mestiers, X, 228; 3^o een geheimschrijver, secretaris, 226, 228, 248, 500; Fr. uns clers, X, 263; mis clerc en oeuvre, X, 284.

(Cleven) cleeft: - an, palen aan: dat dairan cleeft, wat daarbij behoort, 505; Fr. et les appendances, XI, 241.

Clymledere(n), ladder om stadsmuren op te klimmen, 475.

Climmen (clymmen, clam, clommen, clymmet, imperat., geclommen, clymende), klimmen, stijgen, 40, 66, 109, 183, 184, 422, 436; een clymender reyger, reiger die hoog in de lucht opstijgt, 218.

Climmer, een valk, die zeer goed en hoog in de lucht opstijgt, 217: Fr. le mieux volant, X, 256; zie bij climmen: clymender reyger.

Cloeck(e) (cloecste, cloeckste), 1^o behendig, bij de hand, verstandig, 104, 313; - van begrip, ondernemend, 43, 454; Fr. les plus entreprendans, IX, 191; zie begrip; 2^o dapper, stoutmoedig, 18, 98; Fr. hardis, IX. 171; gens de fait, X, 61; cloecke mannen, stoute en kloeke kerels, 119; Fr. gros vallès, X, 77.

Cloechede, behendigheid: - ter wapene, knapheid met de wapenen, in het vechten, in het oorlogvoeren, 473; zie vromicheit.

Clokelijken, op verstandige wijze, behendig, 437.

Clocke, 207, 243, 254; zie slaen.

Clockreep(en), 437.

Cloppen, 330.

Clooster(en) (tcloister, closter), klooster, abdij, 38, 118, 119, 150, 167, 290, 351, 441; Fr. leur eglise, IX, 179; l'abbie, X, 77, XI, 25; abeïe, XI, 155; moustiers, X, 217.

Clote(n) (coperen, yseren, gloeyende -), bol, kogel, vuurkogel: voor oorlogstuigen, 206, 275, 430; Fr. croiseules de cuivre, X, 248; songnies, XI, 145; zie steen 1^o en steencleenappel.

(Cloten), den top van iets afsnijden; gheclote willigen, geknotte, afgeknotte wilgen.

Knape (knaep), 1^o man (aangesproken persoon), 242; 2^o krijgsknecht, soldaat, 253, 276, 286, 396; 3^o dienaar, knecht, 315, 552; Fr. varlès, XI, 43.

Knecht(en) (knechts), 1^o krijgsknecht, soldaat, 11, 46, 55, 65, 77, 79, 80, 87, 94, 99, 100, 105, 108, 117, 119, 133, 134, 218, 254, 265, 315, 319, 320, 335, 337, 364, 375, 379, 386, 388, 404, 453, 473, 474, 487, 497, 510, 511, 513; Fr. escuier(s), IX, 194, 201, 216, 225, 227, 239, X. 51; varlets, X, 257, XI, 180; zie ridder en ridderscap; lichte knechten, onbezonnen, onverschrokken kerels, 134; Fr. legiers compaignons qui alloient à l'aventure, X, 141; 2^o jongen, 350; Fr. fils, XI, 70; 3^o knecht, dienaar, bode, 182, 220, 240, 242, 553; Fr. de son varlet, X, 258, 300; vallet, X, 278.

Knie(n) (knyen), 95, 153, 166; op hoir - vallen, nederknielen, 62; Fr. s'engenouillèrent, IX, 213.

[p. 74]

Koe (koeye(n)), 347, 423.

Coel (coelre, compar), overdrachtelijk: kalm, bedaard, 3, 279; Fr. plus atenpré, XI, 17; coel ende verbeydende genuch, kalm en niet te overhaastig, 3; Fr. froit au besoing assés, IX, 159.

(Coelen, koelde, bedaren, 63; Fr. apaissa, IX, 214; zie moet.

Coellijken, op bedaarde wijze, 66.

Coen (coene, koen, coenste, koensten), moedig, dapper, stoutmoedig, 3, 18, 69, 97, 549; Fr. hardis, IX, 171; coenste van begrip, de ondernemendste, 107; zie begrip.

Coenheide, vermetelheid, 260.

