Passieboek van Limburgsche Letterkundigen

[p. 23]

De Zwarte Lieven Heer van Peer Pijn
door Jehan Kuypers

Het land waar dit is geschied bergt in een goud ene schrijn het zilverblank gebeente van den bisschop Servatius, wiens heilige ziel in eenen ster-bestikten mantel voor Gods troon gemijterd staat.

De hemel boven dit land is de blauwe voering van dezen bisschopsmantel, waaruit de dagen vallen als lichtballen uit donkere nachtplooien, en waarnaar de heuvelen reiken met duizend verlangens van bloemenkronen en 't neig-halzende graan.

Hier speelt de wind met de wolken een vlaggenspel, schooner dan boven de vlakte waters en de ongerimpelde landen. Want de hemelvoering sleept over verre heuvelkimmen, waartusschen de sluiers wisselen der luchten bij 't wentelen der seizoenen, die - groote vlag der jaargetijden - in vier kleuren duizendvoud de velden wapperen doen in geluw-brons en gulden wit.

Dit land is uit den schoot van den Schepper gevallen toen Hij dacht aan Zijnen welbeminden Zoon en diens van eeuwigheid geprezen Moeder Maria. Daarom gloeien op de kronen der heuvel de crucifixen bij 't ondergaan der zon en stralen de Maria's den uchtend tegen vanuit hun loover-boomkapellen. Daarom worden de menschen hier geboren met in hun ziel een straal van 't Eeuwig Licht, en is er geen streek zoo het als het Limburg der Nederlanden, waar de grond de menschen mee ten hemel heft. Dit land was rijk aan heiligen gelijk het weelderig is aan heuvels, en overvol devote luiden gelijk er over de heuvels margerieten wiegen geheel den zomer.

[p. 24]

Maar ook ligt hier het vloek-beladen graf van den deerlijk misborene boer, wiens ziel - lang vóór den aardschen dood - erbarmeloos gestorven was.

*_**

Eeuwen geleden stond langs de Geul tusschen Houthem en Vilt de bloedboerderij. Het was een erfenis van vader op zoon dat de wijde landerijen het bezit zouden blijven van het koenste kind, dat een mensch dorst ie dooden. In de stalling stond uit mergelsteen geschaafd: ‘Hij die het leven elders doodt, kan bier zijn leven leven.’

Geslachten, bezegeld met moord, hadden dit een wen ervaren. Want het graan van de bloedboerderij was dikker gekorreld dan gerst der proostdij. De koemelk klonterde tot klink-klare boter en het hooi bleef malsch tot na Beloken Paschen.

Tusschen het zoldergebinte hing een meelzak vol gouden geld, en te Kerstnacht klom jaarlijks de boer met een toorts den zolder op en telde de schijven zoolang de nachtmis duurde. En als de toren van Houthem riep dat Ons Heer in gedaante van brood en wijn herboren was, stak de boer een blinkend ducaat met bei zijn handen de hoogte in, zeggende, tot groote heiligschennis: ‘Dit is het licht der menschen!’

Want de bloedboeren kenden het christen geloof gelijk de besten. Uit een sierlijk geschreven evangelium lazen zij rond potten gerstenbrauw de stichtelijke parabels, maar dreven den spot met al wat heilig was.

Voor God, Die dit land uit Zijnen schoot liet vallen, toen Hij dacht aan Zijnen welbeminden Zoon, was de bloedboerderij een duivels-tempel temidden der vrome christenheid.

Doch ware het niet dat Servatius tot den Laatste-Oordeelsdag al de levens van zijn diocees beluistert, God zou nooit hebben in-

[p. 25]

gegrepen tegen de boosheid van dit geslacht. Want God is oneindig barmhartig.

De drie en dertigste generatie der bloedboeren werd geopend en gesloten met een misborene. Al zijn ledematen zaten verkeerd aan zijn lijf, waardoor hij den naam ontving ‘Peer Pijn’.

