Marat, de marskramer

[p. 139]

VI

De tiende Augustus werd de zaak echter anders georganiseerd. De Jacobijnse leiders hadden begrepen, dat een ‘algemene opstand’ een actie betekende, door gedisciplineerde formaties ondernomen, onder bevel van een eensgezind kader. Wat de Parijzenaars hun goede Sire niet hadden kunnen aandoen, tot uiterste woede van Marat, dat speelden de 600 gefedereerden van Marseille klaar. Marat had in zijn pamflet een oproep tot hen gedaan. ‘Broeders, onze enige hoop is nog op u gesteld. De ondervinding heeft ons geleerd, dat het vetorecht van Capet met kordate middelen aan hem moet ontrukt worden!’ Die avond hoorde Parijs het ratelen der kanonnen.

De Commune werd genomen. De Assemblee beschoten. Dit keer was het ernst. In de Tuilerieën was het vuurduel begonnen. Over de lijken der eerste gesneuvelden rukten de tweede en derde golf naar voren. Het waren de eerste gesloten gelederen van de Revolutie, die werden opgeofferd. Een jonge officier, Bonaparte genaamd, had nochtans spottend tegen zijn vrienden langs de Seinekade gezegd: ‘Met een enkel bataillon zou ik dat gespuis bedwingen!’ Maar er was geen bezielende stem meer, die de vreemde lijfgarden der monarchie bevelen kon. En terwijl over duizend lijken heen van gefedereerden, sans-culotten, Zwitsers, Orleanisten, Monarchisten en Jacobijnen de troon van Frankrijk werd omver gestoten, stond de schim van morgen, nog in de schemering zijn ogenblik af te wachten: Robespierre. Achter de gordijnen van een klein woonhotel aan de andere Seine-oever liep hij zenuwachtig op zijn lippen bijtend heen en weer, terwijl uit de zwoele Augustusnacht het doffe gegrom tot hem doordrong tegelijk met de tonen der Marseillaise. Achter hem op een breed bed, lag Saint-

[p. 140]

Juste te slapen met zijn zijige lokken over het klamme voorhoofd, rustig en mooi als een engel.

‘Ben je zenuwachtig, Robespierre?’ had hij gevraagd. ‘Heb ik me dan vergist in je onaantastbare zekerheid? Wanneer de wind opgestoken is, bekommer je dan niet over de toortsen, ze branden!’ en enkele minuten later sliep hij als een roos. Aan de andere zijde van de rivier werd een man uit de Cordeliersstraat hoog op de schouders der revolutionnaire Communeleden gedragen. Dat was Marat. Het was zijn zegepraal. Zij hadden hem met een lauwerkrans gekroond. Een bende proletariërs met een grote rode vlag voorop waren naar de Cordeliersstraat getrokken. Zij voerden op een kar een grote wijnton mede en deelden aan de dorstigen uit zoveel zij slikken konden. Met naakte borst onder de opengescheurde werkhemden en velen op blote voeten kwamen ze door de armste stadsdelen opzetten. Overal werden ze luidruchtig toegejuicht. Zij hakten met een bijl Marat's kelderruim open en voerden hem mede. Alle omstaanders zwaaiden met ‘l'Ami du Peuple’ en riepen: ‘Naar de Commune met onze leider! Een zetel voor onze profeet!’ Triomfantelijk als op een hoog schild gedragen over de Pont-Neuf, waar nog de lijken lagen rond verlaten kanonstukken en krijsende vrouwen naar hun vermoorde mannen zochten, kwamen ze bij het gemeentehuis aan. Hij werd het bordes opgedragen en aan het volk getoond. Iedereen zag hem daar ineengedoken zitten, met zijn zwavelgele kop, bijna als een kermisnar, die door een vlaag van collectieve waanzin tot vorst was uitgeroepen. Sommigen konden hun lachen niet weerhouden. Anderen werden met afgrijzen vervuld. Zo werd hij naar binnen gebracht, waar een zetel werd geëist en onmiddellijk afgestaan, voor de nieuwe bijzondere raadgever der Commune. Niemand durfde het wagen te protesteren, noch Danton, die aanwezig was, noch Robespierre. Onmiddellijk werd het belangrijke decreet uitgevaardigd: ‘dat de persen van de royalistische gifmengers zouden worden overgedragen aan de grootste, edelste, moedigste

[p. 141]

en rechtvaardigste van alle revolutionnaire journalisten!’

