Turkenvespers

[p. 235]

31 Een Habsburg, zeg ik u, een kroonprins

Ik bleef die dag langer dan gewoonlijk op het toilet. Voor het eerst sinds tijden had juffrouw Kamenow weer eens een krantekop op de deur geplakt. De keizer zegt, ‘Wij strijden tot de laatste man.’ en in kleinere letters daaronder: Dienstplicht vanaf vijftien jaar ingevoerd. Ik veegde mijn aars af en rook aan mijn vingers. Juffrouw Kamenow wilde kennelijk nog steeds oorlogsweduwe worden. Alsof ze al niet hoog genoeg te paard zat.

Ik hees mijn broek op en keek in het gat. In de duistere diepte krioelde het van het ongedierte, ratten, muizen, teken, wantsen. Veel meer had een mens in die tijd niet te ontlasten. Er voer een rilling over mijn rug. Juffrouw Kamenow had er geen last van, die ontlastte dagelijks een egale, bruine brij van steeds gelijkblijvende consistentie. Dat kwam omdat ze gelukkig was. De mate van haar geluk viel af te lezen aan haar fecaliën.

Het was een hele troost voor me dat anderen er niet veel beter dan ik aan toe waren. Ik had van mensen gehoord die lampekappen en stukken zeep ontlastten, van weer anderen die foetussen afscheidden en zelfs kende ik iemand die granaatscherven defeceerde. Het waren allemaal tekens en geen mens die wist hoe hij ze duiden moest.

Ik ging weer zitten en las nogmaals de tekst op de deur. Ik voelde me eigenlijk wel prettig in dat hok. Men was er ver weg en kon er zijn gedachten laten gaan. Waarom had ik afscheid genomen van Mitzi die me zulke opwindende dingen had geleerd? Waarom was Alma verdwenen, en had

[p. 236]

dat misschien iets met elkaar te maken? Met juffrouw Kamenow had ik nog nooit iets gehad en zij was zwanger. Omdat ze de lelijkste vrouw van de stad was. Toch was ik de vader en het kind zou genoemd worden naar iemand die geen naam had. Achter me hoorde ik iemand verstolen lachen. Het was Hauser die zich weer eens meldde. Ik deed of ik het niet gemerkt had, verliet het toilet alsof ik dat al van plan was geweest en ging naar mijn kamer om verder te werken aan mijn uitvinding, die ik, als ik hem eenmaal voltooid had, cinéma zou noemen omdat dat later nu eenmaal zo in de Brockhaus zou komen te staan.

Ik mocht haar niet dichter dan tot op twee meter benaderen en ze stond er op dat ik haar met Hoogheid aansprak. Dat had natuurlijk allemaal met haar gezegende toestand te maken, maar lastig was het niettemin. Voorzover ze niet aan tafel zat om te eten of in bed lag om te slapen, zat ze voor het raam, op een stoel, verhoogd met drie kussens. Zo af en toe merkte ik op dat het wel eens goed zou zijn als ze een ommetje zou lopen. Wie weet viel ze dan in handen van de een of andere moordzuchtige bende. Maar ze was van mening dat ze zich uitsluitend per koets kon verplaatsen en koetsen waren er niet meer, dat wil zeggen, er waren nog wel koetsen, maar die werden bewoond door daklozen. Ik zei haar dat het er de tijd niet meer naar was om prat te gaan op een dergelijk soort zwangerschap. Ze keek me vernietigend aan. ‘Er is geen waardigheid meer,’ zei ze, ‘de zeden zijn in verval geraakt, een dame wordt niet meer als zodanig erkend.’

Een dame, het mocht wat. En terwijl ze vroeger uitsluitend goedkope romannetjes had gelezen, wierp ze zich nu op de cultuurschouw. Gravures mocht ik er niet meer uitknippen. Dat beschouwde ze als een aanslag op de mensen die het zo goed met ons voor hadden. Ze was zelfs zo ver gegaan een brief aan de cultuurschouw te schrijven

[p. 237]

waarin ze van haar wederwaardigheden verslag deed, in de hoop in de kolommen te worden opgenomen. Haar brief was echter nooit beantwoord, hetgeen ze aan de corruptie van de posterijen weet. Met haar wens Amerikaans licht in haar huis te krijgen had ze meer succes. Amerikaans licht, wat kon ze daar in hemelsnaam mee bedoelen? Ze bedoelde het licht dat ze bij de aartshertog had gezien. Ze schreef een brief naar de kk gaswerken met een verzoek om Amerikaans licht bij haar te laten aansluiten. Pas in het p.s. schreef ze dat als ze geen aansluiting zou krijgen, ze bepaalde geheimen zou onthullen. Er werd elektrisch licht aangesloten dat dag en nacht bleef branden omdat ze van mening was dat men maximaal van de vooruitgang behoort te profiteren.