Toen hij in zijn tiende jaar te loopen begon, richtte hij na iederen voetstap voorwaarts den tweeden rugwaarts uit, zoodat hij nooit wijder raakte dan hij op zijn knieën kwam gekropen. En na zijn twaalfde, toen zijn tong begon met het rollen van klanken, kon hij enkel de woorden spreken, welke als eenen vloek door 't huis werden gehoord, en duizend malen vanwege zijn wanstaltigheid tegen hem werden gebezigd: ‘Gekruiste Kristus!’

Jaren lang lag hij bij schoon weer buiten tegen den deurstijl te kwijlen over zijn miserabele tormenten en te zinnen hoe en op wien hij den moord zou plegen, die als een zegel op de erfenis moest druipen, wanneer zijn vader dood ging.

*_**

Het gebeurde in zijn drie en dertigste levensjaar, daags vóór Goeden Vrijdag, dat Peer Pijn, die met den knecht naar 't koren-walsen was gevaren, op zijn hurken gekropen langs den weg eenen wit gekalkten veld-Lieven-Heer uit den bodem heesch en hem schouderschuttend meevoer naar de stalling.

Tot laat in dien avond timmerde Peer Pijn over den platliggenden kruisbalk eenen wagen en sloeg vanaf de dwarseinden twee burriespanen om de merrie in te spannen. De veld-Lieven-Heer, bijna van menschengrootte, hing met zijn gezicht naar den grond tusschen twee kruiwagen wielen.

‘Peer is onnoozel aan 't worden!’ zei men binnen de boerderij. Maar toen de toren van Gerlachus te middernacht twaalf keeren ratelde, als riep een vlucht raven door den donkere, kloof Peer

[p. 26]

Pijn met zijnen dolk, welken hij jaren had geslepen - iederen dag drie wentelschuren over den dorpelsteen - een paardenhaar in tweeën, en hing het moord-mes om den hals van den Lieven Heer.

Peer Pijn wist, beter dan wie, dat in dezen nacht de devote luiden hunnen slaap verbidden bij het graf des Heeren, en dat de koster de wake hield op den tempeldrempel. Boven op den veld-Lieven-Heer zou hij ter kerke rijden...

De maan hing in den hemel als een bijna toegeschoven ossenraam en de sterren staarden priemender dan ooit uit alle windstreken tegader naar het dal van de Geul.

Want Peer Pijn hotste op den wit gekalkten veld-Lieven-Heer over de modderleeme kronkels langs het water en de hoeven der merrie klonterden slijk en keisel tegen het Heilig Aanschijn. De merrie reed zoo zwaar alsof zij zeven eiken voer. Doch Peer die het leven vloekte omdat het rontelom de schemerboomen overal naar lente rook, terwijl zijn lijf als een ineengetrapt karkas jaar op jaar met alle vezels was vastgegroeid aan gebreken en miskenning, sloeg het hoogtepunt van zijn wraak in zweepslagen uit op den paardenrug.

En hij zal omtrent een uur gevaren hebben, toen vlak voor zijn oogen de zwarte stammen van twee kanada's naar elkander negen.

De merrie stijgerde tegen de rotsen van den heuvelwand en haar gehinnik schaterde uit de grotholten terug gelijk een spotlach uit een onderwereld.

‘Gekruiste Kristus!’ schrok Peer Pijn, ‘maar mijn land zal ik erven!’

Doch toen hij zijn zweep achterwaarts zwierde om zijn paard te mennen, greep een hand hem bij den schouder en keerde hem rugwaarts naar den toren van Sint Gerlach.

[p. 27]

Vlak vóór Peer Pijn stond de veld-Lieven-Heer met gestrekte armen, zonder den kruisbalk. Om zijnen hals hing het moordmes, en zijn heele wezen was zwart van slijk.