Coffer(en), 187, 336; Fr. coffres, X, 234.

Cofte (coften), imperfekt van copen, z.a., 351, 357.

Cognestabel (connestabel, cognetabel, coignestabel, congnestabel, cognostabel), opperrijksmaarschalk en kroonveldheer in Frankrijk, connetabel, 81, 217-220, 259-262, 264-265, 267-272, 274, 279, 280, 282, 283, 287, 289, 290, 307, 314, 316-322, 326, 349, 351, 403, 406, 407, 409, 410, 413, 415, 419-421, 432, 434, 435, 437, 468, 488, 491, 492, 499, 501, 508, 514, 523.

Cognestablie (van Franckrijke), ambt van connetabel, 318; zie cognestabel.

Cognostabel, 269; zie cognestabel.

Coimste, zie coemste, 24, 102, 129, 308.

Coirde(n), koord, 271, 272.

Coirne, zie coorne, 68, e.e.

(Coken) gecooct: koken, fig.: als dit spel gecooct (was), als dit spel gespeeld was, als dit gedaan was, 120; zie reyse.

Colen: an - leggen, in brand steken, 84, 338; Fr. meteroit en feu et en flame, IX, 230; an colen barnen, geheel afbranden, 436; fr. l'ardirent trente, XI, 150.

Collacie, 1^o gesprek, toespraak: ene - doen, eene stichtelijke toespraak houden, 106, 358, Fr. amonnestoit de bien faire, X, 67; 2^o vergadering om iets te bespreken en deze bespreking zelve, 358.

Collacioneren (collacioneerden), bespreken, 253, 309, 358; Fr. se devisoient, X, 288; les mist en paroles et dist, XI, 39; parloient ensemble, XI, 85.

Collacioneringe, bespreking, 201; Fr. ces devises, X, 244.

(t)Collegie (van Onser Liever Vrouwen), de geestelijken van eene bepaalde kerk, het kapittel, 352; Fr. l'église Nostre Dame, XI, 72; zie capittelen deken.

Comanse, van Comen: an die - zijde, langs den kant van Comen, kleine stad op de Lei in West-Vlaanderen, 290.

Comen (komen, coomstu, coomdy, ghij coomt, coemt, coomt, quam, quaemdy, quaem(t), quame, quamen, coomt, imperat. enk. en mv. gecomen), 1^o komen, 1, 3, 49, 60, 66, 120, 124, 160, 162, 173, 232, 233, 365, 381, 414, 500, 525; an enen comen, hem toevallen als erfdeel, 369; - mitter wone, komen wonen; 2^o gebeuren: quaemt, gebeurde het, 60, 124; 3^o comen van enen, van iem. vertrekken, 352; Fr. nuls ne partoit de lui, XI, 72; 4^o in gescillen comen, in twist geraken, 3; zie wort.

Comanscappe (comenscappen, comanscepe(n), comenscepen, commanscepe, comansceppe), 1^o handel en handelsbetrekkingen, koopmanschap, de koopvaardij ter zee, 233, 513, 516, 537; Fr. la marchandisse, IX, 201; marchandisses sur mer, XI, 283; 2^o koopwaren, handelswaar, 18, 102, 152, 233, 246, 459, 537; Fr. marc(h)andis(s)e(s), X, 63, 204, XI, 187, 300; met - verkeren, koophandel drijven, 233; Fr. marchandes, X, 272.

Commissarij(en) (commissarien, comissarien), gemachtigde, afgevaardigde (van den koning van Frankrijk), 235, 238, 243-247; Fr. li commissaire, X, 273.

Commissie(n), opgedragen taak, lastgeving, machtiging, 238, 252.

Commuyn, klein volk, de geringe stand, 93; Fr. li commun, X, 56; zie gemeente.

Comste, 44; zie coemste.

Compangie (compaingie(n)), partij, 127, 333; zie secte.

[p. 75]

Compassie, medelijden, 154, 158, 166, 535.

(Concenteren) concenteerde, toestaan, 22; Fr. accorda, IX, 174.

Concept (concepte), 1^o gedachte; na mijner -, volgens mij, 125, 319; 2^o inzicht, 4.

