Anansi. Surinaamse volksverhalen

[p. 89]

De begrafenis van Geweer

Op een dag kwam Sprinkhaan op bezoek bij Ba Anansi.

De Spin was heel benieuwd wat Sprinkhaan nu weer zou hebben.

‘Het is voor de amandelboom, dat ik kom, Ba Anansi,’ zei Sprinkhaan met een ernstig gezicht.

‘Wel, wel, dat is aardig van je, Sprinkhaan, wat is er voor bijzonders aan de hand met de amandelboom?’

‘Tja, hij heeft niets voor een ander over. Hij is erg gierig, denk ik. Hij wil niet dat de zwarte mensen zijn vruchten plukken om te eten.’

Ba Anansi haalde zijn neus op. ‘Je hebt gelijk,’ zei hij. ‘Nu je het zegt, heb ik dat ook gemerkt. Hij doet maar net of hij alleen op de wereld is en of er niemand is die zijn amandeltjes lust.’

‘We moeten er wat op vinden, Ba Anansi. Hij moet op de een of andere manier tot rede gebracht worden.’

‘Ja, maar wat dan?’ vroeg Ba Anansi nadenkend, terwijl hij achter zijn linker oor krabde.

‘Daarom kom ik juist bij u. Ik dacht, u zult het wel weten. U hebt van zoveel dingen verstand.’

Ba Aanansi sloeg bescheiden zijn ogen neer. Hij deed net of hij het onplezierig vond om zo geprezen te worden, maar hij was er eigenlijk wel heel erg mee in zijn nopjes.

‘Nou, nou,’ zei hij, ‘een beetje minder kan ook wel. Ik ben maar een gewone spin en anders niet.’

‘Ik zeg niets anders dan de waarheid,’ antwoordde Sprinkhaan, ‘en die mag ook wel eens gezegd worden. Kom, Ba Anansi, misschien vind je wel een oplossing voor dit probleem.’

[p. 90]

Ba Anansi ging in een rustig hoekje zitten en zat daar heel lang in diepe gedachten verzonken. Eindelijk stond hij op en ging naar de reusachtige, heilige Kankantri.

De Kankantri stond ook in een diep gepeins verzonken. Zijn bladeren ruisten: ‘Stilte, stilte...’

Hoog stak hij boven de waaierpalmen uit, zijn kruin raakte bijna de hemel.

Ba Anansi knielde eerbiedig voor hem neer, en sprak: ‘Het is vanwege de amandelboom, dat ik voor u verschijn, heilige Kankantri,’

‘Wat is er met de amandelboom aan de hand?’ ruisten de bladeren van de Kankantri.

‘Hij wil zijn vruchten niet afstaan aan de zwarte mensen, die uit Afrika naar Suriname zijn gekomen,’ antwoordde Ba Anansi met eerbiedige stem.

De bladeren schenen te schreien bij deze woorden.

‘Heeft u dat nooit gemerkt, Kankantri?’ vroeg Ba Anansi.

‘Nee, eigenlijk niet,’ ruisten de bladeren een beetje beschaamd.

‘Kunt u hem niet tot rede brengen, heilige boom?’

‘Spreek tot zijn hart,’ raadden de bladeren. Het klonk als prachtige harpmuziek.

Ba Anansi klom in de amandelboom en klopte aan op de plaats waar zijn hart woonde. Het hart schrok van het geklop op de deur. ‘Wie is daar?’ vroeg het een beetje verwonderd en erg ongerust. ‘Ik ben niet gewend bezoek te krijgen. Ik ben een eenzelvig iemand.’

‘Het is Ba Anansi die u een bezoek brengt.’

‘Wat is er dan van je dienst?’

‘Het is voor de zwarte mensen dat ik bij u kom.’

‘De zwarte mensen,’ vroeg het hart van de amandelboom verbaasd, ‘hoezo?’

‘Ze willen graag amandelen kraken op hun dansfeesten en hun begrafenisrituelen.’

‘Ik hou mijn amandelen liever zelf, Ba Anansi.’

‘Kunt u ze dan kraken voor ze en hebt u er plezier in om de

[p. 91]

doppen naar uw buren te gooien?’

