Turkenvespers

[p. 323]

43 De droom, een leven

De kapitein van het sms Prinz Eugen heette, niet eens tot mijn verbazing, Sternheim, wat verklaarde dat hij me voor niets kon laten meevaren op die tocht naar het geluk. Maar het verklaarde meer dan dat alleen. Het verklaarde ook de merkwaardige samenstelling van de passagierslijst waarop vele namen van nog levende en reeds gestorven gewaande bekenden uit mijn verleden voorkwamen. Te zien kreeg ik hen echter niet. Dat gaf te denken, maar denken was wel het allerlaatste waar ik behoefte aan had. Wie aan een nieuw leven begint, kan het denken maar beter achterwege laten. Denken leidt tot zinsbegoochelingen, daar had ik schoon genoeg van.

Het kind sliep naast me in de kooi en 's nachts vertelde ik het, terwijl het veilig in de omslotenheid van mijn armen lag, verhalen over hoe het was en over hoe het zijn zou en de verschillen daartussen. Het kind gaf ook antwoorden en stelde vragen. Maar het wist niet dat ik het was die die antwoorden gaf en de vragen stelde, omdat het nog een zuigeling was en waan en werkelijkheid nog niet uit elkaar kon houden.

Op een bijzonder stormachtige nacht, toen de meeste passagiers vreesden wel nooit in het beloofde land te zullen aankomen, vertelde ik het kind een verhaal over een jongen die zich Kaspar Hauser had laten noemen. ‘Het was een angstig kind, niet omdat het een wees was, maar omdat het niet over de macht beschikte de gebeurtenissen naar eigen inzicht in te richten. Daarom leerde het muizen van deeg

[p. 324]

maken en mondorgel spelen. Dat gaf hem een zekere macht over de materie, klank en materiaal leken zich te voegen naar zijn wensen. De jongen was daar even, heel even gelukkig mee, tot hij bemerkte dat wat zich voegen liet voor de mensen geen enkel belang had. Muizen en mondorgelklanken, wat moest men ermee? Gelukkig leerde hij bijtijds een goochelaar van hoger orde kennen, een manipulator van leven en dood, dat was tenminste iets.’

Het andere kind kneep zijn vuistjes samen en pruttelde met zijn lippen. Ik streek met mijn hand over de ijl behaarde en merkwaardig gevormde schedel. Ik voelde het bloed kloppen onder de fontanel en kreeg tranen in mijn ogen.

‘Luister,’ ging ik verder om de aandacht van het kind van mijn ontroering af te leiden, ‘het kind leerde onderscheid maken tussen wat wenselijk was en wat het wilde en daar bleek een dermate groot verschil tussen te bestaan dat het er ongelukkig van werd. En, slecht van de tongriem gesneden als het van nature was, zocht het zijn heil in de huisbioscoop van het verlangen.’

Het kind vroeg, ‘Wat is een tongriem?’ maar ik kon het niet verstaan omdat het nog niet praten kon en dus vervolgde ik onverstoorbaar, ‘Nadat het kind vergeefs geprobeerd had Lumière zijn uitvinding te ontfutselen, volgens welke een snelle opeenvolging van beelden het vermoeden van een werkelijkheid suggereerde, besloot het zelf een dergelijke uitvinding te doen. Nu is het zo dat men voor het doen van uitvindingen niet alleen over een zekere mate van helderziendheid dient te beschikken, er komt ook een zekere mate van doortastendheid bij kijken. Het kind, dat inmiddels een man geworden was, beschikte daar niet over. Dat had te maken met het feit dat het er niet over wilde beschikken, omdat het gemerkt had dat als men doortastend is en weet wat men wil, men de omstandigheden trotseert, en wie daartoe in staat is, heeft in de regel geen behoefte aan

[p. 325]

het bedenken van een huisbioscoop. De jongeman was, kortgezegd, het slachtoffer van zijn innerlijke tegenstrijdigheden.’

