Marat, de marskramer

[p. 123]

IV

Enkele weken na deze gebeurtenis kwam bij de gezusters Dupont in de faubourg Saint-Honoré een jonge officier van Lafayettes ontbonden Garde Nationale binnen. Hij behoorde tot de adel, die niet met het hof dweepte en van de revolutie nog steeds de hervorming van de monarchie verwachtte, naar Engels voorbeeld. Velen van deze zagen in Philippe d'Orleans de figuur, die niet door volksrancune en nog minder door hofdelicten erfelijk belast was. Sommigen onder hen zetelden zelfs in de Assemblee onder de rechtse groep, die men de Feuillants noemde en die samengesteld was uit de meest tegenstrijdige elementen. De ware leiders van deze groep stonden feitelijk buiten de Assemblee. Enkelen waren voor een democratische monarchie. Anderen weer tegen elke volksinmenging, terwijl zelfs het révolutionnaire triumviraat Barnave-Duport-Lameth geheime betrekkingen met het hof onderhield.

Tegenover hen stond de linkervleugel, niet minder verdeeld. Hier stonden de twee invloedrijke leiders Brissot en Robespierre tegenover elkaar. Zelfs de temperamentvolle, bewogen doch goedhartige Danton vermocht niet de persoonlijke conflicten in deze groep te verzoenen of de standpunten te overbruggen.

De jonge officier, die van zijn geheime leiders de opdracht gekregen had om zich als Brissotijn te gedragen en zich dus te laten inschrijven in de club der Girondijnen, noemde zich citoyen Languais, omdat hij in deze omstandigheden weinig voordeel kon trekken uit zijn adellijke titel.

In het achtervertrek van het winkelpand, dat voornamelijk door rijke burgers werd bezocht, had die dag een kleine bijeenkomst plaats. De jongste der zusters Dupont, Christine, nam meestal niet deel aan de discussies, maar

[p. 124]

zorgde voor koffie en likeuren en werd soms geraadpleegd over de verhoudingen in bepaalde families waarvan zij de meest intieme détails wist te vermelden. Soms was daar ook aanwezig de rijke bierbrouwer Santerre uit de faubourg Saint-Antoine, die met volle handen bankgeld onder de armen van zijn buurt verspreidde en die onder de aanhangers van alle partijen een onverdeelde populariteit genoot. Iedereen op straat werd even gul door hem begroet. Hij was niet minder spaarzaam in het handen drukken... en met welk een kracht! Maar meestal waren de bezoekers van de zusters Dupont lieden, die feitelijk thuis hoorden in het appartement van Madame Genlis aan de rue Neuve des Mathurins, waar de elite der Orleanisten zich bewoog in een rijkdom van verguldsel en spiegels.

Rivarol, die een conservatief dagblad uitgaf en sedert enige maanden zijn oplage met duizenden exemplaren had zien stijgen, verzekerde de bezoekers van Dupont's salon, dat de massa haar geestdrift voor opstootjes en agitaties verloren had.

Languais integendeel bracht uit de activiteit der sectie-comités de bewijzen, dat de linkse leiders een provocatie ensceneerden, waarvan de gevolgen nog niet waren te overzien.

‘Het is niet voor hun plezier dat Marat en Desmoulins zwijgen,’ meende Rivoral!

Maar madame Baillis kwam tussenbeide en beweerde, dat zij in het salon van Lucille Desmoulins vernomen had, dat haar man een nieuwe uitgave voorbereidde die als titel ‘le vieux Cordelier’ zou dragen. Het zou niet alleen maar een schotschrift zijn voor het gepeupel, doch zich ook tot de intelligentia richten. Men hoorde zelfs de namen van Condorcet en David als mederedacteuren.

De vrouwen ontplooiden daarna een ijverig gesprek over madame de Sabran, waarvan Christine Dupont te vertellen wist, dat zij als model poseerde voor Vigée-Lebrun, die voor het schilderen van een ‘Kus aan Psyché’

[p. 125]

voor tachtig pond Gentse kant had besteld, welke dienen moest om Psyché's voetstuk te versieren. Vanzelfsprekend had Vigée-Lebrun haar figuur gebruikt om een voortreffelijk naakt te kunnen schilderen. Men fluisterde nog over enkele bijzonderheden, waarna madame Plessis hardop zei, dat de jeugdige madame Beauharnais haar zeker in de schaduw stellen zou. Ook Julie Talma kwam ter sprake, maar het politieke debat der mannen beheerste toch weldra weer het gesprek.