‘Ahum, dat heb ik eigenlijk nog nooit geprobeerd. Hebben die mensen zo'n behoefte aan mijn vruchten? Willen ze ermee spelen op hun feesten? Dat heb ik eigenlijk nooit geweten, Ba Anansi.’

‘Ja, ze willen lachen, Amandel.’

‘O, laat ze dan lachen, Ba Anansi, en zeg maar tegen ze, dat ze mijn vruchten voortaan naar hartelust mogen plukken. Ik ben zo blij dat je dit gezegd hebt en dat ik ze er een plezier mee kan doen!’

‘Dank u hartelijk!!!’ jubelde Ba Anansi.

Na deze woorden blies de Kankantri zijn heilige adem over de Amandelboom.

Op datzelfde ogenblik begonnen zijn bloemen heerlijk te geuren. In heel Suriname konden de mensen deze geur ruiken.

‘O, wat ruikt die Amandelboom nu lekker,’ tjirpte Sprinkhaan opgetogen.

En Ba Anansi stak zijn neus in de lucht om ook wat van de heerlijke geur op te snuiven.

Ruth en Amadeus, die op de plantage werkten, begonnen aan de stam van de amandelboom te schudden en al gauw lag er een overvloed aan vruchten op de grond.

‘Kijk eens wat lekker veel!’ zei Ruth. Ze kraakte er eentje, at de pit op en gooide de doppen naar Amadeus.

Amadeus lachte vrolijk en gooide ze naar Ruth terug.

De bladeren van de Kankantri ruisten tevreden: ‘Zo is het goed.’

De amandelboom was voor het eerst van zijn leven gelukkig, omdat hij zijn hart had opengesteld voor de mensen. Hij was nu niet meer zo in zichzelf gekeerd en luisterde naar alle vrolijke verhalen en liedjes.

De Tjotjovogel was door het dolle heen. Hij vloog blijk van de Amandel naar de Kankantri en omgekeerd. Hij schetterde Ba Anansi in zijn oren dat hij wel zin in een grapje had.

‘Wat voor grapje bedoel je, Tjotjo?’

‘Dat mag jij bedenken, Ba Anansi!’

Ba Anansi haalde zijn slijpsteen voor de dag en scherpte zijn

[p. 92]

slimheid. Tjotjo wachtte in spanning af.

‘Weet je al wat?’ vroeg hij ongeduldig.

‘Effe dimmen, vogel, je moet me niet overhaasten. O, wacht eens, ik heb het al. Wat denk je van een begrafenis?’

‘Noem je dat een grapje?’ vroeg Tjotjo teleurgesteld.

‘Och, het ligt er maar aan wie of wat je begraaft, nietwaar?’

‘Wat denk je van Geweer?’ vroeg Ba Anansi met een knipoogje.

‘Is-tie dan dood?’

‘Dat weet ik niet, maar we zouden hem evengoed toch wel kunnen begraven. Ik weet zeker dat er heel veel gasten zullen komen om het begrafenisfeest te vieren.’

‘En het zal er vrolijk toegaan,’ vulde Tjotjo aan.

‘Hoort, zegt het voort!’ piepte Konijn. ‘Geweer is overleden.’

‘Wat zeg je me nou?’ vroeg de wilde Hond.

‘Konijn zegt dat Geweer niet meer in het land der levenden is,’ antwoordde Schildpad.

De knikkende Klokbloem zette haar kelk wijd open. Niet omdat ze Geweer zelf zo goed kende, maar omdat ze heel nieuwsgierig was naar alles wat er gebeurde, of dat nu Geweer betrof of haar nichtjes, de rode Rozen.

Tjotjo vloog echter over het hele land en maakte overal met luid geschetter bekend, dat Geweer het tijdelijke met het eeuwige had verwisseld en dat iedereen in heel Suriname uitgenodigd werd om de feestelijke begrafenis bij te wonen.

‘Versta ik het goed,’ gromde Tijger, ‘heb je het over Geweer? Weet je zeker dat je je niet vergist?’

‘O, nee, Tijger, wat ik zeg is de waarheid. Geweer is niet meer.’ Van uitgelatenheid begon Tjotjo zelfs te rijmen: ‘Geweer, meer.’

