Schets eener geschiedenis der Vlaamsche Beweging

[p. 147]

Hoofdstuk X
De strijd voor de vervlaamsching van het hooger onderwijs (1817-1908)

Het gebruik der talen aan de Gentsche Hoogeschool (1817-1884)

De Hoogeschool van Gent, door Koning Willem I der Nederlanden in 1816 gesticht en in 1817 geopend, kende tot aan de Belgische Omwenteling van 1830 (evenals de beste hoogescholen van dien tijd, namelijk die van Duitschland, Engeland en Nederland) geene andere voertaal voor 't onderwijs dan het Latijn.

Een paar hoogleeraren hadden nochtans, wegens uitzonderlijke redenen, de toelating bekomen om in het Fransch te doceeren. Prof. Garnier, een Franschman, gaf in zijne taal de lessen over hoogere mathesis en Prof. Van Wambeke, een Gentenaar, sprak dezelfde taal in zijnen leergang over hedendaagsch recht, terwijl alleen de hoogleeraar in de vaderlandsche geschiedenis en in de Nederlandsche letterkunde, Prof. Schrant⁽¹⁾, van rechtswege in het Nederlandsch zijne lessen gaf. Aan den anderen kant bekwam Prof. Thorbecke in 1826 ook de toelating om eenen zijner leergangen (statistiek en staathuishoudkunde) te gelijk in 't Latijn en in 't Nederlandsch te doceeren.

Na 1830 verdween het gebruik van het Latijn uit de

(1) Zie Uit Vader Bergmann's Gedenkschriften: ‘Herinneringen uit mijn studentenleven aan de Hoogeschool van Gent (1823-1828),’ blz. 96, 98 en 127. - Zie ook P. Fredericq, Thorbecke vóór 1830, bl. 57, 71 en 75.

[p. 148]

Gentsche Hoogeschool en werden bij hare herinrichting in 1835 al de lessen in het Fransch⁽¹⁾ gegeven, naar het voorbeeld van het hooger onderwijs in Frankrijk sedert zijne hervorming na de Revolutie van 1789 en onder Napoleon I.

Met het Latijn was ook de eenige leergang in de moedertaal van Vlaamsch België te Gent verdwenen. Overigens, die leergang over Nederlandsche letterkunde werd wel niet aanstonds afgeschaft, maar hij werd nog een tijdje in 't Fransch gedoceerd; hij bleef aldus slechts gedurende twee jaren op het programma en het tweede jaar vond men er hem nog slechts pro memoria op staan, met de woorden: ‘Littérature flamande. Les jours et heures seront fixés ultérieurement.’ Daarna verdween hij geheel en al⁽²⁾.

(1) Dit werd uitdrukkelijk bepaald in het Reglement van 16 December 1849 over de Staatshoogescholen. In het eerste hoofdstuk daarvan leest men: ‘Art. 5. Les leçons seront données en langue française; néanmoins le Ministre pourra, par exception, autoriser l'emploi d'une autre langue dans certaines branches de l'enseignement universitaire.’ - In Mei 1846 had P. Lebrocquy aan de Gentsche hoogeschool eenen onbezoldigden vrijen leergang geopend over de Noordsche talen en letterkunden vergeleken met de Nederlandsche. Zijne eerste les was in onze taal, maar in het vervolg sprak hij Fransch. (Zie ons voorgaande deel, blz. 35 en noot 2 aldaar.)

(2) Bij de herinrichting der twee Staatshoogescholen na 1830 gebeurde het volgende. In het koninklijk besluit van 5 December 1835, waarbij minister de Theux de nieuwe hoogleeraren aanstelde, las men voor Gent: ‘Professeur extraordinaire, J.H. Borremans, actuellement directeur et professeur de rhétorique au collège de Hasselt: L'Histoire des littératures modernes et la littérature flamande.’ Te gelijk werd te Luik als agrégé X. Wurth belast met ‘l'histoire ancienne et la littérature flamande.’ Op het Gentsch ‘Programme des cours’ voor de lessen van 1835-1836, vindt men den leergang over ‘littérature flamande’ vermeld als gegeven ‘deux fois par semaine, le jeudi et le samedi à X heures.’ Reeds voor het volgend jaar 1836-37 staat bij ‘Littérature flamande’ de welsprekende aanteekening: ‘Les jours et heures seront fixés ultérieurement.’ Dan ging Prof. Bormans (en niet Borremans, zooals de Moniteur bij zijne aanstelling hem noemde) naar de Luiksche hoogeschool over en werd te Gent de leergang eenvoudig van het programma geschrapt. Te Luik, integendeel, aan de Waalsche Universiteit, doceerde Prof. Bormans hem nog gedurende lange jaren, maar in 't Fransch natuurlijk.

[p. 149]

In 1853 verloren de Gentsche studenten eindelijk hun geduld. Op het initiatief van Julius Vuylsteke, Tony Bergmann en hunne vrienden van het pas gesticht Taalminnend Studentengenootschap 't Zal wel gaan, richtten zij zich tot den Rector, die hen naar den Minister verzond. Dan stuurden zij een dringend verzoekschrift aan Kamer en Minister⁽¹⁾, en lieten niet los, todat in Augustus 1854 Prof. Serrure met een deel van den sinds twintig jaar openstaanden leergang werd belast, terwijl Heremans, toenmaals leeraar aan het Gentsch Atheneum, hem toegevoegd werd⁽²⁾. Beide gaven elk ééne les ter week en doceerden in 't Nederlandsch. Op het ‘Programme des cours’ voor 1854-1855 las men: ‘Histoire de la littérature flamande: C.P. Serrure, professeur ordinaire, lundi VI à VII. - Littérature flamande: J.F.J. Heremans, jeudi VI à VII’ ('s avonds). Al de andere leergangen der Faculteit hadden in den voormiddag plaats.

Weldra nam Heremans (sedert 1864 met den rang van hoogleeraar) den geheelen cursus over. Alzoo had men van 1854 af, gedurende een dertigtal jaren, aan de Gentsche Hoogeschool wekelijks een paar lessen van één uur in de moedertaal⁽³⁾, terwijl het Fransch in al de andere

(1) Het verzoekschrift der Gentsche studenten droeg 100 handteekeningen. Het getal der studenten was er toenmaals slechts 300.

(2) Zie in ons eerste deel, blz. 77, 78. - Beide leeraars begonnen hunne lessen in November 1854 (niet 1855, zooals aldaar bij vergissing gedrukt staat).

(3) In de eerste jaren werd die nieuwe facultatieve Vlaamsche leergang tamelijk wel bezocht; maar gaandeweg bleven de studenten zoo goed als weg. In de jaren '60 kregen de Gentsche onderwijzers en verdere liefhebbers de toelating om hem te volgen. Nog al talrijk maakten zij van die toelating gebruik en velen dankten aldus aan Prof. Heremans hunne wetenschappelijke vorming op taalkundig gebied. Wij noemen onder hen G.D. Minnaert, J. Vilders, R. Van den Berghe, P. Van Hauwaert en J. Vergoten, mitsgaders eenige leerlingen uit het middelbaar onderwijs, o.a. J. Obrie en P. Fredericq. In dien tijd volgde nog één enkel student (Julius Sabbe) den vrijen leergang van Prof. Heremans.

[p. 150]

leergangen der vier Faculteiten en der Bijzondere (of polytechnische) Scholen uitsluitend gebruikt werd. En dat paar Nederlandsche lessen van één uur ter week viel dan nog buiten de examenvakken tot in 1876, toen de nieuwe wet op het hooger onderwijs eindelijk de Nederlandsche letterkunde tot den rang van examenvak verhief en de keus aan de studenten overliet tusschen de Nederlandsche en de Fransche letterkunde voor het examen van candidaat in de wijsbegeerte en letteren.

De Vlaamsche Normale afdeelingen (1884)

In 't begin van 1884 voegde Minister Van Humbeeck, voorgelicht door den bestuurder-opziener der Hoogeschool, Prof. Wagener, eene reeks Nederlandsche leergangen bij de Gentsche Universiteit onder den titel van Vlaamsche Normale afdeelingen. Het doel van die nieuwe kleine Vlaamsche Faculteit was het aankweeken van leeraars, bekwaam om in de Vlaamsche atheneums de Grermaansche talen, de geschiedenis en de aardrijkskunde door middel der moedertaal te doceeren, overeenkomstig de taalwet van 1883. Alzoo telde de Faculteit van wijsbegeerte en letteren op korten tijd meer dan dertig Nederlandsche leergangen op een gezamenlijk getal van ongeveer vijf en zeventig. Ook bij het afleggen van het examen van aggregaat en sedert 1890 van doctor in de wijsbegeerte en letteren werden hier ieder jaar academische proefschriften in het Nederlandsch aan de Faculteit voorgelegd, hetgeen slechts veel later (in 1899) als eene alleenstaande zeldzaamheid aan de Brusselsche Hoogeschool gebeurde. Ook Leuven en Luik kwamen achterna.

Zonder ophef noch gerucht, zonder dat het groot publiek het vermoedde, zonder dat de meeste Vlaamschgezinden

[p. 151]

het groot gewicht der zaak begrepen of uit partijzucht erkennen wilden⁽¹⁾, hebben aldus Minister Van Humbeeck en Prof. Wagener in 1884 de eerste belangrijke bres geschoten in het verfranscht onderwijsstelsel der Gentsche Hoogeschool. Dit werd overigens plechtig erkend door D^r Slotemaker in zijne openingsrede als voorzitter van het

Minister Van Humbeeck

XXII^e Nederlandsch Congres te Arnhem in Augustus 1893, waar hij zeide:

Tot vóór korten tijd was geheel het hooger onderwijs (van België) in de macht van het Fransch. Maar van Gent begon de victorie. Vóór 1884 was aan de Gentsche Universiteit maar één Nederland-

(1) Bij voorbeeld Coremans, die herhaaldelijk in de Kamer die Vlaamsche leergangen op de onredelijkste en onrechtvaardigste wijze aanrandde. (Zie hierboven, blz. 4)

[p. 152]

sche leerstoel, eerst door Prof. Heremans, daarna door Prof. Paul Fredericq bezet. Thans zijn er vier; want in Augustus 1892 werden drie leerstoelen voor Nederlandsche, Engelsche en Duitsche taalkunde opgericht⁽¹⁾ en onder meer daarop geplaatst de geleerde schrijver van het Etymologisch Woordenboek der Nederlandsche taal Professor Vercoullie, en Professor Logeman, ‘dienen Hollander uit de Brederostroate’, (zooals hij in De Gids van April 1893 werd genoemd). Vóór 1884 werden slechts vier colleges in het Nederlandsch gegeven; thans zijn er zes en dertig.

Maar die zoo talrijke nieuwe Nederlandsche leergangen, op eens aan de verfranschte Hoogeschool ingevoerd, werden alleen door een zeer beperkt getal studenten (namelijk door de toekomstige leeraars van ons officieel middelbaar onderwijs) gevolgd. De groote massa van de bevolking der Faculteit van wijsbegeerte en letteren (de aanstaande juristen) bleef er vreemd aan en werd als vroeger uitsluitend (buiten één enkel vak: de Nederlandsche letterkunde) in het Fransch onderwezen. Nochtans kwam nu en dan ook een student der Fransche leergangen uit liefhebberij eene reeks Vlaamsche lessen volgen.

Weldra was eenieder in de Faculteit, professoren zoowel als studenten, gewoon geworden aan dat tweetalig hooger onderwijs. Eene reeks beoefenaars der geschiedenis en der Germaansche taalwetenschap werden aldus gevormd, die deze vakken in het Nederlandsch beoefenden, enkelen op zeer degelijke of zelfs schitterende wijze⁽²⁾.

(1) Dit was eene kleine vergissing. De leerstoelen waren reeds in 1884 door Minister Van Humbeeck opgericht, maar in Augustus 1892 werden hunne titularissen tot den rang van buitengewoon hoogleeraar bevorderd.

(2) In de practische leergangen der geschiedenis werden aldus wijlen D^r Julius Frederichs, wijlen D^r J.J. Mulder, D^r Herman Van der Linden (thans hoogleeraar te Luik), D^r V. Fris en meer anderen gevormd. - Uit de taalkundige school van Prof. J. Vercoullie zijn getreden H. Meert, D^r G. Duflou, D^r W. De Vreese (thans docent aan de Hoogeschool te Gent), D^r M. Basse, D^r Julius Pée, D^r Maurits Sabbe, D^r L. Scharpé (thans hoogleeraar te Leuven), D^r A. Lodewyckx (thans hoogleeraar te Stellenbosch in Zuid-Afrika), enz.

[p. 153]

De drie andere Faculteiten bleven nog onbesmet Fransch; toen, vier jaren later, Prof. Mac Leod in 1888 eenen vrijen leergang van botanie⁽¹⁾ voor de studenten der Faculteit van natuurwetenschappen opende, met het gevolg dat schier allen hem volgden en er goed beslagen Nederlandsche natuurvorschers gevormd werden⁽²⁾. Verder werd, in 1890, in de Faculteit der rechten bij koninklijk besluit een Vlaamsche leergang van strafrecht opgericht, niet alleen te Gent, maar ook te Luik. Daarmede waren er drie Faculteiten op vier aangetast, vooral die der wijsbegeerte en letteren. Alleen de Faculteit der medicijnen is tot hiertoe zuiver Fransch gebleven.

Dat begin van inwendige vervlaamsching, vooral sedert 1884 steeds toenemende in kracht en in uitbreiding, had de oogen geopend en veel vooroordeelen tegen het gebruik der moedertaal voor het hooger onderwijs aan 't wankelen gebracht in den engen gesloten kring van hoogleeraren en studenten, waaronder velen zeer verfranscht zijn. Maar daarbuiten bleef men berusten in het beginsel van een zoo goed als uitsluitend Fransch hooger onderwijs te Gent of elders, beschouwd als eene schier onvermijdelijke noodzakelijkheid⁽³⁾.

(1) Ingericht bij ministerieel besluit van 31 October 1888.

(2) Uit de school van Prof. J. Mac Leod kwamen D^r Edward Verschaffelt (thans hoogleeraar te Amsterdam), en zijn broeder Julius (thans hoogleeraar te Brussel), D^r J.J.A. Vander Velde, wijlen D^r Jan De Windt en wijlen D^r Herman Sabbe, D^r C. De Bruyne (thans hoogleeraar te Gent), enz.

(3) In het Jaarboek van 't Davids-fonds voor 1886 kwam alzoo D^r Karel D'Hooge (van Lier) waarschuwend op tegen elke voorbarige beweging ten voordeele van een Vlaamsch hooger onderwijs en hij lichtte zijne vreesachtigheid op dit punt breedvoerig toe in 't Jaarboek voor 1886, blz. 127-134.

De ‘University Extension’ in Vlaanderen (1892)

In 1889 verscheen nochtans, in het Gentsch katholiek tijdschrift Het Belfort, eene uitgebreide studie van D.

[p. 154]

Ackers, getiteld Eene Vlaamsche Hoogeschool⁽¹⁾, waarin met zeer ernstige argumenten de noodzakelijkheid en de mogelijkheid van een hooger onderwijs in de moedertaal voor Vlaanderen werd bewezen. De schrijver stelde voor, zonder uitstel eene onvolledige nieuwe Vlaamsch-katholieke hoogeschool op te richten, ‘in 't hertje van Vlaanderen,’ te St-Nikolaas bij voorkeur, als eene ‘kolonie der Leuvensche hoogeschool’. Zij zou alleen de volgende afdeelingen bevatten: wijsbegeerte en letteren (zonder de Oostersche talen en de speciale leergangen), de rechten en het notariaat, de artsenijkunde (apothekers) en de natuurwetenschappen voor de toekomstige geneesheeren. Daartoe zouden 25 hoogleeraren, te vinden in de Roomsch-katholieke geestelijkheid en daarbuiten, volstaan.

Deze grondige verhandeling, uitloopende op een zoo verrassend ontwerp, werd in de pers hier en daar besproken; maar de meeste lezers en zelfs de meeste Vlaamschgezinden waren nog van oordeel, dat de vrucht niet rijp was en de tijd van handelen nog niet gekomen.

Wij hebben hierboven reeds verteld⁽²⁾ hoe de ‘University Extension’ naar het voorbeeld der Angelsaksische hoogescholen van Engeland, van de Vereenigde Staten van Noord-Amerika en van Australië door eenige Gentsche hoogleeraren en studenten in Vlaamsch België was ingevoerd geworden in November 1892 onder den naam van ‘Hooger onderwijs voor het volk in de moedertaal uitgaande van de Hoogeschool van Gent.’ Binnen de muren der Universiteit werd aldus het bewijs geleverd, dat de Vlaamschkundige professors en gediplomeerden van uit de gewone Fransche spreekgestoelten de uitkomsten der moderne wetenschap door middel van de Nederlandsche moedertaal met den meesten bijval konden mededeelen aan een talrijk, aandachtig en dankbaar gehoor.

(1) Het Belfort, deel IV¹, blz. 97-111, 177-192 en 278-285. In deel IV² vindt men de tegenwerpingen van J. Van Campen en het antwoord daarop van Ackers. De tegenstrever wilde eerst het middelbaar onderwijs grondig zien vervlaamschen, aleer het hooger onderwijs te hervormen.

(2) Zie ons voorgaande deel, blz. 99-105.

[p. 155]

Niet alleen in de Arteveldestad, waar zij sedertdien onafgebroken iederen winter werden voortgezet, maar ook tijdelijk werden door het Gentsch comiteit leergangen gehouden in andere Vlaamsche steden: Aalst, Brugge, Oostende, Antwerpen, Turnhout, Nieuwpoort, Ieperen, St-Nikolaas, Ninove, Kortrijk, Ledeberg, Mechelen, Oudenaarde en Zelzate.

De katholieke Leuvensche hoogeschool der Bisschoppen volgde dit voorbeeld in 1898 en koos Antwerpen vooral als haar arbeidsveld. Gedurende enkele jaren werd hetzelfde in de hoofdstad gedaan door een Brusselsch comiteit, dat zijne leeraars meestendeels uit Gent liet komen.

Talrijke en zeer afgewisselde wetenschappelijke onderwerpen werden in geheel Vlaamsch België door erkende vakgeleerden vóór een talrijk publiek behandeld, hetgeen een gansch nieuw verschijnsel was in de Vlaamsche gewesten, een verschijnsel van de hoogste beteekenis.

De Vlaamsche University Extension van Gent (1892), die weldra nagevolgd werd door de Fransche van Brussel (1893) en van Luik (1893), later door de Vlaamsche van Leuven (1898) en door eene kortstondige Vlaamsche afdeeling van Brussel, gaf stellig den eersten wetenschappelijken stoot aan de beweging tot vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool, doordat zij de openbare denkwijze onrechtstreeks, maar des te beter tot het opwerpen van het vraagstuk had voorbereid.

Het Nederlandsch Congres te Antwerpen (1896)

Te beginnen met het bekend verslag der Vlaamsche-Grievencommissie van 1856 was de stichting eener Vlaamsche hoogeschool in België meer dan eens in dagbladen en tijdschriften besproken; maar het bleef altijd bij vrome wenschen en onmachtige verzuchtingen⁽¹⁾.

(1) In 1869 had Coremans in de Kamer gesproken van een hooger onderwijs in de moedertaal en in 1881 had er zich ook Vanderkindere in de Kamer voor verklaard.

[p. 156]

In Maart 1888 werden de leden van het uitvoeringscomiteit van den Vlaamschen Landdag te Brussel door den toenmaligen clericalen minister van binnenlandsche zaken en openbaar onderwijs De Volder in gehoor ontvangen. Zij drongen bij hem aan op het bekomen van Nederlandsche leerstoelen in strafrecht en in rechtspleging. De Minister antwoordde ontwijkend en drukte tevens de vrees uit, dat die vraag der Vlamingen slechts eene voorbereiding zou zijn om eene volledige Vlaamsche Hoogeschool te eischen, terwijl de vier bestaande reeds meer dan voldoende waren voor een klein land als België. Daarop zeiden de afgevaardigden van den Landdag, dat de Vlamingen inderdaad hoopten later eene Vlaamsche Hoogeschool te bekomen, maar dat zij daarvoor geene nieuwe universiteit noodig achtten; men moest alleen eene der beide Staatshoogescholen vervlaamschen. Natuurlijk beloofde de Minister deze en meer andere vraagstukken welwillend te onderzoeken. Een jaar nadien, in Maart 1889, verschenen de Leuvensche studenten bij het Coremans-feest te Antwerpen, met een groot opschrift: Wij vragen eene Vlaamsche Hoogeschool. Op den Vlaamschen Landdag van Brussel in 1890 besprak een redenaar der hoofdstad (Verhees) het vraagstuk der gewenschte Vlaamsche Hoogeschool. Nu en dan werden in dien zin vertoogschriften naar de Kamer gezonden. Den 20 Januari 1892 ondersteunde Coremans een dergelijk verzoekschrift en zei: ‘Waarom verandert men de Gentsche hoogeschool niet in eene Vlaamsche?’ 's Anderendaags antwoordde Minister de Burlet, hetgeen tot het volgend incident aanleiding gaf:

Minister de Burlet. 't Is de eerste maal, dat men van eene Vlaamsche hoogeschool spreekt.
De heer Coremans. Hoegenaamd niet. Dien maatregel vroeg ik reeds twintig jaar geleden.
Minister de Burlet. 't Is dus zoo lang geleden, dat er verjaring bestaat.
De heer Coremans. Verschooning. Dien wensch heb ik sindsdien herhaaldelijk uitgedrukt.
Minister de Burlet. Ook herinner ik mij, dat men onlangs ver-

[p. 157]

zoekschriften heeft ingezonden om eene Vlaamsche Hoogeschool te Brugge te stichten...

Over dit en andere punten beloofde de Minister, als naar gewoonte: ‘De Regeering zal onderzoeken wat er te doen staat.’

Een drietal maanden later, vierde men te Brugge de

Pol De Mont

luisterlijke jubelfeesten van de 25^ste verjaring der afdeeling van het Willems-fonds in de stad van Breidel en de Coninc. Op Zondag 1 Mei 1892 greep eene plechtige feestzitting plaats, waarop afgevaardigden uit Gent, Antwerpen, Nieuwpoort, Oostende, enz. waren verschenen. Het was als een klein Congres van 't Willems-fonds en men besprak er ernstig de voornaamste Vlaamsche grieven: o.a. de nog altijd uitgestelde verheffing van Peter Benoit's

[p. 158]

Vlaamsche muziekschool tot Koninklijk Conservatorium, den toestand van den Vlaamschen soldaat vóór de louter Franschsprekende militaire rechtbanken, enz.

Namens den Bond der vrijzinnige studenten leidde een Gentsch student (Julius Pée) het vraagstuk eener Vlaamsche hoogeschool heel knap in. Julius Sabbe en Frans Retsin ondersteunden zijne rede en verklaarden onder luide toejuichingen, dat eene Nederlandsche hoogeschool in België niet alleen het ideaal der studenten, maar ook aller Vlaamschgezinden is.

Dat alles bewees, dat het vraagstuk zich meer en meer aan de openbare aandacht opdrong; maar een practischen stap op dat gebied had niemand nog gezet, toen dichter Pol De Mont, op het XXIII^e Nederlandsch Congres, te Antwerpen in Augustus 1896 gehouden, de kat de bel aanhing⁽¹⁾. Na eene korte bespreking, benoemde het Congres eene commissie van twaalf leden om eene practische oplossing, hetzij door middel van een wetsontwerp of op andere wijze, zoo spoedig mogelijk voor te bereiden. Eindelijk was men er toe gekomen ernstig aan 't werk te gaan.

(1) Den 26 Augustus 1896, op de derde algemeene vergadering van het Congres. Aan de bespreking namen deel: Pol De Mont, Leonard Willems, Juliaan Vander Linden, Odilon Périer, Léonce Du Catillon, Max Rooses en Edm. Fabri. Allen, buiten Périer, werden tot leden dier Commissie aangesteld mitsgaders nog Juliaan De Vriendt, Flor. Heuvelmans, Jan Van Rijswijck, Prof. Julius Mac Leod, Prof. Julius Obrie en Julius Sabbe. (Zie Handelingen, blz. 444-459.) In Januari 1897 werd hun Prof. Ed. Bouqué van Gent toegevoegd.

Het eerste Referendum van ‘'t Zal wel gaan’ (1896)

Reeds vóór deze bespreking op het Nederlandsch Congres te Antwerpen, had het Taalminnend Studentengenootschap 't Zal wel gaan van Gent, (vooral op het krachtig initiatief van den betreurden D^r Jan De Windt, die kort daarna in den Congostaat, tijdens eene wetenschappelijke reis, ging

[p. 159]

sterven), eenen omzendbrief, gedagteekend van 28 Juli 1896, rondgestuurd aan allerlei leeraren, geleerden en politieke mannen van alle gezindheden, om hun oordeel over het vraagstuk in te winnen.

