Anansi. Surinaamse volksverhalen

[p. 57]

Hoe Ba Anansi door vogel Tjotjo gefopt werd

Vrouw Ruth, die van Ba Anansi een sommetje geld had gekregen, riep al haar vrienden en kennissen bijeen. Ze wilde een groot feest geven ter ere van Ba Anansi.

Ze had koekjes en zoete dranken ingekocht en er was heerlijk rul gestoomde rijst, verder cassave en gebakken visjes en iedereen die wat wilde eten of drinken, kon naar hartelust toetasten.

Toen iedereen zoveel gegeten had dat er niets meer bij kon, stond Ruth op en begon Ba Anansi toe te zingen. Ze danste daarbij de lievelingsdansen van de Grote Geest van alle Kruisende Wegen. Voor deze gelegenheid had zij zich niet uitgedost in haar mooiste kleren, maar ze had zich gekleed in het gewaad van de Grote Geest, namelijk een gescheurd en versleten zwart kleed. En wonderlijk genoeg stond het haar heel goed.

‘Kijk toch eens hoe lief Ruth er uitziet,’ zeiden de gasten tegen elkaar, terwijl ze elkaar met de ellebogen in de zij stompten. ‘Het lijkt wel of ze tien jaar jonger is geworden. De gescheurde kleren van de Grote Geest staan haar bijzonder goed. Wij hebben nooit geweten dat ze zo mooi was en zo goed kon dansen.’

‘Dat komt omdat ze de dansen van de Grote Geest danst,’ zei de een, maar de ander zei: ‘Nee, het komt omdat ze Ba Anansi liefheeft. Hoor maar, hoe mooi de liedjes zijn die ze voor hem zingt. Wie had er ooit gedacht dat Vrouw Ruth zulke liedjes zou kunnen maken. Het is of de woorden haar zomaar invallen en of de wijsjes haar door een groot kunstenaar voorgespeeld worden.’

Ruth vertelde ook prachtige verhalen over de daden van Ba Anansi. Hoe hij langs een strak gespannen scheepskabel over de oceaan van Afrika naar Suriname kwam en hoe hij gewoonlijk

[p. 58]

zijn schulden afbetaalde. En alle mensen die op het feest waren, lachten zich een hoedje en sloegen zich van dikke pret op hun knieën.

De Grote Geest glimlachte, want hij vond dat het goed was zo. Het was immers de bedoeling dat de zwarte mensen zouden lachen om Ba Anansi en zijn avonturen.

Ook de vogel Tjotjo was op het feest van Vrouw Ruth.

Hij zat in het hoogste topje van de boom, die op het erf stond. Soms bracht de Grote geest van alle Kruisende Wegen er de nacht door. Het was een Heilige Boom, de Kankantri.

Tjotjo zat met zijn kopje schuin te luisteren naar de liedjes en verhaaltjes van Ruth. Zijn kleine hartje sprong op van vreugde toen hij hoorde dat Ba Anansi zoveel geld bezat. Dat kon goed van pas komen want vogel Tjotjo zat bijzonder slecht bij kas. De laatste tijd had hij zoveel onkosten gehad. Hert was ziek geweest en hij had medicijnen en versterkende middelen en zo voor hem moeten kopen. En Pad was wegens schulden in de gevangenis beland. Tjotjo had hem weer vrij gekregen, nadat hij een flinke som losgeld en bovendien al zijn schulden betaald had.

Maar nu zat hij zelf zonder ook maar één rooie cent en hij wist niet hoe hij zich uit de nesten moest redden, hoe slim hij overigens ook was. Maar nu hij hoorde dat Ba Anansi behoorlijk veel geld had verdiend met zijn leentrucjes, besloot hij ook maar eens zijn geluk te beproeven. Hij sloeg zijn vleugels uit en vloog naar Ba Anansi toe.

‘Hoeveel wil je hebben, Tjotjo?’ vroeg Ba Anansi grootmoedig.

‘Tien gulden is genoeg, Edele Heer.’

‘Je hoeft mij geen Edele Heer te noemen hoor, zeg maar gewoon Ba Anansi. Wanneer betaal je mij terug?’ vroeg hij langs zijn neus weg.

‘Zodra ik groot ben,’ antwoordde Tjotjo.