Ba Anansi vroeg aan Ma Akoeba om alles voor het feest in orde te maken. Er werden lange schragentafels op het ruime erf gezet in de schaduw van de Kankantri, en de Amandel werd verzocht extra zijn best te doen om een heerlijke geur te verspreiden.

Ma Akoeba maakte haar vuurtje aan en begon alvast te koken, te bakken en te braden. De twaalf kinderen trokken het bos in om hout te sprokkelen voor het vuur. De kookpot werd boven de vlam gehangen en begon al gauw te pruttelen.

[p. 93]

Daar kwamen de eerste gasten al.

Konijn bracht zijn hele familie mee, een hele lange rij snuffelneuzen, vader, moeder, kinderen, ooms, tantes, neven en nichten. Ze gingen bij de groene graspolletjes zitten in afwachting van het ogenblik dat ze zich er tegoed aan mochten doen.

Tegelijk met Konijn waggelde Eend het erf op. Zij had een heel eind over de rivier gezwommen, maar had een nogal voorspoedige reis gehad, vertelde ze, want ze had zich stroomafwaarts laten meedrijven. Nee, bij de stroomversnelling had ze weinig hinder ondervonden, behalve dat ze een van haar zwemvliezen gescheurd had.

‘En heeft u daar nu geen last meer van?’ vroeg Konijn vol medeleven.

Nee hoor, ik ben even bij de Medicijnman van het Indianendorp langs gegaan en die heeft met een toverspreuk mijn zwemvlies weer genezen.

‘Gelukkig maar,’ zuchtte Konijn, ‘maar ik denk dat je er wel een litteken aan overhoudt.’

‘Ja, dat is wel jammer,’ vond Eend, die erg op haar uiterlijk gesteld was. ‘Daar is nu eenmaal niks aan te doen.’

Intussen was het hele erf volgestroomd met gasten. Hert en Wilde Hond, Varken en Buffel, Schildpad en Waterslang, Tijger en Tjotjo, o, te veel om op te noemen. Ook Ruth en Amadeus waren er, arm in arm en met een gelukkige glimlach om hun lippen. Zelfs de Chinees van de winkel op de hoek had zijn zaak alleen gelaten.

Maar één gast liet nog op zich wachten.

Dat was de Rode Man uit het Indianendorp. Ook hij had de oproep van Tjotjo gehoord en hij was al vroeg op weg gegaan naar het erf van Ba Anansi.

‘Huh!’ zei de Rode Man tot zichzelf, ‘als het waar is dat Geweer niet meer kan knallen, dan zullen onze pijlen en bogen weer sterk worden. Dan zal misschien de tijd komen dat de rode mensen zich niet meer in hun afgelegen kampen hoeven te verschuilen en weer van hun eigen land met de uitgestrekte jachtvelden bezit kunnen nemen.’

[p. 94]

Hij ging naar zijn kostgrondje om etenswaren te verzamelen en ze naar zijn kano te brengen als provisie voor de lange reis op de wijde rivier.

Maar oef! Op weg naar zijn kano werd de Rode Man gestoken door een zandvlo en hij riep zijn dochters om hem van die zandvlo te verlossen.

‘Ik heb jullie hulp nodig!’ riep hij, ‘maar wel een beetje vlug, want ik heb geen tijd te verliezen. Neem een speld mee en peuter daarmee het vel tussen mijn tenen los, zodat je de vlo en haar eitjes kunt weghalen.’

Dat riep de Rode Man, terwijl hij naar zijn kano liep, die aan de oever van de rivier lag. Maar de jonge meisjes konden hem niet horen, want er was zo'n herrie en drukte in het dorp over de boodschap van Tjotjo.

En dus ging hij in zijn kano zitten, zonder dat de meisjes hem konden helpen om hem van die zandvlo en haar eieren te verlossen.

De zandvlo tussen zijn tenen begon steeds erger te kriebelen, en de eitjes die ze onder het vel had gelegd begonnen uit te komen en werden heel kleine, pieterige zandvlootjes, die aan hun moeder vroegen hoe ze kriebelen moesten. En moeder zandvlo leerde hun hoe ze hun snuitjes in het vlees moesten boren en ze deden vreselijk goed hun best.

