Turkenvespers

[p. 301]

39 Nieuwe tijden

‘De lucht klaart op,’ zei juffrouw Kamenow, maar ze vergiste zich, er was alleen een vijfde maan aan de hemel verschenen. En het mocht dan de indruk wekken dat de hemel lichter werd, in werkelijkheid werd hij slechts dreigender, want het licht dat door de manen weerkaatst werd was geen licht zoals men dat van ordentelijke manen verwachten zou. Het was een glans zonder uitstraling. De spaarzame honden die de stad nog telde verdroegen het niet. Ze loeiden laag, van diep uit hun keel en drukten zich daarbij zo plat mogelijk tegen de grond, de oren achterwaarts tegen de kop gedrukt, de pupillen wegdraaiend waardoor het gelig wit van hun oogbollen een vreemde overeenkomst vertoonde met de kleur van de manen.

Het was hoogzomer, maar de hitte die in de straten hing was niet die van het seizoen, het was evenmin de hitte van haardvuur of bosbrand. Het was een soort organische hitte, de hitte die men uitstraalt na een hevige krachtsinspanning, maar heter, oneindig veel heter en zonder dat het lichaam er de neiging tot transpireren door kreeg. Het was een hitte, zo droog als zand, die de gewrichten deed knarsen en de huid looide. Het was een hitte die de lucht niet tot trillen bracht, een hitte, al even vreugdeloos als het licht van de manen. De hitte had een geur, die van rottende kiezen, vermengd met een vleug camelia, de huid kreeg er een loodgrijze kleur van. Iedereen kreeg een loodgrijze kleur, maar het merkwaardige was dat men dat door het vreemde licht van de manen niet zo direct kon zien. Pas bij elektrisch

[p. 302]

licht werd de kleur zichtbaar en dus stelde men zich tevreden met de verklaring dat elektrisch licht de huid deed verkleuren.

Tussen de geuren door hoorde men, als het ratelen van machinegeweren even ophield, verwaaide muziek. Rosen aus dem Süden, Künstlerleben, de Tritsch Tratsch Polka en walsen uit Der Rosenkavalier. En wie heel goed luisterde kon ook hoefgetrappel horen en het gefluit en tonggeklak van koetsiers. De stad was bevangen door een smartelijke nostalgie.

De soldaten droegen niet langer de bonte tunieken en litewka's in regimentskleuren, maar veldgrauwe uniformen waardoor ze bijna onzichtbaar werden tegen de geblakerde achtergrond. De officieren hadden hun herencorsetten in de Donau geworpen en gaven schaamteloos blijk van hun embonpoint. Ze droegen fantasieloze kepi's, evenals hun manschappen, hun bevelen klonken niet meer verwijfd maar geblaft en geen van hen kon het gezicht van zijn geliefde nog in zijn laarzen laten weerspiegelen.

‘Nu we een jonge regent hebben zal alles wel gauw in orde komen,’ zei juffrouw Kamenow en ze keek daarbij of haar gewicht al begon te minderen. Ze vergiste zich opnieuw want ze werd met de dag zwaarder en het zag er geenszins naar uit dat alles gauw in orde zou komen.

Ik zei, ‘Wat de regent betreft zal er wel nooit iets in orde komen, daar heeft hij geen enkel belang bij.’

‘Maar hij heeft zo'n mooie toespraak voor de radio gehouden.’

Ik zei dat ik de toespraak ook gehoord had en dat hij me eerder aan verraad had doen denken.

‘Verraad,’ krijste juffrouw Kamenow, ‘dat we nu eindelijk weer eens rustig kunnen leven, noem jij dat verraad?’

‘Ze hebben de uitvindingen van Farinelli en Cobenzl aan de Turken verkocht en willen nu vrede om geen slachtoffer

[p. 303]

van hun eigen handeltje te worden.’

