Turkenvespers

[p. 220]

29 Een afscheid

Het was weliswaar lente maar het werd nooit meer helemaal licht in de stad. Eens, tijdens de Faschingsnacht, bij de bevruchting van juffrouw Kamenow of tijdens het ziekenhuisoproer, was het half zes in de morgen geworden en het zou dat voorlopig blijven. De lucht was van een soort grijs dat men ook wel violet zou kunnen noemen. Geen roze dageraad die op leven zou kunnen duiden, maar een gestolde kleur die geen ontwikkeling naar wat dan ook leek in te houden. Het enige spectaculaire aan deze lucht was aanvankelijk nog de komeet van Halley geweest die dagelijks met zijn mat lichtende staart over de stad schoot, maar ook daaraan was men gewend geraakt. Men kon er zijn klok op gelijk zetten en dat was al. Angst en terreur namen toe, de koffiehuizen gingen nooit meer dicht. Een nieuwe operette beleefde een stormachtige première, Das Dreimäderlhaus. De zanger, wiens leven er in bezongen werd, was niet bij de première aanwezig, hij was sinds kort opgenomen in de kk inrichting voor geesteszieken waar hij, karren met humus trekkend, zijn bijdrage leverde aan de zo nodige stadsverfraaiing.

Juffrouw Kamenow maakte het uitstekend. Met het zwellen van haar buik, groeide haar gezag in de omgeving. Over mij had ze het verhaal rondverteld dat ik aan de vestingwallen bij Grinzing lag, waar ik het commando had overeen detachement luchtafweer. Een geloofwaardig verhaal sinds er Turkse balloneskaders waren gesignaleerd en er inderhaast enkele afdelingen ballonbestrijding waren op-

[p. 221]

gezet. Met die ballonnen was het trouwens een vreemde zaak. Sinds ze voor het eerst waren waargenomen had niemand meer iets van baron Cobenzl vernomen. En waar was graaf Farinelli gebleven? Men mocht het ergste vrezen. Er werd gesproken over een massale brain drain.

Het Belvédèrehospitaal werd, zo goed en zo kwaad als dat ging, weer opgeknapt. Aan nieuwe patiënten geen gebrek. Het was de patiënten voortaan verboden te spreken. Op gezette tijden mochten alleen nog massaal vaderlandslievende liederen worden gezongen waarin de gedachte aan de eenheidsstaat tot uitdrukking werd gebracht.

Dokter Čelinek kreeg in zoverre zijn zin dat zijn joodse medewerkers naar het front werden bevorderd. De hygiëne in het hospitaal nam er echter niet door toe. De matrassen ritselden al gauw weer van de kakkerlakken en pissebedden, binnen een week woekerden de infectieziekten weer in alle zalen. Met mij ging het beter. Ik at met smaak mijn soep, mijn tanden stonden weer vast in mijn gebit en braken deed ik alleen nog maar als ik me moedwillig de scène met de aartshertog voor de geest haalde.

Dokter Čelinek koesterde een warme belangstelling voor mijn geval. Als hij zich niet met de hygiënische toestanden bezighield kwam hij nog wel eens naast mijn bed zitten om mijn toestand te bespreken. ‘Het lijkt wel,’ zei hij, ‘of u uw verloofde haar zwangerschap niet gunt, dat u haar haar gezegende toestand probeert te ontfutselen.’

Hij vond het een alleszins merkwaardige zaak en besloot er de handboeken van Charcot en van Mesmer op na te zien. ‘Want,’ zei hij, ‘ik geloof dat u aan de wieg staat van een geheel nieuwe ziektegeschiedenis. U bent misschien wel de eerste die lijdt aan een kwaal waar wij, medici, geen behandeling meer voor kennen. Ook al zou ik liever zeggen dat de oorzaak van uw lijden vermoedelijk in een veronachtzaming van de medische omstandigheden gezocht

[p. 222]

moet worden. Een kwestie van verstopte kanalen, bloedstromen die een andere loop nemen dan de schepper bedoelde, bloedvervuiling, hersenverweking, wantsen, luizen, kakkerlakken.’

‘Maar dokter,’ protesteerde ik, ‘ik heb mijn leven altijd in overeenstemming met de keizerlijke richtlijnen trachten in te delen.’