Rivarol, die intussen de situatie peilde aan de cijfers van zijn oplaag, kwam nu met een bericht, dat iedereen hogelijk verbaasde.

‘Marat is uit zijn sousterrain opgedoken en heeft gepoogd met de Orleanisten aan te pappen!’

‘Pas op voor de ratten, wanneer ze uit hun riolen te voorschijn komen,’ riep Languais. ‘In Parijs betekent dat altijd dat de pest uitbreekt.’

‘Men ziet hem ziek als een kind in het zonnetje zitten met Evrard's echtgenote, op een bankje langs de Champs-Elysees,’ spotte Rivarol. ‘Vandaag of morgen kun je hem in Café-Valois zien binnenstrompelen om er zijn “Journal de Paris” te lezen...’

Het Café Valois in de rue des Bons-Enfants was het drinkgelag der Feuillants, zoals Corazza het café der Jacobijnen was, het Café de la Victoire een trefpunt was der gematigden en La Régence onder zijn bezoekers slechts Lafayettisten telde.

‘Hebben jullie Marat wel eens achter een club of een partij zien aanlopen?’ vroeg Languais. ‘De laatste tijd was hij flink op weg om een dictatuur te prediken! Hij ging zelfs zo ver dat hij in een van zijn laatste artikelen schreef: ‘Indien het volk ertoe besluiten kon om in zijn Vriend die eigenschappen te ontdekken...’ ‘Ze wachten allemaal op de ontmaskering van het Oostenrijks Comiteit, dat ongestoord zijn misdadig werk voortzet, onder auspiciën van de Koningin, in het Tuilerieënpaleis! In het hart van het revolutionnaire of Orleanistische Parijs. Hoe het dan ook zij...’ Zijn rode gelaatskleur werd

[p. 126]

purper wanneer hij zo sprak en men merkte, dat hij waarachtig verontwaardigd was over hetgeen hij zei.

Een van Barnave's beste vrienden, die hier aanwezig was en die tot nog toe gezwegen had, kwam nu nuchter tussenbeide.

‘Laten we eens zakelijk bekijken hoe de kansen van het hof staan in het buitenland. Niemand gelooft dat de geemigreerden werkelijk enige militaire steun van Joseph II zullen ontvangen. Zowel Pitt als Catharine II zien in de revolutie een verzwakking van onze macht. Maar in werkelijkheid interesseert het Oosten hen meer dan het Westen. Oostenrijk en Rusland zijn in oorlog met Turkije en Zweden. Polen werkt zich los van Rusland. Lodewijk de Zestiende kan hoogstens een symbolische betuiging van medeleven van Joseph verwachten. Maar dat zal een aanleiding zijn voor het Franse volk om zich aaneen te sluiten. Ik geloof dan ook, dat indien Barnave achter de schermen Lodewijk deze tactiek aanbeveelt, hij meer onze hereniging dan Lodewijk's heil beoogt.’

‘Lodewijk wordt weer met de dag sterker,’ merkte Rivarol op.

‘De stommeriken dachten dat ze een gevangen vorst wel met een veto-recht konden versieren,’ lachte Santerre, ‘maar hij maakt er danig vervelend gebruik van.’

‘De clubs deinzen er niet voor terug het volk naar het paleis en binnen het paleis te voeren,’ riep Languais, ‘indien de Orleanisten dit psychologische ogenblik niet uitbuiten, missen zij hun beste kans. De revolutie zal verder gaan zonder hen. Dat wil zeggen, dat ze met de Bourbonnisten bloeden zullen. De sectie-comités zijn niets anders dan de kern van volksrechtbanken, die slechts onder de zweepslag van de een of andere fanaticus in werking hoeven gesteld te worden. Er is slechts één volksleider, die over voldoende menselijk gevoel beschikt om dit wertkuig niet in een groot bloedbad te doen ontaarden. Dat is Danton. Het gezag van Lafayette behoort tot het verleden. Reeds spreken de comités er over, dat ze het bewind van de Commune niet zullen aanvaarden, tenzij

[p. 127]

ze er een volwaardige, vertrouwde vertegenwoordiger zullen hebben! Men mompelt twee namen, Legendre en Marat!’