Marat zelf stelde voor, dat de districts-rechtbanken voor ieder stadsdeel, door het volk in werking gesteld, onmiddellijk en zonder onderscheid met hun taak zouden beginnen en dat men maar één straf zou erkennen, voor allen die de volkswil hadden durven saboteren: de onthoofding!

Het nieuwe werktuig der humanistische omwenteling was ingewijd. De noodklok luidde over het volksgewoel heen. Hier en daar werden gewonden en verminkten, doden en stervenden op een handkar geladen. Kinderen holden angstig schreiend door de nacht, waarin overal ook het gezang van dronken sans-culotten opflakkerde. Rondom het Tuilerieën-paleis hoorde men nog slechts een hartverscheurend jammeren van vrouwen.

De koninklijke familie was in de Tour du Temple opgesloten. Hun aanhangers en andere anti-revolutionnairen naar verschillende gevangenissen gesleept. Onder hen bevond zich het jonge meisje Denise Despiau, die in een vlaag van razernij zich tegen een gewapende bende rebellen gekeerd had, nadat Julien de Languais door een sansculot met een messteek in de rug was neergeveld.

Marat kan nu in het daglicht ademen. Overal worden de beelden der koningen omvergehaald en zingt men de Carmagnole. De Commune, waarvan Marat nu de officiële kronijker geworden is, heeft op haar papieren doen drukken 14 Juli 1789 Vrijheid - 10 Augustus 1792 Gelijkheid. Zelfs Robespierre heeft zijn voorzichtigheid laten varen en eist het hoofd van Lodewijk. De 17e Augustus is de centrale volks-rechtbank er zeer over verontrust dat er nog slechts zo weinig koppen gevallen zijn onder de guillotine.

De guillotine is het symbool der gelijkheid geworden. In dorpen en steden begint haar lemmet met een doffe slag neer te vallen op de gestrekte nek. Met traag rhythme eerst, doch van dag tot dag versnelt haar tempo. In sommige steden brengt men de anti-revolutionnairen

[p. 142]

met tientallen tezamen in oude rivierschepen, die worden dichtgespijkerd, en men verdrinkt ze in deze massazerken. De negentiende Augustus schrijft Marat zijn groot requisitoir.

‘Waarom zou men zich nog langer belasten met het onderhoud der volgepropte gevangenissen, nu het volk zijn eigen recht veroverd heeft. Dat het zijn vijanden snel over de scherpe kant van het mes hale! Voor hen is immers geen rechtspraak nodig! Het volk is verontwaardigd over een verdachte lankmoedigheid. Het zal zelf op krachtdadige wijze ingrijpen!’ Op de negentiende Augustus gaat als een bliksem door de hemel van Parijs de beanstigende echo van het oorlogsgeweld. De Pruisen zijn Frankrijk binnengedrongen. Vier dagen later is Longwy gevallen. Een nieuwe koorts jaagt de bevolking op. Men ziet de vijandelijke legers oprukken tot aan de poorten van Parijs. Reeds wordt Verdun belegerd! Men vertelt met afschuw, dat in de gevangenissen deze berichten door priesters en adellijken worden bejuicht. De voedselnood heeft zijn hoogtepunt bereikt. De honger sluipt zelfs in de rijkversierde appartementen der zakenlieden binnen. Men fluistert, dat de Assemblee in het geheim met de Hertog van Brunswijck onderhandelt. Iedereen weet dat na de val van Verdun de vijandelijke horden tot aan de hoofdstad zullen doorstoten zonder nog enig verzet te ontmoeten.