Den eersten uitslag van dat ‘Referendum van 't Zal wel gaan’, zooals men het doopte, bracht ons de Gentsche Studentenalmanak voor 1897, uitgegeven door gemeld genootschap en verschenen in Mei 1897. In hun geheel werden aldaar de antwoorden opgenomen van zeventien mannen van zeer verschillende richting, die zich schier eenparig verklaarden ten voordeele van een hooger onderwijs in de moedertaal voor Vlaamsch België. Deze laatsten waren Prof. Bouqué (Gent), burgemeester Buls (Brussel), volksvertegenwoordiger Coremans (Antwerpen), Prof. De Ceuleneer (Gent), D^r J. Frederichs (Oostende), Prof. Paul Fredericq (Gent), Prof. P. Hoffmann (Gent), Prof. J. Mac Leod (id.), Prayon-van Zuylen (Brussel), Max Rooses (Antwerpen) en Prof. J. Vercoullie (Gent). De vraag, of de Hoogeschool van Gent uitsluitend Nederlandsch zou dienen te worden, werd door enkelen dier heeren onaangeroerd gelaten, maar uitdrukkelijk bevestigend beantwoord door anderen (Prof. Bouqué, Prof. De Ceuleneer, Prof. P. Fredericq, D^r J. Frederichs, Prof. Mac Leod, Prayon-van Zuylen, Max Rooses en Prof. Vercoullie). Onder dezen namen de heeren Frederichs, Mac Leod en Prayon-van Zuylen zelfs de voorzorg hunne redens op te geven tegen het invoeren der tweetaligheid in de Gentsche Hoogeschool.

Integendeel kwamen enkele antwoorden min of meer rechtstreeks op tegen de gewenschte hervorming. Alzoo keurde kanunnik de Harlez, hoogleeraar te Leuven, eene Vlaamsche Universiteit af, maar wenschte uitbreiding van de lessen in 't Vlaamsch aan de Gentsche Hoogeschool. Prof. Kurth (van Luik) gaf aan eene tweetalige (bilingue) Hoogeschool de voorkeur. Ook Prof. Stecher derzelfde Hoogeschool. De socialistische volksvertegenwoordiger Vande Velde gaf een ontwijkend antwoord, terwijl zijn liberaal collega, de Waal Tournay-Detilleux heftig uitvoer tegen eene Hoogeschool ‘en néerlandais, cette langue

[p. 160]

étrangère’. Eindelijk gaf Prof Seresia (Gent) een ongunstig ironisch antwoord.

Dit Referendum verwekte tamelijk veel opschudding en werd algemeen besproken in de Belgische pers. Voor het eerst werd aldus het vraagstuk ook bij de lezers onzer Fransche dagbladen bekend gemaakt. Onnoodig te zeggen, dat bijna al de Fransche couranten van België met de vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool den draak staken, terwijl de Vlaamsche pers er zich over 't algemeen niet ongunstig aan toonde of er krachtig voor ijverde.

Uit dit Referendum bleek inmiddels, dat de Vlaamschgezinden van alle richting het alsdan nog volkomen eens schenen om te vragen, dat de Fransche Hoogeschool van Gent tot eene Nederlandsche zou worden herschapen en dat de tweetalige oplossing nog door niemand aangeprezen werd, buiten de hoogleeraren de Harlez van Leuven, Kurth en Stecher van Luik.

Het Verslag van Prof. Mac Leod namens de Congrescommissie (1897)

Middelerwijl had de Commissie van het Antwerpsch Congres hare taak zeer ernstig opgevat en op 30 Mei 1897 keurde zij eenparig de uitgebreide verhandeling van haren verslaggever Prof. Mac Leod goed, die weldra in druk werd uitgegeven en alom verspreid. Dit Verslag is een beredeneerd en overtuigend pleidooi ten voordeele van het inrichten van een hooger onderwijs in de moedertaal ten dienste der Vlamingen in Vlaamsch België. Op verhevene wijze wordt er het goede recht onzer Vlaamsche studenten bepleit, terwijl de vooroordeelen en drogredenen der tegenpartij ontzenuwd worden. In éénen vastgesnoerden bundel vinden wij hier al de pijlen vergaderd, die ieder kampvechter reeds in het Referendum van 't Zal wel gaan afgeschoten had, en meer andere goede en wetenschappelijke argumenten er bij. De slotsom van het verslag is, zooals te verwachten was: herschepping der Fransche Hoo-

[p. 161]

geschool van Gent in eene Vlaamsche door eene ‘trapsgewijze’ herinrichting.

Ziehier het aangeduide stelsel:

1.	De thans aangestelde professoren en docenten zouden van regeeringswege verzocht (maar niet verplicht) worden, voortaan hun onderwijs in 't Nederlandsch te geven.
2.	Alle nieuwe professoren en docenten zouden bij hunne benoeming verplicht worden van den beginne af in 't Nederlandsch te doceeren.
3.	Alleen voor de leergangen over levende Romaansche taal- en letterkunde zouden uitzonderingen op den regel kunnen gemaakt worden. Door de uitvoering van dit ontwerp zouden alle bestaande rechten geëerbiedigd worden, en zou niet de geringste extra-uitgave vereischt worden^(1).

Ook dit uitstekend Verslag van Prof. Mac Leod maakte veel gerucht in den lande en werd alom in de pers besproken. De Vlaamschgezinden waren er te recht fier over. Nooit had men beter en op krachtiger wetenschappelijke gronden de dringende noodzakelijkheid van een Nederlandsch hooger onderwijs in Vlaamsch België aangetoond. Tegen vele vooroordeelen en kwaden wil zou men nog wel te strijden hebben - dat wist men maar al te wel - doch theoretisch scheen de zege behaald op het gebied der wetenschappelijke beginselen.

(1) Verslag van de Commissie belast met het onderzoeken van de wenschelijkheid van het inrichten eener Nederlandsche Hoogeschool in Vlaamsch België, blz. 12 (Gent, 1897). Een tweede druk verscheen te Gent door de zorgen van het Algemeen Nederlandsch Verbond. Beide uitgaven werden op duizenden exemplaren gedrukt (de tweede op 15.000) en waren spoedig over geheel het land verspreid.

Het tweede Referendum van ‘'t Zal wel gaan’ (1898)

Daarbij kwam weldra, als toemaat van versterking, het tweede ‘Referendum van 't Zal wel gaan’, dat ons de Gentsche Studenten-Almanak voor 1898 aanbracht.

Ditmaal waren het veertien nieuwe antwoorden, meestal

[p. 162]

gunstig, waaronder enkele zeer merkwaardig. Aanhangers der vervlaamsching van de Gentsche Hoogeschool verklaarden zich advocaat Alb. Fredericq (Gent), de beroemde Prof. H. Kern (Leiden), Prof. Lahousse (Gent), volksvertegenwoordiger J. Van der Linden (Brussel), advocaat Edmond Picard (id.), Prof. Pyfferoen (Gent), Prof. Reychler (Brussel), Julius Sabbe (Brugge), burgemeester Jan Van Rijswijck (Antwerpen) en D^r W. De Vreese, docent aan de Hoogeschool (Gent); terwijl Prof. H. Denis (Brussel) eene Vlaamsche Hoogeschool af-, en eene ‘École des hautes études flamandes’ aanraadde. D^r Graevell (een Duitscher, tijdelijk te Brussel gevestigd) stond het stichten eener tweetalige Nederlandsch-Duitsche hoogeschool te Gent voor. Prof. Pirenne (Gent) verdedigde opnieuw het tweetalig (Nederlandsch-Fransch) stelsel van Prof. Kurth en van Prof. Stecher, en lichtte het iets duidelijker toe. Ook Prof. Kern (Leiden) liet de oplossing dier moeilijkheid aan de Vlamingen zelve over, terwijl hij hun onschendbaar recht op hooger onderwijs in hunne moedertaal krachtig verdedigde. Volledigheidshalve zij hier nog vermeld, dat Prof. De Ridder (Gent) verklaarde niet te kunnen antwoorden ‘uit hoofde zijner talrijke bezigheden’.

Dit tweede Referendum versterkte natuurlijk den moed der Vlaamschgezinden en leverde opnieuw het bewijs hunner eensgezindheid over doel en middelen.

Het Vlaamsch Natuur- en Geneeskundig Congres (1897)

Middelerwijl had een nieuw wetenschappelijk verschijnsel zich voorgedaan, dat ook van gewicht was en door de Franschgezinde pers eerst met onmachtige spotternijen werd onthaald⁽¹⁾. Dank zij het krachtig initiatief van

(1) Vooral de Flandre libérale onderscheidde zich door het opnemen van een paar grove brieven. ‘Bij zulke onwetenschappelijke ondernemingen - schreef een dier geestige briefwisselaars - on crie à la chienlit!’ Men beweerde, dat die brieven uit de pen van eenen Waalschen hoogleeraar van Gent gevloeid waren.

[p. 163]

Prof. Mac Leod⁽¹⁾ vergaderde te Gent, op 26 September 1897, een Vlaamsch Natuur- en Geneeskundig Congres, waarop 20 sprekers en 85 deelnemers ingeschreven waren en dat schitterend slaagde voor eene allereerste poging in die richting. Een jaar nadien, kwam in dezelfde stad het tweede Natuur- en Geneeskundig Congres bijeen en men kon dadelijk merken, dat men een grooten stap vooruitgegaan was: 27 wetenschappelijke mededeelingen werden er gedaan en het ledental was tot 125 gestegen. Het derde Congres had in 1899 te Antwerpen plaats; het was in drie afdeelingen gesplitst en telde niet minder dan 170 toetreders. Deze prachtige stichting van Prof. Mac Leod is sedertdien onwankelbaar blijven vooruitgaan en gedijen⁽²⁾. Zij deed de ronde in vier der vijf Vlaamsche

(1) Reeds in 1887 had Prof. Mac Leod zijne Gentsche studenten en vakgenooten geschaard in het Kruidkundig Genootschap Dodonoea, dat eene reeks wetenschappelijke Jaarboeken en het Tijdschrift over Plantenziekten uitgaf, en weldra afdeelingen bezat te Gent, Antwerpen, Turnhout en Lier. Het was de kiem der geheele beweging tot vervlaamsching van de studie der natuur- en geneeskundige wetenschappen in Vlaanderen. Met 9 leden in 1887 begonnen, telde het Genootschap er ongeveer 250 tien jaar later. De rechterarm van Prof. Mac Leod was zijn praeparator der Hocgeschool G. Staes.

(2) Het vierde Natuur- en Geneeskundig Congres vergaderde te Brussel in 1900 met meer dan 150 leden; het vijfde ta Brugge in 1901 niet meer dan 300 leden; het zesde te Kortrijk in 1902 met 350 leden; het zevende te Gent in 1903 met 350 leden; het achtste in 1904 te Antwerpen met 500 leden; het negende te Aalst in 1905 met omstreeks 500 leden; het tiende te Brugge in 1906 met 430 leden; het elfde te Mechelen in 1907 met 520 leden en het twaalfde Congres te St-Nikolaas in 1908 met 520 leden. Sedert 1901 lieten zich Noord-Nederlandsche genootschappen en tijdschriften door hoogleeraren en andere geleerden op die Vlaamsche Congressen vertegenwoordigen. Buiten de uitvoerige Handelingen, die geregeld verschenen zijn, gaven de Noord-Nederlandsche vakbladen en tijdschriften ook uitgebreide en zeer waardeerende verslagen van die Congressen. Op het tiende Congres te Brugge verscheen, buiten de Noord-Nederlanders, ook een Hongaarsche geneesheer, D^r A. Lorand, die in het zuiverste Nederlandsch eene wetenschappelijke voordracht hield. De ‘bestendige leden’, nu ten getalle van ongeveer 300, vormen eenen kern, die het voortbestaan dier jaarlijksche vergaderingen waarborgt. In de laatste jaren heeft Prof. Mac Leod zich uit die Congressen geheel teruggetrokken. Zij worden nu geleid door Prof. C. De Bruyne, van Gent.

[p. 164]

provincies, in elke stad waar ze zetelde de gansche geneeskundige wereld van de plaats zelve en van den omtrek meesleepende. Limburg alleen blijft nog buiten de beweging.

Schier te gelijk zag men ook de Vlaamsche rechtsgeleerden zich inrichten om hun vak wetenschappelijk in de moedertaal te beoefenen. Reeds in 1885 hadden zij te Gent eenen Bond gesticht, die te Brussel in 1899 steviger werd ingericht. Dien ten gevolge had den 23 Juni 1900 te Antwerpen het eerste Vlaamsch Rechtskundig Congres plaats, onder het eerevoorzitterschap van den Minister van justitie Van den Heuvel, van de oud-ministers Begerem en Cooreman, van den stafhouder der Antwerpsche balie G. Stoop en van burgemeester Jan Van Rijswijck. Meer dan 100 Vlaamsche rechtsgeleerden namen er deel aan en beraadslaagden in drie afdeelingen. Een tweede Congres had in 1903 te Brussel met 200 leden, een derde te Gent in 1904 met 420 leden en een vierde te Brugge in 1907 plaats. Hun voorzitter was gewoonlijk volksvertegenwoordiger Juliaan Van der Linden, van Brussel.

Die Rechtskundige Congressen gingen (evenals de Natuur- en Geneeskundige) meer dan eens gepaard met boekententoonstellingen, waarop de bijeengebrachte schat der voornaamste Nederlandsche werken en tijdschriften over het vak het krachtig bewijs leverde, dat onze taal eene rijke wetenschappelijke litteratuur bezit, die voor die der andere talen van Europa niet moet onderdoen. Dat alles was koren op den molen voor de beweging ten voordeele der Vlaamsche Hoogeschool. Doch keeren wij een oogenblik op onze stappen terug.

[p. 165]

De houding van Minister Schollaert (1899)

Den 23 Maart 1899 werd de Commissie der Vlaamsche Hoogeschool⁽¹⁾ door Schollaert, minister van Binnenlandsche Zaken en Openbaar Onderwijs, ontvangen en de Minister beloofde tamelijk koeltjes het stelsel van het verslag van Prof. Mac Leod welwillend te zullen onderzoeken. Dit was genoeg om in geheel de Belgische pers, vooral in de Fransche bladen, eenen nieuwen storm van polemiek⁽²⁾ te doen opsteken; doch die beroering vestigde

(1) De afvaardiging der Commissie bij Minister Schollaert bestond uit drie volksvertegenwoordigers (Fl. Heuvelmans, J. De Vriendt en J. Van der Linden), twee Gentsche hoogleeraren (Mac Leod en Obrie), verder Max Rooses, ingenieur E. Fabri, advocaat L. Willems en L. Du Catillon, dagbladschrijver. Eenige weken vroeger had Minister Schollaert reeds eene afvaardiging van het Algemeen Bestuur van het Willems-fonds (Minnaert, Vercoullie en P. Fredericq) ontvangen en had zich ook zeer koel en terughoudend betoond op het vraagstuk der Vlaamsche hoogeschool.

(2) De Gazette van 25 Maart 1899 besprak de zaak in een artikel, getiteld Projet ridicule en beginnende als volgt: ‘M. Schollaert vient de recevoir une délégation de flamingants pointus qui venaient lui demander la création d'une Université flamande. - Il y a une couple d'années que les flamingants ont lancé cette idée saugrenue; et, comme il y a encore des flamingants sans places officielles ou qui n'ont pas de sinécures en nombre suffisant, l'idée a trouvé des défenseurs acharnés parmi les disciples de la moedertaal qui espèrent pêcher dans l'affaire une chaire garnie de plantureux appointements.’ De Gazette beweerde verder, dat er geene wetenschappelijke werken in onze taal bestaan, en besloot: ‘Une université flamande serait donc aussi ridicule qu'inutile. Elle ne servirait qu'à caser quelques flamingants remuants qui trouvent que le budget de l'Etat ne leur fait point encore assez large part. Et sa création serait vraiment un défi au bon sens et à la justice.’ - De Bien Public dreef insgelijks den spot met de Vlaamsche hoogeschool, maar zag in de vervlaamsching der Rijksuniversiteit van Gent een zeker middel om verlost te worden van die kostelijke en gevaarlijke instelling. De Flandre libérale wees met ophef op die verklaring van het clericaal orgaan en doodverfde de geheele beweging als een onzinnig sentimentalisme; enz.

[p. 166]

alweer de aandacht van het groot publiek op het vraagstuk. Veel indruk maakten alsdan de twee flinke brieven van den oud-burgemeester der hoofdstad Buls aan de Liberté van Brussel, om de vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool aan te bevelen⁽¹⁾.

De polemiek was vooral hartstochtelijk te Gent, waar de Franskiljons zich heftig verklaarden tegen elke vervlaamsching der louter Fransche Hoogeschool. Men trachtte zelfs de kleine neringdoende burgerij in 't harnas te jagen en een Franschgezinde hoogleeraar schreef in de Flandre libérale zoogezegde protestbrieven van winkeliers, die hunne kamers aan Waalsche en vreemde studenten verhuurden, en van vleeschhouwers, die middagtafels hielden voor studenten uit Boelgarije, Roemenië, Griekenland, enz. à 50 fr. per maand en per hoofd. Ook de bekende Association pour la vulgarisation de la langue française richtte alsdan een zonderling petitionnement in. Zij legde in een vijftiental koffiehuizen en herbergen van Gent gedrukte verzoekschriften neer tegen de vervlaamsching der Hoogeschool en zij trachtte de handteekeningen te bekomen van de bezoekers dier drankhuizen. De Fransche tekst der petitie beweerde, dat de voorgestelde hervorming ‘aurait pour conséquence certaine d'amener la dépopulation et la ruine de l'Université’, hetgeen voor de stad Gent op een jaarlijksch verlies van meer dan twee millioen frank zou komen te staan, enz., enz. De Flandre libérale schonk hare publiciteit en haren steun aan dit ‘herbergreferendum’ van Het Haasken, De Pluim, Het Rood Hoedje, de Central Tienda en meer andere brandpunten van wetenschappelijk en paedagogisch onderzoek. Te recht schreef Het Volksbelang:

(1) ‘Ce qu'on n'explique jamais, - schreef Buls zeer leuk in zijnen tweeden brief - lorsqu'on prétend que la culture du flamand nous isolerait des autres nations, c'est pourquoi on ne conseille pas aux Hollandais, aux Danois, aux Hongrois, aux Tehèques, aux Suédois, aux Roumains, aux Serbes, aux Grecs, d'abandonner leur langue nationale sous prétexte qu'elle n'est parlée que par deux à trois millions d'hommes.’

[p. 167]

En zeggen, dat er enkele hoogleeraars meedoen in het inrichten van dat ‘herbergreferendum’ over de belangen van ons hooger onderwijs. Zoo iets is in geen ander land dan ons gezegend België denkbaar.

Eindelijk werd de zaak in de Kamer gebracht door Flor. Heuvelmans. In zitting van 12 Mei 1899 hield hij eene korte rede, die hij besloot met de vraag gericht tot den Minister van Binnenlandsche Zaken, of hij het stelsel der Commissie (trapsgewijze vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool) genegen was. Daarop antwoordde Minister Schollaert zeer bondig, dat hij vreesde met dit stelsel de Gentsche Hoogeschool te zien ontvolken, waarop een katholieke volksvertegenwoordiger van Gent (Ligy) bevestigend uitriep: ‘Er zouden geen 50 studenten meer aan de Gentsche Hoogeschool blijven.’ Op het einde van den zittijd werd aldus het geruchtmakend vraagstuk in de Kamer met een paar woorden begraven.

De houding van den Academischen Raad der Gentsche Hoogeschool (Mei 1899)

Middelerwijl hadden te Gent de vijanden van de vervlaamsching der Hoogeschool niet stilgezeten. Eenige hoogleeraren der Universiteit hadden bij den rector Van Wetter aangedrongen om de zaak vóór den Academischen raad te brengen. Eene plechtige vergadering van al de gewone en buitengewone hoogleeraren greep dan ook den 13 Mei 1899 plaats, 's daags na de ondervraging in de Kamer. Men wist vooraf, dat de meerderheid van het leeraarskorps tegen de vervlaamsching was; maar uit de bespreking en uit de daaropvolgende stemming bleek, dat de aanhangers van het zuiver Fransche stelsel veel minder sterk waren dan zij zich inbeeldden.

Eene uitgebreide Franschgezinde dagorde, die zij eerst neergelegd hadden, werd voorzichtigheidshalve door hen ingetrokken. De stemming, die alleen over het eenvoudig behoud van het statu quo der talen aan de Gentsche Hoo-

[p. 168]

geschool werd uitgelokt, gaf den volgenden uitslag: 34 stemmen voor, 6 tegen en 4 onthoudingen. De vier onthouders waren in beginsel gunstig aan eene gematigde vervlaamsching en twee der 34 hadden tijdens de bespreking verklaard, dat zij niets tegen de tweetalige oplossing hadden. Op de 44 aanwezige hoogleeraren waren er aldus 12 (dat is iets meer dan een vierde), die in meerdere of mindere mate zich verklaarden tegen het uitsluitend gebruik van het Fransch in de leergangen⁽¹⁾.

De geheele Belgische pers besprak deze stemming van den Gentschen Academischen raad. De Franschgezinde redacteurs der Flandre libérale, Chronique, Gazette, enz. kraaiden victorie⁽²⁾; maar de Franschgezinde professoren, die de zaak vóór hunne collega's gebracht hadden, in de hoop dat zij eene verpletterende meerderheid zouden bekomen hebben, wisten beter; ook waren zij alles behalve opgetogen, nu zij een vierde van het Gentsche leeraarskorps hun ontsnappen zagen, iets wat ze geenszins verwacht hadden.

(1) Zestien professoren waren afwezig. Onder hen waren er twee bekende voorstanders der Vlaamsche Hoogeschool en een drietal andere, die zich waarschijnlijk zouden onthouden hebben. De uitslag zou nagenoeg dezelfde gebleven zijn zonder hunne afwezigheid.

(2) Eerst had een Franschgezinde hoogleeraar in de Flandre libérale geschreven, dat de beslissing van den Academischen raad met 38 stemmen tegen 8 was genomen geworden, maar een zijner collega's herstelde de vervalschte cijfers en lichtte de beteekenis der stemming toe in eenen brief, die wat koud water op de vreugde der Franskiljons kwam gieten.

Het stelsel der tweetalige Hoogeschool

Middelerwijl waren eenige Vlaamschgezinde professoren van Gent getroffen geworden door de heftigheid der anti-Vlaamsche propaganda in de pers en door den haat, die er uit sprak tegen eene grondig vervlaamschte Gentsche Hoogeschool. Na ernstige overweging waren zij tot de overtuiging gekomen, dat de afschaffing der Fransche

[p. 169]

leergangen en hunne trapsgewijze vervanging door Nederlandsche (volgens het stelsel van het verslag der Commissie) op te veel tegenkanting stuiten zou en, eens ingevoerd, den bloei der Hoogeschool zou bedreigen. Daarom achtten zij het voordeeliger de Fransche leergangen voorloopig onaangeroerd te laten en daarnaast de inrichting van Nederlandsche lessen op gelijken voet te vragen, ten einde het recht der Vlaamsche studenten op een hooger onderwijs in hunne moedertaal te doen erkennen, zonder de Walen en Vlaamschonkundige Vlamingen in het bezit van hun Fransch hooger onderwijs (sedert 1830 hun deel) voorloopig te storen en uit de Hoogeschool te verwijderen.

Reeds hadden, in de twee referendums van 't Zal wel gaan, vier Belgische hoogleeraren het tweetalig stelsel aangeprezen: Prof. de Harlez van Leuven, Prof. Stecher en Prof. Kurth van Luik, later Prof. Pirenne van Gent. Bij nader inzien werden aldus enkele Vlaamschgezinde hoogleeraren van Gent, die eerst zonder aarzelen het stelsel van de trapsgewijze uitroeiing der Fransche leergangen hadden aangenomen, tot het beginsel der tweetalige Gentsche Hoogeschool bekeerd, ten minste als overgangsmaatregel en ten titel van proef. Alzoo schreef een hunner in Het Volksbelang van 20 Mei 1899:

De vraag blijft hangende en zij wacht naar hare oplossing.
In alle beschaafde landen heeft de moedertaal in den loop dezer eeuw de vroegere onderwijstaal der middeleeuwen, het doode Latijn, in de Hoogescholen vervangen. In de tweetalige landen als het onze rijst daarbij de moeilijkheid op: Welke der twee landstalen zal de onderwijstaal in de Hoogeschool zijn? Of zullen beide landstalen gelijke rechten bekomen?
Drie oplossingen heeft men er op gevonden in Europa onder onze oogen:

1^o

Het tweetalig stelsel, aangeprezen door Prof. Pirenne en eenige zijner collega's van Luik en Leuven. Dat zou zijn in België: het gelijktijdig gebruik der twee landstalen aan de Gentsche Hoogeschool. Dat stelsel wordt sedert jaren met goed gevolg toegepast in de Hoogeschool van Finland te Helsingfors, waar de volkstaal (het Finsch) naast de taal der aristocraten (het Zweedsch) wordt gebruikt.