‘Het is een vuil land waar u in leeft, mijnheer. De jood gaat om en leegt zijn aars in iedere hoek. Er wordt hier te weinig vuil geruimd, men houdt de ramen gesloten. Wat wij nodig hebben is verse lucht, maar het is bij kk oukaze verboden de ramen van de hospitalen te openen. Mijn strijd is een eenzame, en een moeilijke. Trouw aan de keizer, zonder zijn richtlijnen te volgen. Heeft u dat wel eens geprobeerd?’

Ik zei dat ik me met dat soort onderwerpen nooit had beziggehouden en dat het er mij in de eerste plaats om ging dit oord te verlaten.

De dokter kwam weer tot zichzelf. ‘Trek uw hemd op,’ zei hij.

Ik trok mijn hemd op.

De dokter legde zijn koele, droge hand op mijn buik. ‘Last van weeën?’ vroeg hij.

‘Heimwee, dokter?’

De dokter sloeg zich voor zijn voorhoofd. ‘Stomme vraag, neemt u mij niet kwalijk, mijnheer. Ik ben gynaecoloog van huis uit, moet u weten.’

‘Ik weet het, dokter.’

‘Maar hoe kom ik er dan bij om u te vragen of u last van weeën hebt?’

‘U bent overspannen, dokter. De strijd tegen het vuil heeft u afgemat.’

‘Dat moet het zijn, mijnheer. Hoewel, verkleuringen van de huid, loszittende tanden, braken...’

[p. 223]

‘Het begint al over te gaan, dokter.’

‘Ik moet er toch werkelijk Charcot eens op nalezen, of een van zijn leerlingen.’

‘Die met die puntbaard,’ zei ik op goed geluk.

De dokter schrok. ‘Maar dat is een jood.’

‘Die zijn aars in alle hoeken leegt.’

‘Precies, niets dan vuiligheid. De wetenschap in een gierput gegooid en maar gisten. Het gaat om hygiëne, reinheid. Ik verbied mijn patiënten Charcot te lezen, om van die... die kwakzalver nog maar niet te spreken.’

Ik wees op het raam. ‘Daar drijft een ballon langs, dokter.’

‘Een ballon, pah, het zal wat, natuurlijk weer zo'n streek van het internationaal kwakzalversgenootschap.’

Er voer een trilling door het hospitaal, met luid geraas stortte de linkervleugel in.

Zelfs tussen de gangpaden werden bedden geplaatst. Wie niet meer voor de dienst opgelapt kon worden werd uit het hospitaal ontslagen. Omdat ik met zwangerschapsverschijnselen te boek stond, moest ook ik mijn plaats aan een vers oorlogsslachtoffer afstaan. Buiten was het nog steeds zes uur in de morgen.

Om mezelf in een droefgeestige stemming te brengen dacht ik aan Alma en besloot naar Mitzi te gaan. Onder haar bed stonden geen soldatenlaarzen, maar muilen met puntneuzen.

‘Kom je ansichtkaarten kijken, Kaspar?’ vroeg ze, terwijl ze haar kat onder de kin kroelde.

‘Heb je kaarten van Amerika, Mitzi?’

‘Van Amerika? Daar wonen toch alleen maar wilden.’

‘Hier dan niet?’ en ik keek nadrukkelijk naar de muilen onder haar bed.

‘O, maar dat is heel iets anders, Kaspar. Je kunt wel mer-

[p. 224]

ken dat je een tijdje weg bent geweest. De zaken beginnen hier zo te veranderen.’

‘O, dat zal wel, ik heb het land verdedigd bij Grinzing, ik houd dat niet zo bij.’

Ze verweet me dat ik ouderwets was, dat ik geen oog had voor nieuwe ontwikkelingen, dat ik een slome was die wel nooit iets van de wereld zou begrijpen. Ik moet wel heel beteuterd gekeken hebben want ze streelde me over mijn hoofd en zei, ‘Trek het je niet aan, Kaspar, je bent een lieve jongen.’

‘Ik word binnenkort vader,’ mokte ik.

Mitzi keek me lang en ernstig aan. ‘Ik heb het allemaal van Kunz gehoord,’ zei ze. ‘Ze heeft je hoorntjes opgezet, hè Kaspar?’