‘Afgesproken,’ antwoordde Ba Anansi, maar Ma Akoeba trok haar wenkbrauwen op. Ze vond dat haar man niet zo roekeloos moest zijn met zijn zuurverdiende geld.

Op een dag was het zover. Ma Akoeba had geen cent meer in huis en zei tegen Ba Anansi dat ze dringend geld nodig had om

[p. 59]

eten te kopen voor het hele gezin.

‘Komt in orde, vrouwtjelief, ik ga naar de Tjotjovogel om mijn tien gulden terug te halen. Hij zal nu wel groot geworden zijn.’

‘Ik help het je hopen, man.’

Ba Anansi ging op weg en vroeg Sprinkhaan waar Tjotjo woonde.

‘Val me niet lastig Ba Anansi,’ antwoordde Sprinkhaan. ‘Ik heb nu geen tijd voor je, want ik ben bezig een nieuw model springplank te maken. Er gaat niets boven een goed verende springplank, mijn beste vriend.’

Ba Anansi begreep dat er op dit moment niet met Sprinkhaan te praten viel. Daarom vroeg hij het aan zijn vriend Buffel.

Buffel lag echter in de schaduw van een breedgekroonde boom te herkauwen en had al zijn aandacht nodig voor dat belangrijke werk.

‘Stoor me alsjeblieft niet,’ zei hij een beetje slaperig. ‘Je ziet dat ik druk bezig ben.’

‘Hmmmm,’ deed Ba Anansi en hij zette zijn reis voort. Hij vroeg broer Konijn waar Tjotjo woonde.

‘Kom maar met mij mee, Ba Anansi,’ zei Konijn, ‘ik zal je naar zijn boom toe brengen.’

Gelukkig was Tjotjo thuis en Ba Anansi klom langs de lange stam van de palmboom omhoog.

‘Ik wil graag mijn tien gulden terug hebben,’ zei Ba Anansi.

‘Hebben we afgesproken dat ik je vandaag zou terugbetalen?’

‘Nou, nee, maar... ik heb het geld dringend nodig, vogel Tjotjo.’

‘Het spijt mij heel erg, maar ik kan je nog niet helpen. Je zult nog wat geduld moeten hebben. Ik had toch gezegd, dat je het terugkrijgt als ik groot ben.’

Ba Anansi herinnerde zich de donkere blik van Ma Akoeba op die dag dat hij het geld zo roekeloos uitleende.

‘Kun je me dan voorlopig niet vast de helft geven?’

‘Ik heb het werkelijk niet Ba Anansi, kijk maar!’ en de eerlijke vogel keerde zijn zakken binnenstebuiten.

Ba Anansi zuchtte diep en liet zich aan zijn eigen draad naar beneden zakken.

[p. 60]

Hij kwam vlak voor de snuffelneus van Konijn terecht, die geduldig op hem had zitten wachten.

‘Wat kijk je bedrukt,’ vroeg Konijn. ‘Moest je misschien geld van hem hebben of zo?’

‘Je hebt het goed geraden, maar hij kan het mij pas teruggeven als hij groot is. En zover is het nog niet.’

‘En zover zal het ook nooit komen, want hij wordt niet groter dan hij al is.’

Ba Anansi sloeg zichzelf voor zijn spinnenkop. ‘O, o, o, wat ben ik dom geweest om me zo in de maling te laten nemen door zo'n brutale vogel.’

De vogel zong intussen het hoogste lied. Hij zat in de top van de koninklijke palmboom en liet zijn kleine lijfje heen en weer wiegelen.

‘Ik ben de Tjotjovogel,’ zong hij, ‘en ik word echt niet groter dan ik ben, tjotjo, tjotjo, tjotjo! Ba Anansi is de slimme spin, maar ik ben de kleine Tjotjovogel. En zelf Ba Anansi moet het tegen mij afleggen, tjotjo, tjotjo, tjotjo, omdat ik niet groter word, omdat ik echt niet groter word!’

Pad, die op zijn paddestoel zat te zwijgen, deed zijn bek wijd open en blies twee blazen op, aan beide kanten van zijn kop één.

‘Jij wordt ook niet groter dan je bent,’ zei Pad tot zichzelf. ‘En ik ben nooit groter geweest ook,’ vervolgde hij.

‘Maar jij bent de Tjotjovogel niet,’ tjirpte Sprinkhaan.