[p. 170]

2^o	Het stelsel, dat eene volledige hoogeschool toekent aan iedere der twee landstalen, zooals in Bohemen, waar in de hoofdstad Praag eene Duitsche en eene Czechische Hoogeschool naast elkander staan en leren op Staatskosten. Dit stelsel zou in België toegepast zijn, indien Luik eene Fransche Hoogeschool had en Gent eene Vlaamsche.
3^o	De uitsluiting dar volkstaal ten voordeele van die der aristocratie, in het hooger onderwijs.

Het is het stelsel van België... en van Russisch Polen, waar de Poolsche Hoogeschool van Warschau op zuiver Russische leest is geschoeid.
Dit zegt genoeg, om te mogen voorspellen, dat de dag der rechtvaardigheid, ook op dat gebied, voor de Vlamingen komen zal. En iedereen gevoelt, zelfs de leden der Association flamande, dat die dag nakend is.
De Vlamingen zijn geene verdrukte Polakken. Zij zijn een vrij volk. Zij hebben de stembus, de vrije drukpers, het recht van vergadering en van vereeniging. De Grondwet roept hen uit als gelijken der Walen.
Indien zij in hun hooger onderwijs het ongehoord stelsel moeten dulden, dat alleen, in gansch Europa, te Warschau onder de bescherming der Kozakken opgedrongen wordt, dan is het alleen, omdat zij het wel willen.
Niemand kan er hen toe dwingen.
Zoodra de Vlamingen zullen willen, zal de Gentsche Hoogeschool eene Vlaamsche Hoogeschool worden of ten allerminste eene tweetalige.

In Augustus 1899 had te Gent het XXV^e Nederlandsch Congres plaats. Eene korte en oppervlakkige bespreking werd er over de zaak van het Vlaamsch hooger onderwijs gehouden en ten slotte werd, op voorstel van Prof. Obrie en onder algemeene toejuichingen, de wensch uitgesproken, ‘dat met de vernederlandsching der Gentsche Hoogeschool zoo spoedig mogelijk een begin gemaakt worde⁽¹⁾.’ Het debat liep vooral over het al of niet optreden van den ingeschreven spreker, terwijl het vraagstuk der één- of tweetaligheid zelfs niet werd aangeroerd.

Den 29 October 1899 had te Gent de jaarlijksche alge-

(1) Derde algemeene vergadering van Woensdag 30 Augustus 1899 (Zie Handelingen, blz. 448-451).

[p. 171]

meene vergadering van het Willems-fonds plaats, waarop achttien afdeelingen door hare afgevaardigden vertegenwoordigd waren. Daar stond het vraagstuk van de vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool op de dagorde. Prof. Fredericq wees er op de oplossingen, die voor het gebruik der voertaal van het hooger onderwijs in de andere tweetalige landen van Europa waren gevonden en stelde voor een onderzoek in te stellen naar de moeilijkheden, die men in het buitenland bij de behandeling van dit vraagstuk had ondervonden en overwonnen. Het algemeen bestuur van het Willems-fonds zou zich officieel per brief wenden tot de overheid der hoogescholen van Helsingfors, Praag, Freiburg (Zwitserland), enz. met het beleefd verzoek te willen antwoorden op eene vragenlijst aangaande het gebruik der landstalen in het hooger onderwijs aldaar. Dit voorstel werd bij toejuichingen en zonder tegenspraak aangenomen⁽¹⁾.

(1) Zie Tijdschrift van het Willems-fonds, 5^e jaargang, 1^e afl. (Nov. 1899), blz. 46 en 47. In hetzelfde tijdschrift (Januari 1900) verscheen een verslag over het gebruik der twee landstalen (Zweedsch en Finsch te gelijk) aan de Hoogeschool van Helsingfors: De vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool en de tweetalige Hoogeschool te Helsingfors (5 blz.).

Het eerste Vlaamsch Studentencongres te Gent (1899)

Tijdens de verlofdagen van Allerheiligen, op 1 en 2 November 1899, werd te Gent een algemeen Vlaamsch Studentencongres gehouden, waarop afgevaardigden der vier Belgische hoogescholen optraden, te zamen een honderdtal studenten, vooral uit Gent en Leuven. Op de degelijkste wijze - zooals zelden op studentencongressen gebeurt - werd aldaar over de noodzakelijkheid van een hooger onderwijs in de moedertaal van Vlaamsch België gesproken in tegenwoordigheid der hoogleeraren Mac Leod, Bouqué, Obrie en Fredericq.

Tegelijk had eene groote openbare geestdriftige volks-

[p. 172]

meeting plaats in den Skating-Rink⁽¹⁾, waarop Reinhard, Heuvelmans en andere sprekers het woord voerden en een telegram van burgemeester Jan Van Rijswijck werd medegedeeld. Er werd besloten een comiteit te stichten, om jaarlijks te Gent een studentencongres te houden, zoolang men de Vlaamsche Hoogeschool niet zou hebben bekomen⁽²⁾.

Nogmaals werd het vraagstuk der één- of tweetaligheid buiten alle bespreking gehouden.

Kalm en verdraagzaam stonden de voor- en tegenstanders van beide stelsels naast elkander geschaard in den strijd voor het bekomen van een hooger onderwijs in de moedertaal, toen een voorstel, uitgaande van den volksvertegenwoordiger Julius De Vigne, de poppen aan 't dansen bracht.

(1) Een paar Franschgezinde studenten, ondersteund door een tiental halfbeschonken kerels, poogden eerst de vergadering te storen, maar de ruststoorders werden spoedig uit de zaal gedreven.

(2) Over het congres en de meeting zie het omstandig verslag in Het Volksbelang van 4 Nov. 1899.

De brief van Julius De Vigne (December 1899)

Aan de Redactie van Het Volksbelang had De Vigne eenen brief gezonden, die in het n^r van 2 December 1899 werd opgenomen. In dien brief stelde De Vigne vast, dat de inrichting ‘eener louter Vlaamsche Hoogeschool’ te Gent heftige protesten had uitgelokt, velen beangstigd had en ‘buiten een zeer engen kring’ geen gunstig onthaal had ontmoet. ‘Moet men in dien radicalen eisch volharden? Zal men aldus het oogenblik niet verwijderen, waarop de openbare besturen zullen moeten toegeven?’ Dadelijk ‘zou een aanzienlijke aanwinst kunnen bekomen worden door eene verzoenende oplossing,’ welke De Vigne als volgt formuleerde:

In ieder der vier Faculteiten der Hoogeschool, alsmede in de Bijzondere scholen, zou er een vrije leergang over de algemeene onder-

[p. 173]

werpen der aldaar onderwezen vakken worden ingericht. Het onderwijs zou er practisch zijn, dit wil zeggen, dat de lessen, die als wezenlijke herhalingen dienst zouden doen, zouden bestaan uit ondervragingen, uit samenspraken tusschen leeraars en leerlingen. Die leergangen zouden niet verplichtend zijn; maar de Regeering zou zich ontzeggen in het Vlaamsche land personen tot openbare ambtenaars aan te stellen, die niet zouden bewijzen, dat zij die leergangen met goed gevolg hebben bijgewoond.

Op dezen brief liet de Redactie van Het Volksbelang hare bedenkingen volgen: ‘Als transactie, als overgangsmaatregel - zeide zij - is elke verbetering ons welkom. Wij zijn nooit voorstanders geweest van de spreuk: alles of niets. Maar eene ernstige oplossing van het vraagstuk brengt het voorstel van den heer De Vigne ons geenszins.’ Die enkele cours de conversation flamande in iedere Faculteit zou uitloopen ‘op eene kolossale fopperij der goedzakkige Vlamingen’. Daar voegde de Redactie nog bij: ‘Te gelijk schijnt de heer De Vigne te vergeten, dat Het Volksbelang geenszins de leer verkondigt, dat er buiten eene louter Vlaamsche Hoogeschool te Gent geene zaligheid is.’ En de Redactie herinnerde er aan, dat zij herhaaldelijk gewezen had op de twee mogelijke oplossingen: één- of tweetaligheid⁽¹⁾.

De opschudding verwekt door het verzoenend voorstel van De Vigne was groot in de Vlaamschgezinde pers. Op den heftigsten en soms grofsten toon werden in zekere bladen zijn voorstel en tegelijk zijn persoon aangevallen.

Van dan af schijnen eenige voorstanders van het stelsel der Congrescommissie hunne bezadigdheid verloren te hebben tegenover al wie vermetel genoeg was om eene andere oplossing in geweten voor te staan.

De verbittering werd nog grooter ter gelegenheid van het openbaar twistgesprek over de Vlaamsche Hoogeschool,

(1) In het volgend n^r van Het Volksbelang (9 Dec. 1899) lichtte De Vigne zijn voorstel nader toe, hetgeen door eene repliek der Redactie werd gevolgd. Ook in het maandblad De Vlaamsche Strijd (Januari 1900) had De Vigne over zijn stelsel eene polemiek met Prayon.

[p. 174]

dat te Gent op Zondag 17 December 1899 in het lokaal van Vooruit (Bagattenstraat) plaats greep tusschen Léonce Du Catillon, den bekenden Vlaamschgezinden christen-democraat, en volksvertegenwoordiger Anseele, den leider der Gentsche socialisten, tevens lid der Association flamande pour la vulgarisation de la langue française. Door beide sprekers werd De Vigne op hoogst onbetamelijke wijze aangerand⁽¹⁾. Allerlei persoonlijke pennetwisten volgden en goten olie op het vuur.

(1) Aan Het Volksbelang (23 Dec. 1899), dat alleen in de pers een volledig verslag van d.t twistgesprek afkondigde, ontleenen wij het volgend uittreksel:
‘De heer Du Catillon. ... Onlangs zijn overgangsmaatregelen voorgesteld geworden door eenen doctrinair, die zich opportunist noemt. Opportunist, dat is...
De heer Anseele. Nattevingerij.
De heer Du Catillon. Dat is, zooals de heer Anseele het zegt, degene die zijnen vinger nat maakt en hem dan omhoog steekt om te voelen van waar de wind komt. Zoo een opportunist is de heer De Vigne.’

De interview van Burgemeester Van Rijswijck (1900)

Beter werk verrichtte de Gentsche tak van het Algemeen Nederlandsch Verbond, die alsdan het eigenaardig plan opgevat had, om op den buiten meetings te gaan geven ten einde de boerenbevolking warm te maken voor het verkrijgen eener Vlaamsche Hoogeschool. Iederen Zondag van den herfst en in den winter van 1900 en twee volgende jaren, trokken de wakkere propagandisten uit de Arteveldestad naar een of meer dorpen, waar zij het vraagstuk aan hunne eerst verbaasde en weldra meegesleepte toehoorders uitlegden. Het onderteekenen van vertoogschriften aan de Kamers en het aanwinnen van nieuwe leden voor het Algemeen Nederlandsch Verbond waren de meest tastbare uitslagen dier Vlaamsche pelgrimstochten ten platten lande.

Er werd in 1900 geen Vlaamsch studentencongres te Gent gehouden, zooals ten vorigen jare was beslist gewor-

[p. 175]

den; maar op een Fransch liberaal studentencongres, dat in dezelfde stad plaats had in November 1900, werd door twee leden van 't Zal wel gaan (P. Temmerman en A. Lodewijckx⁽¹⁾ heel knap en met veel bijval in 't Nederlandsch aangetoond, hoe noodig eene Vlaamsche hoogeschool voor Vlaanderen is. Het stelsel van De Vigne werd beslist afgekeurd, maar tot het aannemen van eene andere motie kon men het niet eens worden.

Op 't einde van hetzelfde jaar 1900 kwam een gansch onverwachte interview van Jan Van Rijswijck over het vraagstuk⁽²⁾ groot gerucht maken in de Vlaamschgezinde wereld en ook daarbuiten. De Antwerpsche burgemeester had er in verklaard, dat hij tegen eene radicale vervlaamsching der Gentsche hoogeschool was wegens het gevaar van ontvolking en de moeilijkheden verbonden aan het aanstellen van bekwame hoogleeraren. Hij gaf de voorkeur aan het tweetalig stelsel, dat eerst in de faculteiten der letteren en der rechten zou dienen ingevoerd te worden. Volgens hem was het Algemeen Nederlandsch Verbond aangewezen om die gematigde hervorming door te drijven. Overigens ontveinsde Jan Van Rijswijck zich de impopulariteit niet, die in den laatsten tijd aan elk bezadigd voorstel ten deele viel:

O, ik weet het, - zei hij leuk - er zijn Vlamingen, die mijne zienswijze niet deelen; die hic et nunc eene Vlaamsche hoogeschool eischen, en die maar aanstonds iemand voor ‘schelm’ en ‘verrader’ uitmaken, wie met hunne voortvarendheid en onbesuisdheid niet mee wil. Dat zijn de radicalen.

Inderdaad ‘de radicalen’, met Prof. Mac Leod aan hun hoofd, namen het hem euvel op, vooral omdat Jan Van Rijswijck in 1897 het verslag der Congrescommissie goed-

(1) Deze laatste is thans hoogleeraar aan de Zuidafrikaansche Universiteit (Victoria College) te Stellenbosch bij Kaapstad.

(2) Het werd in de Vlaamsche Gazet van Brussel (n^r van 11 December 1900) medegedeeld door den bekenden letterkundige Rafaël Verhulst. (Herdrukt in De Raet, Over Vlaamsche volkskracht I, blz. 259-262).

[p. 176]

gekeurd en medeonderteekend had. Protesten, waaronder zeer heftige, regenden op den Burgemeester van Antwerpen, en het bestuur van de groep België van het Algemeen Nederlandsch Verbond, bij hoogdringendheid op het stadhuis der Scheldestad vergaderd (16 December 1900), besliste, dat de Congrescommissie alleen bevoegd bleef⁽¹⁾.

(1) Op die vergadering verklaarde burgemeester Jan Van Rijswijck, dat hij door De Vigne tot een meer gematigd stelsel bekeerd was, en lichtte Prof. Fredericq het stelsel der tweetaligheid toe. Hij beloofde daarover eene memorie te zullen opstellen. - Den 17 Maart 1901 hield de Congrescommissie te Gent, onder voorzitterschap van Max Rooses, eene zitting, waarop zij de hoogleeraren Fredericq en Vercoullie uitgenoodigd had. Het vraagstuk der tweetalige hoogeschool werd er door hen verdedigd tegen Prof. Mac Leod en andere leden der Commissie. Nogmaals beloofde Prof. Fredericq zijne memorie van toelichting aan de Commissie ter hand te stellen.

Het tweede Vlaamsch Studentencongres te Gent (Maart 1901)

Den 10 Maart 1901 had Prof. A.G. van Hamel (van Groningen) te Gent reeds veel opschudding teweeggebracht door zijn optreden onder de Vulgarisateurs⁽²⁾, toen, eenige dagen later, de gansche stad in rep en roer geraakte ter gelegenheid van het tweede Vlaamsch Studentencongres ten voordeele van de vervlaamsching der Hoogeschool.

Nauwelijks was de roode plakbrief der inrichtende commissie op de muren verschenen, of hij werd gevolgd door blauwe, groene, gele, paarsche, oranjekleurige, enz., die meest alle eenen zeer geweldigen toon aansloegen en de kalme burgerij in hare rust kwamen storen. Slechts in tijd van verkiezingen zag men zoo iets gebeuren. Zelfs de laatste algemeene verkiezing van 1900, na de ontbinding der beide Kamers, om het Parlement voor de eerste maal volgens het stelsel der evenredige vertegen-

(2) Zie hierboven, Hoofdstuk VIII, blz. 25-30.

[p. 177]

woordiging te vernieuwen, was te Gent kalmer afgeloopen en had niet tot zoo'n geweldigen plakkatenoorlog aanleiding gegeven.

Het was de Association flamande pour la vulgarisation de la langue française, die over Gent dien stortvloed van plakbrieven liet regenen, waarin, met titels als: Samenzwering tegen de Hoogeschool van Gent en meer dergelijke, de geheele beweging voor eene clericale kuiperij werd gedoodverfd in eene ongehoorde taal:

Moesten onze Vlaamsche ‘Boxers’⁽¹⁾, takkoord met de bisschoppelijke slaven, den val bewerken onzer Hoogeschool, het ware ieder jaar een verlies van meer dan een millioen voor de neringdoende burgers, logement- en hotelhouders, kleermakers, enz., enz.
Weg met de mannen, die, om eenige vetbetaalde plaatskens te bekomen, met de tjeven⁽²⁾ medeijveren om onze Hoogeschool ten gronde te helpen! Weg met de kluchtspelers en vermomde jezuieten! Weg met de Vlaamsche Boxers en Leuvensche snotbekken! Jouwt allen die kerels uit, dat ze van schaamte onze stad verlaten!

Terwijl de plakkatenoorlog gedurende een paar weken op de muren van Gent woedde, liepen er allerlei vreemde geruchten. Men kondigde aan, dat de Vulgarisateurs de meeting der studenten zouden komen storen; dat Anseele er zou verschijnen, omringd, als naar gewoonte, van zijne talrijke ‘claque’ uit Vooruit; dat de oppercommissaris van politie een vijftigtal agenten noodig achtte, om de bedreigde orde te handhaven, enz. Men had waarlijk kunnen denken, dat eene revolutie op handen was. Onmogelijk hadden de vijanden der Vlaamsche Hoogeschool eene kolossaler ‘réclame’ kunnen uitdenken ten voordeele van een vraagstuk, dat eenige jaren vroeger niemand kon warm maken.

De Zondag 24 Maart brak aan, maar de revolutie bleef uit. Alles liep buitengewoon regelmatig en ordelijk af.

's Morgens hielden de studenten eene openbare meeting

(1) Te dien tijde had men in China den opstand der ‘Boxers’, die de Europeanen aan 't uitmoorden waren.

(2) Plaatselijke spotnaam der clericalen te Gent.

[p. 178]

in den Valentino. Reporters van Gent, Antwerpen en Brussel verdrongen zich aan de tafel der pers. De groote zaal was stampvol. De student René De Clercq (de later bekende dichter) zat voor als voorzitter der clericale Rodenbachsvrienden met naast hem den voorzitter van 't liberale 't Zal wel gaan Paul Temmerman en de overige leden van het gemengd studentencomiteit. De vergadering was geestdriftig en woelig. Een paar tegensprekers werden weerlegd en uitgefloten. Van de talrijke redenaars, waaronder enkelen veel bombast en onzin verkondigden, noemen wij slechts Karel Lijbaert (Gent), Jan Wannyn (Gent), den christen-democraat De Backer (Aalst), den socialist advocaat Alberik De Swarte (Brussel), den oud-volksvertegenwoordiger Flor. Heuvelmans (Antwerpen) en Frans Reinhard (Brussel). Zeer toegejuicht werden de ingekomen brieven en telegrammen van Buls, senator Mertens (St-Nikolaas), burgemeester Jan Van Rijswijck, senator Picard, Julius Sabbe, Max Rooses, De Beucker, de volksvertegenwoordigers Verheyen en Buyl, den Antwerpschen tak van het Algemeen Nederlandsch Verbond en den Liberalen Vlaamschen Bond der Scheldestad.

's Namiddags had het eigenlijk Studentencongres plaats in de ruime zaal van het Huis der Notarissen, in tegenwoordigheid der hoogleeraren Mac Leod, Bouqué en Obrie. De voorzitter van 't Zal wel gaan leidde de vergadering. Een viertal reporters waren opgekomen. Vooral het argument van de ontvolking en vernietiging der Gentsche Hoogeschool bij hare toekomstige vervlaamsching werd er ernstig besproken door den student A. Lodewijckx en den onderwijzer Johan Lefèvre. Leuvensche en Luiksche studenten namen deel aan het debat. Door advocaat De Swarte en anderen werd de vraag onderzocht, of eene wet noodig was tot vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool. Prof. Obrie gaf als zijne meening te kennen, dat een koninklijk besluit voldoende was. Andere zaken van bestuurlijken aard kwamen de bespreking verlammen en verwarren⁽¹⁾.

(1) Alleen Het Volksbelang gaf een zeer volledig, zeer getrouw en zeer schilderachtig verslag van meeting en congres.

[p. 179]

Minder degelijk wellicht dan het eerste Congres van November 1899, was dat tweede zoo rumoerige van Maart 1901 nochtans veel indrukwekkender en veel belangrijker als propagandamiddel, dank zij vooral de hartstochtelijke medewerking der Vulgarisateurs, wier overdrijvingen en scheldwoorden op hoogen prijs mochten gesteld worden. Dagen lang hield nog te Gent en daarbuiten de polemiek in de pers⁽¹⁾ aan. Er scheen zelfs geen einde te zullen komen aan die kostelooze en onwaardeerbare ‘réclame’, indien Pastoor Renard, hoogleeraar in de mineralogie te Gent, niet plotseling eene beslissende afleiding aangebracht had, door zijn geruchtmakend afbreken met de Roomschkatholieke Kerk en door zijn huwelijk te Londen.

(1) De Flandre Libérale en de Bien Public onderscheidden zich broederlijk in die polemiek.

De verklaring van De Vigne in de Liberale Associatie

Terwijl de meeting der Vlaamsche Studenten op Zondag 24 Maart in den Valentino 's voormiddags plaats had, hield de Liberale Associatie van het kiesdistrict Gent-Eekloo te gelijk hare jaarlijksche algemeene vergadering in de zaal Willem Tell.

De gebeurtenis van den dag was de Nederlandsche redevoering van den voorzitter, volksvertegenwoordiger De Vigne. Hij meende te moeten waarschuwen tegen de gevaren, die aan eene radicale vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool, volgens hem, waren verbonden; maar tevens verklaarde hij, als het ware namens de Gentsche liberale partij, dat eene hervorming der Hoogeschool onmisbaar en onvermijdelijk was, wilde men de Gentsche Alma Mater hare echte roeping in de Vlaamsche gewesten laten vervullen.

Zeer krachtdadig en onder luide toejuichingen drukte hij er op, dat de liberale partij het grootste belang had in het behoud en in den bloei der Hoogeschool van Gent, die, of-

[p. 180]

schoon reeds gedeeltelijk in haar leeraarskorps geclericaliseerd, toch nog gebleven was ‘eene instelling van hooger onderwijs, waar elk confessioneel onderwijs uitgesloten is’, en daardoor voor onze Vlaamsche gewesten ‘eene weldoende en levendige bron van geestesontwikkeling, van wetenschap, van welvaart in alle opzichten’.

Alzoo was nog steeds de Gentsche Hoogeschool ‘een brandpunt van liberalisme’, door de clericalen bedreigd en bestookt; en daarom moest men bij elke hervorming dier Hoogeschool uiterst omzichtig te werk gaan. Daarop volgde de veelbesproken verklaring, die wij hier in haar geheel opnemen:

Maar omzichtigheid is noch onthouding noch stilstand.
Wij zouden den naam van liberalen niet waardig zijn, moesten wij niet altijd bereid zijn, om in alles nuttige hervormingen en vooruitgang te zoeken. Wij zouden evenmin den naam van liberalen verdienen, moesten wij geene volkomen vrijheid van zienswijze toekennen aan hen allen, die met rechtschapen inzichten op den weg van den vooruitgang naar de beste oplossingen zoeken.
Welnu het schijnt mij niet mogelijk te betwisten, dat in de wijze, waarop ons hooger onderwijs thans ingericht is, eene ernstige hervorming dringend wordt behoefd.
Ik heb u gezegd, dat ik de kwestie wilde beschouwen in het opzicht van onze liberale propaganda. Welnu, mij op dit standpunt plaatsend, wat zie ik? Ik hoef slechts hier in uw midden om mij rond te kijken, om vast te stellen hoe velen er onder U zijn, die, met offergeest bezield en met overmate van talent, zich in de volstrekte onmogelijkheid bevinden, om aan de verspreiding onzer gedachten onder het volk mede te werken, omdat ze de taal niet genoeg machtig zijn, waarin die propaganda onder het volk moet worden gevoerd.
Degenen onder U, die zouden geneigd zijn om in den goeden strijd mede te werken, en zich door onmacht verhinderd gevoelen, zijn de eersten om hunne onmacht te betreuren. Zij zijn hier op dit oogenblik vóór mij talrijk vertegenwoordigd, en het ware onbegrijpelijk, zoo zij met mij niet instemden, dat het, nu vooral daar wij meer en meer in eene democratische strooming medegesleept worden, onontbeerlijk is geworden, dat zij, die uit de Hoogeschool treden, genoegzaam in de taal van het volk zouden zijn geoefend, om ook aan dit volk door middel zijner taal eenige kruimels van hunne wetenschap mede te deelen. (Toejuichingen.)