Hoorntjes opgezet, kon ik het zo maar voelen. Wat wil het trouwens zeggen dat iemand iemand anders hoorntjes opzet? Merkwaardige beeldspraak toch. Er is sprake van een verdubbeling. Wat je in overdrachtelijke zin ontstolen is, krijg je in al even overdrachtelijke zin in tweevoud terug. En hoewel je met demonische uitwassen versierd wordt, heeft het toch niets duivelachtigs. Integendeel, het schijnt het toppunt van sulligheid te zijn. En dan te bedenken dat het in mijn geval nog veel gecompliceerder lag. Had ik in zekere zin ook niet juffrouw Kamenow hoorntjes opgezet? Hoe kon ik dat aan Mitzi uitleggen zonder in weerzinwekkende details te vervallen? Niet vanwege de weerzinwekkende details op zich, daar zou ze zich alleen maar in verlustigen, wist ik, maar er kwam een aspect bij dat nog veel weerzinwekkender was en waarover ik niet hardop durfde te spreken. Niet alleen juffrouw Kamenow droeg een kind van de aartshertog, maar ook ik. Door mijn verregaande karakterloosheid was ik de drager geworden van de metafysische afspiegeling van datzelfde kind. Alle symptomen wezen daar immers op? Kon ik tegen Mitzi zeggen, ‘Ik draag

[p. 225]

een kind, het niet begeerde kind van mijn lafheid?’ Want dankzij de raadselachtige verspreking van dokter Čelinek had ik begrepen dat mijn misselijkheid niet veroorzaakt was door het zaad van de aartshertog, maar door het feit dat, terwijl ik slikte en slikte en het zijden bovenbeen van de aartshertog langs mijn wang streelde, er in mij dingen gebeurden waarvoor ik wel nooit een naam zou kunnen bedenken. Het was de angst voor mezelf die me op dat moment ziek had gemaakt. Ik, die mijn hele leven al op zoek was naar mijn naam, had deze daar en op dat moment gelezen in de meest afschuwelijke verrukking die een mens overkomen kan. Het was een naam waar nog geen naam voor was gevonden, al begreep ik niettemin dat ik benoemd was. Ik was meer dan de bijbelse voedstervader, meer zelfs dan een natuurlijke vader, ik was de moeder van mijn eigen angsten. Een grap, zo zwart, dat zelfs Elisabeth Bathory die niet had kunnen bedenken. Haar rol in dit spel van biologische vergissingen was een ondergeschikte. Dit was het zoveelste teken dat door onbekende machten aan de hemel werd geschreven. Het wachten was nu nog op de sprinkhanen die er uitzien als paarden toegerust tot de strijd, die op hun koppen kronen dragen als van goud en met gezichten als van mensen, hun haren gelijk aan vrouwenharen, hun tanden gelijk aan leeuwentanden, met borstharnassen als ijzeren pantsers en een vleugelslag als het daveren van strijdwagens, met staarten als van schorpioenen en in die staarten de macht om de mensen te schaden, vijf maanden lang.

Het wachten was nu nog op de paarden en hun berijders die harnassen vuurrood en zwavelgrauw droegen en wier paarden koppen als van leeuwen hadden uit de snuiten waarvan vuur, rook en zwavel dampte.

Het wachten was nu nog op de engel die tussen de zee staat en het land en die mij het boekje zou geven, zeggende

[p. 226]

‘neem het en eet, voor uw buik zal het bitter zijn, maar in uw mond zal het zoet zijn als honing’.

Mitzi had zich inmiddels aangekleed. Ze had me niet gevraagd, zoals ze dat vroeger altijd deed, of ik haar keurslijfje aan wilde snoeren. Iets van mijn gruwelijke gedachten moest op haar zijn overgewaaid. Ik had iets onaanraakbaars gekregen. Ik hoorde niet bij de orde der dingen, maar was ondergebracht bij de tekenen. De Hauser, achtervolgd door zijn Hauser, was in zijn angst iedereen voorbijgelopen, voor niemand meer bereikbaar, zelfs niet meer voor de door hemzelf opgeroepen fantomen. Over vijf maanden zou het bewijs geleverd worden dat illusies illusies konden oproepen.

Mitzi zei, ‘Het lijkt wel of je met de dood in je schoenen loopt’, en ze huiverde.

Ik begaf me aarzelend naar de deur.

‘Vaarwel, Kaspar, ik heb het gevoel dat we elkaar nooit meer zullen ontmoeten. De tijden zijn zo verward, men verliest elkaar zo gemakkelijk uit het oog. En ze neuriede, ‘Sag beim Abschied, leise Servus.’

En met mijn hand aan de klink van de deur antwoordde ik, ‘Nicht lebwohl und nicht adieu, diese Worten tun nur weh.’

‘Doch das kleine Wörtl Servus, denn gibt's auch kein Wiedersehn, einmahl war's doch schön.’

Ik beloofde haar dat ik nog eens terug zou komen als ze ansichtkaarten uit Amerika voor me had.