Anansi. Surinaamse volksverhalen

[p. 137]

Ba Anansi als opzichter van de suikerrietplantage

Ba Anansi had van de Kapitein van de suikerrietplantage een baan als opzichter gekregen. 's Morgens al heel vroeg stond hij op om naar de velden te gaan. Daar vond hij Amadeus, die bezig was met het suikerriet en Ruth, die samen met een paar andere vrouwen aan het onkruid wieden was. Ze hoefde geen zwepen meer te vlechten, zoals vroeger. Ba Anansi was nu ook opzichter van de waterdragers, de goudzoekers, de spitters en van de mensen die in de suikermolen werkten. Iedereen nam zijn hoed voor hem af en kwam bij hem voor raad en daad. De plantage-heer, de Kapitein, was heel tevreden over hem, want door een betere organisatie kwam er veel meer geld in het laatje.

‘Stapel jij je bankbiljetjes maar op in je geldkist, Kapitein,’ zei Ba Anansi. ‘Als je mij maar mijn gang laat gaan met de zwarte mensen die op je plantage werken, dan zal ik je niet tegenwerken.’

‘En zolang jij zorgt dat er suiker uit de molens komt, zal ik jou niet in de weg staan.’ bromde de Kapitein vriendelijk.

‘Je zult bergen suiker krijgen, Kapitein!’

De Kapitein knikte tevreden.

‘De mensen zullen de grond omspitten, het riet poten, het onkruid wieden, het rijpe riet afsnijden, het naar de molens brengen, het zoete sap eruit persen en de balen naar de schepen dragen. Dat zullen ze allemaal voor je doen.’

‘En ik wil ook goud hebben, Ba Anansi.’

‘De zwarte mensen zullen het voor je delven, het wassen in de rivier en het in je geldkist opbergen, maar ze moeten wel kunnen lachen, zingen en dansen, Kapitein.’

[p. 138]

‘Nog meer, Ba Anansi?’

‘Ja, Kapitein, de Zweep moet begraven worden, zodat hij geen pijn en ellende meer kan aanrichten.’

‘Nee, nee!’ piepte Zweep, met zijn suizende striemstem. ‘Niet begraven. Genade! Genade!’

‘Stop hem onder de grond, Pot met Blomme!’ brulde de Kapitein.

‘Wie zal hem dan begraven?’ zongen de zwarte mensen in koor.

‘Ikke!’ knorde het Varken.

‘En wie zal het graf delven?’

‘Varken gaat een kuil uitwroeten,’ verklaarde Sprinkhaan met zijn iele stemmetje.

‘Waar gaat hij dat mee doen? Hij heeft niet eens een schop!’ merkte Schildpad op.

‘Met zijn neus, neus, neus,’ tierelierde vogel Tjotjo.

Varken wroette een kuil en tenslotte ging Zweep er bedroefd en berouwvol in liggen.

Tapir bedekte hem met aarde en Tijger pinkte een traantje weg.

Ruth en Amadeus beloofden dat ze het zouden proberen te vergeten en de Kapitein zette een steen op zijn graf.

Tjotjo steeg op om overal rond te bazuinen wat er op de plantage was gebeurd. ‘Ze hebben Zweep begraven, hij zal niemand meer geselen!!!’ kwetterde hij. ‘En Ba Anansi is opzichter van de plantage geworden. Het zal goed worden in Suriname! Zwarte mensen in het bos en in de stad, zing en dans van vreugde!’

Van heinde en verre kwamen de mensen naar het graf van Zweep. Ze vormden een kring eromheen en zongen en dansten dagenlang. Hun lach klonk wijd over de brede rivier en weerkaatste tegen de flanken van de verre bergen in het zuiden.

Toen ze lang genoeg gezongen en gedanst hadden, brachten ze een bezoek aan Ba Anansi.

‘Er is visite voor je,’ waarschuwde Ma Akoeba. Ze kamde haastig de zwarte haren van haar twaalf kinderen en ruimde de tafel op, die vol stond met potten en pannen, kopjes en schotel-

[p. 139]

tjes, kalebassen en cassave. Ze gunde zichzelf geen tijd om alles stuk voor stuk weg te zetten. Daarom veegde ze alles in één armzwaai van de tafel. De kinderen brachten snel alle scherven naar buiten. Ze lachten zich krom om hun moeder.

‘Laat iedereen maar binnenkomen,’ zei Ba Anansi. ‘Ik wil ze graag ontvangen.’

‘Mogen wij blijven?’ jengelden de twaalf kinderen.

Maar ze moesten buiten gaan spelen en alleen de jongste, die ook Anansi heette, mocht binnen blijven. Hij kroop in een bamboespijl en zetten zijn ogen en oren wijd open, zodat hij toch vooral alles goed zou kunnen zien en horen.

‘Heb je je List bij de hand?’ vroeg zijn vader hem fluisterend.

De kleine Anansi grinnikte en liet zijn kleine Listje aan zijn vader zien.