[p. 181]

Met nadruk ontwikkelde De Vigne die stelling:

Het is eene valsche, eene grondig valsche voorstelling, dat eene hoogeschool geen ander doel heeft dan wetenschappelijke kundigheden te verzekeren aan eenige bevoorrechte jongelui, opdat ze, als egoïsten, de schatten der wetenschap voor zich zelven zouden houden, ten einde aanzien en fortuin te verwerven uitsluitend voor zich zelven.
Neen! eene hoogeschool heeft een hooger doel, eene uitgebreidere zending te vervullen. Zij moet bestaan ten voordeele van de heele bevolking; en het is een rechtmatige eisch, die gesteld wordt, wanneer men vraagt, dat zij, die het voorrecht bezaten, om, niet groote geldelijke opofferingen van de openbare besturen, een hooger onderwijs te ontvangen, bij het uitgaan der hoogeschool, ook in staat zouden, zijn, om onder de menigte, die hen omgeeft, eenige zaden te strooien, eenige lichtsprankels mede te deelen, gelijk de echte baanbrekers der beschaving hoeven te doen. (Toejuichingen.)
Ziedaar, Mijne Heeren, welk ons programma moet zijn. Wij moeten er naar streven, dat zij, die de hoogeschool verlaten, genoegzaam in de volkstaal bedreven zijn, om niet enkel als egoïsten hunne eigene wetenschap te gebruiken, maar om ook als altruïsten hunne medeburgers te helpen en te steunen op de baan van den vooruitgang. (Toejuichingen.)

Die zoo verhevene beschouwingen besloot De Vigne met de volgende practische wenken:

Om dit doel te bereiken, ik verklaar het zeer luide, is het onnoodig in onze Hoogeschool de radicale hervormingen tot stand te brengen, die op dit oogenblik in eene andere plaats worden aangepredikt. Ik heb de overtuiging, dat het doel volkomen kan bereikt worden door bezadigde middelen, zonder eenige schade aan onze Hoogeschool toe te brengen, zonder éénen enkelen leerling uit de Hoogeschool te moeten verwijderen.
Bij het uitspreken van die overtuiging voeg ik hier den wensch, dat de zorg om onze Alma Mater herin te richten weldra moge toevertrouwd worden niet aan eene clericale Regeering, wier inzichten dubbelzinnig zijn en niets anders dan mistrouwen van onzentwege verdient. (Langdurige toejuichingen.)

Wat inderdaad veel liberalen wantrouwig maakte - en daar trokken de Vulgarisateurs vooral hun voordeel uit - was de vrees, dat de clericalen door middel harer vervlaamsching de Gentsche Hoogeschool ten val zouden brengen. De waarheid was immers, dat sedert 1830 (en reeds

[p. 182]

vroeger) de Hoogeschool der Arteveldestad steeds een doorn in 't oog der Belgische ultramontanen is geweest.

Mgr. Delebecque, bisschop van Gent, en Mgr. Malou, bisschop van Brugge, hadden in vroegere jaren zeer heftige herderlijke mandementen uitgevaardigd tegen de goddelooze universiteit, waar Huet, Laurent, Callier, Wagener en meer andere beroemde, doch verdachte professoren doceerden. In den Senaat drong Lammens, een der leiders der Gentsche clericalen, bijna ieder jaar op hare afschaffing aan. De clericale bladen van Gent (Bien Public, Fondsenblad, enz.) waren haar steeds zeer vijandig en hemelden ten haren nadeele de bisschoppelijke vrije Hoogeschool van Leuven op. Het ‘péril clérical’, waarmede de Vulgarisateurs zoo behendig schermden, was aldus niet een belachelijke hersenschim.

Te recht hield De Vigne er rekenschap mede; maar zijne beschouwingen over de noodzakelijkheid eener vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool, hoe bezadigd en voorzichtig men ook zou te werk gaan, waren als een molensteen op het hoofd der Gentsche Vulgarisateurs en Walen, die blindelings vasthielden aan het dogma eener alleenzaligmakende louter Fransche Universiteit. Hunne verplettering was groot, en rondom de zoo toegejuichte verklaringen van De Vigne in de Liberale Associatie richtten zij, als naar gewoonte in dergelijke moeilijke gevallen, ‘la conspiration du silence’ in.

Wat de Vlaamschgezinden betreft, De Vigne's redevoering was eene verrassing zoowel voor de aanhangers van het stelsel Mac Leod als voor de anderen. De eersten namen het hem overigens zeer kwalijk op, dat hij zich van de inrichters van het Studentencongres beslist afgescheiden had, om eene gematigder oplossing van het hangend vraagstuk aan te bevelen. De anderen dachten, dat het eene gebeurtenis van hooge beteekenis mocht heeten, wanneer in 1901 de voorzitter der Liberale Associatie van Gent plechtig en onder luide toejuichingen kwam verklaren, dat de uitsluitend Fransche Hoogeschool verouderd was en in den Vlaamschen zin moest hervormd worden.

[p. 183]

Ook De Vigne's redevoering werd, evenals het gelijktijdig Studentencongres zelf, in de pers heftig besproken, maar bijna uitsluitend onder Vlaamschgezinden. De Fransche pers, die vuur en vlam spuwde tegen de studenten, zweeg De Vigne dood. Diens rede was dan ook veel gevaarlijker dan alle meetingbombast.

Wat zou de Kamer doen?

Den 19 Mei 1901 had te Gent de gewone jaarlijksche algemeene vergadering der oud-leden van 't Zal wel gaan plaats. Julius Vuylsteke zat voor en op het gebruikelijk zeer gezellig banket van oud-leden en studenten sprak Prof. Paul Fredericq over de oneenigheden, die opgerezen waren aangaande de wijze van vervlaamsching der Hoogeschool. Daarop kondigden eenige dagbladen, waaronder de Flandre libérale, ten onrechte aan, dat de spreker voorspeld had, dat binnen kort een wetsontwerp in de Kamer zou neergelegd worden, strekkende om het tweetalig stelsel op de Gentsche Hoogeschool toe te passen. De voorstanders van het stelsel Mac Leod brachten dit nieuws in verband met de verklaring van De Vigne in de Liberale Associatie van Gent en beschouwden het als eene ramp, indien zoo'n wetsvoorstel moest worden ingediend.

De zaken stonden overigens niet zoo ver; doch er was iets in voorbereiding, verzekerde men.

Tot dan toe hadden de aanhangers van het stelsel Mac Leod nog geen enkelen volksvertegenwoordiger kunnen vinden, om aan de Kamer hunne oplossing (de trapsgewijze afschaffing der Fransche Hoogeschool van Gent) voor te stellen. Enkele Vlaamschgezinde parlementsleden hadden zich middelerwijl afgevraagd, of men wachten moest om iets te doen, totdat de Kamer tot eene zulkdanige afschaffing zou bekeerd zijn, hetgeen lange jaren kon aanloopen, en of men niet beter zou doen zonder tijdverlies met een gematigder voorstel op te komen. Het Volksbelang raadde zulks met nadruk aan, maar werd door al de orga-

[p. 184]

nen der Vlaamschgezinde pers daarin tegengesproken. Ook de Vlaamschgezinde studenten van Gent kwamen er beslist en heftig tegen op⁽¹⁾.

(1) De Vlaamsche Gazet van Brussel (n^rs van 24 en 28 Mei 1901) kondigde daarover twee zeer ondubbelzinnige verklaringen af, uitgaande van 't Zal wel Gaan en van de gemengde Commissie ter vervlaamsching der Hoogeschool van Gent. In dit laatste stuk werd zelfs de overtuiging uitgedrukt ‘dat geen enkel Vlaamsche geleerde zich zou willen belasten met het geven der afgebedelde (tweetalige) leergangen’; waarop de bedreiging volgde: ‘En moesten de docenten toch gevonden worden, dan kunnen wij verzekeren, dat geen enkel Vlaamschgezind student hunne lessen zou volgen.’ De Studentencommissie had Prof. Vercoullie uitgenoodigd om zijne bedenkingen tegen het stelsel Mac Leod in haren schoot uiteen te komen zetten; maar zij werd er niet door bekeerd en bleef eenparig bij de trapsgewijze afschaffing der Fransche leergangen.

Het pleidooi van ‘Het Volksbelang’

Ziehier de beweeggronden van Het Volksbelang (n^r van 1 Juni 1901):

Sedert dat het vraagstuk der Vlaamsche Hoogeschool op het Nederlandsch Congres van Antwerpen in 1896 werd gesteld en er uitliep op de samenstelling eener commissie, die de zaak grondig onderzocht en met een merkwaardig voorstel voor den dag kwam in het flink verslag van Prof. Mac Leod, - sedertdien is het vraagstuk snel vooruitgegaan. Wij mogen zeggen, dat de openbare meening in België allengskens wordt gewonnen en de Vlamingen iederen dag meer sympathie winnen op dat punt, zoolang zij de inrichting van een hooger onderwijs in hunne taal eischen. Wat de Walen en Franskiljons ongestoord sedert 1830 bezitten, mogen zij, Vlamingen, ook krijgen na meer dan 70 jaar, zegt ieder rechtvaardig burger.
Maar waar de sympathie plotseling ophoudt bij de meesten en verandert in vijandschap bij velen, is wanneer er gevraagd wordt de Fransche eergangen der Gentsche Hoogeschool trapsgewijze te vervangen door Nederlandsche, 't is te zeggen het hooger onderwijs in 't Fransch af te schaffen aan de Gentsche Hoogeschool. De Walen, die er sedert 1830 van geslacht tot geslacht komen studeeren, de zonen der verfranschte burgerij van Vlaanderen, vooral al hunne vaders, de beruchte pères de famille, komen als één man in opstand.

[p. 185]

Hunne voornaamste tegenwerpingen zijn - en het groot publiek, vooral in de stad Gent, slikt ze welgevallig: 1^o Het zou de ontvolking der Gentsche Hoogeschool voor gevolg hebben. 2^o Er zouden geene studenten gevonden worden om de Vlaamsche leergangen te volgen. 3^o Het zou eene nuttelooze en kolossale geldverspilling zijn.
Hoe die drie schrikbeelden uit het brein der brave burgers verdrijven? Door meetings, optochten, referendums, statistieken, voordrachten, enz.? Zeker helpen al die middelen, maar zij werken zeer langzaam; en middelerwijl zou ons hooger onderwijs volledig verfranscht blijven, zooals het is sedert 1830.
Waarom, met eerbiediging van ieders ideaal, geene voorloopige proefwet gevraagd, die uitsluitend voor doel zou hebben te beslissen tusschen Vlaamschgezinden en Franskiljons over het al dan niet gegronde der verschrikkelijke gevaren van de Vlaamsche leergangen aan de Gentsche Hoogeschool?
Indien er in iedere der vier Faculteiten een paar Vlaamsche examen-leergangen werden ingevoerd ten titel van proef gedurende een vijftal jaren bij voorbeeld, met het recht voor de studenten te kiezen tusschen de Fransche en de Vlaamsche lessen, en op het examen te antwoorden over de lessen hunner keuze, - dan zou men dadelijk zien: 1^o Dat zulks geenszins de ontvolking der Gentsche Hoogeschool zou teweeg brengen; 2^o Dat in twee Faculteiten (die der wetenschappen en die der medicijnen) de grootere helft der studenten de Vlaamsche leergangen zou verkiezen boven de Fransche, en omgekeerd in de twee andere Faculteiten (rechten en letteren); 3^o Dat zulks met het tegenwoordig onderwijzend personeel en zonder geldverspilling zou kunnen beproefd worden.
Aldus zouden de drie machtigste drogredenen onzer tegenstanders feitelijk ontzenuwd worden. Zou ons dat geen reuzenstap nader brengen tot bereiking van meer? Zou het dan geen betere tijd zijn om uit te pakken met de stelsels en de ontwerpen van vervlaamsching? Zou er alsdan na die proef niet meer kans bestaan om eene goede oplossing van het vraagstuk te bekomen?
Nogmaals stellen wij die vragen heel bezadigd, en voegen er bij, dat men er natuurlijk ja of neen zal op antwoorden, elk volgens zijn standpunt.
In elk geval kan men de pretentie niet hebben de besluiten van het overigens zeer merkwaardig verslag van Prof. Mac Leod als een onfeilbaar dogma op te dringen...
Als er op vijf Vlaamschgezinde hoogleeraren van Gent, die zich over de verschillende stelsels geuit hebben, drie voor de besluiten van Prof. Mac Leod zijn (namelijk Prof Mac Leod, Prof. Obrie en Prof. Bouqué) en twee er tegen zijn (Prof. Fredericq en Prof. Vercoullie),

[p. 186]

- dan zal men wel mogen aannemen, dat er onder de bevoegde vakmannen nog geene algemeene eenstemmigheid bestaat.
Daarom zou het buitengewoon onbehendig zijn te beproeven aan andersdenkenden een credo of dogma tegen wil en dank op te dringen. Laten wij elkander noch uitdagen noch verdenken noch mistrouwen noch verketteren.

De opschudding te Gent was zoo groot, dat acht afgevaardigden van den Bond der Gentsche maatschappijen, ontstaan na het Studentencongres⁽¹⁾, aanstonds naar Brussel trokken, om met de Vlaamsche volksvertegenwoordigers te onderhandelen. Een tiental leden der Kamer⁽²⁾ ontvingen den 30 Mei de afgevaardigden in eene afdeelingszaal van het Paleis der Natie en allerlei gedachten werden er gewisseld. De afgevaardigden trachtten vooral aan de volksvertegenwoordigers het groot gevaar te doen inzien, dat, volgens hen, aan eene tweetalige hoogeschool verbonden was. 's Anderendaags schreef De Vlaamsche Gazet van Brussel triomfantelijk:

Wij mogen verzekeren, dat de tweetalige hoogeschool begraven is.

Daarop schreef Het Volksbelang:

De inlichtingen, die ons werden gebracht door De Vlaamsche Gazet, leeren ons, dat zes volksvertegenwoordigers het ‘ten volle’ eens zijn met het radicale stelsel der Commissie volgens het verslag van Prof. Mac Leod, namelijk: de uitsluitend Vlaamsche Hoogeschool. Het zijn de heeren Van Brussel, Buyl, Van Langendonck, Hoyois, Verheyen en Liefmans⁽³⁾.

(1) Het waren de advocaten De Swarte en Josson (Brussel), de handelaars Karel Vander Cruyssen en Alfons Sevens (Gent) en de Gentsche studenten A. Lodewijckx, J. Van Roy, A. Van Waesberghe en I. Sebrechts. - De Bond bestond uit 25 aangeslotene maatschappijen.

(2) Het waren de liberalen Buyl, Termote, Verheyen en Liefmans, de clericalen Van Cleemputte, Hoyois, Bethune en Van Brussel, de socialisten Anseele en Van Langendonck.

(3) Later bleek het, dat het bericht der Vlaamsche Gazet onnauwkeurig was, wat de volksvertegenwoordigers Hoyois en Liefmans betrof.

[p. 187]

Wij verwachten van die heeren, dat zij zoo spoedig mogelijk een wetsvoorstel naar den zin van den heer Mac Leod en zijne vrienden bij de Kamer zullen indienen. Het spreekt immers van zelf, dat hun voorstel den voorrang moet hebben en dat de voorstanders eener proefwet er niet zullen aan denken dien rechtmatigen voorrang te betwisten.
Andere volksvertegenwoordigers waren op de gedachte eener proefwet gekomen, enkel omdat zij - en wij met hen - de overtuiging hadden, dat niemand in onze Kamers het zou gewaagd hebben een voorstel neer te leggen, dat, volgens ons, vooraf veroordeeld was om schipbreuk te lijden.
De toestand is echter anders, aangezien zes leden der Kamer de Gentsche afgevaardigden hebben aangemoedigd. Dat de daad nu ook volge.

De Congrescommissie

Kort nadien, den 16 Juni, vergaderde op hare beurt de Congrescommissie te Antwerpen op het Stadhuis⁽¹⁾. De Vlaamsche Gazet zei over die zitting:

De commissie heeft eenparig besloten hare besluiten ongewijzigd te behouden en in geen geval eene tweetalige hoogeschool of proefwet te dulden... Er zal hoegenaamd geene concessie gedaan worden... Een vertoog van beweegredenen zal aan de Parlementsleden gezonden worden, waarin ten krachtigste tot de eentaligheid der hoogeschool van het Vlaamsche land zal worden aangedrongen.

Dit verslag was alweer onnauwkeurig, zooals drie der aanwezige leden aan Het Volksbelang meedeelden. De Commissie had integendeel reeds vroeger twee andersdenkende Gentsche hoogleeraren (Prof. Paul Fredericq en Prof. J. Vercoullie) in haren schoot geroepen, om hen te onderhooren over het tweetalig stelsel, dat zij er toegelicht hadden en verdedigd tegen hunnen collega Prof. Mac Leod. Men was zelfs overeengekomen, dat Prof. Fredericq eene memorie van toelichting zou opgesteld hebben over

(1) Waren aanwezig: Max Rooses, voorzitter, Prof. Mac Leod, Prof. J. Obrie, burgemeester Jan Van Rijswijck, Fl. Heuvelmans, L. Willems, E. Fabri, Pol. De Mont en Léonce Du Catillon.

[p. 188]

zijn tweetalig stelsel; maar de opwinding der tegenpartij, die alom te werk ging met verdachtmaking, verkettering en persoonlijke aanvallen⁽¹⁾, bracht hem tot de overtuiging, dat hij zijnen tijd zou verspild hebben, met zulke hartstochtelijke voorstanders van het stelsel Mac Leod te willen bekeeren.

Wat de Congrescommissie wel beslist had, was, dat zij aan den Minister van Binnenlandsche Zaken een gehoor zou vragen, om hem te verzoeken voortaan alleen zulke hoogleeraren te Gent te benoemen, die bij eene latere vervlaamsching der Hoogeschool in staat zouden zijn hunne lessen in het Nederlandsch te geven: Verder zou men zich met de Vlaamschgezinde volksvertegenwoordigers verstaan over een neer te leggen wetsvoorstel.

Onder de minder rumoerige, maar niet minder belangrijke verschijnsels van dien tijd dient nog het volgende te worden aangestipt. Op uitnoodiging der Redactie van den Almanach de l'Université de Gand van 1901 schreef Prof. J. Vercoullie eene kleine bezadigde studie voor die uitgave der verfranschte liberale studenten. Zijn stuk (L'Université flamande) gaf de voornaamste argumenten op ten voordeele der vervlaamsching van ons hooger onderwijs en gaf tevens een volledig overzicht van het gebeurde sedert de verschijning van D. Ackers' artikel in Het Belfort van 1890⁽²⁾.

(1) Vooral onderscheidde zich de christen democraat Léonce Du Catillon, secretaris der Congrescommissie, in zijn weekblad Ons Vlaanderen, verschijnende te Waregem.

(2) L'Université flamande werd kwistig verspreid door de zorgen van het Algemeen Nederlandsch Verbond. - Over het vraagstuk der tweetaligheid schreef er Prof. Vercoullie: ‘Il n'y a, en fin de compte, que deux solutions possibles: ou bien on substituera à l'Université française de Gand une université flamande, en remplaçant successivement les cours français actuels par des cours flamands, soit par le consentement des titulaires, soit en cas de vacature par la nomination de titulaires obligés d'enseigner en flamand, - ou bien on fondera de toutes pièces à Gand une Université flamande à côté de l'Université française, dans le même établissement, en organisant à côté de chaque cours français un cours flamand parallèle.
Les objections de principe contre l'université double avec des cours français et flamands parallèles, semblent tellement sérieuses, qu'il vaudrait mieux se résoudre à une université bilingue, dont la moitié des cours se ferait en flamand, l'autre moitié en français.’

[p. 189]

De verklaring van Minister De Trooz aan de studenten (Augustus 1901)

De studenten waren de Congrescommissie in het ministerieel gehoor voor. In Augustus 1901 werden hunne vier afgevaardigden⁽¹⁾ te Brussel door den Minister van Binlandsche Zaken ontvangen.

Ons Recht van Antwerpen gaf de volgende verklaring van Minister De Trooz als zijnde door hem aan de studenten gedaan:

Ik denk, dat nu reeds gedeeltelijk voldoening werd geschonken aan de wenschen der Vlaamsche studenten, aangezien in de Faculteiten van wijsbegeerte en letteren er reeds een 20tal leergangen in 't Nederlandsch worden gedoceerd.
Voor 't oogenblik kan ik niets meer doen. De wet van 1849 op 't hooger onderwijs laat mij niet toe, de aangestelde professors te dwingen in 't Nederlandsch te onderwijzen. Wat de benoemingen in de toekomst betreft, ik mag mij niet verbinden uitsluitend leeraren te benoemen, die goed Nederlandsch kennen, omdat ik eerst en vooral het oog op de wetenschap moet gericht houden⁽²⁾.
De Hoogeschool van Gent kan dus enkel door eene nieuwe wet vervlaamscht worden. Niet de regeering, maar de mandatarissen van het volk moeten daartoe het initiatief nemen.
Wat de vervlaamsching der Gentsche Universiteit betreft, ik zal de omstandigheden afwachten.

(1) Het waren Paul Temmerman, A. Lodewijckx (beide van 't Zal wel gaan), J. Sebrechts (van de Rodenbach's vrienden) en A. De Vos, voorzitter der Leuvensche studentencommissie voor de vernederlandsching der Gentsche hoogeschool.

(2) Dit was een antwoord op eenen brief der Studentencommissie bij het afsterven van Prof. Seresia, tot den Minister gericht, hem vragende, dat diens opvolger bekwaam zijn zou om, bij eene toekomstige vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool, zijne lessen in het Nederlandsch te geven.

[p. 190]

In een vrij land als België zijn het eerst en vooral de volksvertegenwoordigers, aan den eenen kant, en de heeren professoren en studenten aan den anderen kant, die hierin aan de regeering den te volgen weg moeten aanduiden.

Met zulke uitvluchten scheepte de sluwe Minister de Trooz de vier Vlaamschgezinde studenten af, niet zonder hun een lief complimentje te hebben aangeboden met deze woorden tot afscheid:

Voor gij mijn kabinet verlaat, moet ik de commissie gelukwenschen over de groote geestdrift en de in België zoo zeldzame eensgezindheid, waarmee de Vlaamsche studenten van alle denkwijze ijveren voor het verkrijgen eener Nederlandsche hoogeschool.

Opnieuw werden de jeugdige voorstanders van het stelsel Mac Leod naar hunne propaganda teruggezonden; en zij gingen dapper aan het voorbereiden van hun derde Congres, dat 't volgend jaar alweer te Gent zou gehouden worden.

De voorbereiding van het derde Vlaamsch Studentencongres

Dat Congres moest op Zondag 2 Februari 1902 plaats hebben. Eenige dagen te voren kwam De Vlaamsche Gazet van Brussel (n^r van 28 Januari) met een verrassend berichtje, dat veel opschudding verwekte:

Naar wij vernemen, zou de heer Van de Walle, volksvertegenwoordiger van Mechelen, in de jongste vergadering der vooruitstrevende liberale linkerzijde eene motie hebben voorgesteld en doen aannemen, betrekkelijk de Vlaamsche Hoogeschool te Gent.
Of die motie den Vlamingen zal genoegen doen, is eene andere zaak. Zij vraagt immers de tweetaligheid der bestaande Universiteit.
Wij hebben niet kunnen vernemen, op wiens aandringen de heer Van de Walle gehandeld zou hebben. Nochtans weten wij, dat de kwestie op de dagorde der vergadering niet stond en zou verworpen geweest zijn, waren zekere leden, die van niets wisten, niet te laat gekomen.

[p. 191]

Dit berichtje was onnauwkeurig. Men vernam weldra, dat de zaak der Vlaamsche Hoogeschool op geene der zittingen van de vooruitstrevende liberale linkerzijde besproken en nog veel minder beslist zou geweest zijn. Alleen hadden eenige liberale volksvertegenwoordigers der Vlaamsche gewesten onder elkander beraadslaagd over het antwoord, dat zij zouden geven op eenen brief, dien de inrichters van het Gentsch Studentencongres hun gezonden hadden om naar hunne meening te vernemen. De heeren Van de Walle (Mechelen), Termote (Brugge), Liefmans (Oudenaarde), Nolf (Ieperen), Van de Venne (Kortrijk), en Bauduin (Leuven), verklaarden zich in dien brief voor het tweetalig stelsel.