Maar de Rode Man kon zijn voet niet stilhouden van de jeuk.

Hij gebruikte zijn pagaai, waarmee hij in het water peddelde, met vaste hand, maar af en toe moest hij hem neerleggen om te krabben.

Dat was geen enkel punt op plaatsen waar de rivier heel breed was en het water rustig stroomde. Maar in de stroomversnelling, waar ook Eend haar zwemvlies gescheurd had, leidde het tot ongelukken.

Hij had zijn pagaai niet los moeten laten, maar het jeukte zo verschrikkelijk tussen zijn tenen, dat hij het niet meer kon uithouden. En ondanks het dreigende gevaar moest hij wel krabben.

[p. 95]

En ja hoor, toen schoot de kano de verkeerde kant op en botste hij tegen een groot rotsblok op, waar hij niet versplinterde, zoals de Rode Man verwacht had, maar veranderde in een rots met een heel scherpe punt midden in de stroomversnelling, als een baken in de rivier. Hij werd een waarschuwing voor iedereen die er met zijn kano of korjaal langs kwam en ook voor de mensen die moesten pagaaien. Zij mochten hun pagaai niet loslaten, ook al hadden ze nog zo'n jeukende en stekende pijn van een stelletje zandvlooien tussen hun tenen.

Wat er van die Rode Man terechtgekomen is weet niemand en over het lot van de zandvlo en haar kroost is ook niets bekend, maar de steengeworden kano staat nog altijd op zijn neus in de stroomversnelling.

En zo kwam het dat de Rode Man niet aanwezig was op de begrafenis van Geweer.

Het gezelschap wachtte nog een poosje op zijn komst, maar de Chinees, die tot lijfspreuk had: ‘Tijd is geld’, vond dat ze nu maar moesten beginnen. Ze hadden lang genoeg gewacht en hij kon zijn winkel op de hoek niet langer alleen laten.

Tijger riep: ‘Iedereen op zijn plaats, krikra, iedereen op zijn krakra! Ik was daar! Wie zegt er wat?’

Niemand zei iets.

‘Zullen we dan maar beginnen?’

Intussen had Ba Anansi Geweer op de baar gelegd en overdekt met een heleboel prachtige bloemen. Hij pinkte een traan weg.

‘Onze goede vriend Geweer is niet meer!’ jammerde hij.

‘Het grote uur, dat wij hem zullen begraven, is aangebroken. Ach, dat hij nu nimmer meer zal paffen. Wie had dat ooit kunnen denken. Wij zullen hem heel erg missen.’

Tjotjo schetterde zo hard hij kon: ‘Hoe zullen wij het in onze bossen moeten stellen zonder Geweer? Wij zijn zo gewend aan zijn pief-paf-poef! dat wij er bijna niet meer buiten kunnen.’

‘Huuuuhuuuhu!!!!’ huilde Tijger, ‘wat moet er van ons worden zonder Geweer. Niemand van ons zal hem meer ten offer vallen. De ramp is niet te overzien.’

Die goeie Tijger boende zijn ogen uit met een graspol, die Konijn hem aanreikte.

[p. 96]

‘Willen alle dames en heren zo goed zijn om op hun plaats te gaan staan?’ vroeg Ba Anansi. ‘De tijd van vertrek is aangebroken. Het graf is al gegraven en het wacht met smart op onze goede vriend.’

Iedereen wilde achter de baar gaan staan, maar Ba Anansi zei dat het voor deze keer beter was voor de baar uit te lopen.

Eend wilde weten waarom.

‘Je hoort toch wel wat Ba Anansi zegt,’ kwetterde Tjotjo. ‘Omdat het een heel bijzondere begrafenis is. Onze vriend Geweer is niet de eerste de beste.’

‘Natuurlijk,’ gromde Tijger, ‘wie dat niet begrijpt is een lummel.’

Eend wilde natuurlijk voor geen geld ter wereld doorgaan voor een lummel en de rest van het gezelschap ook niet en daarom stelde iedereen zich netjes voor de baar op.

