Brieven van Nonkel Pastoor

[p. 25]

Bertje heeft een groene kaart gekregen voor onbeleefdheid. Hij had aan Pater Adams een toenaam gegeven.

Nonkel antwoordt:

EZEL,

De Paters staan op hun stukken, zie ik. Zij hebben gelijk. En ze nemen het op hun fiere fatsoen, als 'ne pagadder van zestien jaar ze voor ezels uitmaakt. Ge moet 'ne mensch niet uitschelden; ge moet 'ne mensch geen toenamen geven, vooral niet aan Pater Adams.

Toenamen geven, dat kan heel slim werk zijn. En daar kan verbazend veel verbeelding in zitten; scheppende verbeelding; zeker en vast. En als ge de geschiedenis openvouwt, dan zult ge zien, dommerik, dat al wie ook maar ooit een rol meespeelde van be-

[p. 26]

lang, een toenaam meekreeg. Dat is allemaal heel waar. Maar gij moet die toenamen niet geven. Daar zal de geschiedenis wel voor zorgen. En veronderstel eens, kieken! dat we de bordjes verhangen, en dat Pater Adams zelf eens toenamen gaat uitdeelen aan zijn jongens. Nou, Bartholomeus Bartholomeeuwissen, wat zeg-je?... Hij zou niet ver en diep in zijn verbeelding te zoeken hebben. Hij moest uw gezicht maar zien, en dan simpelweg, foto-juist, zeggen wat hij ziet. En 't zou geen pluimke zijn voor de familie... En dan pas mocht Joost van den Vondel zingen:

Ik zie den ommegang van honderdduizend dieren,
die zitten op een bank of op de speelplaats zwieren;
en stampen op een bal, zoo ieder is gewend,
en zoeken hun verzet elk in zijn element.
Wie zou eenieders aard en eigenschappen ramen
als Adams? Want hij geeft ze op eene rij hun namen;
en zoeken doet hij niet; hij spreekt het zoo maar uit,
naar wat hij weet en ziet: verstand en ooren, snuit...

Maar dat doet Pater Adams niet, de wijze man! Misschien peinst hij: 't Is zoo al erg genoeg, - zonder toenamen!

Ik meen, Berten! dat het de moeite prinselijk loonen zou, als ge eens welwillend uw aandacht gingt vestigen op het heele kapittel van de Beleefdheid.

In mijn jongen tijd, toen ik mijn a-b-c-school liep, had ik een meester op 't dorp, die er de beleefdheid in slóeg. En als ge b.v. 't ongeluk beleven mocht hem op straat voorbij te loopen zonder hem te groeten, dan mocht ge 's anderdaags in de klas vóór de pinnen komen; dan sloeg hij u met zijn wisje drie-

[p. 27]

maal, zesmaal, tienmaal, naargelang, op uw handen, op uw ooren, of elders, naargelang; en na elken slag moest ge zeggen, met twee woorden beleefd: ‘Dank u wel, Mijnheer Doedels!’ - Zoodat ge niet verschieten zult, dat ik zoo beleefd ben.

'ne Mensch mág beleefd zijn. 'ne Mensch móet niet publiek laten zien, dat hij een boer is, gekapt uit de bosschen van Hoetsiploe!

En mag ik u eens eventjes met een dilemma op uwen kop tikken?...

Ofwel, ge kent de regels van de Beleefdheid niet. Leer ze dan. En koop een boekske. Ik zal het zelf wel betalen. Ofwel, ge kent de regels van de Beleefdheid wel; maar ge wilt ze niet toepassen; want, zegt ge, dat zijn maar flauwe komplimenten. En ik zeg: Ge kunt wel beleefd zijn zonder flauwe komplimenten. En daarbij secundo: wat noemt ge flauwe komplimenten?... Echte beleefdheid, stille beleefdheid, modeste beleefdheid maakt 'ne mensch beschaafd, geschaafd, - wat zeg ik? gepolitoird.

Ofwel, ge zijt te lui en te vadsig om beleefd te zijn. Is het hem dát, lafaard?... Dan zeg ik: ziedaar nu juist een reden te meer om beleefd te zijn. Schud die vadsigheid van uw lijf!... Tem den ezel, die in uw ziel zit!... Dril den drommel, den luien Satan! En wees christelijk genoeg, om te weten dat elke daad van beleefdheid een daad van versterving is, en dat alle versterving mooi is, en heilig, - en mooi maakt, en heilig maakt!