Inmiddels zwol haar buik tot reusachtige afmetingen. Dat scheen haar niet te verontrusten, integendeel. Moeizaam waggelend, maar met een gelukzalige glimlach op het gelaat, verplaatste ze zich van haar stoel naar de eettafel en van de eettafel naar het bed. Na enige tijd was ze zelfs daar niet meer toe in staat. Ik moest haar bed voor het raam zetten zodat ze haar zwangerschap al liggend kon uitdragen, zonder dat ze ook maar iets behoefde te missen van wat er op straat gebeurde. Het was een wonderlijke zwelling daar in dat bed.

‘Hij ademt,’ zei ze op haar buik kloppend, ‘hij trappelt, hij roept zijn moeder.’ En tegen mij: ‘Je moet hem met U aanspreken, hij is niet de eerste de beste.’

‘Het is een kind van de zonde,’ zei ik.

‘O, maar wat voor een zonde,’ verzuchtte juffrouw Kamenow verrukt, waaruit maar weer eens bleek hoe verdorven ze eigenlijk was.

Men kon wel zeggen dat de zwangerschap haar boven het hoofd groeide. Ik moest stutten aanbrengen onder haar bed omdat het anders onder haar last bezwijken zou, ik moest

[p. 238]

schotten langs de randen zetten omdat ze er anders misschien uit zou rollen, ik moest een takelinstallatie aan het plafond bevestigen om de steek onder haar billen te kunnen schuiven. Met het toenemen van haar gewicht echter werd ze machtelozer ten opzichte van mij. Dat ik haar tot op niet meer dan twee meter benaderen mocht was niet langer houdbaar, meer en meer werd ze van mijn hulp en ingrijpen afhankelijk, daar hielp geen aartshertog aan. Ze was zelfs niet meer in staat rechtop in haar bed te zitten, zodat ik haar moest voeren of ze de zuigeling was die ze zelf hoopte te baren. Spreken deed ze nauwelijks meer, ze glimlachte alleen nog maar, ijl en verdwaasd. Of ze maakte kraaigeluidjes, waarbij de speekselbellen op haar lippen schuimden.

Was dit nu het resultaat van een eeuwendurend, van God gegeven bewind? Het moment waarop onderdaan en oppergezag elkaar de hand reiken in een orgasme van wederzijdse afhankelijkheid? Men had zich de gang van volk en dynastie wel gaarne anders voorgesteld. Men kon dan maar beter naar zijn kamer vertrekken om te werken aan een droom waarvan de afloop althans nog enig uitzicht op de hemel bood. Maar vaker dan het uitzicht zag ik cijfers en kruisen waarvan ik de betekenis niet begreep, of teksten die zo kabbalistisch waren dat de rillingen er van over mijn rug liepen. Ontmoedigd zocht ik dan de straat weer op, in de hoop daar iets te zien gebeuren dat mij verder zou helpen. Maar wat kon mij op straat nog wezenlijk verder helpen? Het werkelijke leven dat zich daar afspeelde leek allerminst te worden opgevoerd voor een fatsoenlijk christenmens. Er hing een blauwachtig licht in de straten. Het plaveisel was weggebroken ter versterking van de wallen. Hier en daar hadden de mensen kuilen in de straten gegraven om er de nacht door te brengen. Of de dag, dat was niemand meer duidelijk.

Steeds brutaler drongen de ballonnen van de Turken ons

[p. 239]

gebied binnen. Bewoners van de Wallensteinstrasse beweerden dat ze boven de Donau uit hout en pianosnaren vervaardigde vliegmachines hadden zien oefenen. Had men fantasten als Cobenzl en Farinelli maar serieus genomen. Men mocht nog van geluk spreken dat de kk academie voor krijgswetenschappen tijdig het luchtafweergeschut had uitgevonden, dat was tenminste iets.

Gefascineerd door de radertjes en tandwielen van de richtapparatuur, slenterde ik naar een geschutstelling. Het was precies het soort materiaal dat ik nodig meende te hebben voor mijn projector. Ik vroeg aan een sergeant hoe de keizer het maakte. De sergeant zei dat me dat niets aanging, wat ik een veeg teken vond. ‘Mijn vrouw is zwanger,’ probeerde ik, ‘ze lijkt wel een ballon.’

