De groote tour

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: 1272 C 28

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van de eerste druk van De groote tour. Tekening van de educatiereis der Nederlanders in de zeventiende eeuw, het proefschrift van Anna Frank-van Westrienen uit 1983.

 

redactionele ingrepen

p. 325: bij de voetnoot ontbreekt een nootteken in de lopende tekst; deze is door ons geplaatst.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. II, VI, VIII, 334, 346, 372 en 386) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina ongenummerd (p. I)]

De Groote Tour

 

[pagina ongenummerd (p. III)]

De Groote Tour

Tekening van de educatiereis der Nederlanders in de zeventiende eeuw

Proefschrift

Ter verkrijging van de graad van Doctor in de Letteren aan de Rijksuniversiteit te Leiden, op gezag van de Rector Magnificus Dr. A.A.H. Kassenaar, Hoogleraar in de Faculteit der Geneeskunde, volgens besluit van het college van dekanen te verdedigen op woensdag 9 februari 1983 te klokke 16.15 uur

door

Anna Frank-van Westrienen

Geboren te Amsterdam in 1917

[vignet]

1983

Noord-Hollandsche Uitgeversmaatschappij BV

Amsterdam

 

[pagina ongenummerd (p. IV)]

Promotor:

Professor Dr. I. Schöffer

 

Referenten:

Professor Dr. D.R. Roorda

Professor Dr. J.J. Woltjer

 

[pagina ongenummerd (p. V)]

Aan mijn man,

Aan onze kinderen

 

[pagina ongenummerd (p. IX)]

Inhoud

Voorwoord	VII
Hoofdstuk I Presentatie van prospectus	1
Beschrijving van begrippen: Grand Tour, Kavalierreise èn Groote Tour 1-3
Afbakening van terrein en tijd, keuze van materiaal 4-6
Opzet en uitwerking 6-8
Buiten bestek 8-12
Tourist in schets 12
Hoofdstuk II Peregrinari necesse est	13
Geboorte van de Groote Tour 13
Het begin van de geschiedenis van de Groote Tour, speurtocht naar de ‘eerste’ tourist 13-23
De oudste journalen van de ‘toer van Vranckrijck’ en van de gyro door Italië 14-20
Touristen van het eerste uur 20-23
Zestiende-eeuws tourisme door Engelsen en Fransen: Grand Tour en Promenade 23-28
Contemporaine beschouwingen over de opvoeding en opleiding van welgeborenen 28-47
In Engeland en Frankrijk 28-34
In de Nederlanden; de ‘Ratio’ van Marnix en de ‘Epistola’ van Lipsius 34-47
De Tour als educatiereis, ter bekwaming tot dienst van het Ghemeene Best 48
Hoofdstuk III Wikken en wegen	49
Punten van overweging bij het uitstippelen van een Groote Tour 49-72
‘Gelegentheyt van den tijt’ 50-54
‘Gesteltenisse vanden landen’ op het Tourcircuit 54-64
‘Dispositie’ van de reiselingh: op eigen benen of onder toezicht 64-72
Preparatieven tot de reis 73-79
Bezinning op principe en doelstelling der educatiereis 73-75
Keuze van een ‘wegh-wyser’ 75-79
Financiering der Tour: de kwestie van toelage en kosten 79-85
Ouderlijk ‘Vale’ 86
Hoofdstuk IV Reiselingh ‘en route’	88
Reizen te water 88-102
Aan boord van koopvaarder of oorlogsbodem over de Noordzee, per felouk of galei op de Middellandse Zee 88-95
Over binnenwateren:
Per burchiello over de Brenta en met de nachtschuit naar Ferrara 95-98

 

 

[pagina ongenummerd (p. X)]

In een aakje op de Rijn, per waterkaros de Seine en per schuit de Rhône af. Met een ‘haekie’ op de Loire 98-102
Reizen over land 102-119
Variatie in vervoer en arrangement: de post lopen, accorderen met de bode of gerij huren 102-112
Het ‘rouwe Alpische geberghte’ 112-116
Natuur-beleven: De ‘woestyne’ en ‘lieffelijcke landsdouwen’ 116-119
Reisdocumenten en -formaliteiten 119-122
Logies en ‘tractement’ 122-127
Beheer der penningen en valuta-problemen 127-131
‘Varmaeck’ versus onlusten van het reizen 132-133
Hoofdstuk V Student diligent	134
Thesaurus voor de Groote Tour: Erpenius' Tractatus 136-140
Tourist en Universiteit: corpslidmaatschap en examenbul 140-151
Talenstudie 151-168
‘Devoir’ in de Franse taal 151-160
Oefening in het Engels 160-163
Conversatie in het Italiaans 164-168
Augmentum scientiae, vergaren van kennis en verwerven van inzicht 168-201
Boeken lezen en aanschaffen 168-174
‘Remarques en reflectien’ over: het ‘gouvernement’ 174-178
‘notabele’ personen 178-184
politieke gebeurtenissen 184-188
rechtspraak 188-189
religie 189-193
Contacten met geleerden 193-201
Opschorting van een iudicium 201-202
Hoofdstuk VI Heer in de leer	203
Van Hollandse ‘botheyt’ naar Franse ‘civiliteyt’ 203-207
Haagse kwekelingen in de Parijse leerschool voor ‘homme de bien’ 207-214
Honnêteté, het nieuwe ideaal van wellevenskunst 215-216
Oefening van Nederlandse touristen in Franse ‘heuse zeden’: installatie in de hoofdstad en entree in de monde 216-225
Conversatie in de Franse provincie, in Genève en in Italië 225-229
‘Ridderlicke Consten’: sportieve en muzikale oefeningen 229-237
Tijdverdrijf op Tour; cultureel ‘divertissement’ en ‘passe-temps’ onder compatriotten 237-242
Leren leven tussen ‘honnestes gens’ 242
Hoofdstuk VII Toerist in touw	243
Een ‘Tourkien’ door Engeland 243-248
De ‘Heerlyckheyt van Vranckryck’ 248-273
Op weg naar Parijs 248-250
Parijs, ‘Princesse’ aller steden 250-262
Lusthoven in de Ile-de-France 256-261
De kleene tour 262-266
De ‘grand tour de France’ 266-273
Genève. Een rustpunt 273-274
Italië, de ‘tuyn van Europa’ 274-305
Genua, la superba 274-275