(Concepieren) concepierde, concipierde; geconcepiert; verzinnen, 395, 459, 479, 480.

Condicie (condicien), voorwaarde, 43, 57, 145, 299; up (dese) condicie(n) van of dat, op, onder voorwaarde, 145, 302, 461; Fr. par (parmi) un moien que, X, 150, XI, 34; sus cel, XI, 189.

Kondygen (kundigen, kundygen, kundichden, gekundicht, gekondicht, 1^o verhalen, 1; Fr. recordrons, IX, 158; 2^o aankondigen, afkondigen, 156, 169, 241, 267, 362, 371; Fr. se senefia, X, 208.

Confirmacie; bekrachtiging, 532.

Confirmeren (confirmeeren), bevestigen, 58, 522, 537; Fr. confermer, IX, 204.

Confuselijken (confuyselijk(en)); adj. beschamend, schandelijk, 173, 212, 319; Fr. a trop grant confusion, X, 223; à la confusion de, X, 252.

(Confusen) geconfuyst, te schande maken, 456.

Confuze (confuyse, confuysse, confuysen), 1^o beschaamdmaking, schande, 240, 280, 411; Fr. blasme, X, 227; à grant blasme, XI, 127; 2^o verderf, ondergang, 13; tot - keren; in 't verderf storten, 371; Fr. le plus grant meschief, IX, 166.

Coninc (coninck, coningen, coninx, coninckx), 200, 201, 208, 209, 211, 212, 213, 215-231, 244, 245, 247, 249, 251, 252, 256, 257, 260, 264, 265, 273 [doch hier marscalk gemeend], 290, 292-298, 301-310, 316, 317, 318-326, 330-339, 342-353, 358-370, 373-379, 386, 391, 393, 395-399, 403-419, 422, 423, 432-440, 444, 445, 452, 457, 464-470, 476, 478-483, 487, 489-492, 497-519, 523, 526-531, 535, 541-545.

Coninginne, 125, 128, 476, 482, 483, 486-491, 497, 498, 500, 501, 513 en aanvulling.

Coninclijke (coninclich), 232, 243.

(t)Coninckrijke(n), 86, 212, 444; Fr. roiaulme, X, 252.

Coninxkijn, 251; Fr. roitiaux, X, 286.

(Concluderen) geconcludeert: besluiten, 239, 444.

Conclusie, besluit, 236, 359; Fr. à bonne conclusion, X, 274.

Connen, 38, 44; (konnen, 121, 370; ic kan, 68; can, kan, 3^e p., 142, 346; konde, 36, 48, konden(s), 19); konden, 44; condt = kon hij het, 15; consten, 42; 1^o kunnen, 2, 17, 186, 285, 355, 356; 2^o durven, 10.

Connestabel, 260; zie cognestabel.

Conquest, zegepraal, 428, 523.

Conquesteren (conquesteerden, geconquesteert), 1^o veroveren, 99, 214; 411; Fr. conquisent, X, 62; 2^o buitmaken, 196.

Consent (consente), toelating, toestemming, 2, 11, 73, 74, 77, 176, 380; Fr. consentoit, IX, 158; a consenti, IX, 221; ac(c)ordoit à ce conseil, X, 225.

Consenteeren (consenteerden, geconsenteert), toestaan, 7, 31, 57, 140, 442; Fr. vous l'accorderés, IX, 163; acordé, X, 147; hem consenteren in, tot: toestaan, er in toestemmen, toegeven, 8, 58, 146, 311; Fr. li consentèrent, IX, 163; s'acordèrent, XI, 40.

Considereren, onderzoeken, 367.

Consiencie(n), geweten, 540; Fr. leurs consiences, XI, 302.

Konsten, kennis van zaken, kunde, 124; Fr. art, X, 81.

Contynancie(n), houding: manyeren ende - van deser landen zeden, manieren, zeden en gewoonten van deze landen, 486; Fr. contenances, XI, 228.

Contrarie (contrairye, contrarije), in tegenstrijdigheid met, 19, 30, 65; Fr. contre, IX, 171; voloit tout le contraire, IX, 181; enen alle die rechte contrarie doen, geheel het tegenovergestelde doen, van 't geen men verwacht heeft, (fig.) iemand stank voor dank geven, 63, 114, 157; Fr. m'ont fait tout le contraire, IX, 213, X, 108.