‘Mooi zo,’ zei de sergeant en tuurde aandachtig door het vizier van het geschut.

‘Ik heb haar bed moeten verstevigen.’

Niemand reageerde.

‘Ik heb een katrol aan het plafond bevestigd om haar te kunnen optakelen als dat nodig is.’

De sergeant draaide aan een wieltje en zei iets tegen de soldaat die naast hem stond. Ze lachten.

‘En dan te bedenken dat ze niet eens zwanger is van mij.’ De loop van het kanon maakte een opwaartse beweging.

‘Ze draagt een Habsburg onder het hart.’

Niemand reageerde.

‘Een Habsburg, zeg ik u, een kroonprins.’

Uit de loop van het kanon flitste een fel licht, mijn trommelvliezen leken te scheuren.

‘Hier,’ zei een soldaat, ‘stop 'm daar maar in’, en hij wierp me een koperen huls toe.

‘Wie?’

‘Die kroonprins van je, malloot.’

‘Ik heb helemaal geen kroonprins, ik bedoel, ik ben geen

[p. 240]

kroonprins. Mijn vrouw, die draagt een kroonprins, ze is gezwollen als een ballon, ik moet haar bed stutten en ik moet katrollen aan het plafond bevestigen en haar water is amberkleurig, ze heeft rode vlekken in haar hals en haar tanden zitten los. Praten kan ze allang niet meer, alleen nog maar kraaien en ik voel me zo treurig, geen mens die nog naar me luistert. Hé, is er dan niemand die naar me luisteren wil? Hé, heren, luistert u dan toch naar me. Ik ben een landgenoot, we staan toch voor dezelfde zaak, heren. Mijn stiefvader, mijn moeder en mijn halfbroers hebben hun leven voor de keizer gegeven. Ik ben altijd bereid geweest daar het mijne aan toe te voegen. God behoede Franz de keizer heb ik altijd geroepen en ik heb op tijd mijn belasting betaald. Op de verjaardag van Zijne Majesteit ben ik altijd naar de kerk gegaan, wat heel wat is voor iemand die niet gelovig is. En ik heb ook altijd willen dienen, maar ik ben nooit opgeroepen. Heren, heren, waarom luistert u toch niet naar mij. Heb ik iets misdaan? Ben ik een vreemde in dit land?’

Ik kwam bij uit een zware verdoving. Mijn gezicht was gezwollen, mijn mond zat vol bloed, door mijn zak trok een snijdende pijn. Mijn dure, lakense jas was van mijn lijf gescheurd. Voor het eerst van mijn leven was ik slechts gekleed in vest en overhemd op straat. Moeizaam werkte ik me overeind en sloeg het stof van mijn kleren.

Voor wie meet met de maten van de horoscopie zal het allemaal wel een duidelijke zaak zijn geweest. Geboren in het teken van de Waterman, de Boogschutter als ascendant, aarzelend tussen het derde en het vijfde huis. Maar welk gelijk heeft men dan nog? Ik stond verwezen op de Heldenplatz, waar eens de zweepslagen van een executie hadden weerklonken. Dat was de Habsburgse horoscopie waaraan ik onderworpen was. De keizer in alle huizen en

[p. 241]

zijn zoon, de aartshertog, in de belendende percelen. Geboren in het teken van de zonde en de dood in conjunctie. Ik begreep echter maar al te goed dat ik daar niet uniek in was. Ons noodlot is dat we allen onder dezelfde tekens geboren zijn. Ons volk heeft te weinig zin voor oorspronkelijkheid om zijn eigen tekens te kiezen. De dingen zijn zoals ze zijn en wie zich daaraan wenst te onttrekken schrijft misschien liederen of symfonieën, probeert vliegende vehikels uit te vinden of misschien wel een nieuwe werkelijkheid in twee dimensies, of hij denkt zich een dubbelganger op wie hij zijn gram probeert uit te leven, maar het is allemaal tevergeefs. Zo oud is dit land, dat ieders levensweg al door een ander werd ingesleten. En of de Turken een nieuwe horoscoop zullen schrijven? Ik denk dat Emin Pasja nu met de keizer over de tafel zit gebogen. Ze vertellen elkaar gore bakken en maken zich vrolijk over hun onderdanen.