‘Peer Pijn, neem het mes van mijnen hals en geef míj den dolksteek, dien gij den koster van Gerlachus hebt voorbestemd. Ik ben voor alle menschen gestorven, Peer Pijn, en voor ieder afzonderlijk had ik het even graag gedaan. Kom van uwen wagen, en gij zult loopen, want Ik ben het, dien gij miskent. En neem het dwarshout tusschen de wielen weg en leg het hier, Peer Pijn, en spijker mij ten tweede male... Zie, engelen brengen U spijkers en hamer!’

Ge zoudt denken, de boer stond te klappertanden van vreeze. Doch dan weet ge niet hoe boosaardig het geslacht der bloed-boeren leefde. Zonder acht te slaan op het mirakel van zijn recht gegroeide beenen sprong hij den Kristus op het lijf gelijk een razend dier, en dat twee engelen hem den hamer brachten en drie spijkers teugelde in geenen deele de woede van Peer Pijn, die langs den zoom van de Geul, dien Goeden Vrijdag-nacht Kristus Jezus aan den kruisbalk sloeg.

‘Heel dit land zal getuigen van de kracht eens misborene!’ riep Peer Pijn, en op zijnen nieuwen schouder torste hij den Kristus boven den berg op en plantte het kruis op een van Limburg's Thaborheuvels.

Toen greep hij den dolk van 's Heeren hals, keek naar de oogen van den Kristus en zei:

‘Al sterft gij duizend keeren, 't heeft weinig zin; want als Peer Pijn niet wil, is hem uw lijden ijdel!’

‘Peer Pijn... Peer Pijn... ik heb dorst!... Ik heb U kracht gegeven in uw beenen en macht in uw armen. Aan den voet van dezen heuvel golft de Geul haar waters, gelijk de menschheid haar geslachten... Ik heb dorst, Peer Pijn.’ En om te toonen dat

[p. 28]

hij macht had over den Kristus kromde hij langs de helling naar beneden.

Doch halverwege wreef bij zijn oogen als om eenen droom weg te vagen. Het was alsof heel het land van Limburg voor zijn voeten processie hield. De heuvels kwanten aangewandeld rood van klaprozen, en alle wegen waren wit van de gekalkte veld-Lieven Heeren, die stoetgewijze uit dorpen en landouwen trokken, om tegader dood te gaan met den opnieuw gekruisten Godmensch.

Maar Peer Pijn heeft niet meer gezien hoe daarachter het volk van Limburg liep, uit alle tijden bijeen om achter den Kruis-Lieven Heer door 't leven te gaan, want het gezicht van de honderden Kristussen, die alle honderden als 't ware stierven voor Peer Pijn, deed hem duizelen en wankelen, zoodat hij van den rotswand naar beneden viel recht op zijnen dolk, die zijn hart in tweeën spleet.

*_**

Eenen dag nadien, op Paasch-Zaterdag ronden de menschen zijn bloed beklonterd lijk. Hu opziende zagen zij den zwart beslijkten Lieven Heer, weer zonder kruisbalk, boven den heuvel staan, doch als een versteend gebaar van welkom voor alle menschen van alle tijden. Peer Pijn werd onder dien heuvel begraven. Doch deze plaats werd met een vloek beladen en jaren ging de vreeze dat deze berg uit het Limburgsche tand zou worden gelijk gemaakt aan het vlakke land, zooals dan nuk lieden den dag aan 't gebeuren is.

Nog immer staan op den zoom van de Geul de twee kanada's, die naar malkander nijgen, en menschen die niet weten, waarom zij zoo gebogen zijn, spreken van ‘de verliefde boomen’.

De Zwarte veld-Lieven Heer is heimelijk verdwenen. Lang hing

[p. 29]

hij in de kerk van Houthem, waar de geloovigen zeiden: ‘Dit is de wagen waarop Peer Pijn heeft gereden! 't Is de beste ter wereld, maar de voerman deugde niet!’

En de parochieherder kanselde:

‘De prediking van het kruis is wel een dwaasheid, voor hen die verloren gaan, maar voor ons, die behouden worden, is ze een kracht van God.

Het zij zoo! Amen.’