Hooge bespiegelingen, nie'waar?...

Ofwel, ge zijt erom beschaamd, beleefd te zijn?...

[p. 28]

Maar, zoo iets durf ik niet peinzen... Dat zou mijn christelijk verstand te boven gaan...

Nu moet ge niet gelooven dat ik uit fanatisme zal beweren dat ge zonder beleefdheid niet in den hemel kunt geraken. Neen. Maar ik zeg, primo: dat de beleefdheid een soort pasmunt is; en al is pasmunt ook niet alles, toch, pasmunt houdt de rekeningen juist en zuiver; secundo: dat beleefdheid de rijkdom is van arme menschen en de luxe van jonge studenten; en tertio: dat Sint-Pieter toch liever wenscht dat ge uw voeten afvaagt vooraleer ge den hemel binnenkomt.

En als ge er soms zoo weetgierig op uit zijt dat ge er al 't fijne van weten wilt, - kijk dan:

Ge moet beleefd zijn; dat zijt ge aan uwen evennaaste verschuldigd; hij ook is een schepsel Gods; en dat zijt ge aan uwe ouders-zaliger verschuldigd, natuurlijk; en aan uw familie; en aan mij. Denkt ge soms dat het plezant is voor mij, als heel de parochie zegt: de neef van den Pastoor heeft een groene kaart gekregen voor onbeleefdheid? - En ge zijt het ook aan uzelf verschuldigd; en een zuivere naam is zoo deftig als een broek zonder gaten en een blazoen zonder blaam... ‘Sans peur et sans reproche’ zooals die andere zei. En ge zijt het ook wel een beetje verschuldigd aan O.L. Heer. Peinst ge dat niet?... Een katholieke jongen is het groene hout; en als 't groene hout de menschen uitscheldt, wat heeft het dorre dan nog te doen?... Laat de slechte gazetten de eerwaardige Paters toenamen geven. Zij zijn er voor betaald.

[p. 29]

En nu hoop ik, Berten, dat het u stilaan begint klaar te worden, wat ik in zake beleefdheid zooal van u verlang. En nu zou ik daarover kunnen bekhouden. Maar op één puntje speciaal, wensch ik uwe welwillende aandacht nog te trekken. Dat zijn uw brieven! Ge moet de brieven beter verzorgen, die ge mij schrijft. Taal én stijl én schrift én papier. Eens per jaar is het prachtig, compleet, perfekt: met Nieuwjaar. Dan plakt er zelfs een santje op, als op den peperkoek, dien Sofie dan mee krijgt van den kruidenier. Maar de rest van 't jaar is 't ellendig. Wat denkt ge dan als ge zulke brieven schrijft?... ‘'t Is toch maar voor dien Ouwe?’... is het dát? Welnu dan, dat is 1^o, een heel gemeen scheldwoord; en 2^o, zie dat ik het niet meer hoor!

Nu moet ge ook weer niet aan den anderen kant overdrijven en mij brieven gaan schrijven à la Madame de Sévigné. Toch:

Si canimus silvas, silvae sint consule dignae.

Wat beteekent:

Wanneer ge naar uw Nonkel schrijft,
zie dat beleefdheid bovendrijft,
en dat gij in de puntjes blijft.

En nooit vergeten dat ge aan mij schrijft; aan uwen oom, Heeroom, den broer van uw vader-zaliger... 't Is toch zoo, pertang!

Non ut confundam vos haec scribo, zulle! Niet om u de schaamte op 't lijf te jagen; maar opdat ge 't weten zoudt - en doen!...

De kersen zijn niet gelukt dit jaar, Bertje; en 'k heb

[p. 30]

bemerkt, dat ze al meer en meer afnamen naargelang de spreeuwen toenamen! Apropo van toenamen!... Geen toenamen meer, Bertje! Wees deftig en christelijk.

Sofie is in de week naar de Expositie geweest met Celien van den Koster. Maar-dat-doen-ze-nie-meer, zeggen ze. Ze waren zoo ‘muug!’ -

Ik zend u een kruiske, en moge O.L. Heer dit kruiske laten gedijen.

Nonkel Pastoor