Forum 1931-1935

[p. 67]

Ter Braak en Du Perron na de opheffing van Forum

In de vier jaren voor het uitbreken van de tweede wereldoorlog zijn de politieke omstandigheden zodanig dat het culturele leven zich er niet aan onttrekken kan.

Dat culturele leven was niet alleen verdeeld in zich zelf, het werd ook gedragen door kleine bovenlagen van de Nederlandse burgerij (...) Anderen hadden de middelbare school doorlopen en niet zelden ook nog de universiteit bezocht: Slauerhoff en Vestdijk waren arts, Marsman was jurist, Ter Braak historicus - een autodidact als Du Perron (...) was een uitzondering.^10.

Tegen het einde van de Forum-periode houdt Ter Braak zich bezig met de emigranten uit Duitsland. Hij verwijt ze lauwheid ten opzichte van de urgente situatie, maar:

Hierbij openbaart zich duidelijk zijn neiging het fascisme uit een intellektueel en kultureel oogpunt en niet als een primair politiek verschijnsel te zien. Men zou de vraag kunnen stellen of de kritiek van Ter Braak op de Duitse emigrantenliteratuur werkelijk gerechtvaardigd is.^11.

In 1936 richt Ter Braak samen met J. Romein en H.J. Pos het Comité van Waakzaamheid tegen het fascisme op, dat 1200 leden zou gaan tellen. Omdat ook communisten mochten toetreden, vertrokken er veel katholieken uit het comité.

Vlak voor de tweede wereldoorlog hebben Ter Braak en Du Perron plannen gehad om een nieuw tijdschrift te beginnen, samen met S. Tas en J. de Kadt van het sinds 1934 verschijnende De nieuwe kern. Du Perron en Ter Braak zouden de literair-culturele aspecten en S. Tas en J. de Kadt de maatschappelijke en politieke aspecten voor hun rekening nemen. De Kadt beoordeelde Ter Braak en Du Perron vooral aan de hand van hun Forum-werk, waarbij zijn voorkeur uitging naar Du Perron. De ‘directe wijze’ waarop de laatste reageerde lag hem beter dan de ‘omslachtige’ manier van benaderen van Ter Braak.^12. Voor de politieke kennis van beiden had hij geen al te grote waardering.

10. Algemene Geschiedenis der Nederlanden 14, Bussum 1979, p. 287.

11. H. Würzner, ‘Menno ter Braak en de Duitse letterkunde’, in: Tirade 18 (1974) 193/194 (Ter Braak-nummer), p. 63.

12. J. de Kadt, ‘Herinneringen aan een nooit verschenen tijdschrift’, in: Tirade 18 (1974) 193/194 (Ter Braak-nummer), p. 96.

[p. 68]

De stap van het estetische tot het menselijke was gedaan en in Forum programmatisch geworden: de volgende moest zijn van het menselijke naar het sociale. Maar hier hielden ze [Ter Braak, Du Perron] stil. Politiek was voor hen het wezen zelf van corruptie (...) Intussen komt het fascisme opzetten en Ter Braak wordt bereid de individuele vrijheid te verdedigen. In zover is hij Du Perron een stap voor, hij is op dat punt uitgesproken militanter. Maar in een ander opzicht is Du Perron verder. Hij heeft in Parijs de rotheid van de democratische bourgeoisie gezien en hij beseft dat deze rotheid de fundamentele oorzaak is van het fascistisch gevaar.^13.

13. S. Tas, ‘Du Perron en min of meer Ter Braak’, in: Een kritische periode, Amsterdam (z.j.), pp. 77 en 81.