Opinies van Proke Plebs (1929)

Opinies van Proke Plebs

(1929)–Emiel Fleerackers– rechtenstatus

Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende



[pagina 29]
Proke Plebs over: leekemoraal afgoden en dievelantarens - 't Is en blijft de kwestie van den waarom, Van den Bemde. Zeg me de reden waarom - en ik ben uw man. Daar moet een reden bestaan, die me den waarom geeft; een reden die me gebiedt goed te doen, kwaad te laten... die me zegt en die 't recht heeft te zeggen: ‘Proke, dit niet; Proke, dat wel; zoo niet; zus wel’... Dat voelen de geleerde klerken ook. - Ze voelen, dat ze een gezag noodig hebben, dat ze 'nen grondslag van doen hebben; een leste reden; zoo iets ab-
[pagina 30]
soluut; en dat absoluut gebiedt en absoluut verbiedt, zooals bij voorbeeld God kan doen, de God van de klerikalen. Maar God van de klerikalen, ‘heraus’! En ze zijn op zoek gegaan naar 'nen anderen God... En 'ne God vinden buiten den éénen God, - lastig sport, Van den Bemde! Inderdaad onmogelijk!... En zoo zoeken ze maar een afgod. Zoo liggen de boeken, Van den Bemde. - Schaf het één Geloof af; en ge vindt bijgeloof; schaf den Paus af, en ge maakt 'ne Paus van eiken Brusselschen gazetschrijver; schaf God af, en geen museum is groot genoeg voor uw afgoden. Want zonder 'ne God kunnen we niet boeren; en wij hebben 'ne God noodig op de boerderij, al is 't dan maar een afgod. De geleerde klerken hebben dus 't Princiep weggeredeneerd, den Grondslag, den Baas en de Basis... en nu moeten ze op een gespannen koord over den afgrond; fijn sport! En ze stappen het af... Ze stappen het af op zoek naar een afgod, een echten, ottentieken afgod... En de jacht valt mee... Want ze vinden veel afgoden, heel veel afgoden... inderdaad, veel te veel afgoden!... En dat 's nu weer de moeilijkheid! En een ander moeilijkheid is deze: onder al die afgoden er ten minste één vinden die niet te belachelijk is. En gij staat daar nog altijd in de keuken, met uw
[pagina 31]
koffiekopken en uw poeierken arsenik; en geleerde klerk n^r 1 komt en zegt: M^r Van den Bemde, ge moogt tante Ko niet vergeven; ge moogt kategoriek niet, en meer heb ik u niet te zeggen.’ Ziet ge, Van den Bemde, die klerk heeft zijn afgod gevonden en die afgod heet: kategoriciteit. - ‘Neen, zegt klerk n^r 2, maar uw eigen welzijn verbiedt het u, M^r Van den Bemde’. Want dien zijn afgod heet: persoonlijk welzijn. - Neen, zegt klerk n^r 3, niet uw eigen, persoonlijk welzijn, maar 't welzijn van 't heele menschdom... Want afgod n^r 3 heet: algemeen welzijn. 't Is beter voor 't algemeen welzijn, zegt hij, dat een neefje zijn suikertante laat leven. En afgod n^r 4 heet: eergevoel. - De ‘point d'honneur’ verbiedt u met dien arsenik te spelen, zegt hij. En afgod n^r 5 heet: wetenschap! En die beweert dat suikertantjes vergeven niet wetenschappelijk is en barbaarsch. En afgod n^r 6 heet: ontwikkeling, evolutie. We zijn natuurlijk nog niet genoeg ontwikkeld, zegt die klerk, om aap-perfekt te zijn, maar al aap-perfekt genoeg om geen suikertantjes te vergeven. En andere geleerde klerken komen af met andere afgoden, en de eene spreekt van Boeddha en de andere van 't Vaderland en een derde van de publieke opinie - en enfin! begint het al niet op een museum
[pagina 32]
te gelijken?... Ja, een museum afgoden en afgodjes en afgodinnetjes en afgodsels, elk met zijn leekekapelleke en zijn leeke-altaarkens en zijn leeke-pastoors en zijn leeke-wierookwaaiers... En al die afgoden zijn uitbroeisel uit eieren van kieken-materialisme. En al die afgodische Evangelies zijn maar te akkoord op 't één ding: Weg met den God van de klerikalen!... En al die afgoden... Wel, Van den Bemde, ge weet nog dat de Duitschers den oorlog moesten voeren met Ersatz... Ersatz van dynamiet en springressorkes en kauwe-tsjoe... Wel zoo is 't ook met de geleerde klerken en al hun afgoden zijn niets anders dan Ersatz... Ersatz van den Eénen, Waarachtigen God! En 't is uit naam van die afgoden, elk van den zijnen, dat de geleerde klerken ons komen zeggen: ‘Smijt dien arsenik op den mesthoop en zet uw suikertantje onder een glazen vaasje!’ (pooze) Van den Bemde, teeken het volgende maar op en schrijf er een boek over... 't Zijn wat ze in de Akademie noemen: losse nota's. Als ge geen rekening houdt met God en 't eeuwig leven hiernamaals, dan is zedelijk en gelukkig niet één en 't zelfde konijn; en ongelukkig en onzedelijk