Ba Anansi ging op de baar bij het dode Geweer zitten. Hij was van plan zich tegelijk met de overledene naar het graf te laten dragen.

Buffel meende daar aanmerkingen op te moeten maken. Hij vond dat iedereen gelijke rechten had en dat Ba Anansi dus evengoed zou moeten lopen als alle anderen.

Maar Tjotjo maakte een eind aan het meningsverschil door te tierelieren, dat Ba Anansi de leider was, niet alleen bij deze gelegenheid, maar in alle omstandigheden. Dat was hij altijd geweest en dat zou hij ook altijd blijven.

‘Waarom? Waarom?’ schreeuwden er een paar. Tijger brulde het hardst.

‘Al was het alleen maar om zijn eetlust, vrienden.’ schetterde Tjotjo hier overheen. ‘Is er misschien iemand onder jullie, die het tegen hem op kan nemen? Heeft hij niet een Koningsdochter verdiend door het verslinden van een mand vol groene pepers?’

‘Tjotjo heeft gelijk,’ murmelden duizend monden. ‘Hij is de grootste hongerlap van Suriname en hij is iedereen te glad af. Hij is onze leider. Hoera voor Ba Anansi!!!’

Buffel moest zich er dus wel in schikken en gehoorzaam ging hij ook in de rij staan, zonder nog een enkele opmerking te maken.

[p. 97]

‘Krikra, iedereen op zijn plaats,’ commandeerde Ba Anansi.

‘Ik ben er al!’ tsjilpte Tjotjo met zijn liefste stemmetje.

Alle dieren stonden in een lange rij, voor de loop van het geweer, zoals Ba Anansi gezegd had.

Tjotjo lachte.

Het klonk door het hele bos.

De stoet zette zich in beweging. Iedereen bleef netjes in de rij lopen, behalve Tjotjo, die de voorkeur gaf aan de lucht, waar hij zich vrijer voelde. Ook Konijn maakte een uitzondering, hij zigzagde zoals gewoonlijk, want hij kon niet anders.

‘Waarom doe je dat,’ vroeg Eend onnozel.

‘Daar heb ik zo mijn redenen voor,’ antwoordde Konijn en hij wist zelf wel dat hij de waarheid sprak.

‘Ach laat hem, dat eigenwijsje,’ bromde Tijger.

Tjotjo floot, heel hard en schel.

Konijn zigzagde uit de rij.

‘Pief! Paf! Poef!’ deed het dode Geweer.

‘Ggrrriiiiiiii!’ kermde Tijger.

‘Au, dat is gemeen!’ kwekte Eend.

‘Wel heb ik van mijn leven,’ zei Schildpad kalm en waardig.

‘We zijn allemaal verloren,’ brulde Hert.

Zijn gebrul werd door het hele land gehoord.

Tjotjo vloog rond om zout te verzamelen, want Ba Anansi zei dat het vlees van alle geschoten dieren ingezouten zou worden. Ma Akoeba en de twaalf kinderen werkten er heel hard aan om het allemaal in te kuipen.

Ze wilden ook Konijn grijpen, maar die was door zijn gezigzag aan de schietpartij ontkomen.

Tjotjo vroeg om zijn eten.

Hij kreeg drie muskieten.

‘Wil je ze gezouten of in 't zuur?’ vroeg Ma Akoeba.

‘Liever gezoet, Ma Akoeba, dat is lekkerder.’

Ba Anansi was zeer in zijn schik en Ma Akoeba niet minder, want de zogenaamde begrafenis van Geweer betekende een jaar lang lekker eten voor de familie Spin en vogel Tjotjo.

[p. 98]

Maar al gauw kwam Jager en die was heel boos.

‘Jullie hebben mij het brood uit de mond genomen,’ bromde hij. ‘Ik ben hier de enige die het recht heeft om met Geweer te schieten. Bovendien is het mijn Geweer.’

‘Ik weet van geen recht’, antwoordde Ba Anansi grimmig.

‘Ik heb ook macht!’ snoefde Jager.

‘En ik heb mijn slimheid en mijn list,’ zei Ba Anansi stilletjes voor zich heen, terwijl hij zijn maaltje goed liet smaken.