Het kind lispelde onrustig, knipperde met zijn ogen en er verschenen speekselbellen op zijn lippen. Ik veegde ze met mijn mouw weg en stak het kind een in brandewijn gedoopte dot in de mond, omdat men mij eens verteld had dat kinderen daar genoeglijke dromen van krijgen. En terwijl ik het kind weer over de wonderlijk gevormde schedel begon te strijken, legde ik het uit dat het bij die jongeman dus bleef bij het dromen over dromen. ‘En omdat hij toch in zijn levensonderhoud moest voorzien, verkocht hij zijn dromen in de vorm die zijn klanten aan die dromen wensten te geven, want dat kan met dromen, ze zijn van zacht materiaal en voegen zich naar iedere schedelvorm.’

Het kind geeuwde.

‘Want,’ ging ik verder, ‘dat was nu het aardige van het land waar de jongeman woonde, men koesterde er een grote voorliefde voor alles wat vaag en ongrijpbaar was. Men gaf het een naam en meende daarmee de uiteindelijke vorm en bestemming van de dingen te hebben bepaald. Of men gaf ze zelfs geen naam, maar floot of neuriede ze. Dat deed men bij voorkeur met problemen van huiselijke of meer algemene aard. Het gevolg was dat de hoofdstad van dat land een stad van dichters en zangers werd. ‘De droom, een leven,’ zoals een van de grootste dichters het eens heeft uitgedrukt.’

Het schip stampte en rolde. In de naburige kooien hoorde ik mijn medepassagiers braken. Het kind werd onrustig. Ik drukte het dichter tegen me aan en zei dat we naar een land zouden gaan waar alles anders was. Dat het land me de kans zou geven mijn dromen de harde vorm van de werkelijkheid te geven. Dat er fabrieken waren waar men tandwielen vervaardigde en dat er fabrieken waren waar men celluloid

[p. 326]

maakte. En dat een zakenman, zoals ik dat wilde worden, daar zijn voordeel mee kon doen. Eindelijk dan zou ik de films die ik in mijn jeugd en later gedroomd had, ook werkelijk kunnen vervaardigen. Alles zou werkelijkheid worden en pas met de werkelijkheid vangt het echte leven aan. En ik vertelde het kind hoe het principe van de cinema werkte.

Onder me hoorde ik lachen. Ik boog me over de rand van mijn kooi en vroeg mijn besnorde reisgenoot wat er te lachen viel. Hij ging overeind zitten en keek me met een melancholieke blik aan. ‘U moet,’ zei hij, ‘uit een wel zeer oud land komen, dat u er dergelijke dromen op nahoudt.’

Ik zei dat ik niet begreep hoe de leeftijd van een land bepalend kon zijn voor iemands dromen.

De man zei, ‘Hebt u nog nooit van Charley Chaplin gehoord?’

Ik begreep niet waar hij op doelde.

‘Of van Hollywood?’

Waarom moest ik toch altijd opnieuw dwazen tegen het lijf lopen?

‘Die uitvinding van u kunt u wel vergeten,’ lichtte hij toe. ‘Oude koek. Er zijn er die er al rijk van zijn geworden en aangezien niet iedereen op dezelfde manier rijk kan worden, raad ik u aan maar iets anders te proberen.’

‘Begrijp je,’ zei ik tegen het kind, ‘wat ik bedoel? Nog voor je een kans hebt gekregen, wordt hij je al ontnomen. En ik weet niet of dat nu aan mij ligt of aan de anderen. Maar wat doet het er toe? Zolang je maar muizen uit deeg kunt maken en mondorgel kunt spelen. Of niet?’ Ik kuste het kind op de fontanel en viel in een diepe slaap.

Ik droomde dat ik niet droomde, zodat ik na enige tijd met een kreet van angst ontwaakte. Door de patrijspoorten viel een grauw licht. Het kind lag me met grote, donkere ogen aan te kijken.