Twee dagen vóór het Congres hielden dezelfde volksvertegenwoordigers (buiten Liefmans) met hunne collega's De Vigne (Gent), Verheyen (Antwerpen) en Buyl (Oostende) eene vergadering te Brussel in eene afdeelingszaal van het Paleis der Natie. Zij hadden de vaders der twee stelsels, Prof. Mac Leod en Prof. Fredericq op die bijeenkomst uitgenoodigd; en op het verzoek der parlementsleden gaven de twee Gentsche hoogleeraren hunne meening breedvoerig te kennen. Na aandachtig de wederzijdsche argumenten aanhoord en allerlei inlichtingen gevraagd en bekomen te hebben, bedankten de liberale volksvertegenwoordigers de twee professors, hun belovende onder elkander ernstig te onderzoeken wat hun te doen stond:

1^o	Of wel een wetsvoorstel neerleggen in den zin van het verslag der Congrescommissie door Prof. Mac Leod opgesteld, welk wetsontwerp geene de minste kans van slagen hebben zou in de Kamer, verzekerden al de aanwezige volksvertegenwoordigers.
2^o	Of wel een wetsontwerp neerleggen, in verzoenenden geest opgevat, om ten titel van proef in iedere faculteit eenige Nederlandsche examen-leergangen in te voeren, zonder de Fransche leergangen af te schaffen; hetgeen (zeiden de acht^(1) aanwezige volksvertegenwoordigers)

(1) Onder hen waren er slechts twee (Buyl en Verheyen) voor het stelsel der Congrescommissie (verslag Mac Leod).

[p. 192]

	alle kansen vereenigen zou, om door de Kamer gunstig onthaald te worden.
3^o	Of wel niets doen en betere tijden afwachten, om later met een radicaal wetsontwerp voor den dag te komen. Prof. Mac Leod drong uit al zijne macht aan op het verkieslijke dezer laatste houding. De Vigne, die de bijeenkomst voorzat, merkte leuk op, dat niets gemakkelijker was voor de Vlaamsche Kamerleden dan te wachten.

Het derde Vlaamsch Studentencongres te Gent (Februari 1902)

Op den gestelden dag (2 Februari 1902) had te Gent het derde Vlaamsch Studentencongres plaats⁽¹⁾. 's Morgens hield men eene groote meeting in de zaal Valentino. De voorzitter van 't Zal wel gaan J. De Decker leidde de debatten, bijgestaan door J. Van Loy, voorzitter der Rodenbach's vrienden. Meer dan duizend toehoorders vulden de ruime zaal en een tiental reporters zaten aan de perstafel.

Men begon met de antwoorden der volksvertegenwoordigers mede te deelen en te bespreken. Vijf (Buyl, De Backer, Maenhout, Van Brussel en Van Langendonck) verklaarden zich ten voordeele van het stelsel Mac Leod. Vijf (Van de Walle, Bauduin, Nolf, Van de Venne en Termote) gaven de voorkeur aan het tweetalig stelsel. De Vigne verklaarde zich voor eene gematigde oplossing, Tonnelier (Antwerpen) en Arthur Verhaegen (Gent) tegen elke trapsgewijze afschaffing der Fransche leergangen te Gent; Tonnelier zeide niet afkeerig te zijn van eene proef met Vlaamsche leergangen, maar liefst te Leuven. Anseele schreef, dat hij niet tegen de vervlaamsching was, maar er zich niet warm voor maken kon, daar werkman en boer aan eene hoogeschool toch niets hebben. Hij eischte eerst leerplicht en maximum van den werktijd (10 uren daags).

Daarna werden geestdriftige redevoeringen uitgespro-

(1) Nogmaals was Het Volksbelang het eenige blad, dat een volledig en nauwkeurig verslag gaf in zijn n^r van 8 Februari.

[p. 193]

man De Munninck, advocaat Gottigny, advocaat Planquaert, advocaat Prayon, Frans Reinhard, enz. Eenparig werd eene dagorde aangenomen, waarbij de meeting besloot

de Regeering uit te noodigen zoo spoedig mogelijk eene wet aan te nemen, die de trapsgewijze en volledige vervlaamsching der Universiteit te Gent eenen aanvang doet nemen.

's Namiddags had in de bovenzaal van het Huis der Notarissen het Congres plaats, geleid door den voorzitter der Rodenbach's vrienden, in tegenwoordigheid van de hoogleeraren Mac Leod, Bouqué en Obrie en van andere Vlaamsche strijders, waaronder H. Meert, Johan Lefèvre, Karel Vander Cruyssen, Johan Kesler en Karel Bogaerd, mitsgaders een tiental dames. Meer dan 250 studenten waren opgekomen, ook enkelen uit Leuven, uit Brussel en zelfs uit Luik. Belangrijke verslagen werden medegedeeld over de verrichte werkzaamheden in de vier universiteiten. Daaruit bleek, dat te Brussel en te Luik, zooals wel te voorzien was, de meerderheid der studenten volkomen koel bleef, terwijl te Gent en te Leuven de gemoederen zeer warm waren. De antwoorden der volksvertegenwoordigers werden opnieuw uitvoerig en schamper besproken. Men besloot eenparig en geestdriftig het volgende schrijven te sturen aan degenen, die zich voor het tweetalig stelsel verklaard hadden:

Hooggeachte Heeren,

Driehonderd Vlaamsche studenten, te Gent vergaderd, hebben spijt met uwe zienswijze niet te kunnen instemmen. Zij beschouwen uw voorstel als onpractisch en meenen, dat het inrichten van Vlaamsche leergangen nevens de bestaande Fransche op eene fopperij zou uitloopen; en zij geven U de verzekering, dat, moesten dergelijke bijgevoegde leergangen worden geopend, geen enkel Vlaamschgezind student ze zou volgen⁽¹⁾.

(1) Daarover schreef Het Volksbelang: ‘Dit is het stelsel van “alles of niets” in al zijne jeugdige heerlijkheid. Onnoodig te zeggen, dat dergelijke radicale verklaringen op een studentencongres de uitbundigste toejuichingen uitlokken. Men zou zelf geen student moeten geweest zijn, om er aan te twijfelen.’

[p. 194]

Verder werd nog gesproken over het inrichten van een verbond der Vlaamsche studenten, van een verbond der leerlingen uit de atheneums en geestelijke colleges en van een verbond der burgersmaatschappijen van Vlaamsch België met het oog op de vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool. Een Leuvensch student (Doussy) handelde over Coremans' wetsvoorstel en bracht wraakroepende dingen aan het licht over de verfransching in de geestelijke gestichten van het middelbaar onderwijs van priesters, paters en nonnen. Maar het doel van 't Congres was vooral, zooals de voorzitter Van Loy zeer juist verklaarde, ‘het samentrekken der strijdkrachten voor het stelsel Mac Leod.’ En de secretaris I. Sebrechts zei eveneens: ‘Dit jaar hebben wij den strijd moeten voeren, niet zoozeer tegen de Vulgarisateurs als wel tegen Vlaamschgezinden, vijandig aan onze eischen.’

De redevoering van De Vigne in de Liberale Associatie, de toast van Prof. Fredericq op 't banket der oud-leden van 't Zal wel gaan, de voordracht van Prof. Vercoullie in den schoot der Studentencommissie, het antwoord van Minister de Trooz, de antwoorden der volksvertegenwoordigers werden beurtelings en hartstochtelijk weerlegd; en, toen Prof. Mac Leod het woord nam, brak een storm van toejuichingen los, waar geen einde aan scheen te komen. Aan allen gaf hij het geestdriftig opgevangen wachtwoord:

Het grootste gevaar is, volgens mij, eene halve oplossing, of het tiende eener oplossing. Laat ons dus onze propaganda voortzetten en het verwezenlijken van ons ideaal verschuiven.

Het derde Studentencongres was aldus zeer rustig afgeloopen en had in de buitenwereld weinig opschudding verwekt. Noch plakkatenoorlog noch perspolemiek gelijk het vorig jaar. De ‘réclame’ der Vulgarisateurs werd gemist en de zaak bleef in den engeren kring der Vlaamschgezinde voor- en tegenstanders van het stelsel Mac Leod. Men wist nu toch duidelijk, dat er slechts vijf volksvertegenwoordigers in de Kamer te vinden waren, die dat stelsel aan-

[p. 195]

namen: juist genoeg om een wetsvoorstel neer te leggen, daar het reglement der Kamer zulk getal handteekeningen vereischt. En zelfs die vijf moesten erkennen, dat de Kamer van de trapsgewijze afschaffing der Fransche leergangen aan de Gentsche Hoogeschool niet hooren wilde.

Niettemin bleef Het Volksbelang preeken in de woestijn, wanneer het nogmaals aandrong op eene proef met tweetalige leergangen gedurende de lange jaren, die zouden noodig zijn om de Kamer te bekeeren⁽¹⁾.

(1) Zie het N^r van 15 Februari 1902, waarin aangetoond werd, dat het stelsel Mac Leod, in 1902 toegepast, leiden zou tot de afschaffing van twee a drie Fransche leergangen per faculteit en tot hunne vervanging door twee a drie Nederlandsche, waardoor de Walen, vreemdelingen en Nederlandschonkundige Vlamingen de vier faculteiten zouden moeten verlaten, hetgeen eene groote crisis der Hoogeschool voor gevolg zou hebben; terwijl het tweetalig stelsel in iedere faculteit hetzelfde getal van twee a drie Nederlandsche leergangen zou geven, zonder slag noch stoot.

De voordrachten van Mac Leod en Fredericq in ‘'t Zal’ (December 1902)

Den 5 December 1902 hield Prof. Mac Leod in 't Zal wel gaan eene merkwaardige voordracht over de Vlaamsche Beweging, waarin hij de houding der drie Belgische staatspartijen tegenover haar besprak en vooral de liberalen laakte wegens hunnen opstand tegen hunne eigene taalwet van 1883, tegen de Kon. Vlaamsche Academie⁽²⁾ en tegen de vervlaamsching der Hoogeschool. Te dier gelegenheid

(2) Volgens De Vlaamsche Gazet zou Prof. Mac Leod gezegd hebben: ‘De politiek was ook de oorzaak van de twisten, die in 1886 tusschen de notabele Flaminganten ontstonden nopens de stichting der Vlaamsche Academie. Sindsdien aanzien de liberalen als jezuieten degenen, die in de Vlaamsche Academie zijn getreden, en op die wijze hebben ze de geestdrift en den strijdlust van menigen overtuigden Flamingant in onverschilligheid doen veranderen. D^r Amand De Vos, de schrijver van Een Vlaamsche Jongen, kan als voorbeeld hiervan aangehaald worden.’

[p. 196]

onderwierp Prof. Mac Leod de houding van De Vigne, Van Rijswijck, Prof. Fredericq, enz., aan eene niet malsche critiek en hij besloot:

Ziedaar de oppositie, en wel de ergste van al, komende van de Flaminganten zelve. De heeren De Vigne en Van Rijswijck dwarsboomen de Vlaamsche Beweging, hetgeen haar den hardsten der slagen heeft toegebracht.

Juist toen de redenaar zijne aangrijpende voordracht eindigde onder luid handgeklap, trad Prof. Fredericq toevallig binnen. Zoodra hij vernam wat er gebeurd was, bood hij aan, op eene volgende zitting van het Taalminnend Studentengenootschap zijne denkbeelden op zijne beurt te komen uiteen zetten, hetgeen gretig werd aangenomen. Zulks geschiedde dan ook eene week later, in tegenwoordigheid van Prof. Mac Leod, van C. De Bruyne en W. De Vreese, docenten aan de Hoogeschool, en van H. Meert, leeraar aan het Koninklijk Atheneum.

Prof. Fredericq begon met het historiek van het gebruik der moedertaal te schetsen aan de Gentsche Hoogeschool sedert hare opening in 1817. Daarna deed hij hetzelfde voor de beweging tot hare vervlaamsching sedert het Antwerpsch Congres van 1896. Hij besloot met zijne beweegredens op te geven ten voordeele eener proef van tweetaligheid, nu men wist, dat gedurende nog lange jaren de Kamer weigeren zou het stelsel Mac Leod aan te nemen. Op die voordracht volgde eene levendige bespreking tusschen den redenaar en Prof. Mac Leod, De Vreese en Meert, die alle drie tegen hem optraden. Met groote belangstelling zaten de talrijke studenten te luisteren; en, al was het niet twijfelachtig, dat schier allen de voorkeur bleven geven aan het radicaler stelsel, toch hadden allen nu ook de argumenten der tegenpartij gehoord. Op velen maakte dit eigenaardig debat eenen diepen indruk⁽¹⁾.

(1) De Vlaamsche Gazet gaf een omstandig en nauwkeurig verslag van beide zittingen in hare n^rs van 29 November, 16, 18 en 19 December. Die vier artikels waren van J. De Decker, voorzitter van 't Zal wel gaan.

[p. 197]

Het vraagstuk in het Algemeen Nederlandsch Verbond (1903)

De voorstanders van het stelsel Mac Leod brachten weldra het vraagstuk in groep B (België) van het Algemeen Nederlandsch Verbond.

Op de algemeene vergadering van den Gentschen tak had in Februari 1903 eene voorbereidende bespreking plaats, waarin de hoogleeraren Fredericq en Vercoullie het tweetalig stelsel verdedigden tegen Prayon, Fabri, Libbrecht en anderen. Het was ongeveer 2 uur 's namiddags, toen men overging tot de stemming. Van de vijftig aanwezige leden waren er dertig ter zitting gebleven en het stelsel Mac Leod zegevierde met ééne stem boven de volstrekte meerderheid (16 tegen 13 et 1 onthouding).

Maar eenige dagen later (8 Maart) werd te Antwerpen de vergadering van al de Belgische takken gehouden. Daar werd het debat hervat en stond Prof. Fredericq tegen al de andere redenaars alleen: Prayon, Libbrecht, Haller von Ziegesaar, Fabri, J. Lefèvre, Reinhard en Adelfons Henderickx⁽¹⁾. De bespreking was bijzonder warm. Te vergeefs trad Max Rooses tusschen beide kampen verzoenend op. Dezen keer was de uitslag niet twijfelachtig. Met de verpletterende meerderheid van 31 stemmen tegen 3 (Fredericq, Vercoullie en O. Van Hauwaert) werd Prayon's motie aangenomen⁽²⁾, luidende als volgt:

Groep B (België) van het Algemeen Nederlandsch Verbond sluit zich aan bij het stelsel van trapsgewijze vervlaamsching der Hoogeschool van Gent, door de Congrescommissie (verslag Mac Leod) voorgesteld.

De uitslag der stemming werd met een geestdriftig handgeklap begroet. Te recht schreef De Vlaamsche Gazet:

(1) Deze laatste noemde het stelsel Fredericq een ‘foetus’.

(2) Buiten de 34 stemgerechtigden der Belgische takken woonden meer dan 100 andere gewone leden van het Verbond die veel bewogene vergadering bij.

[p. 198]

Het is eene verpletterende nederlaag voor de partijgangers van de tweetalige Hoogeschool van Gent.

Daarop antwoordde Het Volksbelang:

Aan degenen, die zich zouden inbeelden, dat zoo iets, ook buiten het Algemeen Nederlandsch Verbond, van groot gewicht kan zijn, zullen wij de wijze woorden van den heer Max Rooses op de zitting van Antwerpen herhalen: ‘Zulke vraagstukken worden niet afgedaan, als onlangs te Gent op de vergadering van den plaatselijken tak, met 16 stemmen tegen 13 en 1 onthouding, of met eene grootere of eene kleinere meerderheid of minderheid.’

Over die stemmingen ontspon zich in de Vlaamsche pers eene vinnige polemiek, waarin vooral de leuke brief van Prof. Vercoullie aan De Vlaamsche Gazet van Brussel opgemerkt werd. In dien brief beproefde hij de aanhangers van het stelsel Mac Leod tot bedaardheid en verdraagzaamheid te bekeeren, en zei hij o.a.:

De oplossing van den eisch van eene Vlaamsche Hoogeschool is wel het moeielijkste problema, waarvoor we ons konden bevinden... Ik meen, dat er van de Gentsche hoogleeraren en docenten 19 voor de Vlaamsche Hoogeschool zijn. Daarvan zijn er slechts 3 voor het stelsel van de Congrescommissie, waaronder natuurlijk de auteur (Prof. Mac Leod) zelf...
De dorpspastoor zoekt niet om te overtuigen, maar om andersdenkenden bij zijne gedweeë schapen verdacht te maken. In discussies met clericalen wordt verschil van geloof steeds op de rekening gesteld van de hoovaardigheid des geestes en bedorvenheid des harten. En in de discussies tusschen degenen, die het stelsel van de Congrescommissie al of niet aanhangen, volgt men dezelfde methode.
Ik heb in zittingen melkbaarden tegen vergrijsde strijders hooren tieren en hun toeroepen, dat ze geen goede Flaminganten waren, omdat ze over het stelsel niet eens waren. Ik heb studentenmanifesten gezien, waarin Vlaamsche leiders, die hunne tegenstrevers zelf nooit hebben durven verdenken, en hoogleeraren, die in de heetste dagen van vinnigen strijd steeds door de studenten van vijandige partijen geëerbiedigd werden, aangevallen en op de hatelijkste wijze verdacht gemaakt werden. Een dier hoogleeraren troost zich daar gemakkelijk over, met de woorden. ‘Evenals een getrouwd man van zijne vrouw, zoo moet een professor van zijne studenten veel kunnen verdragen.’

Middelerwijl bleek het steeds duidelijker, dat de over-

[p. 199]

groote meerderheid der Vlaamschgezinden het stelsel Mac Leod beslist aanhing en van geene tweetalige hoogeschool hooren wilde.

Het vierde Vlaamsch Studentencongres te Gent (Maart 1903)

Den 22 Maart 1903 had te Gent het vierde Studentencongres plaats. Twee dagen te voren had de inrichtingscommissie aan Prof. Vercoullie laten weten, dat hij niet kon toegelaten worden als spreker over het tweetalig stelsel, aangezien het Congres voor doel had alleen het stelsel Mac Leod voor te staan.

Op de voormiddagzitting hield Prof. Mac Leod eene zeer belangrijke en uitgebreide voordracht van een paar uren over het historiek der beweging en over alles wat met het vraagstuk der Vlaamsche Hoogeschool in verband stond. De volle zaal bevatte schier uitsluitend Gentsche studenten en belangstellenden⁽¹⁾, benevens een paar studenten uit Luik, Leuven en Brussel, mitsgaders drie uit Leiden (afgevaardigden der studentenafdeeling van het Algemeen Nederlandsch Verbond). De vergadering bracht aan den knappen redenaar eene reeks luidruchtige ovaties.

's Namiddags hield men eene tweede bijeenkomst van 3 tot 6 1/2 uren, voorgezeten door den student J. Van Roy. Brieven en telegrammen van instemming waren ingekomen van drie volksvertegenwoordigers (Buyl, Verheyen en Gielen), van Prof. A. Vermeylen (Brussel). van Léonce Du Catillon en anderen. De studenten uit Luik, Brussel en Leuven gaven verslag over hunne Vlaamsche feestelijkheden. De Gentsche student R. Verdeyen gaf insgelijks verslag over de werkzaamheden der Studentencom-

(1) Onder de toehoorders bevonden zich Prof. Vercoullie en Prof. P. Mansion; deze laatste is een beslist tegenstander van het wetsvoorstel Coremans en van elke vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool.

[p. 200]

missie en over het mislukken van haar petitionnement. Daarop volgde eene voordracht van D^r J. De Decker over het aanleeren der oude talen door het Nederlandsch in het middelbaar onderwijs. Frans Van den Weghe, leeraar aan het Kon. Atheneum van Oostende, roerde het vraagstuk der vervlaamsching van het hooger onderwijs aan, en drukte de hoop uit, dat Prof. Fredericq zich tot het stelsel Mac Leod zou laten bekeeren. Een ander spreker handelde verder over het wetsontwerp Coremans op de vrije colleges der geestelijkheid en de Leidsche student Cohen Stuart sprak in zeer hartelijke woorden over de belangstelling der Noord-Nederlandshe studenten in de Vlaamsche Beweging. Ten slotte werd besloten de voordracht van Prof. Mac Leod in brochure uit te geven en de propaganda voor zijn stelsel krachtdadig door te drijven.

Tamelijk onsamenhangend was dit vierde Congres geweest; maar de groote gebeurtenis er van was de redevoering van Prof. Mac Leod.

De brochure van Prof. Mac Leod

Meer dan zes maanden later verscheen eindelijk deze merkwaardige voordracht en werd over het gansche land verspreid⁽¹⁾.

Prof. Mac Leod gaf daarin een zeer omstandig relaas van hetgeen gebeurd was sedert het 23^e Nederlandsch Congres te Antwerpen in 1896. Vooral de naamlooze briefwisselaars der Flandre libérale, de Gentsche Vulgarisateurs, burgemeester Van Rijswijck, volksvertegenwoordiger De Vigne, Het Volksbelang en zijnen ambtgenoot der Universiteit Prof. Fredericq nam hij duchtig onder handen. Met allerlei argumenten bestreed hij het stelsel der tweetalige Hoogeschool en hij bezwoer de studenten met echt roerende woorden, om zonder onderscheid van poli-

(1) J. Mac Leod, Over de vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool, uitgegeven door de Studentencommissie voor de vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool (32 zeer dichtgedrukte blz.).

[p. 201]

tieke richting de handen broederlijk ineen te slaan voor den triomf van het stelsel Mac Leod. Zich ten slotte beroepende op de beslissing van het Algemeen Nederlandsch Verbond te Antwerpen, verklaarde hij:

Door die stemming werd het ‘tijdperk der stelsels’ gesloten. Tevens werd er door de gevoerde bespreking en door de stemming

Professor Julius Mac Leod

bewezen, dat de gewaande oneenigheid in het Vlaamschgezinde kamp, eigenlijk hierin bestond, dat Prof. Fredericq en enkele zijner vrienden zich van het Vlaamschgezinde leger hadden afgezonderd.

Op de bijeenkomst met de Kamerleden te Brussel in Januari 1902 had Prof. Mac Leod hun uitdrukkelijk gevraagd geen wetsvoorstel neer te leggen. Nu achtte hij integendeel, na de stemming te Antwerpen, het oogenblik daartoe gunstig:

[p. 202]

De gewaande oneenigheid was een van de redenen, waarom sommige volksvertegenwoordigers besluiteloos waren. Na de stemming van 8 Maart kan die reden niet langer gelden... Het neerleggen van een wetsontwerp en eene bespreking in het Parlement moeten wij ten zeerste verlangen, al moest dit ook met eene nederlaag eindigen.

Die hartstochtelijke brochure onderscheidde zich, gelijk alles wat uit de pen van den knappen Gentschen hoogleeraar vloeide, door eenen diepen ernst, eene groote kracht van overvloedige beweegredens, eenen flinken stijl en eene aanstekelijke warmte van overtuiging; maar onnauwkeurigheden en overdrijvingen, gemis aan waardeering van andersdenkenden en daaruit spruitende verdachtmaking waren er, als gewoonlijk, de keerzijde van. In de volgende weken moest Prof. Mac Leod overigens zelf ondervinden, dat zijn victoriekraaien voorbarig was geweest en dat ‘het tijdperk der stelsels’ nog geenszins gesloten was.

Middelerwijl zond, in November 1903, het Nationaal Vlaamsch Verbond een plechtig open adres⁽¹⁾ aan den Koning, hem herinnerende, dat hij op Nieuwjaarsdag aan den Senaat als zijnen wensch te kennen gegeven had, dat de 75^ste verjaring van België's onafhankelijkheid in 1905 zou gevierd worden door de eene of andere groote hervorming ten bate van het Belgische volk. Als dusdanig wees het Nationaal Vlaamsch Verbond de vervlaamsching der Gentsche Universiteit aan.

(1) Het stuk was namens het bestuur onderteekend door Prof. J. Obrie als voorzitter en F. Reinhard als secretaris.

Lodewijk De Raet in den Vlaamschen Volksraad (December 1903)

Ingenieur Lodewijk De Raet, die reeds als student met P. Tack in 1892 den eersten stoot tot de Vlaamsche University Extension gegeven had en sedertdien zich van de stoffelijke belangen der Vlamingen eene specialiteit ge-

[p. 203]

maakt had, kwam opeens de rust der zegevierende aanhangers van het stelsel Mac Leod storen⁽¹⁾.