‘Zorg goed voor hem, jochie, hij kan je nog van dienst zijn in je latere leven. Wij spinnen moeten het hebben van onze list en slimheid.’

‘Wie niet sterk is... de rest weten we wel hè, Pa?’ zei de kleine Anansi met een sluw lachje.

‘Zo is het knul, als je dat maar altijd in gedachten houdt, zul je het ver brengen in de wereld. Kijk maar naar je vader. Die is op zijn oude dag nog opzichter geworden bij de Kapitein.’

‘En hij heeft Zweep begraven,’ zei Ruth, die als eerste binnenkwam. Haar ogen glansden en er speelde een gelukkige glimlach om haar lippen. Ze zag er beeldschoon uit. Ze leek wel een koningin.

Achter haar kwam Amadeus binnen. Hij zag er fier en vrolijk uit en in zijn ogen schitterden sterren. Je zou denken dat het een heel andere Amadeus was dan degene die zo vaak aan de rand van het suikerrietveld verdrietig zat te peinzen.

Na hem kwamen nog een heleboel andere mensen binnen. Ze groetten Ba Anansi met vrolijke stemmen en blijde gezichten. Ze begonnen te dansen en zongen Ba Anansi een vrolijk liedje toe.

‘Waar heb ik deze eer aan te danken?’ vroeg Ba Anansi tot tranen toe bewogen. ‘Waarmee heb ik dit alles verdiend, lieve vrienden?’

[p. 140]

‘Omdat je bij ons bent gekomen, Ba Anansi,’ zei Ruth met een zachte stem. ‘Hoe zouden we het zonder jou hebben moeten stellen?’

‘En omdat je Zweep begraven hebt,’ vulde Amadeus aan.

‘Krika, krikra!’ snerpte een hoge stem.

Het was Sprinkhaan, die op een krukje sprong en zijn viool begon te stemmen. Hij glom van plezier en zijn sprieten trilden van opwinding. Hij hipte van zijn ene been op zijn andere.

Iedereen zocht een goed plaatsje in het huis van Ba Anansi en Ma Akoeba of op het ruime erf onder de heilige Kankantri, want het huis van de familie Spin was lang niet groot genoeg om alle gasten te herbergen.

De Kankantri ontving zijn gasten liefderijk. De wind streek door zijn bladeren, zodat ze zachtjes gingen zingen.

Iedereen luisterde aandachtig naar het lied van de hoogvereerde boom, begeleid door het vioolspel van Sprinkhaan. Tjotjo zocht een goed plekje op de hoogste tak, zodat hij heel ver over het wijde land kon uitkijken en tegelijkertijd alles kon zien wat er beneden hem gebeurde.

De Grote Geest van alle Kruisende Wegen, die van tijd tot tijd bij Kankantri op bezoek was, trok het gerafelde zwarte kleed aan en ging in de leunstoel zitten. Hij verheugde zich op het grote feest dat gevierd werd ter ere van Ba Anansi en de begrafenis van Zweep.

Er kwamen nog veel meer gasten.

Eend, met haar dertien kinderen, waggelde het erf op en groette Ba Anansi.

‘Welkom hier!’ zei Ba Anansi. ‘Het is mij een waar genoegen, mevrouw Eend, maar vertel eens, is uw man niet meegekomen?’

Eend vertelde dat haar echtgenoot voor zaken op reis was en dus onmogelijk aanwezig kon zijn.

‘Nou, dat spijt mij zeer, de volgende keer beter,’ antwoordde Ba Anansi.

Vervolgens liet Tijger zich aandienen. Hij deed net of hij alles wat de afgelopen jaren tussen hem en Ba Anansi was voorgevallen, vergeten was. Hij schudde zijn gastheer hartelijk de hand en

[p. 141]

wenste hem geluk met zijn nieuwe baan als opzichter. Ook vroeg hij of ze Zweep wel goed onder de grond gestopt hadden. ‘Je kunt nooit voorzichtig genoeg zijn,’ meende hij.

Ook Tapir verscheen en Schildpad en Stinkvogel. En Tjotjo niet te vergeten!

Het was een gezellige drukte in en om het huis van Ba Anansi.

De Kapitein zat aan het hoofd van de tafel. Aan de ene kant zat Ba Anansi naast hem en aan de andere kant Ma Akoeba. Hij deed zijn uiterste best om haar zo aangenaam mogelijk bezig te houden.

Dat was niet zo gemakkelijk, want Ma Akoeba verstond alleen haar eigen taal en de Kapitein sprak alleen maar Nederlands.

Ma Akoeba luisterde beleefd naar de lange verhalen van de Kapitein, waar ze geen woord van verstond en de Kapitein deed of hij alles begreep wat zijn tafeldame hem op de mouw spelde.

‘Hoe bevalt het u in Suriname?’ vroeg Kapitein vriendelijk.

Ma Akoeba antwoordde: ‘Bedoelt u hoe het met de grote Koning in Afrika gaat? Dat zal ik u vertellen. Toen hij geen stukjes gekleurd glas meer kreeg is hij van verdriet gestorven.’