Rivarol haalde zijn schouders op. Sedert drie jaren waren de gruwelverhalen niet van de lucht. Per slot van rekening legerde het Zwitsers legioen nog in de hoofdstad. En het was bewezen, dat de gebeurtenissen altijd anders verliepen dan men had voorzien... Maar madame Plessis merkte op, dat Legendre gewend was ossen te slachten en dat Marat tienduizend koppen eiste!

‘De Girondijnen hebben de Assemblee in handen!’, vervolgde Languais. ‘Zij willen een oorlogsverklaring aan Oostenrijk om het hof te breken en de contra-revolutie der geëmigreerden duidelijk in het licht te stellen!...’

‘Lodewijk zal de Girondijnen naar huis zenden!’ meende Rivarol. Hij zal in ieder geval weigeren om de clergé, die hardnekkig trouw aan Rome blijft, te laten deporteren.’

‘De Assemblee zal moeten ingrijpen tegen de priesters,’ riep Santerre, ‘zij halen het heel Westen overhoop. In de Vendée rukken zij aan het hoofd van boeren-kruistochten de dorpen binnen, waar Revolutionnairen, Jacobijnen of Girondijnen de baas zijn. Zij sluiten iederen buiten de kerkgemeenschap die aan het Federatiefeest deelnam. Zij weigeren het democratisch gezag te erkennen. Overal planten zij hun vaandels met de leliën en het kruis.’

‘Lodewijk kan niet anders doen dan zijn veto staande houden tegen de pogingen der atheïsten,’ kwam Languais nu bijna driftig tussenbeide.

‘Atheïsten... atheïsten...,’ suste Santerre.

Men werd het over deze religie-aangelegenheden niet eens; Santerre stond nog helemaal onder invloed van het Voltairiaanse scepticisme tegenover de katholieke kerk, terwijl Languais, als de meeste jongeren, reeds die religieuze reactie manifesteerde, die in de geschriften van Chateaubriand weldra haar hoogtepunt zou bereiken.

[p. 128]

Toen Languais het achtervertrek van Dupont's winkelpand verliet, ontmoetten zijn blikken het gelaat van een jong meisje, dat hem verschrikt aanstaarde. Hij was door die uitdrukking van haar ogen zo gegrepen, dat hij een ogenblik stil bleef staan en zijn ogen op haar gericht hield. Een ogenblik dacht hij, dat hij dit kinderlijk gezicht reeds vroeger ergens had ontmoet. Hij zag haar angst nu langzaam overgaan in een uitdrukking van verlegenheid. Zij sloeg de oogwimpers neer en liep toen vluchtig naar een stapel linnen lakens, die gesorteerd moesten worden. Hij wilde naar haar toegaan, maar hij hoorde Christine Dupont's stem achter de kamerdeur en hij dacht, dat zij er iets onbetamelijks van denken zou. Er verscheen een brede glimlach op zijn gelaat en hij begroette het meisje, terwijl hij zich met lenige stap naar de winkeldeur begaf.

Denise Despiau had die laatste lach opgevangen en haar hart bonsde onstuimig achter de kleine boezem, die hoogop in de guèpière gebonden zat. Zij had in hem duidelijk de jonge officier herkend, die achter een kar met lijken gelopen had, aan het hoofd van een troep Communesoldaten. Zij had hem voor het eerst gezien met een dame, in de diligence, die haar naar Parijs had gebracht. Zij had na die verschrikkelijke tweede ontmoeting de afschuwelijkste dingen van hem gedacht, waarover zij zich nu in een vlaag van verwarring hevig schaamde. Maar van vandaag af bleef zijn glimlach haar voor ogen; en toen ze hem een tweede maal in de winkel verschijnen zag, was ze aan zulk een vreemde emotie ten prooi, dat haar wangen gloeiden als rode reinetten en zij bijna geen stap verzetten kon. Diezelfde avond liep zij na de werkuren, naar de kerk van Saint-Eustache, om er in de kapel der Madonna zachtjes te zitten huilen zonder dat ze ook maar een reden voor haar verdriet ontdekken kon.