Op eene zitting van den Vlaamschen Volksraad, te Brussel in November 1903 onder het voorzitterschap van Prayon gehouden, onderwierp De Raet dat stelsel aan eene onmeedoogende critiek, op geheel nieuwe beschouwingen gesteund. Hij sprak anderhalf uur, deelde, als een tweede Hector Denis, twintig schematische tabellen en tien diagrammen mede en trachtte met cijfers en feiten te bewijzen:

1^o	dat in technisch, economisch en Vlaamschgezind opzicht de vervlaamsching der Technische scholen der Gentsche Universiteit (ter zijde gelaten door het stelsel Mac Leod) niet minder wenschelijk en nog dringender was dan die der vier Faculteiten;
2^o	dat, na volledige toepassing van het stelsel Mac Leod (d.i. binnen twintig a dertig jaren, indien reeds dadelijk eene wet in dien zin kon verkregen worden), er op de

(1) Voor memorie vermelden wij hier nog een nieuw stelsel, eerst in het Brusselsch clericaal weekblad Onze Tijd in 1902 en kort daarna op het Congres van den Vlaamschen katholieken Landsbond te Kortrijk opgeworpen door advocaat Lodewijk Dosfel, van Dendermonde. Het bestond hierin, dat de vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool in zes jaren volledig zijn zou door het radicaal vervlaamschen van één studentenjaar per faculteit in elke maand October, te beginnen met 1910. Dit stelsel van Dosfel werd natuurlijk door de aanhangers van het stelsel Mac Leod bevochten, en zijn vader liet het spoedig vallen ter wille der eendracht. - Volledigheidshalve zij hier nog gezegd, dat D^r A. Claus, hoofdgeneesheer van het krankzinnigengesticht te Mortsel bij Antwerpen, vier jaar later (in zijne brochure Karel Lodewijk Ledeganck, eene medische studie, 1906) het volgende stelsel formuleerde: ‘Men schaffe de Université de l'Etat à Gand af pour cause d'utilité publique en in hare plaats stichte men de Vlaamsche Hoogeschool. De minvermogende (?) oude professeurs actuels worden op jaarwedden (?) gesteld, en de andere herbenoemd. Zijn de kaders onvolledig, dan vulle men ze aan met Nederlandsche of Duitsche hoogleeraars, met verplichting voor de laatsten, na twee jaren, Vlaamsch of Nederlandsch te spreken.’

[p. 204]

	Gentsche Hoogeschool nog 61 leergangen in het Fransch zouden gegeven worden; dat er alsdan nog op 104 hoogleeraren en repetitors 44 in het Fransch zouden doceeren en dat er op 804 studenten (cijfers van 1901-1902) slechts 414 een Nederlandsch onderricht zouden ontvangen tegen 390 een Fransch, hetgeen feitelijk eene tweetalige hoogeschool als gevolg van het stelsel Mac Leod zou in 't leven geroepen hebben;
3^o	dat de vervlaamsching der vier Faculteiten zonder de Technische scholen op groote en schier onoverkomelijke hinderpalen zou stuiten, daar in die Faculteiten 14 hoogleeraren (12 van de Faculteit der wetenschappen, 1 der rechten en 1 der wijsbegeerte) tevens les geven in de Technische scholen en telkenmale, bij hunne aftreding, zouden te vervangen zijn door twee hoogleeraren: eenen voor de Faculteiten (die in 't Nederlandsch doceeren zou) en eenen voor de Technische scholen (die in 't Fransch zijne lessen zou moeten geven);
4^o	dat in de Technische scholen driemaal zooveel Vlamingen waren als de Faculteit van wijsbegeerte of die van wetenschappen studenten telde, Vlamingen en Walen te zamen, enz.

Er waren slechts twaalf stemgerechtigden op de zitting van den Vlaamschen Volksraad aanwezig. Doch de bespreking over dit betoog van anderhalf uur duurde zelve bijna twee uren. Eenparig weigerde de Volksraad gehoor te geven aan die verpletterende critiek en hij handhaafde het stelsel Mac Leod.

De Volksraad besliste dienvolgens, dat men aan den bevoegden Minister vragen zou bij Koninklijk besluit het stelsel Mac Leod te Gent in te voeren, als wijziging van art. 5 van het Koninklijk besluit van 9 November 1849, waarbij het gebruik der Fransche taal in de Staatshoogescholen was voorgeschreven geworden. Indien de Minister weigerde, moesten de Vlaamschgezinde volksvertegenwoordigers een wetsvoorstel bij de Kamer indienen.

Men poogde eerst het optreden van De Raet dood te zwijgen en men verklaarde, dat die critiek te laat kwam,

[p. 205]

nu alle Vlaamschgezinden het eens waren over het stelsel Mac Leod, dat De Raet ‘achter het net vischte’, enz. Maar deze liet zich niet worgen. Hij maakte zijne critiek in Het Volksbelang bekend en hij kondigde aan, dat hij haar met al zijne tabellen en diagrammen in 't licht zou geven en aan het oordeel van het publiek onderwerpen. Het Volksbelang schreef daarop:

Het vraagstuk der vervlaamsching van ons hooger onderwijs te Gent is eene wetenschappelijke kwestie, die met feiten, cijfers en beweegredenen moet bestudeerd worden, niet met scheldwoorden noch verdachtmaking, zooals velen schijnen te denken.
Een ernstig betoog als dat van den heer De Raet doodzwijgen, dat gaat ook niet aan.
De katholieke Kerk heeft hare dogma's, hare onfeilbaarheid en haren paus. De aanhangers van het stelsel Mac Leod kunnen dit onmogelijk nabootsen. Het zou niet pakken. Intusschen mag men zeggen, als Zola in de Dreyfuszaak: La vérité est en marche.

Het vijfde Vlaamsch Studentencongres te Gent (Februari 1904)

Blijkbaar had De Raet's critiek, waarop eerst zoo goed als niets werd geantwoord, de geestdrift der aanhangers van het stelsel Mac Leod over hunne victorie in het Algemeen Nederlandsch Verbond eenigszins bekoeld. Zij waren als ontredderd; zij besloten het aanstaande Studentencongres op nieuwe grondslagen te vestigen en er ‘eene wetenschappelijke richting’ aan te geven, buiten de hangende twistvragen.

Het Congres zou gesplitst zijn in vier afdeelingen (geneeskunde, wijsbegeerte en letteren, rechten, wetenschappen), waarin allerlei zuiver wetenschappelijke onderwerpen door studenten der vier hoogescholen in het Nederlandsch zouden worden behandeld. Het omstandig programma gaf als dusdanig op: de maagziekten, het alkoholisme, de hysterie, de werking van de maag bij het rund, de koloniale ondernemingen in Amerika, de kunst in de Rijnlanden tijdens de middeleeuwen, de middel-

[p. 206]

eeuwsche visioenen en Dante's Divina Commedia, het formalisme en het oud-Vlaamsch recht, het jachtrecht, de gisting, de mechanica in de sterrekunde, de radio-activiteit der stof, de bepaling van den werkingsgraad van eene dynamo-machine, enz., enz. 's Namiddags zou eene algemeene openbare vergadering worden gehouden, waartoe sprekers der vier politieke Staatspartijen zouden uitgenoodigd worden.

De vier afdeelingen, die beraadslaagden onder de leiding van studenten, stonden onder het eerevoorzitterschap der hoogleeraren Van Duyse, Obrie en Mac Leod en van D^r W. De Vreese, docent aan de Hoogeschool. Deze laatste wenschte, na afloop der voormiddagzittingen, het Congres geluk met zijne nieuwe inrichting en besloot zijne toespraak als volgt:

Zegt vaarwel aan de politiek. Door de politiek kunt gij spoedig lauweren behalen; maar vergeet niet, dat het slechts lauweren zijn van éénen dag. In de politiek maakt men u slaven en neerlijke menschen. Bij u zij het: Vlaamschgezind bovenal! Vlaanderen bovenal!

De namiddagzitting werd bijgewoond door ongeveer 125 studenten (waaronder enkele van Leuven, Brussel en Luik) met andere belangstellenden, in de bovenzaal van het Notarishuis. Twee Leidsche studenten waren ook opgekomen. De voorzitter der Rodenbach's vrienden Van Oye leidde de vergadering⁽¹⁾, waarop vooral gesproken werd over ‘de nieuwe richting’ der Studentencongressen. De eerste uitslag was inderdaad zeer bemoedigend: 25 studenten uit de vier Belgische Hoogescholen hadden 's morgens in de afdeelingen wetenschappelijke vraagstukken in 't Nederlandsch behandeld. Er werd bekend gemaakt, dat te Gent en te Leuven studentenkringen van wetenschappelijke studie waren tot stand gekomen en bloeiden. De

(1) Bij brieven verontschuldigden zich de volksvertegenwoordigers Coremans, Ad. Henderickx, J. Van der Linden, Van Langendonck, Buyl, V. Van de Walle en Meysmans, benevens C. Huysmans, Pol De Mont, Alb. De Swarte, enz.

[p. 207]

Leidsche student Joekes sprak over de ontworpene vacantieleergangen te Leiden. Daarna kwamen de niet-studenten aan het woord: Prayon, Karel Lijbaert, Amaat Cassiers, D^r Sano, A. Van Waesberghe, enz. Prayon verdedigde zeer kalm het stelsel Mac Leod als zijnde noch te radicaal noch te gematigd; Lijbaert brak eene lans ten voordeele van het wetsvoorstel Coremans en kondigde onder algemeene toejuichingen kranig aan, dat hij het in den Gentschen gemeenteraad eerlang uit al zijne macht zou verdedigen⁽¹⁾, enz. Een Vlaamsch concert besloot 's avonds het Congres, dat een zeer rustig en ernstig wetenschappelijk karakter droeg⁽²⁾.

Het was een belangrijk bewijs voor het veldwinnen der Vlaamsche wetenschappelijke beweging onder de studeerende jeugd der Belgische hoogescholen; maar het groote publiek en de pers lieten er zich weinig aan gelegen. Het Studentencongres verwekte geene de minste opschudding meer buiten den kring der Vlaamschgezinden.

Het trof vreemd, dat 's daags na 't Congres (29 Februari) de Gentsche tak van 't Algemeen Nederlandsch Verbond in zijnen schoot ingenieur De Raet als spreker zag optreden over de vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool. Een veertigtal toehoorders en toehoorderessen (waaronder enkele studenten, inrichters van het Congres) waren opgekomen in hetzelfde Notarishuis.

Gedurende twee volle uren gaf De Raet zijne cijfers, tabellen en argumenten tegen het stelsel Mac Leod ten beste. Vooral trachtte hij te bewijzen, dat dit stelsel, buiten wete zijner aanhangers, juist leiden moest tot eene tweetalige hoogeschool en dat het veel grootere geldoffers vergen zou dan het tweetalig stelsel van Fredericq en Vercoullie. Ook betoogde de spreker, hoe onverantwoor-

(1) En zoo deed hij ook; maar men weet hoe hij kort nadien, als opsteller van Het Fondsenblad van kanunnik Verschueren, gedwongen werd Coremans' wetsvoorstel in den steek te laten. (Zie hierboven, blz. 101 en 102.)

(2) Zie het omstandig verslag in Het Volksbelang van 5 Maart 1904.

[p. 208]

delijk het was de bijzondere Technische scholen der Gentsche Universiteit buiten de vervlaamsching te sluiten, nu dat de ontdekking der kolenmijnen in de Antwerpsche en Limburgsche Kempen de toekomst van het Vlaamsche ras in België bedreigde met eene overrompeling dier zuiver Vlaamsch gebleven gewesten door eene immigratie van Waalsche ingenieurs en mijnwerkers. In die aanstaande crisis moest men vooral mogen rekenen op talrijke Vlaamsche vakmannen, die zonder uitstel zouden moeten gevormd worden in de vervlaamschte technische afdeeling van Gent. Overigens verklaarde zich De Raet niet alleen tegen het stelsel Mac Leod, maar ook tegen al de andere van De Vigne, Fredericq, Van Rijswijck, enz.

De aanwezige studenten, die nog tot daags te voren het stelsel Mac Leod als eene soort van dogma hadden beschouwd, waren niet weinig onthutst door die onverbiddelijke en zoo door en door wetenschappelijke critiek van De Raet. Er werd besloten in eene volgende zitting van den Tak de zaak te bespreken; maar aan dit besluit werd geen gevolg gegeven.

De Backer in de Kamer (April 1904)

Eenige weken later vond Prof. Mac Leod eindelijk een Kamerlid, dat handelend optreden wilde in het Parlement. Het was de christen-democraat A. De Backer, volksvertegenwoordiger van Aalst, een der meest Vlaamschgezinde leden der Kamer. In de zitting van 22 April 1904 stelde De Backer aan Minister de Trooz de volgende vraag:

Bij het vertoogschrift van 9 December 1903 verzocht de Vlaamsche Volksraad den heer Minister van Binnenlandsche Zaken en Openbaar Onderwijs, art. 5 van het koninklijk besluit van 9 December 1849 houdende verordening tot inrichting van Staatshoogescholen, artikel luidende als volgt: ‘Les leçons sont données en langue française; néanmoins, le ministre pourra, par exception, autoriser l'emploi d'une autre langue dans certaines branches de l'enseignement universitaire’ in te trekken en te vervangen door den volgenden tekst: ‘De lessen worden gegeven in de Nederlandsche taal ter hoo-

[p. 209]

geschool van Gent; in de Fransche taal, ter hoogeschool van Luik. De thans aangestelde leeraars, die, bij den aanvang van het academisch jaar 1905-1906, ter hoogeschool van Gent zullen doceeren, zullen op hun verzoek kunnen gemachtigd worden om zich voor hun onderwijs van het Fransch te blijven bedienen.’
Ter staving van die vraag was bij gemeld vertoogschrift een afdruk gevoegd van een verzoekschrift van het Nationaal Vlaamsch Verbond, tot den Koning gericht, strekkende om de ‘geleidelijke herinrichting, op Vlaamschen voet, van de Gentsche hoogeschool te bekomen met beding dat de bedoelde herschepping uiterlijk in 1905 zal aanvang nemen’.
Is de heer Minister voornemens eerlang aan den Koning een nieuw besluit ter onderteekening voor te leggen, artikel 5 van hooger gemeld besluit van 9 December 1849 wijzigende in den aangeduiden zin, en aldus voldoening te geven aan den allerbillijksten wensch van het Vlaamsche Volk, wensch die tevens dat volk tot eere strekt?
Zoo niet, zal ik, ten einde aan het Vlaamsche land het doelmatig hooger onderwijs te verschaffen, waarvan het al te lang verstoken bleef, voorstellen artikel 1 der wetten van 27 September 1835 en 15 Juli 1849 op de inrichting van het hooger onderwijs aan te vullen met den opgegeven rechtherstellenden tekst.

Op de vraag van De Backer gaf de Minister droogweg het lakonische antwoord:

Een zoo gewichtig en zoozeer betwist vraagstuk is niet op te lossen bij koninklijk besluit.

Aldus afgescheept door den Minister, was De Backer voornemens gebruik te maken van zijn parlementair initiatief om een wetsvoorstel in te dienen; maar een voorbarige dood kwam den sympathieken christen-democraat als het ware wegstelen.

Het zesde Vlaamsch Studentencongres te Gent (Maart 1905)

Dit zesde Congres⁽¹⁾ werd voorgezeten door den student Faure, van 't Zal wel gaan. De Brusselsche en Luiksche

(1) Eenige dagen daarvoor had Lod. De Raet in Vlaanderen, het tijdschrift der jongeren, een artikel laten verschijnen, waarin hij zijn stelsel verkondigde en aan de aandacht der studenten nadrukkelijk aanbeval.

[p. 210]

studenten waren weggebleven, maar zeven afgevaardigden van Leiden waren opgekomen.

Evenals het voorgaande jaar, was het Congres 's morgens in afdeelingen gesplitst, waar studenten allerlei vraagstukken van algemeen wetenschappelijken aard behandelden als: de vereenvoudiging der Nederlandsche schrijftaal, het woord zich, Multatuli, den oorsprong der stad Antwerpen, de Vredesconferentie van den Haag, de ongevallenwet, het onderzoek naar het vaderschap, de betalingsonmacht, de zenuwen, de pathologische ontleedkunde, de vaginatie, de Vlaamsche wetenschappelijke boeken van 1830 tot 1860, de grondverplaatsing, de Vlaamsche duinen, de stikstofgisting in den grond en andere vraagstukken van natuurwetenschap en mathesis. Dat was alweer een sprekend bewijs, dat een deel der Vlaamsche studeerende jeugd (studenten van Gent en van Leuven waren aan 't woord geweest) uit eigene beweging de wetenschap in hunne moedertaal wilde beoefenen.

Op de algemeene namiddagzitting werden allerlei zaken besproken: de tweede aanstaande vacantieleergangen te Leiden, een brief ingekomen vanwege de Association flamande pour la vulgarisation de la langue française, de afwezigheid der Brusselsche studenten, enz. Het optreden van Prof. Mac Leod en van den bekenden socialistischen leider Anseele waren de voornaamste gebeurtenissen der vergadering. Prof. Mac Leod predikte de samenwerking der studenten van alle politieke partijen aan, alsmede de beoefening hunner wetenschappelijke vakken door middel der Nederlandsche taal. Wat Anseele betreft, hij verklaarde, dat de werkerspartij zich voor het vraagstuk der vervlaamsching van het hooger onderwijs onmogelijk kon warm maken, daar het eene zaak der burgerij is. Eerst wilde hij het volksonderwijs zien verbeteren. Een jonge clericale Vlaamschgezinde (Alfons Sevens) antwoordde voor de vuist met eene zeer toegejuichte repliek, waarin hij aan Anseele aantoonde, hoe allerlei schreeuwende misbruiken, die op den Vlaamschen werkman wegen, zouden verdwijnen, indien de hoogeschool in Vlaamsch België advo-

[p. 211]

caten, dokters, magistraten en verdere ambtenaars vormde, die de volkstaal behoorlijk kenden en met het volk in voeling konden leven. Er werd besloten dit vraagstuk verder te behandelen in een openbaar twistgesprek, dat in het socialistisch lokaal Ons Huis op de Vrijdagmarkt zou plaats grijpen. Na een hartelijk woord van twee Leidsche studenten (Visser en de Meester) werd het Congres gesloten.

De bedeesde houding der Leuvensche studenten (April 1905)

Ook de Vlaamsche studenten van Leuven kwamen in dien tijd op tegen hunne louter Fransche Hoogeschool, maar zij deden het op de meest eerbiedige en bedeesde wijze.

Twee hunner afgevaardigden (Leo Van Puyvelde en August Fierens) overhandigden in April 1905 aan den rector magnificus der bisschoppelijke Alma Mater, Mgr. Hebbelynck, een schuchter vertoogschrift, waarin niet de trapsgewijze vervlaamsching der leergangen werd gevraagd, zooals voor de Gentsche Hoogeschool, verre van daar!

Na gewezen te hebben op het wetenschappelijk belang der Vlaamsche studenten en ook op dat der ‘Katholieke zaak’, zei het stuk:

Wij nemen dus de vrijheid met den diepsten eerbied van Uwe Hoogwaardigheid en van de bevoegde academische overheid te verzoeken: 1^o dat het aan de professoren zou toegelaten zijn, op hun persoonlijk goedvinden af, de studenten, die het aanvragen, hun examen in het Vlaamsch af te nemen over het vak, dat de professoren onderscheidelijk doceeren; 2^o dat Uwe Hoogwaardigheid welwillend zou onderzoeken, of niets kan gedaan worden van overheidswege voor de kennis, onder de studenten, van de Nederlandsche vakwoorden in de verschillende wetenschappen.

Dit deemoedig vertoogschrift, bekleed met de handteekeningen der voorzitters en bestuursleden van vele Vlaamsche studentenkringen der Leuvensche hoogeschool

[p. 212]

(Vlaamsch Verbond, Tijd en Vlijt, Sociale Sprekersbond, Landbouwkring, St Thomasgenootschap, Taal en kennis, Germania), bleef zonder eenig gevolg.

Het twistgesprek in ‘Ons Huis’ (Mei 1905)

Twee avondvergaderingen (8 en 29 Mei 1905) werden aan het aangekondigde twistgesprek in het lokaal der socialisten Ons Huis te Gent besteed.

De student O. De Gruyter stond er eerst alleen tegenover Anseele, gelijk Léonce Du Catillon in een vroeger debat (1894). De Gruyter, zelf een socialist, was bijzonder zwak, en Anseele gaf als naar gewoonte eene ophemeling van het socialisme ten beste. Daarop volgde eene tamelijk verwarde bespreking, waarin Alfons Sevens zich met eene pakkende redevoering door het overwegend socialistisch-gezind publiek warm wist te doen toejuichen. Het debat rolde overigens veel meer over het socialisme en de Vlaamsche Beweging in 't algemeen dan over de vervlaamsching van het hooger onderwijs.

De socialisten hadden voor doel de uitmuntendheid hunner partij uit te bazuinen en de Vlaamsche Beweging te kleineeren als bekrompen en belachelijk. Het handvol jonge Vlaamschgezinden, die den moed gehad hadden in het lokaal der Gentsche socialisten hunne idealen te gaan verdedigen, werden in den steek gelaten door de drie studenten O. De Gruyter, De Man en J. Van Roy, die het twistgesprek op het Studentencongres uitgelokt hadden en zich nu bij Anseele aansloten.

In den naam der Vlaamschgezinden had B. Maes de volgende dagorde neergelegd:

De vergaderingen, op 8 en 29 Mei gehouden in Ons Huis, na de verschillende sprekers in het debat over de Vlaamsche zaak en de werkersbeweging gehoord te hebben, verklaren:
dat de Vlaamsche kwestie voor het Vlaamsche volk van onbetwistbaar groot belang is;
dat de gunstige oplossing er van onberekenbaar heilzame gevolgen

[p. 213]

hebben moet voor de verstandelijke, zedelijke en dus ook economische ontwikkeling van ons volk;
dat het bijgevolg een plicht is voor alle waarlijk volksgezinde partijen van heel het land, de Vlaamsche beginselen en eischen als rechtvaardig te erkennen, die overal en in elke omstandigheid voor te staan en tot den triomf er van krachtig mede te werken.

Tegen deze dagorde, die vooral eene hulde was aan de Vlaamsche Beweging wegens hare democratische beteekenis, stelden volksvertegenwoordiger Anseele en A. Bogaerts (opsteller van Vooruit), bijgetreden door de drie studenten De Gruyter, De Man en Van Roy, de volgende motie, die de eenzijdige ophemeling van het socialisme verkondigde:

Aangezien het programma der Werkliedenpartij de gelijkheid der beide landstalen uitroept en hare volksvertegenwoordigers en senators, zoowel Walen als Vlamingen, bij elke gelegenheid door hun optreden en hunne stemmingen dat gelijkheidsstreven hebben bevestigd;
aangezien door de vervlaamsching van de Gentsche Hoogeschool hare leeraars en studenten beter dan nu aan de alzijdige opleiding van heel het Vlaamsche volk zullen kunnen medewerken;
aangezien de alzijdige opleiding der werkers van stad en buiten een droombeeld blijft, zoolang het lager onderwijs niet verplichtend is en niet volledigd wordt door een degelijk herhalingsonderwijs; zoolang de werkdag zoo groot en het loon zoo klein blijft; en zoolang onze werkers door het meervoudig stemrecht vernederd worden;
aangezien, op straffe van eene ijdele oppervlakkige en onvruchtbare beweging te zijn en te blijven, de Vlaamsche Beweging moet streven naar de volledige stoffelijke, zedelijke en verstandelijke verheffing van heel het Vlaamsche volk;
de vergadering, bijeengeroepen in Ons Huis, na de sprekers met dank aangehoord te hebben,
richt eene oproeping tot alle Belgen en tot alle Vlamingen in 't bijzonder, om gelijktijdig te strijden voor verplichtend integraal lager onderwijs, wettelijke regeling der arbeidsvoorwaarden, zuiver algemeen stemrecht, volkomen gelijkheid der beide landstalen, wet Coremans, volledige en trapsgewijze vervlaamsching der Faculteiten van de Gentsche Hoogeschool.

Deze laatste dagorde werd, verzekerde het orgaan der socialisten Vooruit, ‘met overgroote meerderheid en on-

[p. 214]

der luide toejuichingen aangenomen.’ De opsteller Bogaerts stak in zijn blad de loftrompet:

En nu, schrijft Anseele mij daar even, staan wij rotsvast! Wij hebben de Vlaamsche kwestie vastgeketend aan de zedelijke en stoffelijke volksverheffing⁽¹⁾.