[pagina 33]
zijn dan meestal twee konijnen-kontrarie. En zoodus, valsch is de afgod van persoonlijk welzijn. En valsch ook is de afgod van 't algemeen welzijn; de apostels van dit systeem willen van de heele wereld één koöperatief maken; één grootsche koöperatief van wederzijdsche filantropie ofte menschenliefhebberij... Spreken die menschen ernstig?... Veel Apostels, Van den Bemde... Maar waar blijven de martelaars?... En de afgod van 't eergevoel?... Dat 's de afgod die zijn aanbidders vindt vooral bij de militairen... en de aanbidding is er naar... 't Eergevoel van 'ne mensch is een arm beestje, Van den Bemde, als de zon onder is. De afgod van de publieke opinie slaat ook hooge prijzen, Van den Bemde. - Maar hij werkt ook niet sekuur... Wat is publieke opinie?... Stoot op een banket een sauspan om, en uw eer en goede naam en reputatie is naar de maan voor drie generaties; maar eet in 't geheim uw grootmoeder op, en de menschen zullen zeggen: Wel sa, M^r Van den Bemde, wat ziet U er heden rond en gezond uit!... En de wetenschap?... Een heel moderne afgod, elektrisch verlicht, - zeker. Maar wetenschap gebiedt me niets en verbiedt me niets... Ze levert arsenik zoowel aan den heiligsten monnik als aan den ergsten giftmenger; en als ik uit stelen ga, de wetenschap bezorgt me valsche sleutels en 'nen dievelantaarn...
[pagina 34]
Ik zeg, met uw gezond verstand alleen kunt ge onder die afgoden een beeldenstorm houden van plezier... Daarbij, ik betrouw die afgoden niet... 'k Heb eens gelezen van een koning in Patagonië; die had een steenen afgodje; en dat afgodje lachte met één oog en schreeuwde met het ander. En als de koning oorlog wilde voeren, dan riep hij: ‘Ik mag oorlog voeren, want mijn God lacht!’ - En ik meen, dat elk van die leekemoraalafgodjes van 't zelfde slag is. Het lacht en weent, knikt neen en ja, gebiedt en verbiedt, niet naar den eisch van plicht en recht en waarheid, maar wel naar de gril en naar den wensch en naar 't hart van zijn vrome dienaars! En dat 's misschien de bediedenis van 't Bijbelsch woord: De mensch maakt zich een afgod naar zijn hart... Dan heb ik liever te doen met een God die niet lacht, niet weent, maar die zit en zetelt in de majesteit en de hooge rust en onwrikbare souvereiniteit... hoog boven de veranderlijke wereld en de grillige wispelturigheden van mijn hart! (pooze) Natuur!... Ge kunt wel 'nen Robinson Crusoë vinden, die in zijn afgod een voldoende reden vindt om zedelijk te leven... een Robinson Crusoë, die den waren God verlaten heeft of nooit gekend; liefheb-
[pagina 35]
ber is geworden van Leekemoraal, en in die Leekemoraal, 't zij om zijn eergevoel of naastenliefde of uit eerbied voor de publieke opinie of uit bijgeloof aan de wetenschap, een gebod hoort klinken: doe dit; of een verbod: laat dit... kortom, die, buiten God en Kristen waarheid, toch zedelijk leeft. Maar vooreerst, dan moet ge met zulk een man het woordje zedelijk niet al te nauw opnemen. En ook moog-je dees niet vergeten: dat we niet voor niets 1900 jaar lang kristen beschaving hebben doorgemaakt, en dat elk van ons met de moedermelk wel een droppel heeft gedronken van den invloed van Christus' leer en les... invloed, Van den Bemde, die blijft en voortwerkt. En als ge alles wilt weten, zal ik u nog dit zeggen, dat er op aarde menschen leven van alle soort... ook dus menschen van de uitgezonderdste uitzondering; - 't is te zeggen: menschen, die zedelijk leven, buiten God en Waarheid, buiten een allerhoogst gebod en een allerhoogst Verbod, dat absoluut staat, eeuwig, één, onwrikbaar... 't Kàn gebeuren, 't kàn waar zijn, 't kàn lukken, juist zooals 't lukken kàn dat ge een toren bouwt op schuif zand en niet op de rots... en dat hij niet instort vooraleer de stellage weg is... 't Kàn lukken... 't kàn... driemaal op de tienduizend, tweemaal op de twintigduizend... 't kàn..., Van den Bemde, eens op de honderdduizend... en misschien niet ééns.

Vorige Volgende