Jan Bart

[p. 47]

[V]

JAN BART WERD, ALS OORLOGSmatroos, ingelijfd in de bemanning van 't admiraalschip. De eerste weken was 't, in zekeren zin, een tegenvaller te noemen. Hij kende strenge orde en harde tucht. Als nieuweling in 't vak kreeg hij al de onaangenaamheden van een zware opleiding te doorbijten. Zijn vrij matrozenpak wisselde niet zoo willig tegen het snoerend plunje van den zeesoldaat. Het nieuwe gareel neep hem in schouders en lenden. En waar dit gareel, op de andere schepen, met een zekere losheid aangebonden werd, was het, op de Zeven Provincien, des te strakker gehouden. Prachtige kerels allemaal, de officieren, maar streng! IJzeren grepen in een vloeren handschoen. Maar men went zich ten slotte aan alles.

Ook Jan slaat zich handig door den dringenden last van elken dag. Hij poetst en schrobt en spoelt schip en dek; hij onderhoudt zeilage en takelwerk; hij verzorgt de geschutstukken en 't oorlogsmaterieel. De verplichte en dagelijksche oefeningen zijn hem geen dwangarbeid meer geworden. Het ingewikkeld raderwerk van de touwwebben rond masten, raas en zeilen openbaart hem het geheim van de lenige plooibaarheid. In zijn matrozenkleedij steekt hij spierkrachtig, met hooge gestalte en breede schouders. Het oorlogsleven aan boord bekoort en montert hem op in afwisselende verscheidenheid. Het zeilen en kruisen door de Noordzee verrijkt zijn zeekundige kennissen. Op ankerplaatsen pleistert hij, in betrekkelijke

[p. 48]

rust en kalmte, dagen door die hem 't genoegen van zondagsche wandelingen ruimschoots vergelden.

Als 't anker gelicht en de jacht over de vlakte ingezet wordt, is 't een gestadige aandacht om wat in de vier windstreken kan gebeuren. Zeilen dagen tegen den einder op en verdwijnen in de plooien van den hemel. Schepen koersen langsheen de horizonlijnen naar onbekende verten. Zijn schip vliegt hen achterna tot zekerheid is verworven in verband met nationaliteit, vracht of vijandelijke doeleinden. Jan was te scheep en vaarde. Hij jeunde zich te voelen wegijlen en voortspoeden in de golvende woeling van het water, dat in de spelingen van 't licht wisselkleurde telken stonde van den dag. 's Avonds ontstak hij, in de hooge lantaarnpalen op het achterkasteel aangebracht, schitterende of gedempte lichten, naar gelang men in veilige of onveilige zeegewesten kruiste. Steeds het eeuwig gegons in de ooren en de breede wind in 't gelaat en op de borst.

Het eigenlijke oorlogsbedrijf had, tot nog toe, niet veel om het lijf gehad. De Ruyter was koen. maar voorzichtig. Als 't pas zou geven, zou hij weten zijn slag te slaan. Hij genoot het grenzeloos vertrouwen van alle manschappen. In de rusturen, wanneer zij, de pijp in den mond, uitgestrekt lagen in de kooien der kajuiten, de hoofden geleund in de opgetrokken ellebogen of ergens leunend tegen den scheepswand en ondereen aan 't vertellen waren, werd een of andere geschiedenis uit De Ruyter's leven, boven water gehaald. Die had al wat uitgericht in zijns zeemansleven! Van alles had hij medegemaakt en was steeds recht gebleven. Oorlogsklippen wist hij handig te omzeilen, maar slagen kon hij uitdeelen waar het moest en dat het stoof. Jaren lang had hij schrik gezaaid op alle zeeën.

Ook de Duinkerksche kapers moesten het ontgelden;

[p. 49]

hun haven werd geblokkeerd. Nu stonden ze aan zijn zijde om hem te helpen. Hoe de wereld toch draaien kon! Door alle watertjes had hij gezwommen en tegen alle krijgslisten was hij opgewassen. Oorlogsknepen wist hij zoowel te ontkomen als toe te passen.

Daar was er eentje dat opgang bleef maken. In 1647 moest een Hollandsche koopvaardijvloot, uit vrees voor de Duinkerksche kapers, schuil loopen in een Engelsche haven. De Ruyter echter waagt het, heel alleen, door de mazen van het net te ontglippen. Hij voert een vracht ingemaakte boter, die zuur en bittersterk is geworden. Hij doet de scheepswanden en het dek met de boter insmeeren. Een Duinkerksche kaper ramt hem aan. De manschap stormt op 't dek, maar de boter was zóó glad, dat de aanvallers zich niet recht konden houden. Ze vielen hals over kop op elkaar. Net een algemeene tuimeling op een gladdig ijsvlak. 't Was kinderspel, allen na een kortstondig gevecht, van boord te jagen.

Sindsdien tijd had De Ruyter zijn weg gemaakt en waar De Ruyter verscheen, waaide de zegevlag. In dezen oorlog geleek het spel meer op een katje-duik. De landen Waren weliswaar in oorlog, maar men trachtte, achter de schermen, het geschil te regelen. Na een treffen dat beslissend had kunnen werken, indien men het behaalde voordeel verder had uitgebaat, was een soort van wapenstilstand ingetreden en waren bevelen en tegenbevelen oorzaak dat de strijd op zee noch oplaaiing noch drift kende.

De inzet was nochtans prachtig geweest. Op 6 Juni 1666 had de vloot van De Ruyter, met tegenwind, de kusten van Texel verlaten, om slag te leveren.

Op 10 Juni laveert de vloot ter hoogte van de Vlaandersche kust en botst 's anderen daags, op de heele Engelsche vlootkracht. Vijf en zeventig oorlogsbodems

[p. 50]

en vijf en dertig fregatten zeilden, in den namiddag, Duinkerke voorbij, om naar de Zeeuwsche eilanden te stevenen. De Ruyter kruist, met vier en tachtig schepen, negen branders, twintig gal Jooten en enkele begeleidingsbooten, tusschen Nieupoort en Oostende. Te vijf uur 's namiddags branden de kanonnen los.

't Word een gebulder van de andere wereld. De zeeslag woedt den nacht door. Honderd vijftig schietbussen branden onophoudelijk, hun lading los. Van Duinkerke tot Oostende trilt en zindert de kust en dondert het, gestadig, over zee. Te middernacht begint de slag in 't voordeel van De Ruyter te verloopen. 's Morgens, trachten verschillende Engelsche buiten gevecht gestelde bodems, te Duinkerke schuiling te zoeken. Vijf en dertig Engelsche oorlogsbodems zeilen Kales en Gravelingen voorbij, om hulp te bieden. Te laat. De heele Engelsche vloot is gekelderd of vlucht verstrooid en gehavend, naar de vier windstreken.

Sindsdien gebeurde er haast niets meer. De oorlogsverrichtingen luwden stillekens uit. De onderlinge vloten kregen slechts kustbewakingsopdrachten te vervullen. Dit werkte De Ruyter op de zenuwen. Hij praamde, maanden en maanden, het staatswezen om er mede komaf te maken. Hij kreeg ten slotte zijn wensch. De palabers leverden geen uitslag op. Wilde de Engelschman niet hooren, hij zou het dan maar voelen.