(1) Daarop maakte Het Volksbelang het volgend commentaar: ‘Quel dentiste! zou de Franschman zeggen. Volgens onze bescheidene meening, is er in die zaak niets noch niemand “vastgeketend”, tenzij de drie brave studentjes, die de socialistische dagorde zoo goedsheugdig onderteekend hebben. “Jochij! jochij! Zij zijn zoo jong, ze zijn zoo vrij!” zooals Julius zong in zijn lied der Kleine Bronnen, of zooals Piet Paaltjens: “Er waren eens drie studentjes”... Naar men ons verzekerde, heeft het debat in 't lokaal van Vooruit veel naïeve jonge lieden ontgoocheld en zijn hunne oogen voor goed opengegaan over de zoogezeide Vlaamschgezindheid der Gentsche socialisten.’

Een wetsvoorstel in de Kamer neergelegd (Mei 1905)

In diezelfde Meimaand 1905 legde Pastoor Daens met vier zijner collega's (zijnen broeder Pieter, de liberalen Persoons en Verheyen en den socialist Van Langendonck) het volgend wetsvoorstel neer, dat zich geheel aansloot bij de ondervraging van wijlen De Backer in April van 't voorgaande jaar:

Bij art. 1 der wet van 27 September 1835, houdende inrichting van het hooger onderwijs, gewijzigd door de wet van 15 Juli 1849, worden de volgende bepalingen gevoegd:
De lessen worden gegeven in de Nederlandsche taal ter Hoogeschool van Gent, in de Fransche taal ter Hoogeschool van Luik.
De thans aangestelde leeraars, die bij den aanvang van het academisch jaar 1906-1907 ter Hoogeschool van Gent zullen doceeren, zullen, op hun verzoek kunnen gemachtigd worden om zich voor hun onderwijs van het Fransch te bedienen.

Zooals men ziet, beoogde dit wetsvoorstel niet uitdrukkelijk de invoering van het stelsel Mac Leod te Gent⁽²⁾.

(2) Zie de overtuigende beschouwingen daarover bij De Raet, Over Vlaamsche volkskracht I, blz. 3.

[p. 215]

Het was overigens eene zuiver platonische betooging, eene loutere bevestiging van het beginsel. De vijf onderteekenaars waren er zelven zoo zeer van overtuigd, dat zij slechts een half jaar later, den 10 November, de gebruikelijke memorie van toelichting bij hun wetsvoorstel indienden⁽¹⁾. De liberale Vlaamschgezinde Kamerleden, die eene gematigder oplossing genegen waren, oordeelden het overbodig ook van hunnen kant met een platonisch tegenvoorstel voor den dag te komen.

Op de algemeene vergadering van het Willems-fonds (29 October 1905) werd het vraagstuk opgeworpen door T'Sjoen (Brussel) die zich tegen elke oneenigheid en verdachtmaking verklaarde, en er bijvoegde:

De heer L. De Raet heeft met glans bewezen, dat de heer Mac Leod, gezien de nieuwe toestanden, o.a. de ontdekking van het kolenbekken in Limburg, niet ver genoeg gaat.

Daarop volgde eene uitgebreide bespreking, die uitliep op het eenparig aannemen van de volgende motie van algemeene strekking:

Het Willems-fonds vraagt eerbiedig en uitdrukkelijk aan de Regeering en aan de Kamers onverwijld over te gaan tot de geleidelijke vervlaamsching van de Hoogeschool van Gent.

Eenige dagen later, den 2 November 1905, hield de oud-burgemeester Buls op de algemeene vergadering der Ligue de l'enseignement, te Brussel, als voorzitter der Ligue, eene plechtige redevoering, die weldra in druk verscheen en veel gerucht maakte. Hij verklaarde zich o.a. onbewimpeld ten voordeele eener Vlaamsche Hoogeschool en zei tot verbazing van velen onder zijne toehoorders en lezers:

(1) Die memorie van toelichting was zeer dun en bestond grootendeels uit de volledige aanhaling van het vertoogschrift in November 1903 door het Nationaal Vlaamsch Verbond aan den Koning gezonden (De memorie is afgedrukt onder de bijlagen van De Raet's boek, blz. 284-292).

[p. 216]

Zoolang Vlaanderen geene Vlaamsche Hoogeschool bezit, zal de Vlaamsche beschaving onvolledig zijn.

Schier te gelijk hield De Raet in de hoofdstad, in het Kunstgenootschap De Distel, eene uitgebreide voordracht over zijn stelsel. Beide redevoeringen waren van hooge beteekenis: die van Buls, om te bewijzen, dat de rechtvaardigheid der vervlaamsching van het hooger onderwijs in Vlaamsch België meer en meer werd erkend; en die van De Raet, om aan te toonen, dat het stelsel Mac Leod niet de alleenzaligmakende waarheid bevatte en dat ‘het tijdperk der stelsels’ geenszins gesloten was.

Het zevende Vlaamsch Studentencongres te Gent (18 Februari 1906)

Voor de zevende maal hielden de studenten hun Congres in de Arteveldestad. 's Morgens vergaderden de afdeelingen wijsbegeerte en letteren, rechten, geneeskunde en natuurwetenschappen in een viertal gehoorzalen der Hoogeschool, die bereidwillig door den Bestuurder-opziener der Universiteit, Prof. Vander Linden, ter beschikking van het Congres waren gesteld, hetgeen als eene officieele goedkeuring was en het overwegend wetenschappelijk karakter der bijeenkomst nog versterkte. De volgende onderwerpen werden door studenten uit Gent, Leuven, Brussel en Antwerpen o.a. behandeld: wederkeerig dienstbetoon in de middeleeuwsche steden, Gerlach Peters, Jan Frans Willems, de evolutie van West-Europa, de Nederlandsche handel vóór de opkomst der gemeenten, rechterlijke photographie, de misdadige jeugd, het oude waterrecht in Vlaanderen, het hedendaagsch strafrecht, de genesis van de reuzencellen, de teringlijders, het zenuwlijden, de Noorsche stavekerken, kontrolvereenigingen, moderne stoomketels, insectenetende planten, waterwerken, weerkunde, de eenheid der stof, enz. Voor het eerst trad ook een Noord-Nederlandsch student als spreker op naast de

[p. 217]

Vlaamsche, namelijk A.B. Cohen Stuart, van Leiden, over de Grondwet van 1815, in de afdeeling der rechten. Aan de hoogleeraren De Ceuleneer en Obrie en aan D^r W. De Vreese, docent aan de Hoogeschool, die afdeelingszittingen bijwoonden, werd hulde gebracht.

's Namiddags had de algemeene vergadering plaats in het gewoon lokaal der vroegere congressen: het Huis der Notarissen. De student Goossenaerts, der Rodenbach's vrienden, zat voor. Het oprichten van een Algemeen Vlaamsch Studentenverbond buiten elke politieke richting werd breedvoerig besproken. Verscheidene Leuvensche studenten verklaarden er zich beslist tegen, omdat de onzijdigheid in hunne oogen onmogelijk was. Een geestelijk leeraar uit het Walenland kwam zelfs verklaren, dat hij zulk verbond met vrijdenkers gevaarlijk achtte voor jonge katholieke studenten: ‘Zij staan nog niet vast genoeg in hunne schoenen en zijn niet bestand tegen ketterijen.’ Brusselsche en Gentsche studenten integendeel verkondigden met warmte de leer der ‘samenwerking’ van allen als Vlaamschgezinden: ‘Het wordt tijd met alle politiek af te breken. Elk scheure zich van zijne partij af. Om iets te zijn, moeten wij Vlamingen zijn. De Vlaamschgezinde partij moet zelfstandig optreden. Men scheure zich dus af van alle partij!’ enz.

Na veel geharrewar werd besloten te Brussel eene vergadering te houden van afgevaardigden uit de vier Belgische hoogescholen, om de stichting van het Verbond voor te bereiden. Er schijnt later niets van gekomen te zijn.

Een Leidsch student (Kielstra), afgevaardigde der Studentenafdeeling van het Algemeen Nederlandsch Verbond zijner universiteit, sprak daarna over de aanstaande tweede vacantieleergangen, die aldaar in September zouden gehouden worden. Hij wees op het welslagen der eerste poging in September van 't verleden jaar, ‘dank zij de taaie volharding der Leidsche studenten, dank zij den Bond der Oud-leden van 't Zal wel gaan, die beurzen ter beschikking stelde, en dank zij de heeren Professoren Fredericq en Vercoullie, die geestelijk en moreel ge-

[p. 218]

steund hebben’⁽¹⁾. Verder hield D^r W. De Vreese eene belangrijke rede over Nederlandsche en Germaansche philologie, waarop de student Goossenaerts onder algemeen handgeklap hem begroette als ‘onzen Zuidnederlandschen De Vries’. Advokaat Dosfel van Dendermonde sprak nog over de Vlaamsche rechtsliteratuur sedert 1830 en het Congres werd gevolgd door het bezoeken eener uitstalling van Nederlandsche letterkundige en wetenschappelijke werken, door eenen Gentschen boekhandelaar ingericht in eene zaal van het Huis der Notarissen.

Dit zevende Studentencongres was eene echte vergadering van aankomende geleerden geweest. Prof. De Ceuleneer wenschte er de studenten geluk mee en D^r W. De Vreese zei hun openhartig welwillend: ‘Alles is wel niet oorspronkelijk, maar dat hoeft ook niet. Op de hoogte zijn of trachten te zijn van wat de grooten zeggen, en dat dan op eene duidelijke manier weten te vertellen, zoodanig dat de toehoorder een helder besef krijgt van hetgeen voorgedragen wordt, is al een groote stap vooruit.’ De ingeschreven sprekers waren in de afdeelingen zoo talrijk, dat zij niet allen aan het woord konden komen. Opgetogen riep de voorzitter Goossenaerts uit: ‘Als 't zoo voortgaat, zal 't Congres aanstaande jaar twee dagen moeten duren.’

Dit alles getuigde van ernst, zelfvertrouwen en jeugdigen overmoed. Maar dat zevende Congres is tot hiertoe het laatste geweest. Prof. Mac Leod was er niet op verschenen; de instelling miste zijne stuwkracht en ging, ten minste tijdelijk, ten onder.

(1) Daartegen teekende de Gentsche student A. Van Roy protest aan, verklarende, ‘dat Professor Mac Leod de grondlegger is geweest van de vacantieleergangen. Prof. Fredericq en Prof. Vercoullie zijn onbekende figuren te Leiden.’ De Leidsche student Welcker herstelde de rust met de verzoenende verklaring: ‘Wij hebben het niet over personen, maar enkel over het idee van de leergangen. Hoog de drie Professoren!’

[p. 219]

De houding van Prof. Mac Leod

De afwezigheid van Prof. Mac Leod, die tot dan toe de ziel en de inrichter der Vlaamsche Studentencongressen van Gent geweest was, had iedereen verwonderd. A.B. Cohen Stuart, een der opgekomen Leidsche studenten, die van zijn verblijf in de Arteveldestad gebruik gemaakt had om de hoogleeraren Mac Leod, Fredericq en Vercoullie alsmede D^r De Vreese te gaan intervieweren, bracht de uitlegging dier verrassende houding aan in een stuk verschenen in De Nieuwe Courant van 's Gravenhage (N^r van 25 Februari 1906):

De reden, waarom Prof. Mac Leod zich ditmaal onthouden heeft, - schreef hij, - hebben wij van hem vernomen, toen we hem opgezocht hadden in zijn laboratorium, dat door den grooten Botanischen tuin is omgeven. De hooggeleerde was met onderzoekingen bezig, maar stond ons met groote bereidwilligheid geruimen tijd te woord.
Tot ons groot leedwezen hoorden we, dat hij besloten heeft, zich met de Vlaamsche Beweging niet meer in te laten, dat hij zelfs zijne geschriften over de Hoogeschool niet meer zal doen herdrukken. Hij heeft te veel tegenwerking ondervonden, zelfs van dusgenaamde Flaminganten, die er voor terugschrikken de Vlaamsche Beweging meer ‘Nederlandsch’ te maken. Hij wil zich in de eenzaamheid van het laboratorium, van zijne plantenkundige en sociologische studiën terugtrekken. Over eenigen tijd hoopt hij de rijke verzamelingen van het Leidsche museum van natuurlijke historie te gaan bestudeeren. Maar buiten het ‘Flamingantisme’ wil hij zich voortaan houden, wil niet meer beschouwd worden als Vlaamsche leider.

Nadat hij ook zijne samenvatting van het oordeel der drie andere Gentsche professors⁽¹⁾ had medegedeeld, besloot Cohen Stuart:

(1) D^r W. De Vreese had zich voor Prof. Mac Leod's stelsel verklaard en ook geklaagd over de ‘valsche Flaminganten’. Prof. Fredericq had de tweetaligheid aangeprezen als voordeelig uit een Vlaamsch standpunt en als van aard om eene gevaarlijke crisis der Gentsche Hoogeschool te vermijden; maar hij had den Noord-Nederlander geenszins overtuigd. Van Prof. Vercoullie's oordeel gaf Cohen Stuart de volgende samenvatting: ‘Prof. Vercoullie acht het onnoozel te beweren, dat het tijdperk der stelsels thans gesloten is. Het zal eerst recht geopend worden, als de gedachte der Hoogeschoolvervlaamsching meer ingang vindt. Volgens hem moeten thans de Flaminganten zich vereenigen voor de Vlaamsche Hoogeschool, zonder iets te beslissen aangaande het te volgen stelsel. De beweging is thans nog alles behalve populair. Ook hij is beducht voor eene crisis der Gentsche Hoogeschool, wanneer zij al te spoedig vervlaamscht wordt.’

[p. 220]

Zooals men ziet, zijn de Vlaamschgezinde hoogleeraren aan de Gentsche Hoogeschool het onderling lang niet eens... Wat moet er onder deze omstandigheden van de Hoogeschoolvervlaamsching worden? Wij denken onwillekeurig aan het opschrift der munten van de Vereenigde Provinciën na het sluiten der Unie van Utrecht: Incertum quo fata ferant.

Maar, terwijl Prof. Mac Leod, verbitterd door den tegenstand, dien zijn stelsel ondervond, alsmede zijne collega's Fredericq en Vercoullie, afgeschrikt door scheldwoorden en verdachtmaking, de handen in den schoot gelegd hadden, was er één man, die geen oogenblik wankelde, die met kalme taaiheid en bedaarde aanhoudendheid zijn stelsel van vervlaamsching onwrikbaar staande hield en het aan de aandacht der openbare meening tegen wil en dank wist op te dringen.

Het boek van Lod. De Raet (Augustus 1906)

Die man, die koppige Vlaming was ingenieur De Raet, die in den zomer van 1906 een lijvig boekdeel van meer dan 300 bladzijden liet verschijnen: Over Vlaamsche volkskracht met den ondertitel: I. De vervlaamsching der Hoogeschool van Gent⁽¹⁾. Sedert het verslag der Congrescommissie in 1897 en de brochure van Prof. Mac Leod in 1903 was nog niets van zooveel gewicht en ernst over het brandend onderwerp verschenen.

(1) XII-322 blz. 8^o. Brussel, De Vlaamsche boekhandel, L.J. Kryn.

[p. 221]

Dat werk bevatte een tiental hoofdstukken en een dertiental uitgebreide bijlagen. De schrijver ontwikkelde op meesterlijke en onwederlegbare manier de onschatbare waarde van een hooger onderwijs in de volkstaal, niet alleen op geestelijk, maar ook en vooral op stoffelijk gebied. Aangrijpend was de wijze, waarop hij de verliezen en

Lod. De Raet

de rampen, teweeggebracht door de verfransching van het hooger onderwijs in Vlaamsch België, blootlegde. Alleen eene Nederlandsche Hoogeschool, zooals Buls in zijne redevoering der Ligue de l'Enseignement zoo bondig goed gezegd had, kon aan de Vlaamsche beschaving hare volledigheid geven⁽¹⁾. Vervolgens besprak de schrijver de

(1) Terecht wees De Raet op het voorbeeld van Pruisen na zijne verplettering door Napoleon I: ‘Als Pruisen zich wil opbeuren, na de ramp van Jena, wat doet het? Pruisen sticht de Hoogeschool van Berlijn (1810). Ziehier de merkwaardige woorden door Koning Friedrich Wilhelm uitgesproken: “Wij moeten het verlies onzer stoffelijke krachten vergoeden door de krachten van den geest.” Schleiermacher vooral zag de toekomst klaar vóór oogen: “Als deze wetenschappelijke inrichting in werking treden zal, zal niets haar evenaren. Dank aan hare innerlijke kracht zal deze Hoogeschool haren invloed doen gevoelen verre buiten de grenzen van het Pruisische rijk. Berlijn zal het brandpunt worden van alle geestesleven in Duitschland; en zoo zal de vaste grond gelegd zijn voor de taak, die Pruisen in de toekomst beschoren is.” - Een volk heropbeuren door eene Hoogeschool! Het Duitsche Keizerrijk stichten door eene Hoogeschool! Wie zou er aan geloofd hebben, indien de woorden, in 1810 uitgesproken, niet waarheid waren geworden zestig jaren later?’

[p. 222]

stelsels tot dan toe vooruitgezet en onderwierp vooral het stelsel Mac Leod aan eene grondige en onverbiddelijke critiek. Ten slotte stelde hij voor, eene volledige vervlaamsching der geheele Gentsche Hoogeschool met een uitgebreid technisch onderwijs na te jagen. Aan het stelsel Mac Leod ontleende hij alleen de wijze, waarop de oude en nieuwe hoogleeraren bij het doorvoeren der hervorming moesten behandeld worden. De Raet erkende overigens, dat er nog veel propaganda te doen was, om het vraagstuk tot zijne oplossing te brengen, en hij wees daartoe eenige middelen aan, o.a. het oprichten door de Vlamingen te Gent, naast de Fransche Staatshoogeschool, van eene soort van vrije Vlaamsche École des hautes études⁽¹⁾.

(1) Dit was wel het zwakste gedeelte van zijn zoo flink boek. Het Volksbelang schreef daarover: ‘De Raet wil voorloopig eene Vlaamsche theoretische Hoogeschool nevens de volledige Fransche. Wij willen eene gedeeltelijke Vlaamsche in de Fransche. Wij gelooven nog, dat die voorloopige oplossing de beste is. Vergelijken wij eens de vervlaamsching van het hooger met die van het middelbaar onderwijs. In 1883 was er aan volledige vervlaamsching van ons middelbaar onderwijs niet te denken; nu overigens nog niet. Maar degenen, die toenmaals iets doen konden, waren van oordeel, dat er iets moest gedaan worden; en ze hebben ons de wet van 15 Juli 1883 gegeven. Deze wet geeft slechts een klein brokje voldoening en wordt dan nog maar zeer gebrekkig toegepast. En toch, welke Vlaming zal hare heilzame invloeden loochenen en zou ze willen missen, om met radicale zelfvoldoening te kunnen uitroepen: Alles of niets?’

[p. 223]

Het boek van De Raet maakte zooveel gerucht als een ernstig lijvig wetenschappelijk betoog in een verachterd land als Vlaanderen maken kan, vooral daar de aanhangers van het stelsel Mac Leod in hunne tactiek van ‘doodzwijgen’ volhardden. Maar het was vergeefsche moeite. Onder de Vlaamschgezinden waren de gedachten van De Raet allengskens doorgezijpeld. In October 1905 had er zich T'Sjoen reeds openlijk voor verklaard op de algemeene vergadering van het Willems-fonds en in April 1906 had D^r M. Rudelsheim hetzelfde gedaan op de jaarlijksche vergadering van het Algemeen Nederlandsch Verbond te Antwerpen, waar hij te gelijk voorstelde eene vrije Vlaamsche Mijnenschool te stichten, met het oog op het Kempische kolenbekken, zonder te wachten naar de vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool. Maar De Raet, die hem tegensprak, toonde het onpractische en gevaarlijke van dat voorstel aan, en de vergadering gaf hem gelijk met eenparig te beslissen, dat, naast waarborgen op te leggen aan de Staatsingenieurs der mijnen, de Regeering de technische afdeelingen der Gentsche Hoogeschool zou moeten uitbreiden en vervlaamschen, te gelijk met de vier Faculteiten.

In Augustus 1906, op het 29^ste Nederlandsch Congres, te Brussel gehouden, vond De Raet geene tegensprekers meer, wanneer hij voorstelde, bij de vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool, aan te dringen op de inrichting aan die Universiteit van een Vlaamsch mijnwezen, en van eene Vlaamsche school voor landbouw- en veeartsenijkunde.

Nog voordat De Raet's boek was verschenen, hadden aldus zijn optreden in den Vlaamschen Volksraad, zijne voordrachten te Gent en te Brussel en zijne vertoogen op liet 29^ste Nederlandsch Congres het dogma van het stelsel Mac Leod voor goed aan 't wankelen gebracht. Daar niemand zich met eene ernstige critiek van dat boek wilde of dorst belasten, bleef De Raet voorloopig als overwinnaar op het slagveld staan.

Nuchter, doch ingrijpend was alleen het artikel van Prof. Aug. Vermeylen, van Brussel, over het boek van

[p. 224]

zijnen vriend L. De Raet, in hun beider tijdschrift Vlaanderen (Juli-afl. 1907). Vermeylen verdacht den schrijver van ‘Flamingantisch optimisme’ en achtte zijne oplossing te radicaal in de tegenwoordige omstandigheden. Zijn besluit was: ‘Als we De Raet volgen tot waar hij ons leiden wil, dan gebruiken we wellicht eene enorme krachtsinspanning om veel te laat te komen; en bovendien zou de “integrale oplossing” wel de integrale mislukking kunnen zijn, - voor jaren en jaren...’

De bisschoppelijke afkeuring der vervlaamsching van het hooger onderwijs (1906)

Terwijl de Vlaamschgezinden van alle kleur en richting, en met hen een gedeelte van het Vlaamsche volk, buiten al het gekibbel over de stelsels, meer en meer warm werden voor het bekomen van een hooger onderwijs in de moedertaal, zag men op eens de Belgische Roomsch-katholieke bisschopen hun veto plechtig uitspreken tegen de zoo vurig verlangde hervorming.

Men zal zich herinneren, dat dit in de tweede helft van 1906 gebeurde, ter gelegenheid van den strijd voor het wetsvoorstel Coremans over de vervlaamsching van het middelbaar onderwijs⁽¹⁾. In hunne bijeenkomst te Mechelen, onder voorzitterschap van hunnen primaat kardinaal-aartsbisschop Mercier, hadden de Belgische prelaten hunne Instructions collectives vastgesteld, die einde September 1906 openbaar werden gemaakt en onder de clericale Vlaamschgezinden eene niet geringe opschudding, verbazing en verbittering verwekten.

De zes Belgische bisschoppen achtten het ‘noodig’, dat de voertaal van het middelbaar en van het hooger onderwijs ‘eene internationale taal’ zij; en onbewimpeld voegden zij er bij: ‘In ons land kan dit natuurlijk niet anders zijn dan het Fransch.’ Nog uitdrukkelijker spra-

(1) Zie hierboven, blz. 122-125.

[p. 225]

ken zij hun doodvonnis uit over de Nederlandsche taal met deze woorden:

Het hooger onderwijs, in zijne verhevene opvatting, heeft voor doel de algemeene belangen der beschaving te bevorderen... En, daar een ieder mensch is, vooraleer Belg te zijn, dit wil zeggen, daar de algemeene belangen der beschaving hooger staan dan de partikuliere belangen van een volk, moet de cultuur van het Fransch, voor wie geroepen is eene rol te spelen in de algemeene beweging der gedachten, den voorrang hebben op het Vlaamsch.

Het zij ter eere der clericale Vlaamschgezinden gezegd, dat luide protesten onder hen opgingen tegen deze onzinnige verkettering hunner moedertaal in het hooger onderwijs en dat zij zich voorloopig weinig stoorden aan de aanmatiging hunner bisschoppen⁽¹⁾.