De Commune doet haar oproep tot alle burgers om de wapens op te nemen.

‘Wat willen de Pruisen van dit uitgehongerde en bedrogen volk?’ vraagt men zich af...

Marat geeft het antwoord: ‘Niets anders dan dat zij de adel en priesters willen komen bevrijden. Laten we eerst deze vijand binnen onze stadsmuren tot de laatste uitroeien, daarna zullen we met gesloten gelederen de vijand buiten de muren het hoofd bieden!’

Marat wordt met deze taak door de Commune belast, in de overbodig geworden Assemblee is er niemand, die zich op dit ogenblik tegen de wervelwind van de

[p. 143]

haat zou durven verzetten! Nauwelijks was de directie van het volksgerecht in handen gelegd van Marat of hij verpletterde de laatste twijfel, welke er in de verschillende secties heerste. Een kleine brochure werd onmiddellijk overal verspreid, waarin werd bekend gemaakt ‘dat er een complot was ontdekt, waarin de landverrader Louis Capet, ex-koning van Frankrijk, betrokken was om in de nacht van 2 op 3 September alle goede patriotten te vermoorden met hulp van aristocraten, priesters en andere booswichten, die de vele gevangenissen van Parijs vulden!’

Het ging van mond tot mond: ‘Zij willen ons wurgen! Laten we naar de gevangenissen gaan!...’

Het was als één grote gemeenschappelijke hallucinatie. Er was geen bewind meer en geen persoonlijkheid om de ramp af te wenden.

Alleen de stem der bladen en die pijpten het duistere lied na, dat de officiële kronijker der Commune voorblies.

‘Het ogenblik is gekomen om ons van het verraderlijk adderbroedsel te ontdoen’, riep Hébert uit in het ‘Journal Universel.’

‘De gevangenissen moeten uitgemest worden!’ stond met vette letters in de ‘Orateur du peuple’.

‘Onze soldaten hebben ze naar het slagveld gezonden om de handen vrij te hebben om onze vrouwen en kinderen uit te moorden’, schreef Méhée in zijn Pamflet.

Maar boven alles uit klonk het falset van de marskramer, die nu op het voetstuk der openbare macht stond, zoals vroeger op de wijnton, en die zijn zwartste rancune verkocht om die andere kwaal der massa's te helen, het uiterste zelfbedrog.

‘De hele natie, die door een lange reeks van verraad aan de rand van de afgrond is gebracht, heeft het grote heilmiddel zelf ter hand genomen’, schreef hij aan de vooravond van de tweede September.

Er heerste een algemene sfeer van hysterie in de secties. De proces-verbalen werden aangeplakt.

De afdeling van de Fontein in de Rue Montmartre gaf te kennen ‘dat alle in hechtenis verblijvende volks-

[p. 144]

saboteurs eerst gedood zouden worden, alvorens de ware patriotten naar het oorlogsfront zouden vertrekken.’

De afdeling Poissonnière gaf te kennen: ‘dat men de vrouwen en kinderen van emigranten evenals de Roomse priesters voor de gelederen der Franse soldaten tegen de vijand zou uitjagen, opdat hun vlees dienen zou ter bescherming van de goede patriotten.’

Hetzelfde besluit werd genomen door de afdelingen van Louvre en Maurouseil. De secties Popincourt, Luxembourg, Roule, Châtelet, Thermes-de-Julien, zijn het er over eens: Geen patriot naar het front, alvorens al de verraders zijn uitgemoord. Naar alle steden worden snelboden uitgezonden, behalve naar het westen, waar de Katholieken van de Vendée meester zijn en alle bevelen van de Commune met voeten treden. De revolutie is reeds ten prooi aan de waanzin van de angst. Zij heeft een vrijheidsaltaar voor het menselijk geweten opgericht, maar er blijft weinig méér over dan een stortbelt van ressentimenten en bandeloze instincten en op die mestvaalt kraait Jean-Paul Marat als een haan in het eerste morgenrood!