T bouck van wondre, 1513

[p. 94]

Hoofdstuk II. Fragmenten uit de Middelnederlandsche litteratuur, welke onderwerpen behandelen die eveneens in het Bouck vā Wondre voorkomen.

Het Bouck vā Wondre bevat een aantal voorschriften betreffende de ververij. In hoofdstuk I is beschreven welke plaats dit boek inneemt in de litteratuur over de ververij. Tevens werd aangetoond, dat dit merkwaardige, in 1513 te Brussel, verschenen en later vrijwel onopgemerkt gebleven vlaamsche werk een even belangrijke plaats inneemt in de 16. eeuwsche chemische werken als het Plictho de Larte dei Tentori van Giovanni Buonaventura Rosetti, dat korten tijd later te Florence werd uitgegeven.

Het Bouck van Wondre bevat behalve gegevens over de ververij ook een aantal andere voorschriften, die voor de scheikundigen van belang zijn. Zoo vindt men er het gebruik en de bereiding van ongebluschte kalk, de omzetting van verschillende asschen als houtasch, haardasch, beukenhoutasch weedeasch, enz. met gebluschte kalk. Daar deze asschen grootendeels uit kaliumcarbonaat bestaan, levert dit een middel om ‘stercke looghe’, dus een kalium-hydroxydeoplossing te bereiden.

Verder bevat het boek voorschriften over het harden en ontlaten van ijzer en staal, de bereiding van bier en wijn, het vervalschen en kleuren van witten wijn met het sap van moerbeziën om rooden wijn te maken, het conserveeren en inmaken van vruchten, enz, Daar verschillende dezer voorschriften in werken uit de 14e eeuw door mij teruggevonden werden, zijn hier eenige beschrijvingen uit het Bouck vā Wondre vergeleken met deze recepten uit deze minder algemeen bekende 14de en 15de eeuwsche werken, waardoor de aandacht wordt gevestigd op deze onderwerpen, die voor de geschiedenis der scheikunde van belang zijn.

Uit de volgende werken zijn aanhalingen gedaan:

[p. 95]

1)	De ‘Cyrurgie’ van Meester Jan Yperman, uitgegeven door Dr. E.C.v. Leersum - Leiden 1912. Dit werk, dat omstreeks 1300 te Yperen werd geschreven, bevat de beschrijving van een aantal heelkundige bewerkingen en daarnevens voorschriften voor de bereiding van geneesmiddelen en de daarvoor dienende grondstoffen.
2)	Middelnederlandsche geneeskundige recepten en tractaten, uitgegeven door Dr. W.L. de Vreese. Gent 1894. In dit receptenboek, dat in 1300 is geschreven, vindt men een aantál chemische bewerkingen, die overeenkomen met het Bouck van Wondre.
3)	Jacob van Maerlants: Naturen Bloeme, uitgegeven door Dr. Eelco Verwys, Groningen 1878. Het werk van Jacob van Maerlant werd in het begin der 14e eeuw geschreven en bevat de beschrijving van een aantal plantaardige en dierlijke producten. Het is bewerkt naar de latijnsche uitgave De Naturis Rerum van Thomas van Cantimpré, een leerling van Albertus Magnus.
4)	Een nieuw tractaet ghenoemt dat Batement van Recepten gheprint te Antwerpen op die Lombaerde veste by Hans de Laet van Stabroeck 1546.
5)	Een nieu playsant hoofken van recepten, gheprint T Antwerpen op dye Lombaerde veste by Jan Roelants 1551. De beide laatst genoemde zeer zeldzame werkjes zijn te Antwerpen verschenen, kort nadat aldaar in 1544 een tweede druk van T Bouck vā Wondre bij Simon Cock op die Lombaerdeveste was gedrukt. Verschillende voorschriften in bovengenoemde werkjes gelijken veel op die in T Bouck vā Wondre, zoodat de uitgevers elkaars werken goed gekend hebben.
6)	Secreet Boeck, waarin vele diversche secrete enz. door Doctor Carl Batin - Dordrecht by Joris Water 1609. De hierin voorkomende recepten zijn ontleend voor een deel aan de bovengenoemde Antwerpsche receptenboekjes.
7)	Den grooten Herbarius met al syn figueren enz. - Antwerpen. Claes de Grave - 1614; deze bevat de beschrijving van een aantal planten en hunne bestanddeelen.