Wat de liberale Vlaamschgezinden betreft, zij waren natuurlijk nog meer verontwaardigd. Maar zij stelden vast, dat de bisschoppen, hoe vijandig ook gekant tegen de hervorming, eindelijk moesten afrekenen met de Vlaamsche Beweging. In Vlaanderen schreef Lod. De Raet te recht (November-afl. 1906):

Zelfs de hoogere geestelijkheid vindt het zeer raadzaam, toch eindelijk iets toe te staan. Hoe weinig ook, 't is een teeken, dat we vooruitgegaan zijn. Wij worden erkend als eene macht. Tien jaar geleden hadden de bischoppen ons zeker niet - waar ze ons voorbijstapten en lieten staan - zoo kwistig met eau bénite de cour besproeid; tien jaar geleden hadden ze hunne fijnste wijnmoer-kleurige handschoenen niet aangetrokken, om de Nederlandsche taal zeer beleefd te verwurgen en ze dan onder bloemen te begraven.
Blijft de hoogere geestelijkheid nog aan die verouderde begrippen hangen? Moeten wij dan enkelen gelooven, die beweren, dat die vijandschap tegen alles wat Vlaamsch is, méér beteekent dan vleierij der hoogere standen en tijdelijke machthebbers, maar eigenlijk wortelt in het universeele, dat de essentie der Katholieke Kerk uitmaakt?
Wij willen dat niet gelooven; want dan zou er voor de Vlaamschgezinde katholieken geene uitkomst meer zijn.
Aanneemlijker zal het zijn te denken, dat wij hier af te reke-

(1) Zie hierboven, blz. 124, 127 en 129.

[p. 226]

nen hebben met tal van vooroordeelen, het gevolg van eeuwenoude verfransching.

Het optreden van Max Rooses en de nieuwe Commissie (1907)

Max Rooses, de voorzitter der Congrescommissie, had sedert 1897 herhaaldelijk, maar te vergeefs getracht verzoenend op te treden tusschen de min of meer onverzoenlijke en verbitterde groepen der Vlaamschgezinden op het gebied der vervlaamsching van het hooger onderwijs. Nu achtte hij het oogenblik gekomen, om aan al dat beschamend geharrewar en aan al dat ellendig tijdverlies een einde te stellen, en zijn flink optreden bereikte het verhoopte doel.

Op 3 Maart 1907 werd te Antwerpen in de Trouwzaal ten Stadhuize de jaarlijksche vergadering van het Algemeen Nederlandsch Verbond (groep België) gehouden. De Raet zette er breedvoerig de redenen uiteen, waarom de vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool zich niet bij de vier Faculteiten bepalen mocht (stelsel Mac Leod), maar ook de Technische scholen omvatten moest. Daarop nam Rooses het woord om den stilstand te betreuren, die het gevolg was van de jarenlange oneenigheid over de stelsels. Hij stelde voor, dat eene nieuwe commissie de verschillende stelsels zou onderzoeken om tot eendracht te geraken; en zijn vredelievend pleidooi was zoo warm en zoo overtuigend, dat het voorstel na eene korte bespreking eenparig werd aangenomen door de talrijke vergadering. Tien jaren waren verspild geworden, grootendeels in onderlinge polemieken, sedert het verschijnen van Prof. Mac Leod's verslag. Maar nu wilde men het ijzer smeden, terwijl het heet was. De commissie zou binnen de eerste weken gevormd worden en zonder uitstel aan 't werk gaan; zij zou binnen het jaar haar verslag indienen.

Zulke besluiten zijn gemakkelijker te nemen dan uit te voeren. Weinigen der aanwezigen zullen gedacht hebben, dat een jaar nadien de eendracht zoo goed als hersteld

[p. 227]

zou geweest zijn en het verslag der nieuwe commissie neergelegd; en nochtans gebeurde zulks, dank zij het vastberaden aanhouden en den tact van Rooses, die de taak van voorzitter vervulde; dank zij ook den goeden wil der leden, maar dank zij niet het minst de stuwkracht, die uitging van De Raet. Deze beheerschte de tweede commissie even beslissend als Prof. Mac Leod de eerste had beheerscht.

Max Rooses

Er was te Antwerpen overeengekomen, dat het bestuur van het Algemeen Nederlandsch Verbond de nieuwe hoogeschoolcommissie zou samenstellen: 1^o uit de leden der Congrescommissie van 1896; 2^o uit de vaders der gematigder of radicaler stelsels, seder 1897 ontstaan; 3^o uit de hoogleeraars der Gentsche hoogeschool, die bekend stonden als voorstanders der vervlaamsching; en 4^o verder uit al de wetenschappelijk ontwikkelde personen, die aange-

[p. 228]

wezen waren door hunne medewerking aan de Vlaamsche Natuur- en Geneeskundige, en aan de Rechtskundige Congressen of aan de Vlaamsche Studentencongressen van Gent. De tweede Commissie was dan ook veel talrijker dan de eerste. Deze telde maar dertien leden⁽¹⁾; de tweede, integendeel telde er meer dan vijftig⁽²⁾. Het was als een klein parlement, dat beurtelings te Gent, te Brussel en te Antwerpen zetelde en dat lange ingewikkelde besprekingen hield in acht algemeene zittingen en in ondercommis-

(1) Van de dertien leden dier eerste Congrescommissie waren er inmiddels twee overleden (Jan Van Rijswijck en Prof. Bouqué). Vijf weigerden lid te worden van de tweede commissie: Prof. J. Mac Leod, Prof. J. Obrie, Juliaan De Vriendt, Edm. Fabri en Léonce Du Catillon. Zes namen integendeel aan: Max Rooses, Flor. Heuvelmans, Pol De Mont, Juliaan Van der Linden, Julius Sabbe en Leonard Willems.

(2) De tweede commissie bestond uit: Leo Augusteyns, volksvertegenwoordiger (Antwerpen); H. Baels, advocaat (Oostende); [s. Bauwens, geneesheer (Aalst); J. Boonroy, bestuurder der Nijverheidschool (Antwerpen); K. Buls, oud-burgemeester (Brussel); C. De Bruycker, praeparator aan de Hoogeschool (Gent); Cam. De Bruyne, hoogleeraar (id.); Ad. De Ceuleneer, hoogleeraar (id.); Alf. De Groeve, student (Leuven); Jul. Delbeke, volksvertegenwoordiger (Roeselare); Pol De Mont, conservator van het Museum van Schoone Kunsten (Antwerpen); A. Depla, geneesheer (Kortrijk); Lod. De Raet, ingenieur, bureelhoofd in het Ministerie van den Arbeid (Brussel); H. De Stella, hoogleeraar (Gent); Alb. De Swarte, advocaat (Brussel); Lod. Dosfel, advocaat (Dendermonde); Gust. Doussy, geneesheer (Kortrijk); Louis Franck, volksvertegenwoordiger (Antwerpen); Paul Fredericq, hoogleeraar (Gent); J.F. Heymans, hoogleeraar (id.); Fl. Heuvelmans, oud-volksvertegenwoordiger (Antwerpen); Karel Henderickx, gemeentesecretaris (St-Nikolaas); Adelfons Henderickx, volksvertegenwoordiger (Antwerpen); Cam. Huysmans, hoogleeraar (Brussel); E. Lauwers, geneesheer (Kortrijk); H. Lebon, advocaat (Antwerpen); E. Martens, student (Gent); H. Meert, secretaris van het Alg. Ned. Verbond (id.); Leo Meysmans, volksvertegenwoordiger (Brussel); H. Persijn, notaris (Wingene); J. Quintens, geneesheer (St-Truiden); A. Reychler, hoogleeraar (Brussel); Stan. Reynaert, ingenieur-scheikundige (Leuven); Max Rooses, conservator van het Museum Plantijn-Moretus, (Antwerpen); M. Rudelsheim, onderbibliothecaris (id.); Julius Sabbe, eere-leeraar aan het Kon. Atheneum (Brugge); Fritz Sano, geneesheer (Antwerpen); M.C. Schuyten, geneesheer (id.); J. Sebrechts, landbouwingenieur (Brecht); R. Speleers, oogarts (Gent); H. Terlinck, geneesheer (Brussel); A. Van den Berghe, repetitor aan de Hoogeschool (Gent); E. Van den Berghe, ingenieur der Staatsspoorwegen (Brussel); J. Van den Broeck, advocaat (Antwerpen); J. Van der Linden, volksvertegenwoordiger (Brussel); C. Van Dieren, advocaat (Leuven); A. Van Loy, ingenieur (Brussel); Eug. Van Oye, geneesheer (Oostende); A. Van Waesberghe, leeraar aan de Weldadigheidsschool (St-Hubert); J. Vercoullie, hoogleeraar (Gent); Aug. Vermeylen, hoogleeraar (Brussel); E. Waxweiler, bestuurder van het Institut Solvay (Brussel); en Leonard Willems, advocaat (Gent).

[p. 229]

sies⁽¹⁾. Ten slotte werden schier al de gedachten van De Raet aanvaard, die dan ook met het opmaken van het verslag werd belast.

(1) De eerste zitting had plaats te Gent in het Notarissenhuis den 21 April 1907. De achtste, waarop de voorstanders der tweetaligheid en der minder radicale oplossingen toegaven, greep ook aldaar plaats den 5 April 1908.

De Raet's verslag der tweede Hoogeschool-commissie (1908)

De bespreking van het wetsvoorstel Coremans over de vervlaamsching van het middelbaar onderwijs was in Mei en Juni 1907 op eene gansche ontmoedigende en beschamende wijze in de Kamer afgeloopen. Daarom drongen de volksvertegenwoordigers, die zich voor die zaak inspanden, er op aan, dat het vraagstuk der Vlaamsche Hoogeschool niet voorbarig zou opgeworpen worden. Daarom ook werd in Maart 1908 het merkwaardig verslag van De Raet nog niet openbaar gemaakt en als ‘stipt vertrouwelijk’ op een beperkt getal exemplaren gedrukt.

Dat verslag verwierp met beslistheid de twee volgende oplossingen: stichting eener nieuwe Vlaamsche Hoogeschool buiten de stad Gent - verdubbeling der leergangen aan de Gentsche Hoogeschool (tweetaligheid) door het

[p. 230]

toevoegen van Nederlandsche bij de in stand gehoudene Fransche leergangen. Het verklaarde zich voor eene trapsgewijze vervlaamsching der geheele Gentsche Hoogeschool met aanvulling der ontbrekende leemten (mijnwezen, handelswetenschappen en landbouwonderwijs) en bracht een nieuw stelsel aan,

dat - verklaarde 't verslag - al de voordeelen van het stelsel Mac Leod in zich zou dragen, maar dat de vervlaamsching geleidelijker zou brengen in elke faculteit of school, op zulke wijze, dat achtereenvolgens elk studiejaar gansch vervlaamscht zou worden⁽¹⁾.

Het verslag noemde dat stelsel ‘eene verbeterde trapsgewijze vervlaamsching’.

Aan de Regeering werd eene tijdruimte van vijf jaren gelaten om de hervorming voor te bereiden. Het zesde jaar na de afkondiging der nieuwe wet zou de vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool eenen aanvang nemen en het elfde jaar volledig zijn beslag krijgen. De vervlaamsching zou geschieden per studiejaar in elke Faculteit, van het eerste studiejaar tot het laatste, naarmate de studenten opklommen. Elke nieuwbenoemde leeraar moest in staat zijn in 't Nederlandsch te doceeren en verplicht zijn zijne lessen in die taal te geven, zoodra de Faculteit waartoe hij behoorde, vervlaamscht zou worden. Al de nieuwe vakken en groepen van vakken (mijnwezen, landbouw, enz.) zouden van eerst af aan in het Nederlandsch onderwezen worden. Alzoo werd een overgangstijdperk van een twaalftal jaren voorzien, ‘waarin de Vlaamsche Universiteit langzamerhand ontstaat, de Fransche geleidelijk verdwijnt’.

Veel radicaler en vollediger was dit stelsel De Raet dan het stelsel Mac Leod in alle opzichten. De kleine minderheid der nieuwe Commissie, die tijdens de beraadslagingen hare bezwaren herhaaldelijk en te vergeefs had doen gelden, omdat zij de voorkeur gaf aan het tweetalig stelsel,

(1) Het was gedeeltelijk ontleend aan het doodgeboren stelsel van Dosfel in 1902 (Zie hierboven, blz. 203, noot).

[p. 231]

troostte zich met het inlasschen der volgende verklaring in het verslag:

Niemand kan met zekerheid zeggen, wanneer de openbare denkwijze in Vlaanderen de kracht zal hebben, om de wet over de vervlaamsching van de Gentsche Hoogeschool te bekomen. Er zijn, op dat punt, ook in onze Commissie, pessimisten en optimisten.

De tijd zal leeren hoelang men nog wachten zal om die trapsgewijze afschaffing der Fransche Hoogeschool van Gent en hare hervorming in eene Nederlandsche te kunnen doorvoeren in de Wetgevende Kamers. Doch De Raet besloot zijn grondig en aangrijpend verslag met de kranige belijdenis:

Tusschen de moreele vernedering, de economische minderheid en de intellectueele achterlijkheid van heden, - en de gewenschte volledige harmonische ontwikkeling van onze volkskracht (het vrome doel van de vier geslachten Flaminganten, die ons voorafgingen), gaapt een afgrond.
Tusschen beide moet eene brug gelegd worden. Die brug is de Vlaamsche Hoogeschool. Die brug moeten wij zoo sterk en zoo breed maken, dat alles wat kan bijdragen tot de integrale ontvoogding van ons volk, ruim plaats vinde om er over te trekken.

Niemand kan het zich ontveinzen: de strijd zal moeilijk zijn en wellicht nog lang moeten duren.

Het algemeen liberaal Studentencongres te Gent (Februari 1908)

Geen beter propagandamiddel voor de vervlaamsching van het hooger onderwijs dan hetgeen voor doel heeft de Belgische studenten zelven - in groote meerderheid nog onverschillig of zelfs vijandig - te bekeeren.

Den 15 en 16 Februari 1908 hielden de liberale studenten van het land hun jaarlijksch Congres. Van die gelegenheid maakte 't Zal wel gaan gebruik om het vraagstuk der Vlaamsche Hoogeschool op de dagorde te laten brengen als volgt: ‘Heeft het Vlaamsche volk recht op hooger

[p. 232]

onderwijs? en is het stichten eener Vlaamsche Hoogeschool mogelijk?’

De student A. Martens leidde de bespreking in namens 't Zal. Hij deed het knap en volledig. Daarop volgde eene algemeene woordenwisseling zonder ernstige tegenspraak. Alleen Grafé, een student van Luik, zag de noodzakelijkheid der hervorming niet in, daar de Vlaamsche studenten het Fransch machtig zijn en eene Vlaamsche Hoogeschool, volgens hem, geene studenten zou tellen. Pirenne zoon (Gent) gaf de voorkeur aan eene tweetalige Hoogeschool. De Peyron (Brussel) beschouwde het Fransch als ‘la langue mondiale et scientifique par excellence’, en dienvolgens de eenig mogelijke tot de wetenschappelijke ontwikkeling in België. Holl (Luik) sprak van den Chineeschen muur van het flamingantisme. Al die tegenwerpingen werden krachtdadig weerlegd door Weenen (Luik), Perremans en Schmalzigang (Brussel) en de 't Zalwelganers M. van Duyse, Byls, A. en E. Martens.

Wanneer de officieele afgevaardigden der aangesloten liberale studentenkringen tot de stemming overgingen, werd met 36 stemmen tegen 21 en 10 onthoudingen de volgende dagorde aangenomen:

Verzekerd dat het tot stand brengen eener Vlaamsche Hoogeschool het eenig doetreffend middel uitmaakt om de betreurlijke kloof aan te vullen, die tusschen de verstandelijke klassen en de Vlaamsche volksklassen bestaat, drukken de liberale studenten den wensch uit, dat er voldoening aan dien eisch worde gegeven, dien zij innig verbonden achten met de maatschappelijke en politieke ontvoogding van Vlaanderen.
Volgens hen zou de Vlaamsche taal de voertaal dienen te worden in de vier Faculteiten der Hoogeschool van Gent, met uitsluiting der Bijzondere scholen.

Die aangenomen motie was de handhaving van het stelsel Mac Leod.

Over de dagorde Pirenne (inrichting eener Vlaamsche Hoogeschool te Gent naast de bestaande Fransche en met behoud dezer) werd niet gestemd. Doch over de stelsels liep niet zoozeer het debat, wel over het beginsel der Vlaamsche Hoogeschool. De Waalsche en Brusselsche stu-

[p. 233]

denten waren door hunne afgevaardigden overwegend vertegenwoordigd. Daarom was de klinkende zegepraal der Vlaamschgezinde dagorde zoo beteekenisvol. Hier werd nogmaals het bewijs geleverd, dat, telkens wij kalm en duidelijk aan onze Waalsche broeders de Vlaamsche grieven uiteenzetten, wij hunne instemming verkrijgen. De ware vijanden der Vlaamsche Beweging zijn niet de Walen, maar de verfranschte Vlamingen, de Franschgezinde Leliaards. 't Zal wel gaan verdiende intusschen allen dank voor de behendigheid en de krachtdadigheid, waarmede zijne afgevaardigden de vraag op het Congres brachten en ontwikkelden. De Franskiljons en hunne pers stonden verbluft en zelfs verschrikt over de stemming van dat Studentencongres, dat slechts eene kleine minderheid van Vlaamschgezinden in zijnen schoot bezat.

Het Algemeen Nederlandsch Verbond en de Bisschoppen

Den 12 April 1908 had te Antwerpen de algemeene vergadering van groep België van 't Algemeen Nederlandsch Verbond plaats. In datzelfde midden was in Maart 1903 het stelsel Mac Leod met 31 stemmen tegen 3 aangenomen geworden. Nu werd er het stelsel De Raet met 52 stemmen tegen 5 onthoudingen doorgedreven en op een even geestdriftig handgeklap onthaald als de stemming van 1903. Maatregelen tot inrichting der propaganda werden er beraamd en Max Rooses verklaarde onder luide toejuichingen:

De Vlaamsche Hoogeschool komt er! Dat moogt ge over huizen en daken roepen.

Op die jaarvergadering van het Algemeen Nederlandsch Verbond was er sprake geweest van den Kardinaal-aartsbisschop Mercier. Eene polemiek in de pers ontstond over zijne houding, hetgeen aan zijnen Vikaris-generaal E. Van Roey aanleiding gaf om aan Het Handelsblad van Antwerpen eenen brief te schrijven, waar wij het volgende aan ontleenen:

[p. 234]

Om alle misverstand bij de katholieke Vlamingen te voorkomen, denk ik het noodig een woord uitleg te geven.
Op eene uitnoodiging, aan Z.E. den kardinaal gezonden, tot eene vergadering, waar mannen van alle gezindheid het wetsontwerp op het middelbaar onderwijs en de vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool zouden bespreken, heb ik eenvoudig geantwoord, dat Zijne Eminentie daar niet kon tegenwoordig zijn. Indien men dat als eene bedekte toestemming zou nemen, gelijk men het schijnt te doen, dan denkt men zeker niet wel na.
Hoe H.H. de bisschoppen van België over dat dubbel vraagstuk oordeelen, is immers genoegzaam bekend; en ik vind het diep betreurenswaardig, dat sommige katholieken daar geene rekening van houden. Het geldt hier niet alleen de heropbeuring van het Vlaamsche volk, maar ook de hoogste belangen van den godsdienst, door de handhaving van ons vrij onderwijs en den bloei van onze Katholieke Hoogeschool.

Die brief aan Het Handelsblad maakte opgang; want hij ging blijkbaar van Mgr. Mercier zelven uit. Beslist voegde er Het Handelsblad het volgend kranig kommentaar bij:

Van de Vlamingen verlangen, dat zij hun hoogste ideaal, het hoogere doel van den Vlaamschen taalstrijd, de Vlaamsche Hoogeschool opofferen; de Hoogeschool in eigene taal, die kleinere rassen als Kroaten en Bohemen aanzien als de uiting van hun zelfstandig bestaan, - is verlangen, dat ze geen volk meer wezen of de minderwaardigheid van den Nederlandschen stam erkennen.
Eerbiedig en onderdanig hebben de intellectueele katholieke Vlamingen van heel het land, hebben advocaten, rechtsgeleerden, ingenieurs, geneesheeren en letterkundigen, heeft de bloem der katholieke Vlaamsche partij in een collectief schrijven hare trouw bevestigd aan dit ideaal van ieder vrij volk. Zoolang een verstandig Vlaming leeft, zal hij de Vlaamsche Hoogeschool vragen; en, zoo de katholieken haar niet stichten, zal ze er komen ondanks, zoo niet tegen de katholieken.
En dat zouden we nooit tegen het katholieke Vlaamsche volk willen te verantwoorden hebben; ook niet tegenover de katholieke partij in België, die groot zal blijven, zoolang katholiek en Vlaming slechts één woord zal zijn.

De laatste volzin van Het Handelsblad getuigde van veel optimisme, wanneer men bedenkt hoe weinig de katholieke partij van Vlaanderen, aangevoerd door de Franschgezinde bisschoppen, nobiljons en geldbazen, mocht gere-

[p. 235]

kend worden tot eene partij voor wie katholiek en Vlaming één woord is. En wat al die katholieke intellectueelen der Vlaamsche gewesten betreft, die inderdaad in November 1906 ten getalle van niet minder dan 360 een openbaar proteststuk tegen de bisschoppelijke veroordeeling der Vlaamsche Hoogeschool in de wereld gezonden hadden, zij bleven volkomen zonder eenigen invloed op het Belgisch episcopaat. Niets veranderden de bisschoppen aan hunne vijandige houding.

In November 1908 hield Mgr. Mercier te Mechelen eene vergadering van de superiors der aartsbisschoppelijke colleges en seminaries. Onze Tijd, de tolk der clericale Vlaamschgezinden van Brussel, wist over die zitting het volgende te vertellen, dat niet werd gelogenstraft:

Aan de Eerw. heeren Superiors werd uitdrukkelijk bevel gegeven zich bepaald te verzetten tegen alle strekking van professors of leerlingen ten voordeele eener Vlaamsche katholieke of officieele Hoogeschool. ‘De Bisschoppen - zeide Mgr. Mercier - willen van geene Vlaamsche Hoogeschool. Une université flamande, jamais!’

Dat was nu wat al te kras; en nogmaals beproefden de intellectueelen onder de clericale Vlaamschgezinden toch iets om op het episcopaat te werken. Den 6 December 1908 hield de Limburgsche Oud-hoogstudentenbond te Hasselt eene vergadering, waarop besloten werd aan den aartsbisschop en aan de bisschoppen van België te schrijven, hun eene gedeeltelijke vervlaamsching der Leuvensche Hoogeschool vragende, voornamelijk het inrichten van Vlaamsche leergangen voor ingenieurs, met het oog op de behoefte aan Vlaamschkundige ingenieurs in het Limburgsche kolenbekken. Eenige dagen later (20 Dec.) hield de Oud-hoogstudentenbond van Brabant eene zitting te Leuven, in de stad zelve der bisschoppelijke Alma Mater. Men vroeg er de volledige vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool met bijvoeging van Vlaamsche landbouw- en veeartsenijscholen. Wat de Leuvensche Hoogeschool betreft, daar wenschte men het tweetalig stelsel te zien invoeren: de leergangen, welke voor het practisch leven van belang zijn, zouden verdubbeld worden zoodat de student de keus

[p. 236]

zou hebben tusschen eenen Vlaamschen en eenen Franschen leergang.

Hooger Leven bracht ons in Januari 1909 het antwoord van Mgr. Mercier op het verzoekschrift der Limburgsche ‘Oud-hoogstudenten’, dat luidde als volgt:

Ik heb uw schrijven van 22 dezer (Dec.) wel ontvangen en hetzelve aan Mgr. den Rector der Leuvensche Hoogeschool overhandigd, die in zijne wijsheid zal onderzoeken, of en hoe het zal mogelijk zijn den wensch, dien Gij ons hebt willen te kennen geven, te beantwoorden.
Aanvaardt, enz.
D.J. Kardinaal Mercier,
aartsbisschop van Mechelen.

Deze verzending van het brandend vraagstuk naar Mgr. Hebbelynck, den rector magnificus van Leuven, die ‘in zijne wijsheid’ zal hebben te onderzoeken, ‘of en hoe’ er iets kan gedaan worden, - dat is een meesterlijk middeltje om het Belgisch episcopaat buiten schot te stellen. Zullen de ‘Oud-hoogstudenten’ nu tevreden zijn?

Zonneklaar blijkt uit al het voorgaande, dat de vervlaamsching van het hooger onderwijs, evenals die van het zoogezeid vrij middelbaar onderwijs, ondanks en tegen de Belgische Roomsch-katholieke bisschoppen zal moeten doorgedreven worden.

Al wie weet hoe machtig ons episcopaat is, ja dat dit episcopaat, onder een clericaal Ministerie, de Regeering en de Kroon beheerscht en overschaduwt, zal beseffen, hoe hard en misschien langdurig de strijd zal zijn. Maar tegenover het Roomsche episcopaat staat het Vlaamsche Volk. Een van beiden zal moeten buigen. Wij zijn overtuigd, dat 't Vlaamsche Volk niet buigen zal.