Pad blies zijn witte blazen nog verder op en sperde zijn bek nog wijder open. Hij liet Sprinkhaan maar aantjirpen en dacht verder na over de woorden van Tjotjo. Als je iemand te slim af kon zijn, alleen omdat je niet groter werd dan je al was, dan kon hij dat zelf ook wel eens proberen. De kwestie was nu hoe je zoiets moest aanpakken. Pad had nu juist niet zoveel verstand van slimheid en zo.

‘Ik zal je helpen,’ zong Tjotjo, die de gedachten van Pad scheen te raden en vertrouwelijk bij hem op zijn paddestoel kwam zitten.

‘Heel graag,’ kwaakte Pad, alsof hij een Haagse kikker in zijn keel had.

[p. 61]

‘Doe alsjeblieft gewoon, ik kan niet tegen dat deftige gedoe,’ kwinkeleerde de vogel.

‘Ik geloof niet dat ik anders kan, vogel Tjotjo,’ antwoordde Pad nogal stijfjes.

‘O foei, wat ben jij zwaar op de hand,’ lachte Tjotjo. ‘Kun je niet wat luchtiger doen, een beetje je weet wel, zwieriger, een beetje losbolliger?’

‘Ik ben bang van niet,’ bekende Pad. ‘Het enige wat ik kan is mijn bellen opblazen en kwaken.’

‘Maar je wil toch wel weten hoe je dat moet doen, nietwaar?’

‘Ja,’ knikte Pad, maar het leek niet veel op knikken, want hij had geen hals.

‘Je moet vriend Buffel een bezoek brengen. Je zegt hem dat je Ba Anansi tien gulden schuldig bent en dat je ze moet terugbetalen als je groot bent, begrepen?’

Pad knikte weer of iets wat daar op leek, ten teken dat hij het gesnapt had.

‘Nee, je hebt er helemaal nog niets van begrepen, Pad.’

‘Nee, dat geloof ik ook niet, Tjotjo.’

‘Luister. Buffel zal je vragen wat hij daarmee te maken heeft. Dan zeg je, dat ik ze eigenlijk geleend heb, maar dat jij beloofd hebt ze terug te betalen, omdat ik zo mooi voor je gezongen heb. En dan vraag je of buffel jou die tien gulden wil lenen, want dat Ba Anansi dringend geld nodig heeft. Je vertelt dat Ma Akoeba geen rooie cent meer bezit om rijst te kopen en dat de twaalf kinderen niet kunnen spelen, omdat ze zo'n honger hebben. Heb je het nu begrepen?’

Ja, Pad had het begrepen.

Al de volgende ochtend ging pad op weg naar Buffel. Hij had een heel eind te gaan, want Buffel woonde ver weg. En hij schoot niet zo hard op met zijn korte paddenpootjes.

Gelukkig zwierf er in de buurt een Paddenwinti rond, die graag een snoer kralen wilde hebben, maar geen kans zag om eraan te komen. Daarom klampte hij Pad aan en stelde hem voor dat hij hem vliegensvlug naar buffel zou brengen. Dat was heel makkelijk, volgens de Paddengeest.

[p. 62]

‘Ik kruip in je schouders en dan tover ik een paar vleugels voor je. Maar je moet me belonen met een snoer kralen. In plaats van tien gulden vraag je er elf, tien voor Ba Anansi en één voor mij. Goed?’

‘Oké,’ antwoordde Pad en Winti kroop in zijn schouders. Plotseling had hij een paar vleugels. Je kon wel zien dat zij niet bij Pad hoorden, maar dat het geestenvleugels waren, zo luchtig en vluchtig, doorzichtig en ongrijpbaar waren ze. En ze konden nog klepperen ook.

Zodra ze dat laatste deden, steeg Pad de lucht in. Dat vond hij zo eng dat hij van angst in zijn broek plaste.

‘Wie komt daar aangevlogen?’ vroeg een ouwevrouwenstem.

De vrouw van de ouwevrouwenstem stond op een wegkruising. Ze droeg een zwarte, versleten, gescheurde jurk. Ze keek nogal streng, maar haar scherp kijkende ogen schitterden heel blij. Ze wenkte naar Pad, dat hij even zou neerstrijken.

‘Waar gaan jullie naartoe?’ vroeg de oude vrouw.

‘We zijn op weg naar Buffel, Grote Geest,’ antwoordde Winti vol eerbied.

‘Ga in vrede!’ sprak de oude vrouw.