‘Piet Hein was een van mijn beste vrienden,’ antwoordde Kapitein. ‘Ik heb jarenlang samen met hem gevaren, maar op een keer liet hij mij kielhalen en vanaf die tijd kijken we elkaar niet meer aan.’

‘Ja, onze grote Koning in Afrika is dood, maar gelukkig is zijn laatste wens nog in vervulling gegaan.’

‘Nee, ik heb Piet Hein in geen jaren gesproken, ik heb gehoord dat hij nu renteniert. Hij draagt een schippersbaardje en hij heeft dikke gouden ringen in zijn oren. Het botert niet zo erg tussen hem en zijn vrouw momenteel. Hij loopt haar thuis aldoor maar voor de voeten.’

Ma Akoeba knikte alsof zij er alles van wist. Ze antwoordde: ‘De grote Koning, die eens in Afrika regeerde, rust in vrede. Het was onze goeie oude Koning, wij missen hem nog steeds.’

Zo praatten die twee heel gezelligjes met elkaar, de een over dit en de ander over dat onderwerp en de een verstond geen woord van wat de ander zei. Maar dat gaf helemaal niet, want ze

[p. 142]

vonden het allebei heel prettig.

Intussen was Sprinkhaan begonnen een paar nieuwe deuntjes op zijn viool te spelen. Het klonk vol en feestelijk, totdat Ba Anansi ieders aandacht vroeg.

Iedereen hield zijn mond in afwachting van wat er nu zou gebeuren.

‘Geachte feestgenoten,’ begon Ba Anansi. ‘Ik heb jullie allemaal uitgenodigd om het begrafenisfeest van Zweep te vieren.’

‘Vierevieretiereliereliere!!!!’ tierelierde Tjotjo.

Zweep keerde zich in zijn graf om van ellende, maar niemand merkte er iets van. Zweep mocht doen wat hij wilde daar onder de grond. Niemand maakte zich er druk over.

Op dat ogenblik stonden Ruth en Amadeus op.

Amadeus legde zijn arm om de schouders van zijn vrouw en Ruth boog haar hoofd naar hem toe.

‘O, o, wat lief,’ zei de Klokjesbloem.

Samen liepen ze naar de heilige Kankantri. Die spreidde zijn takkenhanden over hen uit om ze te zegenen.

De Grote Geest van alle Kruisende Wegen blies zijn zachte adem over hen heen.

‘Wij zijn hier bij elkaar gekomen,’ sprak Amadeus met een plechtige stem, ‘om het begrafenisfeest van Zweep te vieren, maar ook om onze blijdschap te tonen over de aanwezigheid van Ba Anansi in Suriname. Iedereen heeft wel van zijn streken gehoord. We hebben er allemaal om gelachen tot de tranen ons over onze wangen biggelden en we hebben onze handen ruw geklapt van pret als we hoorden hoe hij zich telkens weer uit de moeilijkheden wist te redden. Maar slechts weinigen onder ons hadden het genoegen om hem van nabij te kennen. Mijn lieve Ruth en ik hadden die eer wel en wij kunnen daar niet dankbaar genoeg voor zijn. Het verheugt ons buitengewoon dat Kapitein zo goed is geweest Zweep te ontslaan en Ba Anansi in zijn plaats als opzichter van de suikerrietplantage aan te stellen. Het zal voortaan goed gaan, lieve vrienden, niet alleen op onze eigen plantage, maar op alle plaatsen in heel Suriname. Want Zweep zal niet langer Varken afranselen en Varken zal niet meer het

[p. 143]

hoog opschietende suikerriet ondersteboven lopen in zijn angst voor Zweep. Ik heb gehoord dat Zweep ook wel eens mensen heeft geslagen, maar dat is nu gelukkig ook afgelopen. De slavernij is afgeschaft. Dit alles hebben wij mede aan Ba Anansi te danken, vrienden, aan Ba Anansi die zo goed is geweest vanuit Afrika naar Suriname te komen om de zwarte mensen en ook andere bevolkingsgroepen tot hulp en troost te zijn. Hij heeft ons de lach weer teruggegeven en daarom heeft hij besloten voortaan in ons midden te blijven wonen. Wij kunnen de Grote Geest van alle Kruisende Wegen niet dankbaar genoeg zijn voor al deze weldaden en daarom stel ik voor dat we ter ere van Ba Anansi een dansfeest organiseren, dat vijf dagen lang zal duren. Ik heb gezegd!’

Toen Amadeus was uitgesproken, klapte de menigte in zijn handen en riep: ‘Hoera! Hoera! Hoera voor Ba Anansi!’

Met een vrolijk muziekje begon het dansfeest en iedereen was vrolijk en blij. Ba Anansi draaide rond met Tjotjo, Ruth met Amadeus, de Chinees met Ma Akoeba, Kapitein met Zandvlo en Varken met een meisjesrietstengel.

Het was een groot verbroederingsfeest!