[p. 76]

Contraryer, comparatiefvorm van contrarie, tegenstrijdig, vijandelijk gezind, 200; zie rebelle.

Converseren, omgaan: - mit, partij kiezen voor, 59; Fr. mesler à iaulx, IX, 205; zie mengen.

Coomste (coemste(n), coimste) comste), komst, bezoek, 24, 44, 102, 129, 162, 250, 294, 308, 371, 391; Fr. leur venue, IX, 192, X, 85.

Coop (cope, coip, coops), aankoop: beter coops sijn, goedkooper zijn, 199; Fr. estoit à meilleur temps, X, 243; enen quaden coop angaen, een duren koop doen, hier figuurlijk: het duur betalen, er slecht mede van afkomen, 508; Fr. faire un mauvais marchiet, XI, 244; enen coop maken met, met iemand overeenkomen om verraad te plegen, zich laten uitkoopen, 503; Fr. avoient il marcandé à, XI, 240; up een coop setten, verkoopen, 401; Fr. furent mis à finance, XI, 119; beter coip, goedkooper, 53.

[Coopmam, 204: is drukfout voor coopman, z.a.].

Coopman (coopman, meerv., coepluden, cooplude(n), coipluden, koopman, handelaar, 18, 52, 84, 152, 155, 186, 189, 190, 204, 233, 246, 356, 359, 516; Fr. marcheant(s), IX, 171, X, 204; aucun vitaillier, IX, 199; marschans estrangiers, X, 236.

Coopslagen, handel drijven, 233; Fr. marcandast, X, 271.

Copen (coipte, cofte, coften, gecoft), 1^o koopen, 152, 351, 357; 2^o losgeld betalen, zich vrijkoopen, 390, 538, 3^o met geld en door kuiperij verkrijgen (een ambt): diensten copen om geld, 18; Fr. il avoit mieux que accaté l'office des rivières et dou naviage, IX, 171; zie somme.

Coperwerch, koperwerk: voorwerpen in koper, 304; zie zilverwerck, goudwerck, tynnenwerck.

Copie, afschrift, 140, 243; Fr. coppie, X, 146.

Cordelier(en), minderbroeder, 173.

Coorne (coirne, choorne, choren), 68, 70, 149, 150, 152. 155, 190, 202, 289; Fr. blés, IX, 218, bled, X, 202; zie greynen.

Core(n), keus: met groter -, naar wensch, in de beste voorwaarden, zooals men het maar wenschen kan, 55; Fr. honnerablement, IX, 201.

Coren, imperf. van kyesen, z.a., 91.

Corrigieren (korrigieren, korregieren), bestraffen, straffen, door bestraffing verbeteren, 21, 60, 87, 122, 140, 248, 352, 542, 544; Fr. de punir le meffait, IX, 173; seroient corrigiet, IX, 212; pugniroit, X, 52; corigier, XI, 72; zie lijf.

Correctie, straf, bestraffing, recht van straf of boete op te leggen, 28, 67, 158, 319, 432; Fr. salve le corection de vestre noble conseil, XI, 46.

Cort (cordt, court, cordts, cortst(en)), 1^o kortstondig, (gedurende) konen tijd, korten tijd (daarna), 25, 248, 348: seer cort dairna geleden; Fr. assés tost après ene que, IX, 177; 2^o niet zeker, wankelbaar: onze zaken staen cort, onze zaken zijn in eenen benepen, slechten toestand, 169; Fr. li sejourners ichi ne nous est point pourfitables, X, 218; 3^o weldra, 15, 127, 139, 551; Fr. temprement, IX, 168; op (up) een cort, zer cordt, binnen zeer korten tijd, weldra, 13, 140, 146, 227; Fr. tantos, IX, 166, X, 264; binnen corten dagen, binnen weinige dagen, 163; Fr. dedans brief jours, X, 213; seer cordt hierna, korts nadien, 40; noch cordts, binnen korten tijd, 42; Fr. temprement, IX, 291; metten cortsten, snel, in den kortsten tijd mogelijk, 39, 384; als hij cortste mochte, zoohaast hij kon, 248; 4^o dicht: so cort na hem, zoo dicht, zoo ingekrompen mogelijk tegen hem, 184.