 

 

[pagina ongenummerd (p. XI)]

‘Fiorenza schoon’ 277-280
Roma, caput mundi 280-293
Roma antica e moderna 280-288
Roma sacra 288-293
Napels, ‘il paradiso in questo mondo’ 293-298
‘Singulier’ Venetië 299-303
Oog voor ‘schoon’ en ‘costelyck’ 305-309
Doorreis door Duitsland 309-311
Oost. West. - T'huys best 311-312
Hoofdstuk VIII Per slot van tekening	313
Opmaken van balans: kosten en moeite voor niets, of geld en inspanning waard 313-320
Bijlage Een groot oordeel van dien grooten en uytsteeckenden Justus Lipsius over het reysen	321
Biografische notities van touristen wier journalen en brieven in deze studie verwerkt zijn	325
In defence of the ‘Groote Tour’ A protest and a plea (In lieu of a summary)	335
Overzichten van geciteerde handschriften, gedrukte bronnen en literatuur	345
Overzicht A: Handschriften en gedrukte bronnen van reisjournalen, brieven en andere documenten van Nederlandse touristen 347-351
Overzicht B: Overige handschriften, gedrukte bronnen en literatuur 352-366
Overzicht C: Reisgidsen uit de zestiende en zeventiende eeuw, voor zover in tekst en noten ter sprake gebracht 367-371
Lijst van illustraties	373
Index van persoonsnamen	375

 

 

[los blad, pagina ongenummerd (p. π1r)]

Stellingen
behorende bij het proefschrift van A. Frank-van Westrienen ‘De Groote Tour. Tekening van de educatiereis der Nederlanders in de zeventiende eeuw’.

1.	De overtuiging der humanisten - zoals verwoord door Justus Lipsius - dat de educatiereis dient ter verwerving van scientia, prudentia et mores, kennis, inzicht en beschaving, heeft tot in de achttiende eeuw opgeld gedaan.
2.	Het verschil tussen feit en fictie in Charles Wilsons opmerking over de educatiereis der Nederlanders ligt besloten in twee woorden. (Ch. Wilson ‘The Dutch Republic'’ London 1968, p. 48).
3.	Het kunst-oordeel van de zeventiende-eeuwse tourist is goeddeels gebaseerd op waardering van stoffelijke elementen, terwijl in de natuurbeschouwing de utiliteitsfactor een rol speelt.
4.	In de Rij-academie van Angers berijdt W. Frijhoff een kreupel stokpaard. (W.Th.M. Frijhoff ‘Etudiants étrangers à l'académie d'équitation d'Angers au XVIIe siècle’ in: Lias 4 (1977), pp. 13-84).
5.	Het bewijs dat Antonio Marganetti in de opdracht van zijn ‘Breve Instruttion’ met ‘il Mio Illustrissimo Signore Hooft’ niet Pieter Cornelisz. Hooft adresseerde, maar Aernout Hellemans Hooft, is te vinden in diens reisjournaal. (A. Marganetti ‘Breve Instruttion all’ Viaggio d'Italia...'. Bibliotheek der Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde te Leiden, hs LTK 857, Universiteitsbibliotheek Leiden. A. Hellemans Hooft ‘Journaal van zijn reis naar Italië en Frankrijk’ Universiteitsbibliotheek Amsterdam, hs V J 40).
6.	Het is niet alleen strelend voor Leids chauvinisme, maar ook dienstig voor de kennis van de vaderlandse cultuurgeschiedenis der zeventiende eeuw, wanneer de uitgave - goed geannoteerd en geïllustreerd - van het reisjournaal van Coenraad Ruysch ter hand genomen wordt.
7.	Een duidelijke voorstelling van de ‘Hollandse Heer’ - ten tijde der zeventiende eeuw - dankt het nageslacht eer aan schildering op doek, dan aan beschrijving op papier.

 

 

[los blad, pagina ongenummerd (p. π1v)]

8.	Het verdient overweging om van doctoraal studenten in de geschiedenis en Nederlands, hand- en spandiensten te vragen ter voorbereiding van een tweede, bijgewerkte uitgave van de eerste tien delen van het Nieuw Nederlands Biografisch Woordenboek.
9.	Nu in Saudi Arabia de weg naar de toekomst is gebaand en geplaveid, wordt ook het pad terug in 't verleden verbreed en verlengd.
10.	Terwijl voor de Nederlandse schooljeugd de ramen op het contemporaine wereldgebeuren wijd open staan, gaan zachtjes aan de vensterluiken met het uitzicht op het verleden toe.
11.	Het voorschrift vervat in artikel 35, sub 2 van het promotiereglement der Rijksuniversiteit te Leiden (1982), is in strijd met het internationale gebruik waarbij het ISBN-nummer en het symbool van de ‘copyright notice’ © op de keerzijde van de titelpagina vermeld worden.
12.	Het gebruik van de ‘word-processor’ bij publikatie van wetenschappelijk werk is alleen dan efficiënt en kostenbesparend, wanneer de auteur zijn hang naar perfectie weet te beteugelen.
13.	Met een slagzin als ‘Bel Oma even’ werkt de telefoondienst de teloorgang van de epistolaire schrijfkunst in de hand.