Toen ze weer opgestegen waren vroeg Pad nieuwsgierig: ‘Wie was dat?’

‘Dat was de Grote Geest van alle Kruisende Wegen,’ antwoordde Winti eerbiedig, ‘de grote beschermer van de zwarte mensen, zowel die in Afrika als de bewoners van Suriname.’

De Pad kwaakte van verbazing.

Even later klopte hij aan bij buffel. De vleugels trokken zich bescheiden terug.

‘Wat is er van je dienst, Pad?’ vroeg Buffel.

Pad vertelde het hem, tenminste dat dacht hij, want in werkelijkheid bracht de Paddenwinti de boodschap over.

‘Elf gulden zeg je en je zult ze terug betalen als je groot bent?’ vroeg Buffel verbaasd.

‘Zo is het buffel,’ zei Winti met de stem van Pad.

Buffel merkte wel dat er iets bijzonders was aan zijn bezoekers, maar hij kon er maar niet achter komen wat het precies was.

[p. 63]

Tevergeefs krabde hij zichzelf tussen zijn horens.

‘Waar heb ik die stem toch meer gehoord?’ dacht hij. Maar hij gaf het geld aan pad en liet hem een papiertje tekenen. Ja, die Buffel was een secure bankier.

Pad kon niet schrijven, maar Winti die nog steeds in zijn schouders zat, bestuurde zijn voorpootje en fluisterde hem in hoe hij de pen moest vasthouden.

‘Als je groot bent dus!’ zei Buffel nog eens voor de zekerheid.

‘Zo is het!’ antwoordden Pad en Winti tweestemmig.

Op de terugweg liet Winti Pad in de steek. Hij had genoeg van die stijve hark. Hij had liever een wat luchtiger gezelschap.

En Pad dacht bij zichzelf: ‘Ik ben blij dat hij weg is, dan hoef ik hem zijn kralen niet te geven.’ Want zo was Pad dan toevallig ook nog eens een keer.

Pad ging naar Ba Anansi om hem de tien gulden te brengen.

‘O, dat vind ik allemachtig aardig van je,’ zei Ba Anansi en ook Ma Akoeba was heel blij. De twaalf kinderen vielen Pad om zijn hals, om hem met hun spinnenkusjes te bedanken, want zo dadelijk zouden ze eindelijk weer eens wat te eten krijgen.

Pad was bijzonder in zijn nopjes, dat hij nu eens één keer in zijn leven iemand te slim af was geweest. Het was dan wel die dikke, domme Buffel geweest, maar goed, hij had hem toch maar bij zijn neus genomen, o zo! Tegen iedereen die het maar horen wilde, pochte hij hoe slim hij was geweest.

Maar op een dag stond Buffel bij Pad aan de deur om zijn geld terug te halen. Toen hij Pad in het vizier had, werden Buffels ogen bloedrood. Ze rolden in hun kassen en het scheelde niet veel of ze sprongen er uit. Het was een ijselijke vertoning en Pad schrok zich een hoedje.

‘Ben je nu nog niet groot!’ brieste een woedende Buffel. ‘Je bent helemaal niet groter geworden in al die tijd!’

‘Hij wordt ook nooit groter, Buffel,’ zei Konijn, die wat geld kwam lenen. ‘Hij is allang aan de maat, die stijve, harkerige kwaker.’

Het drong langzaam tot buffel door dat hij was beetgenomen. Hij wilde al zijn lompe poot optillen om....

[p. 64]

Pad begon verschrikkelijk te jammeren en hij huilde zijn ogen uit.

Op dat moment fluisterde er iemand iets in Buffels oor.

‘Zoals ik al zei,’ fluisterde Winti, die zijn snoer kralen niet had gekregen, ‘als je hem nu doodtrapt, ben je alles kwijt. Dat is het domste wat je kunt doen. Je kunt veel beter een slaaf van hem maken. Iemand die zijn schulden niet betaalt, verdient niet beter.’

En zo gebeurde het. Pad werd een slaaf en naar men zegt, was hij de eerste slaaf in Suriname, maar dat is slechts een vertelling en niemand hoeft het dus te geloven.

De Tjotjovogel, die zo schalks zong dat hij slimmer was dan Ba Anansi, dichtte nog een paar regels aan zijn liedje en die luidden: ‘Als twee hetzelfde doen, is het nog niet hetzelfde.’