Cortelijck, binnen korten tijd, 250; Fr. temprement, X, 236.

Cortelinge, in weinig tijds, 352.

Cortinge, verkorting van tijd: - van der sake nemen, eene zaak afdoen, een toestand spoediger doen eindigen, 308; zie expedicie.

Coste (koste), bekostiging om te leven: sine clene -, de dagelijksche gewone en onvoorziene onkosten van allerlei aard, 299; Fr. des menus frais, XI, 32; horen coste te samen houden, met

[p. 77]

iemand huishouden, te zamen in de levensvoorwaarden voorzien, te zamen wonen, 126; Fr. demeroit avoecques, X, 82; te coste leggen, zijn geld en goed opofferen, 210.

Costelichede(n), pracht, 420, 469.

Costelijk (costelixte), kostbaar, 465; costelijke stenen, edelgesteenten, 469; zie span.

Kosten (coste), ww., 48, 83.

Costume(n) (costuyme(n), custuyme(n)), gebruik: oude rechten ende costumen, costuymen ende gewoonten, gewoonten en gebruiken, 8, 18, 291, 535, 536; Fr. coustumes et usages, XI, 298; as francisses anchiennes, IX, 163; la constumance anchienne, IX, 171; costumes et usages, XI, 298; zie gewoonte en ruyter.

[Coufuyse, 280, duidelijk verkeerde schrijfwijze voor confuyse, z.a.].

Course, loop: haren - doirgaen, vooruittrekken, doortrekken, 328; Fr. passoient oultre, XI, 54.

Coursier (courssieren, coursiers), tos, harddraver: - van Poelgen, (waerd 500 kronen), prachtige paarden, afkomstig van Poelge, Zuid-Italie; zie Poelse, 199, 254, 315, 324, 329, 420; - van groten vordele, het puik der paarden, 322; Fr. fleurs de coursier, XI, 48; zie ros en [gene poelse].

Cout (overdr.), niet gemakkelijk om zich te laten overhalen iets te doen, koelbloedig, bedaard, 2; Fr. froid à esmouvoir, IX, 159.

Crachte (crafte): met of bij -, met geweld, 17, 99, 515; Fr. de force, IX, 170; trop bien, X, 62.

Crachtelijken, met geweld, 302; Fr. par force, XI, 34.

Crachtich, krachtdadig, 17.

Crairyeren, 147; zie crieren.

Cranck (cranck(en)), 1^o zwak, 176; 2^o klein, weinig: crancke mynne hebben tot enen, iemand weinig genegen zijn, 243; Fr. petitement amire, X, 280; des crancken wille hebben, daar weinig toe gezind zijn te doen, 426; Fr. il n'en ont nulle volenté, XI, 139; 3^o weinig talrijk, flauw in getalsterkte, 136, 393; Fr. trop peu contre tant de gens, XI, 112.

Crankelijken, weinig, 121.

(Crempen) cramp, inkrimpen: afterwert -, zich achteruit inkrempen, achteruitgaan, 328; Fr. se restraindoient, XI, 54.

Crencken, 475; Fr. nuire, XI, 218.

Crepel, kreupel: lam ende -, verminkt, 53, 178, 221, 475; die crepel ende lam geworpen sijn, personen die gansch verminkt worden in den strijd, 53; Fr. les navrés, IX, 200; ochioient et mehaignoient, X, 259, mehangner, XI, 219; zie lam.

(Crieren) craiyeren, gecrijert, gecrayeert: 1^o roepen, schreeuwen, 147, 334; Fr. criant, X, 151; 2^o afkondigen, 431.

Crij (cry, crijen, cryen), krijgsgeschreeuw, leus; elc sinen - roepen, 282, 286, 287, 312, 324; Fr. cri, l'ensengne de son seigneur, XI, 22, 23.