‘Je begrijpt er niets van, Hauser. Natuurlijk hebben ze die belachelijke uitvindingen aan de Turken verkocht. Wat heb je aan een vrede zonder geld? We moeten toch plezier kunnen maken, zoals vroeger,’ Ze staarde dromerig voor zich uit. ‘Als mijn regentje geboren is,’ mijmerde ze, ‘zal ik zijden japonnen kopen, hoeden met voiles, kousebanden van brokaat en mitaines van batist. En ik zal iedere dag naar de opera gaan en taartjes eten bij Sacher en ik zal een kinderwagen kopen met rubberbanden en het wapen van de Habsburgers op het koetswerk. O, Hauser, wat zal ik gelukkig zijn.’

Ik zag het reusachtige, zwangere monster op bed liggen en kreeg bijna medelijden met haar. Ze scheen zich van haar toestand niet bewust te zijn en leek geen benul te hebben van de complicaties die met de geboorte gepaard zouden kunnen gaan. De hitte deerde haar niet, ze accepteerde alles met de gelatenheid van de onnozele.

Ik zei, ‘Zijden japonnen zijn allang niet meer in de mode, laat staan hoeden met voiles en brokaten kousebanden. Sacher is afgebrand, in de opera resideert een radenrepubliek en je kinderwagen zul je uit een zeepkist moeten maken, zo staan de zaken er voor, juffrouw Kamenow.’

Ze keek me aan en glimlachte. Voor het eerst sinds we elkaar kenden glimlachte ze naar me. ‘Ach arme Hauser, je hebt zo weinig vertrouwen in de toekomst. Het is ons toch altijd goed gegaan, waarom zou het opeens anders worden?’

‘Misschien wel omdat de Turken aan de poorten liggen,’ opperde ik.

‘Maar er wordt toch nog gezongen en gedanst. Ik kan het horen, hier in mijn bed. Mijn kraambed,’ voegde ze er plechtig aan toe.

‘Als u goed luistert kunt u ook geweervuur horen en gra-

[p. 304]

naten die steeds op de verkeerde plaats inslaan.’

‘Wat is dat alles vergeleken bij zang en dans, Hauser.’

‘De mannen dragen tegenwoordig zelfbinders.’

‘En ik draag een kind van de regent.’

‘En ik word geacht de vader te zijn, zodat niemand beter zal weten dan dat het kind Hauser heet, zodat je zelfs op die zeepkist nog niet het wapen van de Habsburgers kunt laten schilderen.’

Ze keek me aan met onverholen haat. Er verschenen weer rode vlekken in haar hals die ze niet eens kon bedekken omdat ze haar armen niet verder dan tot halverwege kon opheffen.

‘U hebt weer rode vlekken in uw hals, juffrouw Kamenow en uw kind zal Hauser heten.’

Mijn onechte kind zou Hauser heten. Mijn god, zouden alle boze Hauserfilms dan opnieuw worden afgedraaid?

Over de geschiedenis van het hangen valt heel wat te vertellen. Het is de geschiedenis van de langzame dood en wie ooit het valluik heeft uitgevonden heeft de zin van het hangen nooit begrepen. De Turken hielden er niet van de geschiedenis in die zin geweld aan te doen. Ze beschouwden het hangen als een schone variant op het villen, waarin ze eveneens meesters waren. Meesters waarin al niet? Als je de heren van het nieuwe bewind mocht geloven, staken onze prestaties maar schamel af bij die van de Muzelmannen en inderdaad, wat het hangen betreft, daarvoor kon men wel bij hen in de leer. Wie zich, als hij de moed daartoe nog kon opbrengen, naar de laatste, verdedigde wallen begaf kon tegen de hellingen van het Wienerwald hele wouden van gehangenen ontwaren. Wouden die soms nog een etmaal lang prevelden en kermden.

Ook in de straten van onze stad werd het hangen naar Mohammedaanse aard ingevoerd. De regent en zijn aan-

[p. 305]

hang slaagden er in de ene republiek na de andere vrijstaat op te rollen en zowel de kopstukken als de toevallige bewoners werden opgeknoopt. De in elkaar overlopende Luegerring, Schottenring en Opernring vormden één lange galgebaan. 's Nachts, zover men nog van nachten spreken kon - ze onderscheidden zich van de dagen slechts door een toenemende hitte en het zwijgen van de luchtafweer - hoorde men het rammelen van skeletten in een vale wind en het tikken van druppels zaad op de grond.