Crijgen (crijcht, creech, krege, cregen, gecregen), 1^o ontvangen, 5, 472; 2^o verwerven: pays -, verzoening vercrijgen, 158; enen voirtganc -, vooruitgang, vordering doen, een stap vooruitdoen tot 't welgelukken eener onderneming, 71; 3^o des noot -, iets noodig hebben, 229; 4^o - in iets, in iets doen binnengaan, zich doen verduiken, 109; Fr. requelloit ses gens, X, 69; 5^o a) (eene stad) overmeesteren, 193; b) in eene stad terugkomen, 158; Fr. ravoir la ville, X, 209; 6^o kinde -, kind ter wereld brengen, 495; 7^o gevangen nemen, 182; Fr. se tu esdriés es mains de mes ennemis, X, 230.

Crymyneel, adj., lijfstraffelijk, 542.

Crymyneellijken, op wreede manier, 88; Fr. crueussement, X, 52.

Crijs(en), geschreeuw, 312; zie gecrijs en crij.

Croip, imperf. van crupen, 184, 285.

Crodendiev(en), dievenbende, 286; Fr. 1^i laron, XI, 21.

Crone, 1^o kroon, krans als hoofdsieraad, 436, 497; 2^o vorstenkroon als zinnebeeld der heerschersmacht: de koning zelf en zijne koninklijke macht en waardigheid of koningschap en ook

[p. 78]

het koninkrijk, 201, 205, 209, 210, 212, 213, 235, 236, 240, 248, 559; Fr. roiaulme, X, 251; la poissance de (France), X, 251; en ook van Spanje, 363; Fr. dans roiaulmes, XI, 89; 3^o het koninklijk hof, de hovelingen: die bloeme uit die -, de voornaamste, aanzienlijkste ridders en hovelingen uit het koninkrijk, 310; 4^o de kroon, als uithangbord van eene herberg ‘In die Gulden Crone’, 351; Fr. à le couronne d'or, XI, 71; 4^o benaming eener munt, 242, 315; Fr. escus, X, 279; florin, XI, 43.

Cronyke, op titelblad en 547.

Cruyce (cruys), 1^o kruisteeken: elc een - voir hem slaen, ieder zijn kruisteeken maken, 137; 2^o kruis: ene reyse metten - doen, teruys up enen leggen, als een kruistocht (tegen iemand) ondernemen, 362, 365; Fr. faissoient chè voiage par manière de croiserie, XI, 88.

Kruyden (cruyden), 1^o op eene handkar of wieltjes vervoeren, 174; Fr. brouetter, X, 224; 2^o vooruitduwen: heffen ende kruyden, een persoon uitsteken en aansporen om zijnen dienst of stem te verleenen, 128.

Cruyper(s), verspieder, 313; in 't 3^o boek: des sonden sij hoir crupers ende verspyeders uut in 't velt om te vernemen..., fol. 103; Kervyn, T. XI, 380: envoièrent leurs espies sur les champs pour veoir.

Cruysstrate, 351.

Crupen (croip, cruypt, imperat.), kruipen, 183, 184, 285, 493; Fr. tout en tapissant, XI, 21; vous bouté[s] dessoubs, X, 231.

Cuyle(n), diepte, vallei, 265; Fr. vallèe, XI, 5.

Cuype (kuyppe), kuip, bad, 209; Fr. cuvelette, X, 251; figuurlijk: kuip, 417.

Cuyre, zie cure, 298.

Kunde, 1^o kennis: in vaste - sijn met enen, met iem. in vertrouwbare vriendschap verkeren, 5; Fr. s'acointe de li, IX, 161; 2^o nieuws, tijding, 505.

Kundich sijn, gekend zijn, weten, 396.

Kundygen, zie kondygen, 169, 241.

Cure (cuyre): zekere daad, eene gevaarlijke taak: ene - werken, iets verrichten, ten uitvoer brengen, 80, 298; Fr. eurent eussi esploitiet, IX, 227; euerent fait ce fait, X. 31.

Cussen(en), 196; Fr. pennes, X, 240.

(Cussen) gecust, 485; Fr. il ot baissié sa fille, XI, 227.

Custe (van der zee), 225; Fr. les bendes de mer, X, 263.

Custuyme(n), zie costuyme, 291, 536.

Custumelijken, naar oude gewoonte en gebruik, 537.