Om de weerzinwekkende zwangerschap van juffrouw Kamenow te ontvluchten maakte ik graag een wandeling langs de galgebaan. Het schonk me de troost dat al diegenen die hun leven lang fier hun eigen, onvervreemdbare namen hadden gedragen, op de meet tenslotte geklopt waren door de grootste sukkelaar uit de race, de naamloze rode-lantaarndrager. Ja, het schonk me wel enige voldoening langs die wiegende en rammelende hagen te wandelen. Reputaties, wie maalde er nog om? Ze hingen al niet gemakkelijker dan een verkrachter of een linnenwever. Hun zaad drupte niet triomfantelijker en de lelijke uitdrukking op hun gezicht werd er niet opwindender door. Componisten waren er onder, hofdirigenten, filosofen, hoogleraren, graven, hertogen en baronnen. En niet te vergeten, voormalige cliënten van mij en ik wist niet of ik daar om lachen moest of huilen.

In de Landesgerichtstrasse werden de executies op andere wijze, zij het eveneens naar Mohammedaanse trant voltrokken en wel op de manier die wij inmiddels al als de klassieke hadden leren kennen en waarvan de mare de Turken zelf al was vooruitgesneld. Soldaten van het voormalige kk regiment uhlanen lieten er de mannen in rijen aantreden en het geslacht ontbloten, waarna de ruiters er één voor één en in volle galop langs raasden om tijdens hun tomeloze vlucht zoveel mogelijk trofeeën te bemachtigen. De een

[p. 306]

had zijn razende rit nog niet volbracht of de volgende was al op zijn paard gesprongen, trok het zwaard uit de schede en joeg langs een rij nieuw aangetredenen. De aanwezigheid van publiek werd niet geschuwd want, zo had de regent bevolen, ‘er zullen maantekens gezet worden voor ieder die de vrede belaagt en de nieuwe orde ondermijnt’.

Krijsten de mannen, schreeuwden ze, of vloekten ze toch minstens? Er was in die tijd al zoveel uitgevonden in vergelijking met mijn jeugd, maar soms kreeg ik de indruk of de uitvinding van het geluid steeds weer werd uitgesteld. Toespraken, walsen, marsen, dat scheen allemaal te kunnen, maar de geluiden van andere gebeurtenissen klonken óf als in een droom óf ze werden domweg weggedraaid. Ik kan me niet herinneren dat ik die mannen enig geluid hoorde voortbrengen. Ik zag hun monden happen, ik zag hun handen naar hun kruis grijpen, ik zag hen ineenkrimpen en over de grond rollen.

Maar de geuren van bloed en angstzweet maakten veel goed. Mijn borst zwoegde, mijn adem floot. Ik voelde me licht in mijn hoofd, terwijl mijn armen zwaar als spoorbielzen langs mijn lichaam hingen. Ik zag bevestigd dat het lot van de mensheid door haar eigen wreedheid wordt bepaald en dat schonk me voldoening.

Bij de Theatinerkirche trad het voormalige kk regiment Trommler und Pauker op. Het publiek keek ademloos toe. Bloed blikkerde olieachtig in het maanlicht en stroomde traag naar de goot waar het zich vermengde met straatvuil, puin en ondefinieerbare voorwerpen. De slachtoffers leken zich nauwelijks om hun lot te bekreunen. Of, beter gezegd, ze wekten de indruk de op hen toegepaste martelingen als gerechtvaardigd te ondergaan.

Onder het publiek zag ik Mackensen, in gezelschap van Alma. Mackensen maakte schetsen van het gebeuren terwijl zij toekeek en hem af en toe controleerde. Ik dacht aan

[p. 307]

de nachten vol onverklaarbare geluiden en ik vroeg me af of Alma hier was om een verklaring voor die geluiden te vinden.

Volgens de graficus Klinger waren die ondefinieerbare voorwerpen in de goot handschoenen, maar Mackensen schilderde ze als slangen. Hoe kon wie dan ook hier ooit een verklaring vinden? En wat moest men aan met de toelichting dat men elders in de stad arrestanten vilde, monden en vagina's dichtnaaide of hen voor de hongerende honden wierp?